|
|
zãrzãvati/zãrzãvate
zãrzãvati/zãrzãvate (zãr-zã-vá-ti) sf zãrzãvãts (zãr-zã-vắtsĭ) – plantã criscutã du grãdinã trã pãrtsãli a ljei (truplu, frãndzãli, lilicili i arãdãtsinjli) tsi s-mãcã; veardzã
{ro: zarzavat}
{fr: verdure, légumes}
{en: vegetable}
ex: nu bãgai zãrzãvati tu grãdinã; scoati zãrzãvatea dit bãhce
§ zãrzãvãgi (zãr-zã-vã-gí) sm zãrzãvãgeadz (zãr-zã-vã-gĭádzĭ) – atsel tsi creashti i vindi zãrzãvãts
{ro: zarzavagiu}
{fr: vendeur de légumes}
{en: man selling vegetables}
ex: imnã zãrzãvãgeadz cu crinili mplini di zãrzãvati
§ zãrzãvãci (zãr-zã-vã-cí) sm zãrzãvãceadz (zãr-zã-vã-cĭádzĭ) – (unã cu zãrzãvãgi)
bamni/bamne
bamni/bamne (bám-ni) sf bãmnji – plantã di grãdinã (zãrzãvati) tsi fatsi fructi verdzã ca pãstãlj piroasi, cu-unã dzamã mãzgoasã nuntru tu cari s-aflã multi simintsã njits, tsi s-bagã tu ghelã shi s-mãcã ca pãstãlj; pãstalja faptã di-aestã plantã
{ro: bamă}
{fr: corne grecque}
{en: okra}
ex: feci nã ghelã di carni cu bãmnji
bishicã2
bishicã2 (bi-shí-cã) sf bishits (bi-shítsĭ) – (zbor di Cljisura) zãrzãvati cu lilici albi cari s-fac ma nãpoi yimishi tsi sh-u-aduc cu un cloput ãncljis (multu buni tu mãcari); pipercã pipiryeauã, paparicã, pipiritsã, shushcã
{ro: ardei}
{fr: poivron}
{en: sweet or hot pepper}
ex: un cutsur mplin di furnits (angucitoari: bishica, pipiryeaua); aestã bishicã (pipercã, ciushcã) ardi multu
carotã
carotã (ca-ró-tã) sf caroti/carote (ca-ró-ti) – unã soi di earbã cari s-aflã sh-agrã tu cãmpu ma cari, di-aradã, easti criscutã di om tu bãhce ca unã zãrzãvati, trã arãdãtsina-a ljei lungã sh-groasã, dultsi sh-bunã tu mãcari, proaspitã icã heartã tu ghelã, cu frãndzã dispãrtsãti multu, sh-cu arapuni di lilici albi sh-njits; morcuv, mer dit loc
{ro: morcov}
{fr: carotte}
{en: carrot}
crehtu
crehtu (créh-tu) adg crehtã (créh-tã), crehtsã (créh-tsã), creh-ti/crehte (créh-ti) – tsi easti afrat, lishor, proaspit shi moali; (zãr-zãvati, fructu, etc.) tsi easti proaspit (adunat di putsãn chiro); tsi easti mãcat ashi cum easti adunat (fãrã tra s-hibã alãxit cu hirbearea, fridzearea, cutsearea, etc.); crefcu, creftu, tinir, afrat, trifir, trifirushcu, proaspit, freshcu, taze, tazetcu
(expr: apã crehtã = apã aratsi sh-proaspitã)
{ro: fraged, proaspăt, pufos}
{fr: tendre, frêle, frais, mou}
{en: tender, frail, fresh}
ex: vidzu un pescu mari sh-crehtu (freshcu); fatsa-lj crehtã (freshcã), ca unã trandafilã; biui apã crehtã (proaspitã, aratsi) di la fãntãnã; featã cu budzã crehti (proaspiti, molj); mãcãm carni crehtã (moali)
§ creftu (créf-tu) adg creftã (créf-tã), creftsã (créf-tsã), crefti/crefte (créf-ti) – (unã cu crehtu)
ex: muljari-sa tinirã shi creftã; cã-i creftu (proaspit)
§ crefcu (créf-cu) adg crefcã (créf-cã), creftsi (créf-tsi), creftsi/creftse (créf-tsi) – (unã cu crehtu)
ex: crefcul (moalili) cheptu
§ freshcu (frésh-cu) adg (adv invar) freshcã (frésh-cã), freshtsã (frésh-tsã) shi freshchi (frésh-chi), fresh-ti/freshte (frésh-ti) shi freshchi/freshche (frésh-chi) – tsi easti faptu (adunat, ndreptu, coptu, etc.) di putsãn chiro; (zãrzãvati, fructu, etc.) tsi easti mãcat ashi cum easti adunat, fãrã tra s-hibã alãxit cu hirbearea (fridzearea, cutsearea, etc.); tsi nu easti veclju (di multu chiro); tsi easti faptu di putsãn chiro; proaspit, crefcu, creftu, crehtu, afrat, taze, tazetcu, tinir
{ro: proaspăt, recent}
{fr: frais, recent; fraîchement, récemment}
{en: fresh, recent; freshly, recently}
ex: carnea tsi nj-adusi nu era freshcã (proaspitã)
§ crihtescu (crih-tés-cu) (mi) vb IV crihtii (crih-tíĭ), crihteam (crih-teámŭ), crihtitã (crih-tí-tã), crihtiri/crihtire (crih-tí-ri) – fac un lucru s-hibã (cama) crehtu; l-fac s-hibã ma moali, ma trifir; molj
{ro: frăgezi}
{fr: amollir, attendrir}
{en: soften, make tender}
crud
crud (crúdŭ) adg crudã (crú-dã), crudz (crúdzĭ), crudi/crude (crú-di) –
1: mãcari (carni, zãrzãvãts, etc.) tsi nu easti coaptã (heartã, pãrjilitã, etc.); mãcari tsi nu easti ghini coaptã (heartã, pãrjilitã, etc.); nicoptu, nihertu, nipãrjilit, etc.;
2: (poamã, zãrzãvati, etc.) tsi nu s-ari asitã (coaptã, faptã) ninga, tsi easti nica veardi; nifaptu, nicoptu, etc.;
3: tsi easti moali, tinir (ficior), nicriscut ninga;
4: (om) arãu, tsi nu-ari njilã, tsi lu-ariseashti s-mundueascã, s-vãsãnipseascã lumea;
(expr:
1: (muljarea) lu-arucã crud (njiclu) = lu scoati mortu (lu-arucã mortu) njiclu dit pãnticã, cã nu va, i cã nu poati s-lu poartã ninga, tra s-lu-amintã yiu;
2: talj sh-crudi sh-coapti = zburãscu sh-buni sh-arali, sh-mãri sh-njits, sh-lucri salami sh-papardeli, glãrini, chirãturi, zboarã fãrã nitsiunã simasii, etc.)
{ro: crud, necopt (fruct, legumă, mâncare), nefiert; moale, tânăr, necrescut încă; crud (la inimă)}
{fr: cru, non cuit; vert pas (assez) mûr, cru; tendre, jeune; cruel}
{en: raw, uncooked; green, not ripened yet (fruits, vegetables); tender, immature; cruel}
ex: pãnea u scoasim crudã (nicoaptã) dit cireap; nu voi s-lu-arucã crud (s-lu chearã, s-lu-arucã, s-lu-astrãcheascã njiclu); gortsãli tsi-adunash eara crudi (nicoapti, nifapti); mãcai merlu cum eara crud (nifaptu), tra s-nu lu-aruc; ficiorlu nu fatsi trã n cãrvani, easti ninca crud (tinir, nu poati s-lu facã lucrul); tu cruda (blãstimata, ninjilãoasa) oarã tsi suflitu-nj isha
cucean1
cucean1 (cu-cĭánŭ) sm cuceanj (cu-cĭánjĭ) – plantã (zãrzãvati) criscutã di om tu bãhce, cari bãneadzã doi anj, iu, tu protlu an creashti mash truplu sh-tu defturlu an crescu lilicili di hromã albã icã galbinã, cu frãndzã mãri, groasi shi undati i cãtsãroasi, tsi si-anvilescu unã pristi-alantã tra s-facã unã soi di topã mari cãt caplu di om, bunã trã mãcari proaspitã (salatã), heartã (cu carni, tu sãrmadz, etc.) icã fapti turshii (moari) tra s-hibã mãcatã earna; verdzu, verdzu di moari; geahtu
{ro: varză}
{fr: chou}
{en: cabbage}
ex: truplu sh-caplu nj-u tut una, pri-un cicior stau tut-deauna, cãmesh am ninumirati, sh-li portu nviscuti toati (angucitoari: cuceanlu); tsi-i un aush adunat bush? (angucitoari: cuceanlu); un aush cu patrudzãts di cãmesh nviscut (angucitoari: cuceanlu); dada featsi mãcari di carni cu cucean
cucheauã
cucheauã (cu-chĭá-ŭã) sf cucheali/cucheale (cu-chĭá-li) – plantã (zãrzãvati) criscutã di om tu bãhceadz trã fructili-a ljei, cu truplu tsi s-tradzi azvarna sh-tr-atsea creashti ngãrlimatã di dãrmi (i alti planti), tsi ari frãndzãli cu 1-3 preclji di foi sprilundzi, tsi fatsi arapuni shcurti cu lilici albi, trandafilii, cu unã chicutã lai la arpiti, tsi da pãstãlj mãri, umflati, iu sta ncljisi gãrnutsã uvali, plãciutoasi sh-ma mãri di-atseali di fisulj (cu cari sh-u-aduc), tsi s-herbu proaspiti i uscati tra s-da mãcãruri buni; favã, fauã
{ro: bob}
{fr: fève, faverole}
{en: faba bean, broad (horse) bean}
ex: hirbem cucheauã (favã)
cunupidã
cunupidã (cu-nu-pí-dã) sf cunupidz (cu-nu-pídzĭ) – zãrzãvati cu frãndzãli groasi shi lundzi shi cu lãludzli cãrnoasi (tsi s-mãcã), adunati stog ma multi tu-un loc, ca unã balã mari cãt verdzul di moari, tsi suntu buni tu mãcari, proaspiti i hearti; conopidã, cunuchidã, cãrnãbitã
{ro: conopidă}
{fr: chou-fleur}
{en: cauliflower}
§ conopidã (co-no-pí-dã) sf conopidi/conopide (co-no-pí-di) – (unã cu cunupidã)
§ cunuchidã (cu-nu-chí-dã) sf cunuchidz (cu-nu-chídzĭ) – (unã cu cunupidã)
§ cãrnãbitã (cãr-nã-bí-tã) sf cãrnãbiti/cãrnãbite (cãr-nã-bi-ti) – (unã cu cunupidã)
curcari/curcare
curcari/curcare (cur-cá-ri) sf curcãri (cur-cắrĭ) – tseapa njicã tsi creashti dit unã simintsã di tseapã sh-cari, dupã tsi s-bagã tu loc alantu an, da tseapa mari, curmida di-aradã
{ro: arpagic}
{fr: graine d’oignon; oignon à planter}
{en: small onion (grown from a seed of onion)}
§ curmidã (cur-mí-dhã) sf curmidz (cur-mídz) – zãrzãvati (tsi sh-u-adutsi cu earba), tsi ari frãndzã lundzã ca sulini (chelindri golj nuntru), tsi scoati lilici njits adunati stog ca unã topã (la capitlu-a unei frãndzã ma mari sh-ma groasã di-alanti) sh-cu-arãdãtsina tsi sã ngroashi multu sum loc (ca unã balã adratã di peturi tsi sta un pisti-alantu), cari ari unã-anjurizmã greauã tsi-l fatsi omlu s-lãcrimeadzã lishor, shi easti bunã trã mãcari, tinirã i uscatã, tut anlu (s-bagã tu gheli s-lã da nustimadã); tseapã
{ro: ceapă}
{fr: oignon}
{en: onion}
dumatã
dumatã (du-má-tã) sf dumati/dumate (du-má-ti) – unã zãrzãvati tsi yini dit Amirichii, criscutã di om tu ntreaga lumi, cu trup tsi si ngãrlimã (di multi ori di dãrmi), cu frãndzã mãri (fapte di ma multi frãndzã ma njits) shi lilici galbini, tsi da unã yimishi mari cãt un mer, aroshi, dzãmoasã, cu gustu acru-dultsi tsi s-mãcã multu, proaspitã tu sãlãts icã bãgatã tu mãcãruri; tumatã, frangominã, pãtrãgeanã, pitligeanã-aroshi
{ro: tomată, roşie}
{fr: tomate}
{en: tomato}
ex: mãcãm la measã sãlatã di dumãts shi ghelã di carni cu dumãts
§ tumatã (tu-má-tã) sf tumati/tumate (tu-má-ti) – (unã cu dumatã)