ayi (áyĭŭ) sm, sf, adg ayi/aye (á-yi), ayi (áyĭ), ayi/aye (á-yi) – (om) tsi easti ayisit di bisearicã trã bana-a lui bunã di pri loc shi tãmãturyiili tsi-ari faptã nãinti shi dupã moarti; sãmtu; (fig:
1: ayi = tsi dutsi unã banã nistipsitã shi ari unã purtari di ayi; expr:
2: shed ca un ayi = shed isih, nu mi min, nu dzãc tsiva;
3: l-fac ayi = l-pãlãcãrsescu multu, mi ngrec, lj-fac rigeai ca la un ayi)
{ro: sfânt}
{fr: saint}
{en: saint}
ex: ayilu di adzã ari faptã multi ciudii; ni mini escu un ayi; ayea (sãmta) ghramã; a ayilor (sãmtsãlor) alãntor; cati dzuã nãs u pãlãcãrsea sh-u fãtsea ayi s-lji greascã
(expr: lji sã ngrica, ca la un ayi); acatsã s-lu pãlãcãrseascã, s-lji cadã, ayi sã-l facã
(expr: sã-lj sã ngreacã, ca la un ayi); dusi ayi si s-facã, di drats nu putu s-ascapã
§ Ayiu- (á-yĭu-) – prifixu tsi va dzãcã sãmtu (ayi) sh-cari s-adavgã dinintea-a numãljei a unui ayi ca, bunãoarã: Ayiu-Nicola, Ayiu-Yeani, etc.
{ro: Sfântu-}
{fr: Saint-}
{en: Saint-}
ex: ea-li iu yini Ayiu-Nicola, ud muceali; muma-a featãljei dusi n pãnãyir la Ayiu-Lja; Ayiu-Nicola, agiutã-mi!
§ Yea- (yĭa-) – forma shcurtã a prifixilor “ayiu-“ shi “ayea-“ ca, bunãoarã: Yea-Anaryir
§ Ayea- (á-yĭa-) – prifixu tsi va dzãcã sãmtã (ayi/aye) sh-cari s-adavgã dinintea-a unei numã ca, bunãoarã: Ayea-Triada, Ayea-Paraschivi, etc.
{ro: Sfânta-}
{fr: Sainte-}
{en: Saint-}
§ Ayea-Triada (Á-yĭa-Thri-ĭá-dha) sf fãrã pl – noima tsi u-ari Dumnidzãlu tu pistea crishtineascã cã easti faptu di trei pãrtsã isea: Dumnidzãlu-Tatã, Dumnidzãlu-Hilj shi Sãmtul Duh; treili fãts a Dumnidzãlui: Tatãl, Hiljlu shi Sãmtul Duh
{ro: Sfânta Treime}
{fr: Trinité}
{en: Trinity}
§ ayiudimã (a-yĭu-dhí-mã) sf ayiudimi (a-yĭu-dímĭ) – loc ma-analtu dit un templu (nao) pãngãn iu s-aprindu tseri, s-ardi thimnjamã, s-fac curbãnj, etc. adusi al Dumnidzã; measã dit bisearica crishtinã iu s-fac arãdzli sãmti dit lituryii; ayeavimã, ayeadimã, trapezã, vimã, altar, altari
{ro: altar}
{fr: autel}
{en: altar}
ex: preftul tu-ayiudimã
§ ayeadimã (a-yĭa-dhí-mã) sf ayeadimi (a-yĭa-dhímĭ) – (unã cu ayiudimã)
ex: nu easti cu cãdeari a omlui nsurat s-calcã tu ayeadimã
§ ayeavimã (a-yĭa-ví-mã) sf ayeavimi (a-yĭa-vímĭ) – (unã cu ayiudimã)
§ vimã (ví-mã) sf vimi (ví-mi) – (unã cu ayiudimã)
ex: tu ayea vimã (scriat shi ayeavimã), nu easti datã s-intrã un om nsurat icã unã muljari mãrtatã
§ ayisescu (a-yi-sés-cu) vb IV ayisii (a-yi-síĭ), ayiseam (a-yi-seámŭ), ayisitã (a-yi-sí-tã), ayisiri/ayisire (a-yi-sí-ri) – fac tsiva (om i lucru) tra s-hibã sãmtu; ayiusescu, sãntisescu, sãntsãscu
{ro: sfinţi}
{fr: sacrer, sanctifier}
{en: sanctify}
ex: s-dutsi omlu s-ayiseascã; s-ayiseascã atsel tsi scoasi-aua; nu ayisescu oaminj asãndzã
§ ayisit (a-yi-sítŭ) adg ayisitã (a-yi-sí-tã), ayisits (a-yi-sítsĭ), ayisiti/ayisite (a-yi-sí-ti) – tsi easti adrat di bisearicã tra s-intrã tu arada-a ayilor; tsi easti sãmtu; ayiusit, sãntisit, sãntsãt
{ro: sfinţit}
{fr: sacré, sanctifié}
{en: sanctified}
ex: tu ayisitlu-a nostru loc; ayisitili-a lor mãnj; trei cãlugãri ayisits; ayisite, cu ljirtari
§ ayisiri/ayisire (a-yi-sí-ri) sf ayisiri (a-yi-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti faptu sãmtu; fãtseari un lucru tra s-hibã sãmtu; ayiusiri, sãntisiri, sãntsãri
{ro: acţiunea de a sfinţi; sfinţire}
{fr: action de sacrer, de sanctifier}
{en: action of sanctifying something}
§ ayimtu (a-yím-tu) adg ayimtã (a-yím-tã), ayimtsã (a-yím-tsã), ayimti/ayimte (a-yím-ti) – tsi easti (faptu) sãmtu; ayisit; sãntisit, sãntsãt
{ro: sfânt, sfinţit}
{fr: sacré, saint, sanctifié}
{en: saint, sanctified}
ex: ayimtsãlj afendzã
§ ayiusescu1 (a-yĭu-sés-cu) vb IV ayiusii (a-yĭu-síĭ), ayiuseam (a-yĭu-seámŭ), ayiusitã (a-yĭu-sí-tã), ayiusi-ri/ayiusire (a-yĭu-sí-ri) – (unã cu ayisescu)
ex: preftul ayiusi apa
§ ayiusit1 (a-yĭu-sítŭ) adg ayiusitã (a-yĭu-sí-tã), ayiusits (a-yĭu-sítsĭ), ayiusiti/ayiusite (a-yĭu-sí-ti) – (unã cu ayisit)
ex: pãni ayiusitã di la pindartu
§ ayiusiri1/ayiusire (a-yĭu-sí-ri) sf ayiusiri (a-yĭu-sírĭ) – (unã cu ayisiri)
§ ayeazmo (a-yĭaz-mó) sm ayeazmadz (a-yĭaz-mádzĭ) – apã ayisitã (vluisitã) tu bisearicã di preftu, yeazmo; (fig: ayeazmo = izvur di apã vluisitã, sãmtã a unui ayi)
{ro: agheazmă}
{fr: eau bénite}
{en: holy water}
ex: biui ayeazmo (apã vluisitã); preftul mi pruscuti cu ayeazmo; earam sh-mini la ayeazmolu-al (fig: izvurlu cu apã sãmtã al) Ayiu-Thanasi
§ yeazmo (yeaz-mó) sm yeazmadz (yeaz-mádzĭ) – (unã cu ayeazmo)
ex: ti pruscuchi cu yeazmo; fui la yeazmo (fig: izvurlu ayisit, cu apã vluisitã)
§ ayizmusescu (a-yiz-mu-sés-cu) vb IV ayizmusii (a-yiz-mu-síĭ), ayizmuseam (a-yiz-mu-seámŭ), ayizmusit (a-yiz-mu-sítŭ), ayizmusiri/ayizmusire (a-yiz-mu-sí-ri) – asprucuchescu cu apã ayisitã; yizmusescu, ghizmusescu, futsescu;
(expr: mi-ayizmusescu (niheamã) = ca mi-ambet ni-heamã)
{ro: aghezmui}
{fr: asperger d’eau bénite}
{en: sprinkle with holy water}
ex: aeri preftul ayizmusi la noi; ayizmusirã casa noauã; nj-si pari cã ayizmusi yinlu
§ ayizmusit (a-yiz-mu-sítŭ) adg ayizmusitã (a-yiz-mu-sí-tã), ayizmusits (a-yiz-mu-sítsĭ), ayiz-musiti/ayizmusite (a-yiz-mu-sí-ti) – asprucuchit cu apã ayisitã; yizmusit, ghizmusit, futsit
{ro: aghezmuit}
{fr: aspergé d’eau bénite}
{en: sprinkled with holy water}
§ ayizmusiri/ayizmusire (a-yiz-mu-sí-ri) sf ayizmusiri (a-yiz-mu-sírĭ) – atsea tsi fatsi un cari ayizmuseashti; yizmusiri, ghizmusiri, futsiri
{ro: acţiunea de a aghezmui; aghezmuire}
{fr: action d’asperger d’eau bénite}
{en: action of sprinkling with holy water}
§ yizmusescu (yiz-mu-sés-cu) vb IV yizmusii (yiz-mu-síĭ), yizmuseam (yiz-mu-seámŭ), yizmusit (yiz-mu-sítŭ), yizmusiri/yizmusire (yiz-mu-sí-ri) – (unã cu ayizmusescu)
§ yizmusit (yiz-mu-sítŭ) adg yizmusitã (yiz-mu-sí-tã), yizmusits (yiz-mu-sítsĭ), yizmusiti/yizmusite (yiz-mu-sí-ti) – (unã cu ayizmusit)
§ yizmusiri/yizmusire (yiz-mu-sí-ri) sf yizmusiri (yiz-mu-sírĭ) – (unã cu ayizmusiri)
§ ghizmusescu (ghiz-mu-sés-cu) vb IV ghizmusii (ghiz-mu-síĭ), ghizmuseam (ghiz-mu-seámŭ), ghizmusit (ghiz-mu-sítŭ), ghizmusiri/ghizmusire (ghiz-mu-sí-ri) – (unã cu ayizmu-sescu)
ex: cati mes preftul ghizmuseashti unã oarã casa; ghizmusi tu tuti cohili
§ ghizmusit (ghiz-mu-sítŭ) adg ghizmusitã (ghiz-mu-sí-tã), ghizmusits (ghiz-mu-sítsĭ), ghizmusiti/ghizmusite (ghiz-mu-sí-ti) – (unã cu ayizmusit)
§ ghizmusiri/ghizmusire (ghiz-mu-sí-ri) sf ghizmusiri (ghiz-mu-sírĭ) – (unã cu ayiz-musiri)
