DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ  
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ


Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

angeac

angeac (an-gĭác) adv
1: aproapi, ca;
2: tu oara dit soni, tu bitisitã, tu mardzini, acabeti, artãc, neisi, vechi
{ro: aproapea, cam; în fine}
{fr: presque; en fin, à la fin}
{en: about; finally, at the end}
ex: suntu angeac (aproapea, ca) shapti urghii

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

cãzã

cãzã (cã-zắ) sm cãzadz (cã-zádzĭ) – locurli nturtseshtsã ursiti di-un cãimãcan (unã sãngeachi ari ma multsã cãzadz sh-un cãzã ari ma multi nãi)
{ro: district, parte dintr-un “sangeac”}
{fr: district (part d’un sangeac” gouverné par un “caimacam”)}
{en: district (a part of a “sangeac”, governed by a “caimacam”}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

coadã

coadã (cŭá-dã) sf codz (códzĭ) shi coadi/coade (cŭá-di) –
1: mãdularlu di dinãpoi a prãvdzãlor, tsi-ansari dit truplu-a lor, di-aradã, ma nsus di cur, ca unã lugurii lungã shi suptsãri; partea cu peani tsi s-aflã tu dinãpoea-a truplui di pulj; partea di dinãpoi, di-aradã ma suptsãri, a truplui di ndauã prici ca, bunãoarã, pescul, nipãrtica, etc.;
2: perlu dit caplu-a muljerlor (sh-a bãrbatslor, cãtivãrãoarã) tsi creashti lungu shi easti mpiltit; cusitsã, pãltãnitsã, pultãnitsã, plitencã, cuseauã, chicã;
3: partea cu cari frãndzãli (lilicili, frutili, etc.) suntu ligati di truplu (alumãchili) a pomlui (a earbãljei, etc.);
4: partea suptsãri shi lungã dit unã pitachi (litacicã) tsi s-pindzurã cãtã nghios;
5: partea dit-unã hãlati (lupatã, meturã, tigani, tengiri, etc.) di cari s-acatsã cu mãna;
6: aradã lungã di oaminj tsi-ashteaptã tsiva; (fig:
1: coadã (sf) = (i) omlu (pravda, lucrul) cari, tu-unã aradã di oaminj (prãvdzã, lucri), s-aflã tu soni, easti coduslu, easti-atsel dit soni; (ii) omlu tsi easti nai ma putsãn bunlu, nai ma slablu, nai ma glarlu, etc., dit unã parei di oaminj; (iii) lãna di la coada-a oailjei; (iv) oai, pravdã; (v) un tsi s-dutsi tut chirolu dupã (cu) un altu, sh-nu lu-alasã s-hibã dip singur (cã-l va multu, cã va s-veadã iu s-dutsi sh-tsi fatsi, etc.); (vi) cusuri, mã-hãnã, catmeri, smãrdã; (vii) mãdularlu-a bãrbatlui tsi lu-aleadzi di muljari, sh-cari s-aflã tu partea di nafoarã, di nghios sh-di nãinti a truplui; putsã, pulã, mandal, nanciu, hãlati, noaci, noadã, ciulicã, sochi;
2: (n, tu) coadã (adv) = dit (tu) soni, dit (tu) bitisitã, tu mardzini, etc.; acabeti, angeac, artãc, neisi, etc.; expr:
3: coadã-baturã (cŭá-dã-bá-tu-rã) sf (pluralu: coadã-baturi/coadã-bature) – pulj njic, sumolcu (siv, bagav), tsi bãneadzã di-aradã piningã api, cu coada lungã tsi sh-u minã tut chirolu, sh-cari s-dutsi sã-sh treacã earna tu locuri ma caldi; bajancã, cutrubatã, codabatrã;
4: coadã-albushi/coadã-albushe sf (pluralu: coadã-albu-shi/coadã-albushe) = pulj cu coada tsi da ca pri albu; cudalbã;
5: coadã-aroshi/coadã-aroshe sf (pluralu: coadã-aroshi/coadã-aroshe shi codz-aroshi/codz-aroshe shi coadi-aroshi/coadi-aroshe) = pulj tsi ari coada aroshi;
6: coada-a calui sf (pluralu: codzli-a calui) = soi di earbã tsi creashti tu locurli vlãngoasi, dit vãljuri, cu dauã trupuri, goali pri dinãuntru, unlu cari adarã fructi shi altu sterpu;
7: coadã-shurichinã sf (pluralu: codz shurichinji) = earbã tsi creashti prit tuti locurli, pi cãmpu i pit uboarili-a oaminjlor, cu frãndzã ca peani sh-lilicili, di-aradã albi, adunati stog ca tu-unã soi di arapun i umbrelã; shuricinã, shurichinã;

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

mardzini/mardzine

mardzini/mardzine (már-dzi-ni) sf mãrdzinj (mãr-dzínjĭ) – loclu iu bitiseashti unã fatsã (un lucru, un loc, unã-amari, etc.); mardzinã, marni, sinur (fig:
1: mardzini = (i) mardzini di-arãu (di-amari), budzã (di-arãu, di-amari), mal, acruyealjauã, mazdã, mezdã, mejdã; (ii) mardzinea tsi u mparti unã fatsã di unã altã; sinur; (iii) soi di scãndurã groasã, multi ori adratã dit mardzinea-a truplui di arburi, cu cari s-analtsã i s-acoapirã citia-a casãljei; blanã, grendã, scãndurã; expr:
2: tu mardzini (ca adv) = tu soni, pãnã tu soni, tu buritã, tu bitisitã, acabeti, angeac, artãc, neisi, vechi;
3: mardzini di pãni = cãlcãnj (di pãni), cultuc;
4: mardzinea-a loclui = loc multu ndipãrtat, loclu di dupã soari;
5: di mardzini = di-unã parti;
6: fãrã di mardzini = tsi nu-ari bitisitã; tsi easti ahãntu mari cã nã si pari cã nu-ari bitisitã)
{ro: margine, limită, sfârşit}
{fr: bord, limite, fin}
{en: edge, border, end}
ex: aestã shimii ari mãrdzinjli chindisiti; gramatli nu-au mardzini; vimturi, suflats mardzinea di-amari (fig: mejda di-amari); pãn tu mardzinea-a loclui
(expr: loc multu ndipãrtat); armasi pãn di mardzini
(expr: tu soni)?; tsi mardzini lo
(expr: bitisitã avu) amirãrilja-atsea?; poati cã lji s-aurashti tu mardzini
(expr: pãnã tu soni); mardzinea
(expr: bitisita) aleadzi; shidea tu mardzini
(expr: di-unã parti); agiumsi tu mardzini
(expr: tu soni, acabeti) tu un udã; va s-lu caftã pãnã tu mardzinea-a loclui
(expr: tu locuri multu ndipãrtati, tu bitisita-a loclui); s-nu ti-aprochi multu di mardzinea-a (fig: malu-a, budza-a) arãului; cama tu mardzini
(expr: pãnã tu soni) aclo va s-agiundzi; casã di om oarfãn acupiritã cu mãrdzinj (fig: blãnj, scãnduri dit mardzinea-a truplui di arburi)

§ mardzinã (már-dzi-nã) sf mãrdzinj (mãr-dzínjĭ) – (unã cu mardzini)

§ marni/marne (már-ni) sf mãr-nji (mắr-nji) – (unã cu mardzini)
ex: loarã marnea (mardzinea), marnea

§ mãr-dzinescu (mãr-dzi-nés-cu) (mi) vb IV mãrdzinii (mãr-dzi-níĭ), mãrdzineam (mãr-dzi-neámŭ), mãrdzinitã (mãr-dzi-ní-tã), mãrdziniri/mãrdzinire (mãr-dzi-ní-ri) – dzãc (bag semnu) pãnã iu s-tindi un loc (iu va-lj hibã sinurlu, mardzinea); astãsescu loclu iu va s-aflã mardzinea (sinurlu) a unui lucru; ngãrdescu (scol gardu deavãrliga di) un loc; bitisescu aclo iu s-aflã mardzinea-a lucrului; sinuripsescu, ngãrdescu, piriursescu

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

neisi/neise

neisi/neise (néĭ-si) adv – tu oara dit soni, tu bitisitã, tu mardzini, acabeti, angeac, artãc, vechi, ashi s-hibã!
{ro: în fine, fie}
{fr: en fin, à la fin, soit}
{en: finally, at the end, be it}
ex: e, neisi! (acabeti, tu soni!) agiumsish acasã; e, neisi (acabeti, tu soni!)! s-mutã measa, sh-amirãlu lj-acljimã tuts cuscrilj; e, neisi! loarã nveasta shi chinsirã la pãlãtsli a gionilui

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

sãngeac

sãngeac (sãn-gĭácŭ) sn sãngeacuri (sãn-gĭá-curĭ) – parti dit unã vilaeti dit veaclja Turchii dit Balcanj (sãngeaclu easti mpãrtsãt tu ma multsã cãzadz)
{ro: district}
{fr: district}
{en: district}

§ singeachi/singeache (sin-gĭá-chi) sf singechi (sin-gĭéchĭ)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

vechi/veche

vechi/veche (vé-chi) adv – ghini ma; ashi cã; s-cljamã cã; acabeti, angeac, artãc, neisi, ma, ama, am, ala, mea, amea, ami, mi, mu, dea, dem, veci, eleachim
{ro: dar, deja, în fine}
{fr: mais, déjà, enfin}
{en: but, already, finally}
ex: trãdzea vechi (acabeti) s-moarã

§ veci (vécĭ shi vécĭŭ) adv – veciã, vecio, mash, mãsh, mãnghi, sai, sade
{ro: numai}
{fr: seulement}
{en: only}
ex: veci (ma) u mãca sãndzili; Dumnidzã veci (mash); veci (mash) tini s-puteari s-nji fats aestã buneatsã

§ veciã (vé-cĭã) adv – (unã cu veci)

§ vecio (vé-cĭo) adv – (unã cu veci)
ex: ma vecio (mash) sã-l veglji

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

vilaeti/vilaete

vilaeti/vilaete (vi-la-ĭé-ti) sf vilaets (vi-la-ĭétsĭ) – unã parti ma mari dit veaclja Turchii dit Balcanj, cu locuri sh-arãdzãmuri (ursitã di un vali, shi mpãrtsãtã tu ma multi sãngeacuri); vileti
{ro: vilaiet, provincie}
{fr: province}
{en: province}
ex: gioni-avdzãt tu vilaeti

§ vileti/vilete (vi-lé-ti) sf vilets (vi-létsĭ) – (unã cu vilaeti)
ex: tru-atsea vileti a tatãlui; va sã-nj fug tru-a mea vileti (tu-arãdzãmurli-a meali) nturtseascã

§ vali2 (va-lí) sm valadz (va-ládzĭ) – caplu tsi ursea unã vilaeti dit veaclja Turchii, di-aoa sh-un chiro
{ro: guvernator de vilaiet (provincie turcească din Balcani)}
{fr: gouverneur général d’une province}
{en: governor of a province in Turkey}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã