|
|
yiurari/yiurare
yiurari/yiurare (yi-u-rá-ri) sf – vedz tu yioarã
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: yioarãyiurat
yiurat (yi-u-rátŭ) adg – vedz tu yioarã
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: yioarãazvu
azvu (áz-vu) sm azyi (áz-yi) – agru-prici carnivorã (tsi mãcã carni), cu truplu greu acupirit cu peri lundzã shi ascuri, cu cicioarli shcurti sh-cu caplu lungu tsi-ari un zurnã ca-atsel di porcu; vizur, yedzurã, yedzãri, baljados, dzoyiurã, dzoyiur
{ro: viezure, bursuc}
{fr: blaireau}
{en: badger}
ex: acãtsai un azvu; ca azvul tu alats
dzoyiurã
dzoyiurã (dzó-yĭu-rã) sf – vedz tu vizur
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: vizurlãgãros
lãgãros (lã-gã-rósŭ) adg lãgãroasã (lã-gã-rŭá-sã), lãgãrosh (lã-gã-róshĭ), lãgãroasi/lãgãroase (lã-gã-rŭá-si) – (apã, shpirtu, fãntãnã, lac, etc.) tsi easti curat shi s-veadi ghini prit nãs; (tser) tsi easti fãrã niori, sirin; (boatsi, vrondu) tsi s-avdi ghini; (zbor) tsi easti ghini minduit, grãit sh-a curi noimã s-aducheashti lishor; lãgarã, limpid, limpidi; curat; (fig: = lãgãros = lãyii, yilii, di curat, di limpidi tsi easti)
{ro: limpede, clar}
{fr: clair, limpide}
{en: clear}
ex: arãuri lãgãroasi (limpidi)
§ lãgarã (lã-gá-rã) adg invar – (unã cu lãgãros)
ex: apã lãgarã (limpidi, curatã); tserlu easti lãgarã (sirin); arãurli suntu lãgarã (limpidz); asimi lãgarã (curatã); arnim, u-adrãm lãgarã casa (fig: u-adrãm yilii, lãyii di curatã tsi s-featsi); scoalã di cu noapti un vimtu di tsã-lj curã tserlu sirin-lãgarã (limpidi)
§ lãgãrsescu (lã-gãr-sés-cu) (mi) vb IV lãgãrsii (lã-gãr-síĭ), lãgãrseam (lã-gãr-seámŭ), lãgãrsitã (lã-gãr-sí-tã), lãgãrsiri/lã-gãrsire (lã-gãr-sí-ri) – u cur sh-u fac limpidi (apa, shpirtul, fãn-tãna, etc.); (tserlu) s-gãleashti, si nsirineadzã; limpidzãscu, dizlã-cescu, nyiuredz, cur; (fig: = (i) fac unã boatsi, un vrondu tra si s-avdã ghini; (ii) grãescu un zbor tra si s-avdã ghini, s-hibã lishor si-lj s-aducheascã noima; limpidzãscu, dizlãcescu, nyiuredz, cur
{ro: limpezi, clarifica}
{fr: clarifier, rendre limpide}
{en: clear, clarify}
ex: tutã mintitura s-lãgãrsi (s-limpidzã); s-lãgãrsi (limpidzã, s-dizlãci) apa
§ lãgãrsit (lã-gãr-sítŭ) adg lãgãrsitã (lã-gãr-sí-tã), lãgãrsits (lã-gãr-sítsĭ), lãgãrsiti/lãgãrsite (lã-gãr-sí-ti) – tsi easti faptu s-hibã limpid (curat, lãgãros, nsirinat, etc.); limpidzãt, dizlãcit, nyiurat, curat
{ro: limpezit, clarificat}
{fr: clarifié, rendu limpide}
{en: cleared, clarified}
ex: arãu mushat shi lãgãrsit (limpidzãt, dizlãcit)
§ lãgãrsiri/lãgãrsire (lã-gãr-sí-ri) sf lãgãrsiri (lã-gãr-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu tsiva s-lãgãrseashti; limpidzãri, dizlãciri, nyiurari, curari
limpid
limpid (lím-pidŭ) adg limpidã (lím-pi-dã), limpidz (lím-pidzĭ), limpidi/limpide (lím-pi-di) – (apã, shpirtu, fãntãnã, lac, etc.) tsi easti curat shi s-veadi ghini prit nãs; (tser) tsi easti fãrã niori, sirin, lãgãros; (boatsi, vrondu) tsi s-avdi ghini; limpidi, lãgãros; (fig: (oclji) limpidz; (fatsã) limpidi; (zbor) limpidi = (oclji) lunjinosh, nyiliciosh; (fatsã) dishcljisã, lunjinoasã, lutsitã, nyilicioasã; (zbor) ghini minduit, grãit sh-a curi noimã s-aducheashti lishor)
{ro: limpede, clar}
{fr: clair, limpide}
{en: clear}
ex: izvur aratsi shi limpid; apã limpidã (curatã); tser limpid (sirin); s-zugrãfseashti limpid semnu; unã featã limpidã (lutsitã); apa nu yini limpidã cã ari datã ploai
§ limpidi/limpide (lím-pi-di) adg limpidi/limpide (lím-pi-di), limpidz (lím-pidzĭ), limpidz (lím-pidzĭ) – (unã cu limpid)
ex: ciuciurã limpidea fãntãnã
§ limpidzãscu (lim-pi-dzắs-cu) (mi) vb IV limpidzãi (lim-pi-dzắĭ), limpidzam (lim-pi-dzámŭ), limpidzãtã (lim-pi-dzắ-tã), limpidzãri/limpidzãre (lim-pi-dzắ-ri) – u cur sh-u fac limpidi (apa, shpirtul, fãntãna, etc.); (tserlu) si nsirineadzã; lãgãrsescu, dizlãcescu, nyiuredz, cur; (fig: limpidzãscu = (i) fac unã boatsi, un vrondu tra si s-avdã ghini; (ii) grãescu un zbor tra si s-avdã ghini, s-hibã lishor si-lj s-aducheascã noima)
{ro: limpezi, clarifica}
{fr: clarifier, rendre limpide}
{en: clear, clarify}
ex: limpidzãscu fãntãna (u cur sh-u fac limpidi); apa, pãnã nu s-alãceashti, nu s-limpidzashti (nu s-dizlãceashti); arãulu atumtsea va s-limpidzascã; nu u culcutea cã nu va s-limpidzascã; s-limpidzãrã tuti tora
§ limpidzãt (lim-pi-dzắtŭ) adg limpidzãtã (lim-pi-dzắ-tã), limpidzãts (lim-pi-dzắtsĭ), limpidzãti/limpidzãte (lim-pi-dzắ-ti) – tsi easti faptu s-hibã limpid (curat, lãgãros, nsirinat, etc.); lãgãrsit, dizlãcit, nyiurat, curat
{ro: limpezit, clarificat}
{fr: clarifié, rendu limpide}
{en: cleared, clarified}
ex: suflitlu-a meu limpidzãt
§ limpidzãri/limpidzãre (lim-pi-dzắ-ri) sf limpidzãri (lim-pi-dzắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu tsiva limpidzashti; lãgãrsiri, dizlãciri, nyiurari, curari
nyiurari/nyiurare
nyiurari/nyiurare (nyi-u-rá-ri) sf – vedz tu yioarã
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: yioarãnyiurat
nyiurat (nyi-u-rátŭ) adg – vedz tu yioarã
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: yioarãvizur
vizur (ví-zurŭ) sm vizuri (vízurĭ) – agru-prici carnivorã (tsi mãcã carni), cu truplu greu, acupirit cu peri lundzã shi ascuri, cu cicioarli shcurti sh-cu caplu lungu tsi ari un zurnã ca-atsel di porcu; azvu, yedzurã, yedzãri, baljados, dzoyiurã, dzoyiur
{ro: viezure, bursuc}
{fr: blaireau}
{en: badger}
ex: s-hipsi tu ashtirnut shi s-ascumsi ca un vizur
§ yedzãri/yedzãre (yé-dzã-ri) sf yedzãri (yé-dzãrĭ) – (unã cu vizur)
§ yedzurã (yé-dzu-rã) sf yedzuri (yé-dzurĭ) – (unã cu vizur)
§ dzoyiurã (dzó-yĭu-rã) sf dzoyiuri/dzoyiure (dzó-yĭu-ri) – (unã cu vizur)
§ dzoyiur (dzó-yĭurŭ) sm dzoyiuri (dzó-yĭurĭ) – (unã cu vizur)
yioarã
yioarã (yi-ŭá-rã) sf yiori (yi-órĭ) – numã tsi s-da la ma multi soiuri di agru-lilici tsi crescu pri cãmpu shi prit pãduri, cari nflurescu primuveara agonja, cari au ca unã soi di tseapã tu loc dit cari creashti un trup cu dauã frãndzã strimti sh-lundzi shi lilici di-unã hromã njirlã, vinitã, trandafilii i albã tsi-anjurzescu mushat; ghioarã, manushachi, musahi; catsitã
(expr:
1: yioarã chipuratã = yioarã cu dintsã di mardzini, ca chipuratã di tsiva;
2: (tsiva, chealea) s-fatsi yioarã = (tsiva, chealea) lja hroma vinitã ca-atsea di yioarã)
{ro: viorea, toporaş}
{fr: violette, scille a deux feuilles}
{en: violet, alpine squill}
ex: nveasta trimbura ca yioara; s-ti fats mushatã sh-calotihã, s-ai ocljilj ca yioarili din pãduri; am ocljilj a mei ca dauã yiori; featili avea fãtsli ca yiori; chealea sh-carnea murnescu, s-fac yioarã
(expr: lja hroma vinitã a yioarãljei); lã si fãtsea cãrnurli murni yioarã
(expr: ca yioara); furã bãtuts cu tueaguri pãnã lã si featsi truplu yioarã
(expr: vinitã ca yioara)
§ ghioarã (ghi-ŭá-rã) sf ghiori (ghi-órĭ) – (unã cu yioarã)
ex: s-ved mushatili lilici, culeastrandu shi ghiori (manushachi); ghiorli suntu multu mushati; avem tu gãrdina-a noastrã multi ghiori (manushachi), avem shi ghiori chipurati
(expr: yiori cu dintsã)
§ nyiuredz (nyi-u-rédzŭ) (mi) vb I nyiurai (nyi-u-ráĭ), nyiuram (nyi-u-rámŭ), nyiuratã (nyi-u-rá-tã), nyiurari/nyiurare (nyi-u-rá-ri) –
1: limpidzãscu (cur, lãgãrsescu) cu larea; u fac s-aspunã limpidi;
2: u fac s-aibã bueaua-a yioarãljei; yiuredz
{ro: limpezi; face limpede ca o viorea}
{fr: rendre très claire par lavage; donner une couleur semblable à celle de la violette}
{en: make it clear by washing; give a color like that of a violet}
§ nyiurat (nyi-u-rátŭ) adg nyiuratã (nyi-u-rá-tã), nyiurats (nyi-u-rátsĭ), nyiurati/nyiurate (nyi-u-rá-ti) – tsi-aspuni limpidi cu larea tsi-lj si fatsi; tsi easti di hroma-a unei yioarã; yiurat
{ro: bine spălat, foarte limpede, de culoarea viorelei}
{fr: très bien lavé, très propre, très clair}
yiur
yiur (yĭúrŭ) sn yiuri/yiure (yĭú-ri) – urmã tsi s-veadi ca unã cijdii (aradã, bair, dãrã, rãncai) pi-unã lugurii di altã hromã; mardzinea ca un tserclju tsi u-ari un lucru arucutos (gurguljitos, stronghil); yiurã, yir, tserclju, urmã, aradã, dãrã, rãncai, etc.
{ro: cerc, dungă, urmă}
{fr: cercle, circuit, raie, trace}
{en: circle, trace, stripe, streak}
ex: mplãtea trei yiuri (arãdz) ghirvezi; tortul ud di-asdoari, lj-alasã yiur (urmã) pri gushi; nu mi-arãseashti bãsmãlu cu ghiuri; nu-nj deadi ghini oda cu cãlcheri, alãsã ghiuri (urmi, dãri)
§ yiurã (yĭú-rã) sf yiuri/yiure (yĭú-ri) – (unã cu yiur)
§ yir (yírŭ) sn yiri/yire (yí-ri) – (unã cu yiur)
ex: tortul lj-alãsã yir pri gushi
§ yirlandã (yir-lán-dã) sf yirlandi/yirlande (yir-lán-di) – mardzini di pãndzã i chendimã adãvgatã la unã fustani i poalã
{ro: bordură (adăugată la un şorţ sau rochie)}
{fr: bordure (ajoutée a une robe ou un tablier)}
{en: border, fringe (added to a dress or an apron)}