|
|
vumuturã
vumuturã (vu-mu-tú-rã) sf – vedz tu vom
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: vomaradzã
aradzã (a-rá-dzã) sf arãdz (a-rắdzĭ) – calea (munda) prit cari treatsi lunjina cãndu easti azvumutã di un izvur di lunjinã; radzã, mundã, mãndzã, arpãyi, tsilistrã, cilistrã, diligiturã, gilit, giliturã, shitsã, fleacã
{ro: rază}
{fr: rayon}
{en: ray, beam}
ex: yilcescu la arãdz di soari; un brãtsat di dultsi-arãdz
§ radzã (rá-dzã) sf rãdz (rắdzĭ) – (unã cu aradzã)
ex: radzãli a soarilui nã ncãldzãscu
bruzgã
bruzgã (brúz-gã) sf bruzghi (brúz-ghi) – atsea tsi-armãni dupã tsi fructili (auãli, masinili, etc.) suntu cãlcati tra s-lã si scoatã dzama shi si s-facã yinlu icã untulemnul; bluzgã, bãrsii, tsipurã, cominã, cumenji, prishtinã
{ro: drojdie}
{fr: marc; résidu d’huile, de vin, etc.}
{en: marc; residue (of grapes, olives, etc. when making wine, oil, etc.)}
ex: multã bruzgã s-dipusi tu botsã
§ bluzgã (blúz-gã) sf pl(?) – (unã cu bruzgã)
§ bruzgãescu (bruz-gã-ĭés-cu) vb IV bruzgãii (bruz-gã-íĭ), bruzgãeam (bruz-gã-ĭámŭ), bruzgãitã (bruz-gã-í-tã), bruzgãiri/bruzgãire (bruz-gã-í-ri) – nj-yini acrish (puscãiturã) dit stumahi; dau nafoarã (scot, es cu zorea) dit stumahi atseali tsi-am mãcatã nãinti; vom, zvom, azvom, versu
{ro: avea aciditate stomahală; vomita}
{fr: avoir aigreur, acidité; être sur le point de vomir}
{en: have heartburn; vomit}
§ bruzgãit (bruz-gã-ítŭ) adg bruzgãitã (bruz-gã-í-tã), bruzgãits (bruz-gã-ítsĭ), bruzgãiti/bruzgãite (bruz-gã-í-ti) – tsi ari avutã acrish; tsi ari datã nafoarã prit gurã mãcarea dit stumahi; vumut, zvumut, azvumut, virsat
{ro: care a avut aciditate stomahală; vomitat}
{fr: qui a eu aigreur; qui a vomi}
{en: who had a heartburn; who had vomited}
§ bruzgãiri/bruzgãire (bruz-gã-í-ri) sf bruzgãiri (bruz-gã-írĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva bruzgãeashti; voamiri, zvoamiri, azvoamiri, vumeari, zvumeari, azvumeari, virsari
{ro: acţiunea de a avea aciditate stomahală; de a vomita}
{fr: action d’avoir aigreur; action de vomir; vomissement}
{en: action of having heartburn, of vomiting}
§ bruzgãiturã (bruz-gã-i-tú-rã) sf bruzgãituri (bruz-gã-i-túrĭ) – acrimi tsi yini dit stumahi tu gurã; atsea tsi scoati omlu dit gurã cãndu voamitã (vearsã); anãcrici, puscãiturã, vumuturã, virsãturã
{ro: acreală, aciditate stomahală; vărsătură}
dzamã
dzamã (dzá-mã) sf dzãmuri (dzắ-muri) shi dzãnj (dzắnj) – muljitura tsi easi dit poamili coapti (gortsã, purtucali, hiumunits, piponj, tumãts, etc.) cãndu suntu apitrusiti; muljitura tsi easi dit carni cãndu easti friptã i heartã; muljitura dit mãcari (amisticatã multi ori cu carni, zãrzãvãts, fãrinã arsã, etc.); muljiturã adratã di poami acri hearti (tra s-tsãnã) cu cari s-acreadzã mãcãrli earna; pronjlu tsi easi dit unã aranã tsi coatsi; hirturã, supã, ciorbã, ciurbã, acrimi, pronj, etc.
(expr:
1: dzamã aranã = apã tu cari s-hearbi cinushi di lemnu, bunã trã aspilarea-a stranjilor i a vasilor di mãcari
2: dzamã di gãljinã = supã di gãljinã; gãljinã heartã cu dzamã di fãrinã arsã;
3: dzamã di pãni = pãni uscatã heartã tu apã, tu cari s-bagã sh-niheamã cash)
{ro: zeamă, supă, sos}
{fr: jus, bouillon, soupe, sauce}
{en: jus, soup, sauce}
ex: ghela ari multã dzamã; dzamã di carni; mãcarea ari dzamã multã; carni friptã cu dzamã; featsim dzamã (supã); gortsãli apidyi au dzamã; di dzama di agru-pruni s-adarã acrimea; lo nãshti simitsi muljati tu dzamã di erghi di somnu; aspilãm stranjili cu dzamã aranã (di cinushi); mãcãm dzamã di gãljinã
(expr: supã di gãljinã; icã gãljinã heartã sh-cu fãrinã arsã); gãljinã veaclji, dzamã bunã; stricoarã dzama-a mearilor tr-unã shishi
§ zamã (zá-mã) sf zãmuri (zắ-muri) – (unã cu dzamã)
§ dzãmãturã (dzã-mã-tú-rã) sf dzãmãturi (dzã-mã-túrĭ) – mãcari (supã, ciorbã) faptã cu multã dzamã; pãni dinjicatã tu apã heartã cu putsãn umtu
{ro: zeamă lungă; pâine dumicată în apă fiartă cu puţin unt}
{fr: sauce longue; potage maigre}
{en: light sauce; soup made with a lot of water}
§ dzãmos (dzã-mósŭ) adg dzãmoasã (dzã-mŭá-sã), dzãmosh (dzã-móshĭ), dzãmoasi/dzãmoase (dzã-mŭá-si) – tsi easti cu multã dzamã; (yimishi) tsi scoati multã dzamã
{ro: zemos}
{fr: juteux}
{en: juicy}
ex: limonji sh-purtucãlj dzãmoasi (cu multã dzamã); pruna tsi mãcai eara dzãmoasã; nu para furã dzãmoasi limonjili aesti; u-alãsã pri foc shi si ngrushe cã eara dzãmoasã
§ zãmos (zã-mósŭ) adg zãmoasã (zã-mŭá-sã), zãmosh (zã-móshĭ), zãmoasi/zãmoase (zã-mŭá-si) – (unã ca dzãmos)
izvur
izvur (íz-vurŭ) sn izvuri/izvure (íz-vu-ri) – apã tsi easi icã azvoami dit loc; loclu iu azvoami apã dit ahãndami; loclu iu nchiseashti un arãu; izvor (fig: izvur = (i) loc i lucru dit cari easi tsiva (lunjinã, cãldurã, idei, etc.; (ii) arãzga-a unui lucru, itia, sibepea, etc.)
{ro: izvor}
{fr: source d’eau}
{en: spring of water}
ex: loai apã di la izvur; aspealã cãmeshli la izvur; izvurlu ari apã-aratsi; plãngu izvurli di dor; toarnã apa dit izvurlu di-aproapi; s-aplicã s-bea apã dit izvurlu tsi tritsea piningã el
§ izvor (iz-vórŭ) sn izvoari/izvoare (iz-vŭá-ri) – (unã cu izvur)
§ izvuric (iz-vu-rícŭ) sn izvuritsi/izvuritse (iz-vu-rí-tsi) – izvur njic
{ro: izvor mic}
{fr: petite source}
{en: small spring}
§ azvurãscu (az-vu-rắs-cu) vb IV azvurãi (az-vu-rắĭ), azvuram (az-vu-rámŭ), azvurãtã (az-vu-rắ-tã), azvurãri/azvurãre (az-vu-rắ-ri) – (cãndu-i zborlu ti apã, sãndzi, etc.) ansar cu puteari di iuva (prit unã crãpiturã, guvã, etc.); izvurescu, andzãmedz, ndzãmedz, azvom, zvom, vom
{ro: ţâşni, izvorî}
{fr: jaillir, sourdre, surgir}
{en: gush (forth), spring (from)}
ex: un suschir lj-azvurã (lj-inshi, lj-ansãri) dit cheptu
§ azvurãt (az-vu-rắtŭ) adg azvurãtã (az-vu-rắ-tã), azvurãts (az-vu-rắtsĭ), azvurãti/azvurãte (az-vu-rắ-ti) – tsi ari inshitã di iuva; izvurit, andzãmat, ndzãmat, azvumut, zvumut, vumut
{ro: ţâşnit, izvorât}
{fr: jailli, surgi}
{en: gushed (forth), sprang (from)}
§ azvurãri/azvurãre (az-vu-rắ-ri) sf azvurãri (az-vu-rắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu azvurashti tsiva; izvuriri, andzãmari, ndzãmari, azvumeari, zvumeari, vumeari
{ro: acţiunea de a ţâşni, de a izvorî, ţâşnire, izvorâre}
{fr: action de jaillir, de sourdre, de surgir}
{en: action of gushing (forth), of springing (from)}
svom
svom (svómŭ) (mi) vb III shi II svumui (svu-múĭ), svumeam (svu-meámŭ), svumutã (svu-mú-tã), svoamiri/svoamire (svŭá-mi-ri) shi svumeari/svumeare (svu-meá-ri) – scriari neaprucheatã tu-aestu dictsiunar: vedz zvom
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascãsvumut
svumut (svu-mútŭ) adg svumutã (svu-mú-tã), svumuts (svu-mútsĭ), svumuti/svumute (svu-mú-ti) – scriari neaprucheatã tu-aestu dictsiunar: vedz zvumut
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascãversu
versu (vér-su) (mi) vb I virsai (vir-sáĭ), virsam (vir-sámŭ), virsatã (vir-sá-tã), virsari/virsare (vir-sá-ri) – scot unã parti, i tut tsi s-aflã di-atsea tsi s-aflã tu-un vas (apã, yin, grãn, etc.) tra s-li bag (s-li tornu) tu-un altu vas i s-li-aruc ãmpadi; dau nafoarã dit stumahi atseali tsi-am mãcatã nãinti (vom, zvom, azvom, scot, easi cu zorea); apa dit un arãu easi pristi budzãli-a arãului shi neacã locurli di deavãrliga; apa dit un arãu s-arucã tu-un altu arãu; dipun dit un loc cama-analtu tu-un loc ma nghios; (apa di ploai, zof, dirci) cadi multã sh-cu puteari; tornu unã lugurii moali (muljatã tu cãldurã multã) tu-unã calapodi tra si s-facã un lucru dur dupã tsi arãtseashti;
(expr:
1: vearsã cu gãleata; vearsã ploaea, nu s-agioacã = cadi multã ploai;
2: versu sãndzi sh-pronj = cilistisescu, mi pidipsescu multu;
3: s-vearsã tufechili = s-aminã tufechili)
{ro: vărsa, vomita, ploua cu găleata, coborî, inunda (râul), turna într-un tipar}
{fr: verser, vomir, pleuvoir à verse, décharger, couler, descendre, fondre, mouler}
{en: vomit, spill (water), pour (into), flow into (rivers), cast (statue)}
ex: toarnã, sorã, vearsã, featã; atumtsea virsarã sh-untulemnul dupã nãsh; inshi tu firidã shi virsã un misur albu di apã; ploaea virsa (cãdea multã); lj-avea virsatã matsili; shi martinjli s-virsarã
(expr: s-aminarã, s-discãrcarã tufechili di soea martini); di Selos virsãm (dipusim) tu a Lãsunlui; oili virsarã (dipusirã) cãtrã tu chinet; furlji vearsã (s-arcarã) tu Turchii; diunãoarã s-virsã (cãdzu) mpadi; oasili ãlj si virsarã (ãlj si disfeatsirã di trup shi s-arãspãndirã); fudzi tu munti sh-aclo, ningã un shoput, s-virsã (afãnsi, putridzã tu loc) shi ayisi; doauã lãmnji, foc shi pirã virsa (scutea, arca) dit gurli-a lor; virsai un nel di-asimi; prunili s-virsarã (s-arãspãndirã); li virsã tuti pãnã s-yinã-acasã; vearsã-nj (toarnã-nj) niheamã apã s-nj-aspel caplu; sãndzi sh-pronj versu
(expr: cilistisescu, mi pidipsescu greu) dzua tutã
§ virsat (vir-sátŭ) adg virsatã (vir-sá-tã), virsats (vir-sátsĭ) virsa-ti/virsate (vir-sá-ti) – tsi easti scos dit un vas shi arcat tu-un altu; (mãcarea) tsi ari ishitã cu zorea prit gurã dit stumahi; tsi ari nicatã (locurli di deavãrliga a unui arãu); etc.; turnat, vumut, zvumut, azvumut, scos, ishi cu zorea
{ro: vărsat, vomitat, plouat cu găleata, coborât, inundat (râul)}
vom
vom (vómŭ) vb III shi II vumui (vu-múĭ), vumeam (vu-meámŭ), vumutã (vu-mú-tã), voamiri/voamire (vŭá-mi-ri) shi vumeari/vumeare (vu-meá-ri) –
1: (apã, izvur) ansar cu puteari dit loc;
2: dau nafoarã (scot, easi cu zorea) dit stumahi atseali tsi-am mãcatã nãinti; azvom, zvom, versu, bruzgãescu, andzãmedz, ndzãmedz, azvurãscu;
(expr: va li vonj tuti = va tsã easã tuti prit nãri)
{ro: ţâşni, vomita}
{fr: jaillir, sourdre, vomir}
{en: (water) spring, gush, arise, vomit}
ex: itsi mãcã, voami stumahlu, nu-lj tsãni tsiva; nj-yini s-vom cãndu lj-avdu-alãvdãciunjli; cãti poati s-voamã (scoatã din gurã) limba; voami-ti, voami-ti cupa, adunarã, adunarã flurii, cãti nu tsã ncapi mintea; ngljita surghindalui arãulu sh-deapoea-l vumea (virsa); va li vonj (scots prit gurã) tuti; aestã mash flurii shi yeamãndzã vumea; sh-bãgã dauãli dzeaditsi n gurã shi-l vumu tu palmã; cara s-vrei s-ti-agudescu dauã ori, voami fratslji dit pãnticã, tsi lji ngljitash; vru nu vru, ãlj vumu
§ vumut (vu-mútŭ) adg vumutã (vu-mú-tã), vumuts (vu-mútsĭ), vumu-ti/vumute (vu-mú-ti) –
1: tsi ari ansãritã cu puteari dit loc;
2: tsi ari datã nafoarã prit gurã mãcarea dit stumahi; azvumut, zvumut, virsat, bruzgãit, andzãmat, ndzãmat, azvurãt
{ro: ţâşnit, vomitat}
{fr: jailli, vomis}
{en: (water) sprang, gushed, arisen, vomited}
§ voamiri/voamire (vŭá-mi-ri) sf voamiri (vŭá-mirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu tsiva i cariva zvoami; zvoamiri, azvoamiri, vumeari, zvumeari, azvumeari, virsari, bruzgãiri, andzãmari, ndzãmari, azvurãri
{ro: acţiunea de a ţâşni, de a vomita, ţâşnire, vomitare}
{fr: action de jaillir, de sourdre, de vomir}
{en: action of springing, of gushing, of arising, of vomiting}
ex: slãghi multu di itia-a voamiriljei
§ vumeari/vumeare (vu-meá-ri) sf vumeri (vu-mérĭ) – (unã cu voamiri)
§ voamitã (vŭá-mi-tã) sf voamiti/voamite (vŭá-mi-ti) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva vearsã; atsea tsi voami cariva dit gurã; vumuturã