§ zdãpãniri/zdã-pãnire (zdã-pã-ní-ri) sf zdãpãniri (zdã-pã-nírĭ) – (unã cu zdupuniri)

(expr: lji si ngricã) si-lj spunã trã tsi-l va; vrei s-ts-aruc
(expr: angucescu) tihea?; suntu moashi tsi-arucã
(expr: angljicescu) tu steali; s-adunarã la bisearicã ca s-arucã hãrgili
(expr: sã astãseascã dãrli tsi li va catiun); pi Coli-al Cocea lu-arucarã multu
(expr: lj-bãgarã dãri mãri) cã ari casã sh-ayinji; lu-arucã crud
(expr: featsi s-chearã njiclu dit pãnticã); cãrvãnarlu arcã
(expr: featsi) nã cali; li-arcã petalili
(expr: muri); mash s-earai di vãrnã parti sã-l vedz Chita cum sh-arucã
(expr: cum arucã tu pãnticã, cum ãngljiti); cã Nica sh-lu-arucã loclu
(expr: fudzi di pri loc di cãti tradzi sh-di cum s-pidipseashti); ficiorlu sh-arcã vrearea
(expr: u va, u-agãpiseashti); amirãlu u-arcã tutã furtia pri mini (dzãsi cã tut stepsul easti a meu); lji s-arcã multu (lji sã ngricã) si-lj spunã trã tsi-l va; muljerli s-arca a mortului tu lucru
(expr: pãnã s-cadã mpadi di-avursiri)

§ aric (a-rí-cŭ) (mi) vb I arcai (ar-cáĭ), arcam (ar-cámŭ) arcatã (ar-cá-tã), arcari/arcare (ar-cá-ri) – (unã cu aruc)

§ arucat (a-ru-cátŭ) adg arucatã (a-ru-cá-tã), arucats (a-ru-cátsĭ), arucati/arucate (a-ru-cá-ti) – tsi easti astraptu (aminat, azvãrlit, dat dipadi, zdupunit, alipidat, etc.)
{ro: aruncat, trântit, repezit, etc.}
{fr: (re)jeté, lancé, tiré, térassé, rué, etc.}
{en: thrown, hurled, flung, shot, etc.}

§ arcat (ar-cátŭ) adg arcatã (ar-cá-tã), arcats (ar-cátsĭ), arcati/arcate (ar-cá-ti) – (unã cu arucat)
ex: fui arcat tu brãndzi
(expr: ligat, ncljis, bãgat tu-ahapsi); matsãli arcati; mi dush arcat
(expr: pri padi sh-gol, singur, fãrã lucri)

§ arucari/arucare (a-ru-cá-ri) sf arucãri (a-ru-cắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-arucã tsiva; astrãdzeari, aminari, azvãrliri, zdupunari, huhutiri, hiumusiri, himusiri, nhiumusiri, alipidari, lipidari, sãlãghiri, sãlghiri, sãrghiri, sãrgljiri, nãburuiri;
(expr: nu escu tri arucari = hiu bun, nu hiu trã arcari tu cuprii)
{ro: acţiunea de a arunca, de a trânti, de a se repezi; aruncare, trântire, etc.}
{fr: action de (se) jeter, de (se) lancer, de tirer, de térasser, de ruer, etc.}
{en: action of throwing, of hurling, of flinging, of shooting, etc.}
ex: am multi lucri trã arucari (bãgari tu cuprii); cu arucarea cheatra (dit un agioc di njits)

§ arcari/arcare (ar-cá-ri) sf arcãri (ar-cắrĭ) – (unã cu arucari)
ex: cu arcarea tsi featsirã cuscrilj cãtã nã cheatrã tu puts; nu va arcari (aminari, icã expr: bãgari tu cuprii); nu vrea arcari (aminari, icã expr: nu eara ti nidari di mãnear)

§ ruc (rúcŭ) (mi) vb I rucai (ru-cáĭ), rucam (ru-cámŭ), rucatã (ru-cá-tã), ruca-ri/rucare (ru-cá-ri) – (unã cu aruc)
ex: ea rucats-lu (arcats-lu, astrãdzets-lu) sti cãravi

§ rucat (ru-cátŭ) adg rucatã (ru-cá-tã), rucats (ru-cátsĭ), rucati/rucate (ru-cá-ti) – (unã cu arucat)

§ rucari/rucare (ru-cá-ri) sf rucãri (ru-cắrĭ) – (unã cu arucari)

§ arucãturã (a-ru-cã-tú-rã) sf arucãturi (a-ru-cã-túrĭ) – lucru tsi easti arcat

§ arcãturã (ar-cã-tú-rã) sf arcãturi (ar-cã-túrĭ) – (unã cu arucãturã)

§ aruncu1 (a-rún-cŭ) (mi) vb I aruncai (a-run-cáĭ), aruncam (a-run-cámŭ) aruncatã (a-run-cá-tã), arunca-ri/aruncare (a-run-cá-ri) – (unã cu aruc)

§ aruncat (a-run-cátŭ) adg aruncatã (a-run-cá-tã), aruncats (a-run-cátsĭ), arunca-ti/aruncate (a-run-cá-ti) – (unã cu arucat)

§ aruncari/arun-care (a-run-cá-ri) sf aruncãri (a-run-cắrĭ) – (unã cu arucari)

§ aruncãturã (a-run-cã-tú-rã) sf aruncãturi (a-run-cã-túrĭ) – (unã cu arucãturã)

§ apuaruc (a-pŭa-rúcŭ) (mi) vb I apuarcai (a-pŭar-cáĭ), apuarcam (a-pŭar-cámŭ), apuarcatã (a-pŭar-cá-tã), apuarcari/apuarcare (a-pŭar-cá-ri) – (mi-)aruc aproapea tut, ntreg
{ro: (se) arunca (aproape) totalmente}
{fr: (se) jeter (presque) totalement}
{en: throw (almost) completely}

§ apuarcat (a-pŭar-cátŭ) adg apuarcatã (a-pŭar-cá-tã), apuarcats (a-pŭar-cátsĭ), apuarcati/apuarcate (a-pŭar-cá-ti) – cari easti arcat aproapea ntreg
{ro: aruncat (aproape) totalmente}
{fr: jeté (presque) totalement}
{en: thrown (almost) completely}

§ apuarcari/apuarcare (a-pŭar-cá-ri) sf apuarcãri (a-pŭar-cắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva s-apuarucã
{ro: acţiunea de a (se) arunca (aproape) totalmente}
{fr: action de (se) jeter (presque) totalement}
{en: action of throwing (almost) completely}

§ pararuc (pá-ra-rúcŭ) (mi) vb I pararucai (pá-ra-ru-cáĭ) shi pararcai (pá-rar-cáĭ), para-rucam (pá-ra-ru-cámŭ) shi pararcam (pá-rar-cámŭ), pararucatã (pá-ra-ru-cá-tã) shi pararcatã (pá-rar-cá-tã), pararucari/pararucare (pá-ra-ru-cá-ri) shi pararcari/pararcare (pá-rar-cá-ri) – aruc ma multu dicãt easti arada s-aruc; aruc multu (di multu)
{ro: arunca prea mult}
{fr: jeter trop}
{en: throw too much}

§ pararucat (pá-ra-ru-cátŭ) adg pararucatã (pá-ra-ru-cá-tã), pararucats (pá-ra-ru-cátsĭ), pararucati/pararucate (pá-ra-ru-cá-ti) – tsi easti arcat multu di multu
{ro: care easte aruncat prea mult}
{fr: qui est trop jeter}
{en: which is thrown too much}

§ pararcat (pá-rar-cátŭ) adg pararcatã (pá-rar-cá-tã), pararcats (pá-rar-cátsĭ), pararcati/pararcate (pá-rar-cá-ti) – (unã cu pararucat)

§ pararucari/pararucare (pá-ra-ru-cá-ri) sf pararucãri (pá-ra-ru-cắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva pararucã
{ro: acţiunea de a arunca prea mult}
{fr: action de trop jeter}
{en: action of throwing too much}

§ pararcari/pararcare (pá-rar-cá-ri) sf pararcãri (pá-rar-cắrĭ) – (unã cu pararucari)

{ro: umplut doldora}
{fr: rempli à regorger}
{en: filled until overflowing}

§ dãngusiri/dãngusire (dãn-gu-sí-ri) sf dãngusiri (dãn-gu-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un lucru easti faptu dãnga; durdurdiri, surusiri
{ro: acţiunea de a umplea doldora}
{fr: action de remplir à regorger}
{en: action of filling until overflowing}

§ dãngãnescu (dãn-gã-nés-cu) vb IV dãngãnii (dãn-gã-níĭ), dãngãneam (dãn-gã-neámŭ), dãngãnitã (dãn-gã-ní-tã), dãngãni-ri/dãngãnire (dãn-gã-ní-ri) – crep (plãscãnescu) di umplearea tsi nj-u fac (di dãnga tsi hiu); l-fac s-creapã un lucru cu un vrondu sec sh-cu cumãts tsi-ansar dit el cu puteari; zdãngãnescu, crep, plãscãnescu, cãrtsãnescu, crãtsãnescu; (fig: dãngãnescu = (i): fac un vrondu (ca atsel faptu di-un lucru tsi plãscãneashti) cãndu dau unã bishinã, cãndu-l zdupunescu pri cariva di padi, cãndu bat pãlnjili, etc.; (ii) crep (plãscãnescu) di taxirãtsli tsi-nj cad pri cap)
{ro: plezni, crăpa}
{fr: craquer; claquer; crever}
{en: crack, clap, burst}
ex: plãscãnea sh-dãngãnea; cãndu vidzurã shi giuneatsa aestã, lã vinji s-dãngãneascã (fig: s-creapã, s-plãscãneascã) tu cheali; va dãngãnescu (fig: va crep) di inati

§ dãngãnit (dãn-gã-nítŭ) adg dãngãnitã (dãn-gã-ní-tã), dãngãnits (dãn-gã-nítsĭ), dãngãniti/dãngãnite (dãn-gã-ní-ti) – tsi ari cripatã (plãscãnitã) cu vrondu; zdãngãnit, cripat, plãscãnit, cãrtsãnit, crãtsãnit
{ro: pleznit, crăpat}
{fr: craqué; claqué; crevé}
{en: cracked, claped, burst}

§ dãngãniri/dãngãnire (dãn-gã-ní-ri) sf dãngãniri (dãn-gã-nírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu tsiva i cariva dãngãneashti; zdãngãniri, cripari, plãscãniri, cãrtsãniri, crãtsãniri
{ro: acţiunea de a plezni, de a crăpa; pleznire, crăpare}
{fr: action de craquer; de claquer; de crever}
{en: action of cracking, of clapping, of bursting}

§ zdãngãnescu (zdãn-gã-nés-cu) vb IV zdãngãnii (zdãn-gã-níĭ), zdãngãneam (zdãn-gã-neámŭ), zdãngãnitã (zdãn-gã-ní-tã), zdãngãniri/zdãngãnire (zdãn-gã-ní-ri) – (unã cu dãngãnescu)
ex: cãt nu zdãngãni
(expr: cripã, plãscãni) di cripari; nj-u fricã s-nu zdãngãneshti vãrã cãrtsãnoasã
(expr: s-nu cãrtsãneshti, s-nu-aruts cu vrondu unã bishinã); cari da di zdãngãneashti unã, di fac naparti cãprili

§ zdãngãnit (zdãn-gã-nítŭ) adg zdãngãnitã (zdãn-gã-ní-tã), zdãngãnits (zdãn-gã-nítsĭ), zdãngãniti/zdãngãnite (zdãn-gã-ní-ti) – (unã cu dãngãnit)

§ zdãngãniri/zdãngãnire (zdãn-gã-ní-ri) sf zdãngãniri (zdãn-gã-nírĭ) – (unã cu dãngãniri)

7: dau ãn cheptu = giur sã-nj ljau ahtea, s-lj-u plãtescu;
8: nj-u dau cu cariva = mi bat, mi-alumtu, n-agudim;
9: nj-u dau ãn coastã = stau sh-mi minduescu ma s-hibã ghini s-lu fac un lucru (cã nu para voi s-lu fac); strãmbu narea, frãngu coasti, frãngu oasi;
10: nj-dau dintsãlj pi cheatrã = nji nturyisescu (struxescu) dintsãlj; mi ndreg s-lu fac un lucru;
11: nu dau banã = nu-alas isih, lj-mãc bana;
12: lj-dau di mãnear = hãbãrsescu, dau simasii (la-atseali tsi dzãtsi, mindueashti i aducheashti cariva);
13: dau limãreaua di cariva = fug diparti di cariva;
14: dau = dau trã mortsã;
15: nj-easti datã = nj-easti scriatã di miri, nj-easti ursitã di la Dumnidzã)
{ro: da}
{fr: donner}
{en: give}
ex: ca s-nã dats, va vã dãm tsi nu nã deadim; ea didets-nji shi fanfurã; lã deadit ordzu a caljlor?; ama cã ma nj-ul desh; ma desh (didesh, deadish) tra s-ai alãvdari; ma desh (didesh, deadish) cu inima curatã; dau s-es (caftu, nchisescu s-es) din casã; lj-deadi a featãljei multã pai; dau (caftu) s-fug ma el nu mi-alasã; cãtse nu-lj dãdea tinjii
(expr: nu-l tinjisea); dã-lã hãbari
(expr: dzã-lã tra sã shtibã) cã vinjirã; nã deadirã zbor
(expr: nã tãxirã); deadi
(expr: ishi, fitrusi) earba; ayinea da
(expr: fatsi) multã auã; vai da
(expr: vai cadã) ploai; Sãmãrina deadi
(expr: cãdzu) neauã; l-bãgarã s-da dupã
(expr: ducã, s-pingã) oi; fãrã s-da n coasti vãrãoarã
(expr: fatsi lucrul fãrã s-mindueascã dip tra s-nu-l facã); sh-u da n coastã
(expr: s-mindueashti ma s-lu facã lucrul); cãndu da
(expr: easi) luna; sh-deadi
(expr: apiri) albul soari; ca luna tsi da
(expr: s-alãnceashti pri tser); da dzua
(expr: apirã, creapã dzua); dorlu s-nu s-aprindã, ca troarã da
(expr: easi, creashti) fidanlu; aclo va s-dai di-un
(expr: va s-aflji, va s-andãmuseshti, va ti-astalj cu-un) cãni; sor, dã
(expr: nedz, imnã) nãinti; du-ti, dã pãn di
(expr: nedz, du-ti, s-agiundzi pãnã la) mushatã; s-deadi pãn di (agiumsi pãnã la) Dumnidzã; cãtrã murmintsã lj-u deadi
(expr: fudzi, s-dusi); lj-u deadirã
(expr: s-dusirã, tricurã) prit hoari; s-deadi
(expr: s-dusi, intrã, s-lo) tu pãduri dupã pulj; s-nu da loclu di el
(expr: s-nu-agudeascã loclu, s-azboairã); loc nu dãdea di Custandini; si-sh da dintsãlj pi cheatrã
(expr: si shi nturyiseascã dintsãlj); sãhatea deadi tsintsi di noapti
(expr: sãhatea asunã, aspuni oara tsintsi di noapti); s-alinã nsus s-da
(expr: s-asunã) cãmbana; deadim
(expr: intrãm) tu primuvearã; ninca nicãntatã cuclu, elinlu sh-u da
(expr: s-alumtã) cu turcul; s-deadirã
(expr: s-agudirã, s-alumtarã) cu-ahãntã fortsã; l-deadish
(expr: lu-arcash, lu zdupunish) dipadi di-lj cripã hearea; aoa va dãm di multi-arali
(expr: n-agudim di multi-arali, va trãdzem multi); deadim limãreaua di elj
(expr: fudzim diparti di elj); da sh-lja dit lumea-aestã
(expr: moari); mãrata di gãljinã sh-deadi suflitlu
(expr: muri); nu u dã, cari ãts da mãna
(expr: ma s-cutedz); sh-u deadi n cheptu
(expr: giurã s-lj-u plãteascã) chirutlu; vãrã nu putea si-lj da cali
(expr: s-aducheascã); nu vrurã s-lji talji caplu, shi-lj deadirã cali
(expr: l-sãlãghirã, lu-alãsarã s-fugã); sh-u da
(expr: sh-fudzi) aushlu cãtrã di partea-atsea; bunili tuti deadi Dumnidzã cu dauãli mãnj
(expr: lã deadi multi sh-di tuti); cari u dãdea di mãnear?
(expr: cari u hãbãrsea?; cari dãdea vãrã simasii la-atseali tsi dzãtsea i fãtsea?); deadi hãbari
(expr: lã spusi, hãbãrsi) la ascherea dit unã hoarã; vulpea-lj deadi nã cali
(expr: vulpea-lj dzãsi, lu urnupsi cum s-facã); dor nji-i s-dau oclji ningã nãoarã cu nãs
(expr: s-lu ved ninga nãoarã); s-dusirã shi deadirã plãngu
(expr: s-plãmsirã) la amirãlu; hiljlu di-amirã-lj deadi zbor
(expr: lj-tãxi); deadi zborlu
(expr: ãlj tãxi), si-lj da ficiorlu; cum sh-avea datã zborlu
(expr: u-avea tãxitã); lj-u deadirã
(expr: fudzirã) cãtrã tu lumi; alãsarã calea sh-lj-u deadirã cãrarea
(expr: sh-fudzirã, s-dusire pri cãrari); s-deadi
(expr: fudzirã, alãgarã) dupã nãsi; cari si zburãrã shi-sh deadirã mintsãli
(expr: s-urnipsirã un pi-alantu); puljlu nu-lj dãdea banã a featãljei
(expr: nu u-alãsa isihã feata) iu s-dutsea; un pondu di pulj, nu-nj da banã
(expr: nu-nj mi-alãsa isih) iu mi duc shi-nj prãxeashti cama laea; ursa, tsi nu-lj da banã
(expr: tsi nu u-alãsa isihã, tsi-lj mãca bana) a featãljei

§ dat1 (dátŭ) adg datã (dá-tã), dat (dáts), dati/date (dá-ti) – (lucrul) tsi-lj s-ari teasã a unui tra s-lu lja (s-lu tsãnã, s-lu aibã, etc.);
(expr:
1: dat di fãrmac = nvirinat, aplucusit di-amãrãciuni, etc.;
2: dat ãn cap = zurlu, anapud, andihristu, etc.)
{ro: dat}
{fr: donné}
{en: given}
ex: sicãrli furã dati; s-nu-sh calcã zborlu dat
(expr: s-facã atsea tsi-avea tãxitã); giunarlu cu mustatsa datã
(expr: tsi-avea nchisitã si s-aspunã, s-creascã); aushlu chiragi dat di fãrmac
(expr: aplucusit di nvirinari, nvirinat); tãcuts, dats di fãrmac
(expr: aplucusits di-amãrãciuni); easti un dat ãn cap!
(expr: zurlu)

§ dari1/dare (dá-ri) sf dãri (dãrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva da tsiva;
(expr: lj-ari trã dari al Mihali (al Hali) = easti ca glareshcu; nu u-ari tutã mintea; sh-ari chirutã mintea; lj-hurseashti al Mihali)
{ro: acţiunea de a da}
{fr: action de donner}
{en: action of giving}
ex: trã dari (tra s-da tsiva) nu vrea s-avdã; lj-am trã dari (am s-lji dau tsiva); streslu u-ari mãna trã loari, nu u-ari sh-trã dari; aricilu nu-i trã diznjirdari ma tri dari cu shclots
(expr: tra-aguniri); cu darea trets sh-amarea

§ dãdeari/dãdeare (dã-deá-ri) sf dãderi (dã-dérĭ) – (unã cu dari1/dare)
ex: mi sãturai di dãdeari shcop
(expr: di bãteari); cu dãdearea
(expr: alãncirea pri tser) laea lunã

§ dat2 (dátŭ) sn daturi (dá-turĭ) –
1: paradzlji (i lucrili) tsi lipseashti s-lji da omlu la chivernisi trã lucrili tsi fatsi chivernisea trã el (trã lucrili tsi lu-alasã pri om s-facã, trã avearea tsi ari, tri paradzlji tsi lj-amintã cãndu u lucreadzã aestã aveari, alishvirishurli tsi fatsi, etc.); dari, for, hãraci, haraci, hargi, gilep, bidelj, decat, viryii, haratsumã, ghizmã;
2: lucrili tsi lj-adutsi shi paradzlji tsi-lj fatsi cariva dit avearea tsi u ari (cum easti, bunãoarã, toclu tsi-l lja di la paradzlji dats borgi la cariva, nichea di la unã casã i loc tsi lu-ari, etc.)
{ro: taxă, impozit; venit, rentă}
{fr: taxe, dîme, impôt; revenu, rente}
{en: tax, duty; revenue, income, rent}
ex: nu-nj plãtii datlu (darea, forlu, hargea, gileplu, etc.); va nj-alinj datlu?; datlu cãtrã amirãrilji; noi pãltim datlu tsi-l vrem cati an; amaneti tri plãtirea-a datlui; ca s-lja dat (nichi) di cati casã; n casã dat (nichi) nã da

§ dari2/dare (dá-ri) sf dãri (dãrĭ) – paradzlji (i lucrili) tsi lipseashti s-lji da omlu la chivernisi trã lucrili tsi fatsi chivernisea trã el (trã lucrili tsi lu-alasã pri om s-facã, trã avearea tsi ari, tri paradzlji tsi lj-amintã cãndu u lucreadzã aestã aveari, alishvirishurli tsi li fatsi, etc.); dat, for, hãraci, haraci, hargi, gilep, bidelj, decat, viryii, haratsumã, ghizmã
{ro: taxă, impozit}
{fr: taxe, dîme, impôt}
{en: tax, duty}
ex: avem dãri (foruri, viryii) greali; lj-ari trã dari al Mihali (lj-hurseashti tsiva al Mihali; icã expr: easti niheamã ca glar, ca lishor di minti)

§ dari3/dare (dá-ri) sf dãri (dãrĭ) – misali (cu mãcari, pescu, yin, colivã, yimishi, etc.) tsi s-da la oaspits sh-la lumea ftoahã (la bisearicã i chimitiryiu, dupã tsi preftul dyiuvãseashti trã suflitlu-a mortsãlor sh-trã adutsearea-a lor aminti); misali, trisalj, trisayi, puminii, pãmãntu, pomean, pumean, spumean, etc.
{ro: parastas}
{fr: aumône en mémoire d’un mort}
{en: memorial service}
ex: dãdea darea (misalea) a aushlui

§ nidat (ni-dátŭ) adg nidatã (ni-dá-tã), nidat (ni-dáts), nidati/nidate (ni-dá-ti) – tsi nu easti dat
{ro: nedat}
{fr: qui ne pas donné}
{en: not given}

§ nidari/nidare (ni-dá-ri) sf nidãri (ni-dãrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu da tsiva
{ro: acţiunea de a nu da}
{fr: action de ne pas donner}
{en: action of not giving}

§ nidatã (ni-da-tã) sf fãrã pl – ninti ca… (si s-facã tsiva); ninti di
{ro: înainte de…}
{fr: avant de}
{en: before}
ex: nchisim nidatã (ninti ca s-da) soarili; unã dimneatsã tsã si scoalã, nidatã soarili (ninti di Data-a soarili) shi, aoa fac sotslji!; ca s-agiungu nidatã soari; nidatã (ninti ca s-batã) cãmbana s-avdu cãntitsi n pãdz

§ dator (da-tórŭ) adg datoari/datoare (da-tŭá-ri), datori (da-tórĭ), datoari/datoare (da-tŭá-ri) – cari ari trã dari a unui tsiva; tsi lj-ari borgi a unui; dãtor
{ro: dator}
{fr: débiteur}
{en: debtor}

§ dãtor (dã-tórŭ) adg dãtoari/dãtoare (dã-tŭá-ri), dãtori (dã-tórĭ), dãtoari/dãtoare (dã-tŭá-ri) –
1: cari ari trã dari a unui tsiva; cari lj-ari borgi a unui;
2: cari da tsiva a unui
{ro: dator; dătător}
{fr: débiteur; qui donne}
{en: debtor; who gives}
ex: Dumnidzale, dãtor a banãljei (cari deadi bana)

§ dãtãtor (dã-tã-tórŭ) adg dãtãtoari/dãtãtoare (dã-tã-tŭá-ri), dãtãtori (dã-tã-tórĭ), dãtãtoari/dãtãtoare (dã-tã-tŭá-ri) – cari da tsiva a unui; dãtor
{ro: dătător}
{fr: qui donne}
{en: who gives}
ex: Dumnidzã, dãtãtorlu di banã; nãs easti dãtãtorlu di bunets

§ dãtãturã (dã-tã-tŭ-rã) sf dãtãturi (dã-tã-tŭrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un arucã tsiva (cu mãna); aguditurã
{ro: lovitură, aruncătură}
{fr: jet}
{en: throw}
ex: tu-unã dãtãturã (aguditurã) cu ciumaglu cãdzurã dzatsi meari

§ dari-loari/dari-loare (dá-ri-lŭá-ri) sf fãrã pl – atsea tsi s-fatsi cãndu s-vindi (shi s-acumprã) tsiva; vindeari, acumprari, alishvirishi, daraverã
{ro: afacere, tranzacţie, schimb, alişveriş, vânzare}
{fr: affaire, transaction, échange, vente}
{en: affair, transaction, exchange, sale}
ex: s-fatsi mari dari-loari (acumprari sh-vindeari di lucri); s-am cu voi eu dari-loari (alishvirishi); cuscrilja s-asparsi shi vãrnã dari-loari (alishvirishi) nu-am cu tini, ni cu hilji-ta; mãcã sh-bea cu-a tãu, shi dari-loari nclo

§ daraverã (da-ra-vé-rã) sf daraveri (da-ra-vérĭ) – (unã cu dari-loari)
ex: am daraverã cu nãs; au daraveri, unlu cu-alantu

§ apudau (a-pu-dáŭ) (mi) vb I apuded (a-pu-dédŭ), apudam (a-pu-dámŭ) shi apudãdeam (a-pu-dã-deámŭ), apudatã (a-pu-dá-tã), apudari/apudare (a-pu-dá-ri) shi apudãdeari/apudãdeare (a-pu-dã-deá-ri) – dau aproapea tut
{ro: da aproape tot}
{fr: donner (presque) intégralement}
{en: give (almost) totally}

§ apudat (a-pu-dátŭ) adg apudatã (a-pu-dá-tã), apudat (a-pu-dáts), apuda-ti/apudate (a-pu-dá-ti) – cari ari datã aproapea tut
{ro: dat aproape tot}
{fr: donné (presque) intégralement}
{en: given (almost) totally}

§ apudari/apudare (a-pu-dá-ri) sf apudãri (a-pu-dãrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un da aproapea tut
{ro: acţiunea de a da aproape tot}
{fr: action de donner (presque) intégralement}
{en: action of giving (almost) totally}

§ prudau (pru-dáŭ) (mi) vb I pruded (pru-dédŭ), prudam (pru-dámŭ) shi prudãdeam(?) (pru-dã-deámŭ), prudatã (pru-dá-tã), prudari/prudare (pru-dá-ri) – lj-fac arãu a unui oaspi tsi ari ncreadiri n mini cu-aspunearea la dushmanlj-a lui lucri tsi pot s-lj-aducã znjii (shtiuti di mini sh-nishtiuti di dushmanj); mi dau di partea-a dushmanlui sh-mi-alumtu cu oaspili tsi lu-aveam ma ninti; aspun fãrã s-voi (scot tu padi) lucri nishtiuti di altsã tsi pot sã-nj facã arãu (a njia icã a oaspitslor a mei); prudusescu, pridau; angãlisescu, angãlsescu
{ro: trăda}
{fr: trahir}
{en: betray, reveal}
ex: cati foc pruda (aspuni, scoati tu padi) nã coardã; tini nã prudeadish (prudusish)

§ prudat (pru-dátŭ) adg prudatã (pru-dá-tã), prudats (pru-dátsĭ), prudati/prudate (pru-dá-ti) – tsi fu arãs di-un oaspi cari-lj dzãsi a dushmanlui lucri tsi pot s-lj-aducã znjii; (lucrili) tsi suntu-aspusi a unui dushman (cu vreari i nivreari) sh-cari pot s-facã arãu; prudusit, pridat; angãlisit, angãlsit
{ro: trădat}
{fr: trahi}
{en: betrayed, revealed}

§ prudari/prudare (pru-dá-ri) sf prudãri (pru-dắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-pruda tsiva i cãndu cariva easti prudat; prudusiri, prudusii, pridari; angãlisiri, angãlsiri
{ro: acţiunea de a trăda; trădare}
{fr: action de trahir; trahison}
{en: action of betraying, of revealing; betrayal}

§ prudot (pru-dótŭ) sm, sf prudotã (pru-dó-tã), prudots (pru-dótsĭ), prudoti/prudote (pru-dó-ti) – omlu tsi ari prudatã tsiva i prudatã pri cariva tsi-lj fatsi ncreadiri (un oaspi, cratlu iu bãneadzã, etc.)
{ro: trădător}
{fr: traître, délateur}
{en: traitor}

§ pridau1 (pri-dáŭ) (mi) vb I prided (pri-dédŭ), pridam (pri-dámŭ) shi pridãdeam(?) (pri-dã-deámŭ), pridatã (pri-dá-tã), pridari/pridare (pri-dá-ri) – (unã cu prudau)
ex: hilj-tu nã prideadi (prudeadi); lu prided iu eara ascumtu; nu-avu njilã di mini sh-mi prideadi; minti shcurtã muljarea, s-arãdi shi-lj si prida

§ pridat1 (pri-dátŭ) adg pridatã (pri-dá-tã), pridats (pri-dátsĭ), pridati/pridate (pri-dá-ti) – (unã cu prudat)

§ pridari1/pridare (pri-dá-ri) sf pridãri (pri-dắrĭ) – (unã cu prudari)

§ prudusescu (pru-du-sés-cu) (mi) vb IV prudusii (pru-du-síĭ), pruduseam (pru-du-seámŭ), prudusitã (pru-du-sí-tã), prudusiri/prudusire (pru-du-sí-ri) – (unã cu prudau)

§ prudusit (pru-du-sítŭ) adg prudusitã (pru-du-sí-tã), prudusits (pru-du-sítsĭ), prudusiti/prudusite (pru-du-sí-ti) – (unã cu prudat)

§ prudusiri/prudusire (pru-du-sí-ri) sf prudusiri (pru-du-sírĭ) – (unã cu prudari)

§ prudusii/prudusie (pru-du-sí-i) sf prudusii (pru-du-síĭ) – faptul adrat di-atsel tsi pruda pri cariva i tsiva; prudusiri, prudari, pridari
{ro: trădare}
{fr: trahison}
{en: betrayal}

§ pridau2 (pri-dáŭ) (mi) vb I prided (pri-dédŭ), pridam (pri-dámŭ) shi pridãdeam(?) (pri-dã-deámŭ), pridatã (pri-dá-tã), pridari/pridare (pri-dá-ri) –
1: ãlj dau a cuiva un lucru s-lu aibã di la mini (i cã-lj lu am trã dari di la altu); fac tislimi;
2: pricu-noscu cã chirui tu-alumtã sh-tr-atsea dipun armili sh-alas dush-manjlji s-mi lja sclav;
3: tsãn un zbor la sculii sh-lã spun a ficiorlor lucri tsi au trã nvitsari;
4: nj-bag multã zori (mi furtsedz) tra s-adar un lucru; (mi) paradau; pãrãdusescu
{ro: (se) preda, livra}
{fr: transmettre, confier, livrer, (se) rendre, capituler; ensei-gner}
{en: deliver, surrender, lecture}
ex: vrui s-mi pridau (s-mi-alas acãtsat); pitricu hãbari, i s-tragã nãpoi i sã s-prida, i tu guvã di sharpi sã s-ascundã

§ pridat2 (pri-dátŭ) adg pridatã (pri-dá-tã), pridats (pri-dátsĭ), pridati/pridate (pri-dá-ti) –
1: (lucru) tsi easti dat a unui; tsi easti faptu tislimi;
2: tsi pricunuscu cã ari chirutã alumta shi s-alasã s-hibã loat sclav di dushmanj;
3: zbor tsãnut trã ficiorlji di la sculii cu lucrili tsi lipseashti s-li nveatsã; paradat, pãrãdusit
{ro: predat, livrat}
{fr: livré, delivré, capitulé, enseigné}
{en: delivered, surrendered, lectured}

§ pridari2/pridare (pri-dá-ri) sf pridãri (pri-dắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un lucru easti pridat, un zbor easti pãrãdusit i cariva s-ari paradatã sclav a dushmanlui; fãtseari tislimi, paradari, pãrãdusiri
{ro: acţiunea de a (se) preda, de a livra}
{fr: action de livrer, de (se) rendre, de capituler}
{en: action of delivering, of surrendering}

§ paradau (pá-ra-dáŭ) vb I paraded (pá-ra-dédŭ), paradam (pá-ra-dámŭ) shi paradãdeam(?) (pá-ra-dã-deámŭ), paradatã (pá-ra-dá-tã), parada-ri/paradare (pá-ra-dá-ri) shi paradãdeari/paradãdeare (pá-ra-dã-deá-ri) – (unã cu pridau2)
ex: nu ti paradã ahãntu (nu ts-bagã sh-ahãntã zori)

§ paradat (pá-ra-dátŭ) adg paradatã (pá-ra-dá-tã), paradats (pá-ra-dátsĭ), paradati/paradate (pá-ra-dá-ti) – (unã cu pridat2)

§ paradari/paradare (pá-ra-dá-ri) sf paradãri (pá-ra-dắrĭ) – (unã cu pridari2)

§ paradãdeari/paradãdeare (pá-ra-dã-deá-ri) sf paradãderi (pá-ra-dã-dérĭ) – (unã cu pridari2)

§ pãrãdusescu (pã-rã-dhu-sés-cu) vb IV pãrãdusii (pã-rã-dhu-síĭ), pãrãduseam (pã-rã-dhu-seámŭ), pãrãdusitã (pã-rã-dhu-sí-tã), pãrãdusiri/pãrãdusire (pã-rã-dhu-sí-ri) – (unã cu pridau2)
ex: pãrãduseashti ghini dascalu; furlu nu s-pãrãdusi

§ pãrãdusit (pã-rã-dhu-sítŭ) adg pãrãdusitã (pã-rã-dhu-sí-tã), pãrãdusits (pã-rã-dhu-sítsĭ), pãrãdusiti/pãrãdusite (pã-rã-dhu-sí-ti) – (unã cu pridat2)

§ pãrãdusiri/pãrãdusire (pã-rã-dhu-sí-ri) sf pãrã-dusiri (pã-rã-dhu-sírĭ) – (unã cu pridari2)

§ padinã (pá-di-nã) sf padinj (pá-dinjĭ) – (unã cu pãdinã)

§ padi2/pade (pá-di) adv (tu scriarea-a noastrã: di-aradã, zburãrea u-aflãm scriatã altã soi: (i) ãn padi shi n padi: vedz mpadi; (ii) pri padi: vedz pripadi; (iii) di padi: vedz dipadi – tsi easti aproapea di fatsa-a loclui; (loc) tsi nu easti ahãntu nsus (ca altu loc)
{ro: jos, în jos, la vale}
{fr: en bas, aval}
{en: down, downward}

§ mpadi/mpade (mpá-di) adv – pri loc, nghios, ãnghios, nghiosura, ahimura, hima, nhima, pogor, pãgor, pugor; hambla; cãtrã la vali, cãtrã tu cãmpu;
(expr:
1: zborlu-a meu nu cadi mpadi = zborlu a meu easti ascultat, nu easti spus di geaba, va si s-facã tsi dzãc;
2: l-bag mpadi; l-culcu mpadi = (i) lu-ashternu, l-bag ãnghios; (ii) lu zdupunescu di padi, lu-aruc mpadi; (iii) l-vatám;
3: cad mpadi = (i) cad ãnghios; (ii) lãndzidzãscu;
4: nj-bag inima mpadi = nj-si fatsi njilã, mi curmã njila;
5: armãni mpadi ipotisea = s-asparsi ipotisea)
{ro: jos, în jos}
{fr: en bas, sur la terre}
{en: down, on the ground}
ex: stai mpadi (pi scamnu, pat); s-ashtearnã frãndza mpadi (nghios, pri loc); nu s-minã di mpadi, s-nu tsiva di-lj arãtseashti loclu; lo di mpadi (di nghios, di pri loc) unã cheatrã; shadi mpadi (nghios) pi scãndurã; di mpadi pãnã nsus (di pri loc pãnã n tser); s-nu cadã mpadi (nghios); zborlu a tãu ãmpadi nu cadi
(expr: zborlu a tãu easti tinjisit, nu easti arcat geaba, easti ascultat); nj-easti cã s-nu-nj cadã grailu mpadi
(expr: nj-easti cã nu va s-hiu ascultat); canda va lj-armãnã cupia mpadi?
(expr: singurã, fãrã ca s-aibã un tsi s-lji poartã ngãtan?); l-bãgã mpadi
(expr: lu zdupunã mpadi, lu-azvimsi); s-cadã mpadi
(expr: s-lãndzidzascã); trapsi pristi nãs shi-l culcã mpadi
(expr: shi-l vãtãmã)

§ nimpadi/nimpade (ni-mpá-di) adv – tsi nu poati s-shadã tu-un loc; tsi nu lu-acatsã (nu lu-ari) loclu shi s-minã tut chirolu
{ro: fără astâmpăr}
{fr: remuant}
{en: restless}
ex: pitruniclji di nimpadi (tsi nu u-ari loclu, tsi nu shadi tu-un loc)

§ pripadi/pripade (pri-pá-di) adv – (dutsearea-a omlui dit un loc tu altu) cu imarea pri cicioarli a lui (nu ncãlar, nu tu-amaxi, etc.)
{ro: pe jos, cu picioarele}
{fr: à pieds}
{en: on foot}
ex: yinea pripadi (imnãndalui, cu cicioarli); sã s-ducã pripadi (cu cicioarli) ca cãnili; yinea pripadi (pri cicioari); mini earam pripadi, el ncãlar

§ dipadi/dipade (di-pá-di) adv (scriat shi di padi) – aproapea di loc, unã cu loclu, tsi da (agudeashti) di loc, etc.
(expr:
1: l-dau dipadi = (i) lu-aruc (l-zdupunescu) di loc; (ii) urfãnipsescu; (iii) aspun (discoapir, fac si s-aflã) lucri tsi nu suntu cunuscuti, tsi suntu acrifo)
{ro: jos, aproapea de nivelul pământului}
{fr: bas, au niveau de la terre}
{en: down, close to the ground level}
ex: deadi dipadi
(expr: zdupunã, huhuti, arcã mpadi) ficiorlu nica un ou; da pescul dipadi
(expr: l-zdupunã di loc, lu-arcã mpadi); ded dipadi
(expr: u urfãnipsii) casa ntreagã; ded dipadi (aspush tra si s-avdã) tut tsi shteam; cum s-imnã greaca pripadi (cu cicioarli) cu fustãnjli pãn dipadi (lundzi pãnã iu da di loc)?