(expr: pristi tut); s-trapsi di nã parti di cali, tu-unã padi ashtirnutã cu earbã; cljimarã hãngilu la nã parti; tornu loclu di-alantã parti
(expr: mutrescu tut loclu), mutrescu, caftu, nu-ari nun stri loc; l-shutsã loclu di alantã parti
(expr: mutrea tut loclu); l-toarnã udãlu pãn di-alantã parti
(expr: mutri tut udãlu), nu-aflã tsiva; loclu s-lu toarnã di alantã parti shi s-u-aflã; armãnea cãlitori dit patruli pãrtsã a loclui
(expr: dit tut loclu); ficiorlji ãl strãbãturã loclu tut, di patruli pãrtsã
(expr: tut loclu); multu shtiut, cã-lj si avdzã numa tu patruli pãrtsã a lumiljei
(expr: tu tutã lumea)

§ partizan (par-ti-zánŭ) sm, sf, adg partizanã (par-ti-zá-nã), partizanj (par-ti-zánjĭ), partizani/partizane (par-ti-zá-ni) – om tsi tsãni (tsi easti di) partea-a unui altu om (a unei idei, a unei pisti, etc.); om tsi easti di unã idyi pãreari (idei) cu un altu om
{ro: partizan, adept}
{fr: partisan, adepte}
{en: partisan, follower, backer}
ex: partizanjlji (atselj tsi eara di partea) a vurgãrilor s-avea adunatã la mitrupulii

§ naparti/naparte (ná-par-ti) adv – di-alantã parti di loclu iu s-aflã atsel tsi zburashti; di-alantã parti; ma nclo; anaparti, dinaparti, dindi, didindi, dinclo;
(expr:
1: fac (acats cãtrã) naparti = fug cu dealaga, li cãlescu, angan cãtsaua, etc.;
2: u scot naparti = pot s-lu bitisescu lucrul; u scot ãn cap (la cap, ãn cali); u dau di cap; cãturtusescu, cuturtusescu);
3: di-aoa sh-naparti = di tora sh-ma nclo; di-aoa sh-ninti;
4: naparti di mini! = fudz diparti di mini; fudz cã nu voi s-ti ved dinintea-a mea)
{ro: dincolo}
{fr: au delà, loin, de l’autre coté}
{en: over there, on the other side}
ex: naparti (di-alantã parti) di Laea-Amari; yin di naparti (di dinclo, dit un loc diparti); alantsã featsirã naparti
(expr: fudzirã cu dealaga); cu minciuna nu u scot naparti
(expr: nu-l bitisescu lucrul cu minciuna, nu-ascap cu minciuna); sh-aoa naparti
(expr: sh-di-aoa ninti), trei anj di dzãli somnu!; naparti (di-alantã parti, ma nclo), tu unã vali; cljei, ush, acãtsarã cãtrã naparti
(expr: fudzirã); cari s-aspãrearã cãprili nãoarã, di fac naparti
(expr: fug cu dealaga, li cãrtsãnescu), acatsã-li ma s-pots

§ anaparti/anaparte (a-ná-par-ti) adv – (unã cu naparti)
ex: si s-arucã anaparti (si s-ducã di-alantã parti)

§ dinaparti/dina-parte (di-ná-par-ti) adv – (unã cu naparti)
ex: dãlãgats dinaparti

§ nanãparti/nanãparte (ná-nã-pár-ti) adv – di-unã parti; tu-unã parti, iuva
{ro: la o parte, într-o parte undeva}
{fr: d’un côté, quelque part}
{en: on the side, somewhere}
ex: mi ded nanãparti (di-unã parti); mi duc nanãparti (tu-unã parti, iuva)

§ mpartu1 (mpár-tu) (mi) vb IV shi I mpãrtsãi (mpãr-tsắĭ) shi mpãrtai, mpãrtsam (mpãr-tsámŭ) shi mpãrtam (mpãr-támŭ), mpãrtsãtã (mpãr-tsắ-tã) shi mpãrtatã (mpãr-tá-tã), mpãrtsãri/mpãr-tsãre (mpãr-tsắ-ri) shi mpãrtari/mpãrtare (mpãr-tá-ri) – un lucru (tsi eara ntreg), l-fac (l-disfac) tu dauã i ma multi cumãts (pãrtsã); dau la catiun ahoryea (dit unã parei di oaminj) unã parti dit un lucru; nã dispãrtsãm di cum earam deadun tra s-fãtsem ma multi parei ahoryea; mi dispartu sh-fug di ningã cariva; ãmpartu, dau, dispartu, disfac, disic, arãspãndescu, etc.
(expr:
1: mpartu (grãn, ti suflit) = fac unã dari, dau trã mortsã grãn, colivã, etc.;
2: nu-am tsiva sã mpartu cu el = nu-lj voi tsiva, nu-am vãrã ligãturã cu el, nu mi mealã tsi fatsi, etc.)
{ro: împărţi; despărţi, separa}
{fr: partager, distribuer; séparer}
{en: divide, distribute; separate}
ex: sã mpartu (s-arãspãndescu) oili pristi tutã padea; mpãrtsã (lã deadi) la tuts cãti unã; sh-nu tritsea ghini, lã intrã si sã mpartã (dispartã) shi si mpãrtsãrã (dispãrtsãrã); nu si mpãrtsã (dispãrtsã) di nãsã; cãndu sã si mpartã (si s-dispartã un di-alantu), sh-alãxirã nealili shi s-ligarã; vai agiundzets tu-un loc iu sã mpartu (disfac) cãljurli n doauã; di cãti ori va s-beau yin, mparti (dã la catiun) cãti nã chicutã; muzavir tsi poati sã mpartã nã crishtinã di bãrbat; si ncãcearã fratslji, tora va si mpartã (va s-dispartã); nu pot s-mi mpartu (s-mi fac doi) ca s-hiu sh-aoa sh-aclo; cãndu-lj vidzurã, n loc sã mpartã ti suflit
(expr: tu loc s-facã darea trã mortsã), acãtsarã s-facã numta; li mpãrtã
(expr: featsi darea trã mortsã) la shasi stãmãnj; u nyisedz pi dadã-mea, va s-lji mpartu grãn
(expr: s-fac unã dari trã suflitlu a ljei)

§ mpãrtsãt (mpãr-tsắtŭ) adg mpãrtsãtã (mpãr-tsắ-tã), mpãrtsãts (mpãr-tsắtsĭ), mpãrtsãti/mpãr-tsãte (mpãr-tsắ-ti) – tsi easti faptu (disicat, tãljat, etc.) tu ma multi cumãts (pãrtsã); tsi easti dat la ma multsã oaminj (unã parti ahoryea la cati om); tsi s-ari dispãrtsãtã di cariva; ãmpãrtsãt, dat, dispãrtsãt, disfaptu, disicat, arãspãndit, etc.
{ro: împărţit; despărţit, separat}
{fr: partagé, distribué; séparé}
{en: divided, distributed; separated}
ex: nã him mpãrtsãti ca njelj di oi

§ mpãrtat (mpãr-tátŭ) adg mpãrtatã (mpãr-tá-tã), mpãrtats (mpãr-tátsĭ), mpãrtati/mpãrtate (mpãr-tá-ti) – (unã cu mpãrtsãt)

§ mpãrtsãri/mpãrtsãre (mpãr-tsắ-ri) sf mpãrtsãri (mpãr-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu si mparti tsiva; ãmpãrtsãri, dari, dispãrtsãri, disfãtseari, disicari, arãspãndiri, etc.
{ro: acţiunea de a împărţi; de a despărţi, de a separa; împărţire; despărţire, separare, separaţie}
{fr: action de partager, de distribuer; de séparer}
{en: action of dividing, of distributing; of separating}
ex: s-bãturã la mpãrtsãri; ca nãshti frats, nu sã ncãcearã tu mpãrtsãri; pãni, grãn ti mpãrtsãri
(expr: ti dari trã mortsã)

§ mpãrtari/mpãrtare (mpãr-tá-ri) sf mpãrtãri (mpãr-tắrĭ) – (unã cu mpãrtsãri)

§ nimpãrtsãt (nim-pãr-tsắtŭ) adg nimpãrtsãtã (nim-pãr-tsắ-tã), nimpãrtsãts (nim-pãr-tsắtsĭ), nimpãrtsãti/nimpãrtsãte (nim-pãr-tsắ-ti) – tsi nu easti mpãrtsãt; tsi nu easti dispãrtsãt
{ro: neîmpărţit; nedespărţit, neseparat}
{fr: qui n’est pas partagé, qui n’est pas distribué; qui n’est pas séparé}
{en: undivided, undistributed; unseparated}

§ nimpãrtsãri/nimpãrtsãre (nim-pãr-tsắ-ri) sf nimpãrtsãri (nim-pãr-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu nu si mparti (disparti) tsiva
{ro: acţiunea de a nu împărţi; de a nu despărţi, de a nu separa; neseparare}
{fr: action de ne pas partager, de ne pas distribuer; de ne pas séparer}
{en: action of not dividing, of not distributing; of not separating}

§ mpartu2 (mpár-tu) sn mparturi(?) (mpár-turĭ) – lucrul tsi si mparti; atsea (partea) tsi lja cariva di la unã mpãrtsãri; (fig: mpartu = grãnlu, coliva, etc. tsi lja un, cãndu s-fatsi unã dari trã mortsã)
{ro: partea luată la o împărţire; pomană}
{fr: part reçu d’un partage; aumône}
{en: part received in a division; alms}

§ mpãrtãciuni/mpãrtãciune (mpãr-tã-cĭú-ni) sf mpãrtãciunj (mpãr-tã-cĭúnjĭ) – lucrul faptu cãndu si mparti tsiva; ãmpãrtãciuni, mpãrtsãri, ãmpãrtsãri
{ro: împărţire, diviziune}
{fr: division, partage}
{en: division, distribution}

§ pãrtãciuni/pãrtãciune (pãr-tã-cĭú-ni) sf pãrtãciunj (pãr-tã-cĭúnjĭ) – atsea (tsirimonja) tsi fatsi preftul (di-aradã tu bisearicã) cãndu da a crishtinjlor nã chicutã di yin s-bea sh-nã cumãticã di pãni ayisitã s-mãcã (tsi pãristisescu sãndzili sh-truplu-a Hristolui) tra s-lã si ljartã amãrtiili; pãnea sh-yinlu ayisit tsi-l da preftul a crishtinjlor la-aestã tsirimonji; cumnicãturã, cumãnicãturã, cuminicãturã
{ro: cuminecătură}
{fr: communion; eucharistie, sacrements}
{en: communion; eucharist, sacrements}
ex: s-dai eleimosini peascumtalui, cã tr-atsea nã chirem pãrtãciunea (cumnicãtura)

§ ãmpartu (ãm-pár-tu) (mi) vb IV ãmpãrtsãi (ãm-pãr-tsắĭ), ãmpãrtsam (ãm-pãr-tsámŭ), ãmpãrtsãtã (ãm-pãr-tsắ-tã), ãmpãrtsã-ri/ãmpãrtsãre (ãm-pãr-tsắ-ri) – (unã cu mpartu)

§ ãmpãrtsãt (ãm-pãr-tsắtŭ) adg ãmpãrtsãtã (ãm-pãr-tsắ-tã), ãmpãrtsãts (ãm-pãr-tsắtsĭ), ãmpãrtsãti/ãmpãrtsãte (ãm-pãr-tsắ-ti) – (unã cu mpãrtsãt)

§ ãmpãrtsãri/ãmpãrtsãre (ãm-pãr-tsắ-ri) sf ãmpãrtsãri (ãm-pãr-tsắrĭ) – (unã cu mpãrtsãri)

§ ãmpãrtãciu-ni/ãmpãrtãciune (ãm-pãr-tã-cĭú-ni) sf ãmpãrtãciunj (ãm-pãr-tã-cĭúnjĭ) – (unã cu mpãrtãciuni)

§ dispartu (dis-pár-tu) (mi) vb IV dispãrtsãi (dis-pãr-tsắĭ), dispãrtsam (dis-pãr-tsámŭ), dispãrtsãtã (dis-pãr-tsắ-tã), dispãrtsãri/dispãrtsãre (dis-pãr-tsắ-ri) – lu mpartu (l-disfac) un lucru (tsi eara ntreg) tu ma multi cumãts (pãrtsã); arãspãndescu lucri tsi s-aflã adunati deadun tu-un loc; mi dipãrtedz (fug) di ningã cariva; mi herãsescu di soi i oaspits; fac si sta ahoryea doi oaminj tsi s-alumtã; ãmpartu, mpartu, disfac, disic, arãspãndescu, herãsescu, etc.
(expr: mi dispartu di nicuchirã (nicuchir) = u fac nicuchira (nicuchirlu) sã-nj fugã din casã (dupã nomurli-a statlui iu bãnãm) tra s-nu mata bãnãm deadun ca bãrbat shi muljari; mi-alas di nicuchirã, mi dizmãrit)
{ro: despărţi, separa, divorţa}
{fr: (se) diviser, séparer, divorcer}
{en: divide, separate, divorce}
ex: cãndu s-dispãrtsãrã eara zghic mari, canda-lj dzãtsea tsiva cã nu vrea s-lu mata veadã; arsãrirã vitsinili s-lji dispartã cã vrea si s-vatãmã; s-dispãrtsãrã frats di hatra-a muljerlor cã nãsi nu putea s-treacã deadun; la Cheatra-Lai, cãljurli s-dispartu (s-disfac); ea disparti (dipãrteadzã) hilj di dadã; s-dispãrtsã earã di (fudzi di la) pãrintsã; el s-avea dispãrtsãtã di nveastã
(expr: s-avea dizmãritatã, s-avea alãsatã di nveastã)

§ dispãrtsãt (dis-pãr-tsắtŭ) adg dispãrtsãtã (dis-pãr-tsắ-tã), dispãrtsãts (dis-pãr-tsắtsĭ), dispãrtsãti/dispãrtsãte (dis-pãr-tsắ-ti) – (lucru) tsi easti mpãrtsãt (disfaptu, disicat) tu cumãts (pãrtsã); tsi easti dipãrtat di-atselj (atseali) cu cari eara deadun nãinti; ãmpãrtsãt, mpãrtsãt, disfaptu, disicat, arãspãndit, herãsit, etc.
{ro: despărţit, separat, divorţat}
{fr: divisé, séparé, divorcé}
{en: divided, separated, divorced}

§ dispãrtsãri/dispãrtsãre (dis-pãr-tsắ-ri) sf dispãrtsãri (dis-pãr-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-dispartu lucrili i oaminjlji; ãmpãrtsãri, mpãrtsãri, disfãtseari, disicari, arãspãndiri, herãsiri, etc.
{ro: acţiunea de a despărţi, de a separa, de a divorţa; despărţire, separare, divorţare}
{fr: action de diviser, de séparer, de divorcer}
{en: action of dividing, of separating, of divorcing}
ex: dispãrtsãrea nã easti trã multsã anj

§ nidispãrtsãt (ni-dis-pãr-tsắtŭ) adg nidispãrtsãtã (ni-dis-pãr-tsắ-tã), nidispãrtsãts (ni-dis-pãr-tsắtsĭ), nidispãrtsãti/nidispãrtsãte (ni-dis-pãr-tsắ-ti) – (lucru) tsi nu easti dispãrtsãt (disfaptu, disicat) tu cumãts; tsi sta tut chirolu aproapea di cariva di cari nu s-disparti dip; nimpãrtsãt, nidisfaptu, nidisicat
{ro: nedespărţit, neseparat}
{fr: non divisé, inséparable}
{en: undivided, inseparable}
ex: umbrã nidispãrtsãtã di om

§ nidispãrtsãri/nidispãrtsãre (ni-dis-pãr-tsắ-ri) sf nidispãrtsãri (ni-dis-pãr-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu nu s-dispartu lucrili i oaminjlji; nimpãrtsãri, nidisfãtseari, nidisicari
{ro: acţiunea de a nu (se) despărţi, de a nu (se) separa; nedespărţire, neseparare}
{fr: action de ne pas (se) diviser, de ne pas (se) séparer}
{en: action of not dividing, of not separating}

§ dispãrtsiturã dis-pãr-tsi-tú-rã) sf dispãrtsituri dis-pãr-tsi-túrĭ) – loclu iu s-dispartu dauã i ma multi lucri nealichiti un li-alantu; cumatã tsi easti dispãrtsãtã di-un lucru; dispãrtsãri, mpãrtsãri
{ro: despărţitură}
{fr: séparation, division}
{en: separation. divisiom}

(expr: cãt s-lj-agiungã, cãt loc va s-lja sãrma tu stumahi)?; cãndu mi minduescu cãt lucru am, mi-acatsã heavra
(expr: canda lãndzidzãscu); acãtsat casã
(expr: loat casã cu nichi)?; pri mini mi-acatsã
(expr: ãnchisi s-mi doarã) tu lingurici; li mãcã! si-lj s-acatsã!
(expr: s-lj-armãnã tu grumadz); cu nãs nu putem s-n-acãtsãm
(expr: s-nã ncãrligãm, s-nã nciupãm; s-n-acãtsãm la ntreatsiri); acãtsã
(expr: cãdzu greauã) eapa cu nãs; mi-acãtsai
(expr: dada-nj cãdzu greauã cu mini) tru paranomãlj; nu lu-acatsã mintea
(expr: nu-achicãseashti, nu aducheashti); s-acãtsã
(expr: sicã, dãmlusi) di mãnj sh-di cicioari; lu-acatsã
(expr: ãlj sta ghini) armatli; lj-acãtsã ghini
(expr: vidzu hãiri cu) minciuna; lãili stranji mi-acatsã
(expr: nj-sta ghini); apa nu lu-avea acãtsatã
(expr: nu lj-avea faptã ghini); mi-acatsã
(expr: mi fatsi s-vom) amarea; bãgarã s-acatsã aloaturli trã numtã
(expr: si sã ndreagã trã numtã); lu-acãtsarã dratslji di ureclji
(expr: s-nãiri multu, s-inãtusi multu, timusi multu); s-avea acãtsatã di peri
(expr: s-avea ncãrligatã, nciupatã); muljari tsi lj-acatsã mãna di tuti
(expr: shtii s-facã multi lucri, cu mãsturilji, lishor sh-cum lipseashti); s-afirea s-nu lj-acatsã luna
(expr: s-nu-agiungã noaptea-amãnat); nu lu-acãtsa loclu
(expr: nu putea si sta tu-un loc; nu-l tsãnea, nu lu-avea loclu); zboarãli a tali acãtsarã loc
(expr: avurã griutati, featsirã lucrul tsi lipsea); nj-spunea cã la izvur acãtsarã feata aestã
(expr: u ncãlicarã, u-ambãirarã); cãldãrusha easti-acãtsatã
(expr: s-arsi pri foc) cu lapti; biu unã scafã di yin shi lu-acãtsã
(expr: lu-andrãlãsi, l-featsi sã-lj yinã mintsãli deavãrliga, lu mbitã); cum lu vidzu, acãtsã guvili
(expr: s-ascumsi); easti acãtsat cu mãyii
(expr: lj-si featsirã mãyi) di nu easti ghini; etc. etc.

§ acãtsat (a-cã-tsátŭ) adg acãtsatã (a-cã-tsá-tã), acãtsats (a-cã-tsátsĭ), acãtsati/acãtsate (a-cã-tsá-ti) – harea tsi u-ari un tsi easti acãtsat; tsi easti bãgat tu mãnã; loat, apucat, apcat, spindzurat, nchisit, etc.
{ro: agăţat, prins, ocupat}
{fr: accroché, attrapé, saisi, occupé}
{en: caught, occupied, started}
ex: suntu acãtsati (loati) cãljurli; cu mãnjli acãtsati (di lucru); ficiori acãtsats
(expr: a curi dadã avea cãdzutã greauã) Sãmbãta; tsi-ai di cãntsã acãtsat (mãrãnat)?

§ acãtsari/acãtsare (a-cã-tsá-ri) sf acãtsãri (a-cã-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu acatsã cariva icã s-acatsã tsiva; loari, apucari, apcari, spindzurari, nchisiri, etc.
{ro: acţiunea de a agăţa, de a prinde, de a ocupa; agăţare, prindere, ocupare}
{fr: action d’accrocher, d’attraper, de saisir, d’occuper}
{en: action of catching, of occupying, of starting}
ex: nã acãtsam cu acãtsarea; tãmbarea vrea acãtsari (spindzurari di penurã)

§ neacãtsat (nea-cã-tsátŭ) adg neacãtsatã (nea-cã-tsá-tã), neacãtsats (nea-cã-tsátsĭ), neacãtsati/neacãtsate (nea-cã-tsá-ti) – tsi nu easti acãtsat; tsi nu-ari lucru; niloat, neapucat, nispindzurat, ninchisit, etc.
{ro: care nu este agăţat (prins, ocupat); neagăţat}
{fr: qui n’est pas pris, qui ne pas attrapé; inoccupé, chômeur}
{en: who is not caught (occupied); unemployed}
ex: ãl leagã di doi calj neacãtsats (tsi nu eara acãtsats; dit irghilii); easti neacãtsat (nu-ari lucru, shadi tutã dzua)

§ neacãtsari/neacãtsare (nea-cã-tsá-ri) sf neacãtsãri (nea-cã-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu-acatsã icã nu s-acatsã tsiva; niloari, neapucari, nispindzurari, ninchisiri, etc.
{ro: acţiunea de a nu agăţa, de a nu prinde, de a nu ocupa}
{fr: action de ne pas attraper, de ne pas saisir, de ne pas occuper}
{en: action of not catching, of not occupying, of not starting}

§ acãtsãturã (a-cã-tsã-tú-rã) sf acãtsãturi (a-cã-tsã-túrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva acatsã tsiva; atsea tsi ari acãtsatã un; apucãturã, hui, tabieti, nvets, hãri (uruti), etc.; (fig: acãtsãturã = (i) stihimã; (ii) itii, sibepi, furnjii; (iii) alatusi, nindriptati)
{ro: agăţătură, nărav}
{fr: prise, (mauvaise) manière}
{en: catch, grasp, bad habit}
ex: lj-aflai unã acãtsãturã (fig: furnjii)

§ discats (dis-cátsŭ) (mi) vb I discãtsai (dis-cã-tsáĭ), discãtsam (dis-cã-tsámŭ), discãtsatã (dis-cã-tsá-tã), discãtsari/discãtsare (dis-cã-tsá-ri) – scot (ljau, dipun, etc.) un lucru di-aclo iu easti acãtsat (spindzurat);
(expr: hiu discãtsat = nu-am lucru)
{ro: desprinde (un lucru de unde este agăţat)}
{fr: décrocher}
{en: unhook, take down}
ex: discatsã-nj giuplu di pi penurã

§ discãtsat (dis-cã-tsátŭ) adg discãtsatã (dis-cã-tsá-tã), discãtsats (dis-cã-tsátsĭ), discãtsati/discãtsate (dis-cã-tsá-ti) – (lucru) tsi easti scos di-aclo iu eara acãtsat; (loclu) di iu easti loat un lucru spindzurat; fui discãtsat
(expr: nu-avui lucru) tutã veara
{ro: desprins (de unde este agăţat)}
{fr: décroché}
{en: unhooked, taken down}

§ discãtsari/discãtsare (dis-cã-tsá-ri) sf discãtsãri (dis-cã-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-discatsã un lucru
{ro: acţiunea de a desprinde (un lucru de unde este agăţat)}
{fr: action de décrocher}
{en: action of unhooking, of taking down}

(expr: tsi ncoa tsi nclo = tsi unã, tsi altã; si ncljidem zborlu, aestã easti)
{ro: încolo}
{fr: de là}
{en: there, that side, the other side}
ex: trapsi nclo (cãtrã-aclo); va-nj fug nclo (cãtrã-aclo), diparti; nclo (cãtrã tu-atsea parti) l-vidzui; ncoa, nclo alãgai (alãgai sh-di-aestã parti sh-di-alantã); yin di nclo (di di-alantã parti)

§ nclotsi/nclotse (ncló-tsi) adv – (unã cu nclo)
ex: sh-cama nclotsi (cãtrã-aclo), capidane!

§ ãnclo (ãn-cló) adv – (unã cu nclo)
ex: voi, rumãnjlji, di-ashi ãnclo (di-aclo, diparti)

§ ãnclotsi/ãnclotse (ãn-cló-tsi) adv – (unã cu nclo)

§ nculo (ncu-ló) adv – aclo, ma nclo, di-aclo, di diparti
{ro: încolo, de acolo, de departe}
{fr: là, de là, de loin}
{en: there, from there, from a distance}
ex: tricurã nculo (nclo); nculo (di-alantã parti) di arãu; di nculo (di diparti)

§ nculea (ncu-leá) adv –
1: di-aestã parti; cãtrã-aoa, ncoa, ãncoa, ncoatsi, ãncoatsi;
2: di-alantã parti; di-atsea parti; cãtrã-aclo; nclo, ãnclo, nclotsi, ãnclotsi;
(expr: di-aoa shi nculea = di-aoa shi nclo, di-aoa sh-ninti)
{ro: încoace; încolo}
{fr: de ce côté-ci; de ce côté-là}
{en: here, this side; there, the other side}
ex: nu yinu nculea (ncoa); cã di aoa nculea
(expr: di-aoa shi nclo; di-aoa sh-ninti), apili va s-curã totna; apili di-aoa nculea nu va hibã tsãnuti tu cljai; di-aoa nculea s-ti aveglji singur s-nu pats tsiva

§ ãnculea (ãn-cu-leá) adv – (unã cu nculea)

§ anculea (an-cu-leá) adv – (unã cu nculea)

§ dinclo (din-cló) adv – di-alantã parti di loclu iu s-aflã atsel tsi zburashti; di-alantã parti; ma nclo; naparti, anaparti, dindi, didindi
{ro: dincolo}
{fr: au delà, loin, de l’autre coté}
{en: over there, on the other side}
ex: arupsirã dinclo (ma nclo); dinclo (de-alantã parti) di cãshari; alipidã dinclo di dzeanã

§ dinclotsi (din-cló-tsi) adv – (unã cu dinclo)

{ro: neacoperit}
{fr: decouvert}
{en: uncovered}

§ neacupiriri/neacupirire (nea-cu-pi-rí-ri) sf neacupiriri (nea-cu-pi-rírĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu nu acoapirã (alasã dizvilit) tsiva; ninviliri, neascundeari, ningrupari
{ro: acţiunea de a nu acoperi; neacoperire}
{fr: action de ne pas couvrir, de decouvrir}
{en: action of not covering, of uncovering}

§ neacupirit2 (nea-cu-pi-rítŭ) adg neacupiritã (nea-cu-pi-rí-tã), neacupirits (nea-cu-pi-rítsĭ), neacupiriti/neacupitite (nea-cu-pi-rí-ti) – tsi easti dishcljis (shi nu-ascundi simtsãmintili dealihea tsi li ari tra si spunã altili minciunoasi); cari nu easti ipucrit
{ro: care nu este ipocrit}
{fr: qui n’est pas hypocrite}
{en: who is not an hypocrite}

§ acupirãturã (a-cu-pi-rã-tú-rã) sf acupirãturi (a-cu-pi-rã-túrĭ) – lucrul cu cari s-acoapirã tsiva; anvãliturã, anvãlitoari
{ro: acoperitură}
{fr: couverture}
{en: cover}

§ acupirãmintu (a-cu-pi-rã-mín-tu) sn acupirãminti/acupirãminte (a-cu-pi-rã-mín-ti) – lucrul cu cari s-acoapirã tsiva (om, casã, lucru, etc.); cuvertã, yeambulã, vilendzã, doagã, etc.; citii, cupirish
{ro: pătură, acoperământ; acoperiş}
{fr: couverture; toit; hausse}
{en: cover, blanket; roof}
ex: bagã acupirãmintili pristi sãmari; noi avem putsãni acupirãminti (vilendzã)

§ cupirish (cu-pi-ríshĭŭ) sf cupirishuri (cu-pi-rí-shĭurĭ) – partea di casã tsi u-acoapirã; citii, acupirãmintu
{ro: acoperiş}
{fr: toit}
{en: roof}

§ discoapir (dis-cŭá-pirŭ) (mi) vb IV discupirii (dis-cu-pi-ríĭ), discupiream (dis-cu-pi-reámŭ), discupiritã (dis-cu-pi-rí-tã), discupiriri/discupirire (dis-cu-pi-rí-ri) – dau di-unã parti acupirãmintul cu cari easti-acupirit (anvilit) un lucru sh-lu-aspun ashi cum easti dealihea; aflu un lucru tsi eara ascumtu sh-lu scot tu migdani, tra s-lu veadã tutã dunjaea; dizgrop, dizvãlescu, dizvilescu
{ro: dezveli, descoperi, divulga}
{fr: (se) dévoiler, (se) decouvrir, divulguer}
{en: discover, unwrap, disclose}
ex: ficiorlu s-discupiri (s-disvãli); u discupirit (u-aflat, u-aspusit) furlichea?; nu vru s-nji discoapirã (s-nj-aspunã) tsiva; mi discupirii (dizvãlii) cã nj-eara cãldurã; s-nu tsiva di s-discoapirã (di s-aspun cari suntu, tsi minduescu dealihea) un di-alantu

§ discupirit (dis-cu-pi-rítŭ) adg discupiritã (dis-cu-pi-rí-tã), discupirits (dis-cu-pi-rítsĭ), discupiriti/discupirite (dis-cu-pi-rí-ti) – tsi-lj s-ari scoasã acupirãmintul cu cari easti nvãlit (acupirit, anvãrtit) un lucru; dizvãlit, dizvilit, discupirit
{ro: dezvelit, descoperit, divulgat}
{fr: dévoilé, decouvert, divulgué}
{en: discovered, unwrapped, disclosed}

§ discupiriri/discupi-rire (dis-cu-pi-rí-ri) sf discupiriri (dis-cu-pi-rírĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu discoapirã tsiva; dizgrupari, dizvãliri, dizviliri
{ro: acţi-unea de a dezveli, de a descoperi, de a divulga; dezvelire, desco-perire, divulgare}
{fr: action de (se) dévoiler, de (se) decouvrir, de divulguer}
{en: action of discovering, of unwraping, of disclosing}

{fr: action d’enfoncer, de plonger, de creuser, d’approfondir}
{en: action of sinking, of plunging, of deepening}

§ adãncari/adãn-care (a-dãn-cá-ri) sf adãncãri (a-dãn-cắrĭ) – fãtsearea-a unui lucru tra s-hibã ma adãncos; adãntsiri, ahãndusiri, ahundusiri, hãndãcusiri, afundusiri, fundusiri, afundari, vutsiri
{ro: adâncire}
{fr: approfondissement}
{en: deepening}
ex: adãncarea-a njiluiriljei al Dumnidzã

§ adãntsimi/adãntsime (a-dãn-tsí-mi) sf adãntsinj (a-dãn-tsínjĭ) – harea tsi u-ari un lucru cari easti adãncos; dipãrtarea di la fatsa di nsus la fundul a lucrului; ahãndami
{ro: adâncime}
{fr: profondeur}
{en: depth}
ex: vãrnu nu shtii adãntsimea a amariljei

§ adãncos2 (a-dãn-cósŭ) adv – adãnca, adanca, afunda, afunducos, ahãndos, ahanda, ahãnda, andãca, etc.; (fig: adãncos = cu zboarã ghini minduiti, mintimeni)
{ro: adânc}
{fr: profondément}
{en: deep, deeply}
ex: sta shi greashti adãncos

§ adãnca (a-dãn-cá) adv – (unã cu adãncos2)
ex: lj-avea intratã unã luschidã adânca (ahãndos); s-sãparem adãnca (ahãndos), va dãm di apã; omlu aestu zburashti adãnca
(expr: cu zboarã ghini minduiti); suschirã adãnca (ahãndos); un dor nã loa adãnca; ãl hipsi adãnca

§ adanca (a-dan-cá) adv – (unã cu adãncos2)
ex: cãt ma putea adanca

§ andãca (an-dã-cá) adv – (unã cu adãncos2)

§ danca (dan-cá) adv – (unã cu adãncos2)
ex: cãravea cãdzu danca (ahãnda) tu fundu

§ danga (dan-gá) adv – (unã cu adãncos2)
ex: pri un murmintu danga (ahãnda) dishcljis

§ dãnca (dãn-cá) adv – (unã cu adãncos2)