DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ  
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ


Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

featã

featã (feá-tã) sf feati/feate (feá-ti) – muljarea tu anjlji cãndu easti ninga njicã, tinirã sh-nimãrtatã; cilimean (njic) feamin dit unã fumealji; hilji tsi u ari un bãrbat cu-unã muljari; muljari nimãrtatã, cu tuti cã easti tu ilichii; muljari tsi nu s-ari mãrtatã vãrãoarã; muljari tsi easti ninga virghirã cã nu s-ari bãgatã tu ashtirnut cu-un bãrbat; virghinã, viryirã, vergurã, viryinã, viryinadã;
(expr: dicãt featã, ma ghini cheatrã; cari nu mãritã featã, nu shtii tsi-i tatã = zborlu aspuni cãt greu easti s-mãrits unã featã)
{ro: fată, fiică}
{fr: jeune fille, vierge, fille}
{en: young girl, virgin, daughter}
ex: ficior i featã?; sã-nj bãnedz, feata-nj; nu lo featã, lo paradz; ishi featã (viryinã); lai featã, ved cã nu-ts featã caplu (notã: aoa “featã” yini di la verbul “fet” shi ari noima di: nu-ts talji caplu); pirtsia a featãljei; voi, feate, ascultats-mi!; lu ncãlicã fumealja, ari shasi feati; ari featã ti mãrtari; feata, nveastã cum s-u fats, cã trã soacrã va sh-u-aducã; feata, cumu-s-fats, cãtrã soacrã tradzi; featili nvitsati armãn nimãrtati; di feati multi, casa nu s-aspardzi; ficiori s-hibã, mea feati, cãti s-vrei

§ fiticã (fi-tí-cã) sf fititsi/fititse (fi-tí-tsi) – featã njicã, fititsã
{ro: fetiţă}
{fr: petite fille}
{en: little girl}
ex: ishi cu fitica tu ubor; fitica-atsea buna shi atsea nistipsita shi nye dinãoarã

§ fititsã (fi-tí-tsã) sf fititsã (fi-tí-tsã) – (unã cu fiticã)

§ fitami/fitame (fi-tá-mi) sf fãrã pl – multimi di feati; tuti featili dit lumi lugursiti deadun; parei di feati; fitaryio, fituriu
{ro: mulţime de fete}
{fr: nombre de filles; l’ensemble des filles}
{en: number of young girls; entirety of all girls}
ex: tutã fitamea (tuti featili) ishi la cor

§ fitaryio (fi-tar-yĭó) sm fitaryĭádzĭ) – (unã cu fitami)
ex: tricu un fitaryio (buluchi, parei di feati)

§ fituriu (fi-tu-ríŭ) sm fãrã pl – (unã cu fitami)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

fuljauã

fuljauã (fu-ljĭá-ŭã) sf fuljei (fu-ljĭéĭ) – apanghiul adrat di pulj, di-aradã pri ponj (sum streahã, etc.) tra sã-sh aflã un loc s-doarmã, si s-aveaglji di dushmanj, sã-sh facã oauãli, s-li cluceascã shi sã-sh creascã puljlji;
2: loclu, di-aradã dit pãduri, tsi sh-lu-aleg agru-pricili tra s-doarmã, sã-sh aflã apanghiu, sã-sh creascã njitslji, etc.; cuibar, cuibair, curbai, cuibu; culcush, yitachi, lujar, loji, loj, pitulj; (fig:
1: fuljauã = (i) casa (loclu) iu bãneadzã omlu, di-aradã iu sta, doarmi sh-mãcã, cu fumealja-a lui; (ii) loclu iu s-ascundi cariva cãndu easti avinat, loclu iu s-adunã cu altsã ca el, etc.; expr:
2: lj-aflã fuljaua = s-bãgã tu-ashtirnut cu-unã featã trã prota oara di nu mata armãni feata viryirã)
{ro: cuib, culcuş}
{fr: nid, gîte, repaire, terrier}
{en: nest, lair, shelter}
ex: sta ca cuclu fãr fuljauã (fãrã cuibar); aoa suntu fuljei di furi (fig: locuri iu s-ascundu furi)

§ folj (fóljĭŭ) sn folji/folje (fó-lji) – oulu tsi s-alasã tu fuljauã (ca gãljinjli s-poatã si sh-aflã loclu iu s-oauã)
{ro: cuibar}
{fr: l’oeuf qu’on laisse dans le nichoir}
{en: egg left in the breeding-coop}
ex: gãljina nu cluceshti fãrã folj; nu-alãsai folj tu cubair (fuljauã)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

sartsinã2

sartsinã2 (sár-tsi-nã) adg (mash fiminin) sartsini/sartsine (sár-tsi-ni) – (muljari) tsi-ashteaptã njic; tsi easti greauã (cu njic), tsi easti ncãrcatã (cu njic);
(expr: am sartsinã greauã = l-portu njiclu greu tu pãnticã, lu-amintu greu)
{ro: gravidă}
{fr: gravide}
{en: pregnant}
ex: va s-armãnã sartsinã (greauã cu njic); mi-alãsã sartsinã (ncãrcatã cu njic); treili eara sartsini (ncãrcati, greali cu njic); avu, mãrata, nã sartsinã greauã (l-purtã njiclu greu tu pãnticã)

§ saltsinã2 (sál-tsi-nã) adg (mash fiminin) saltsini/saltsine (sál-tsi-ni) – (unã cu sartsinã2)
ex: u-ari multu mucaeti (angãtan) cã easti saltsinã (greauã)

§ nsãrtsinedz2 (nsãr-tsi-nédzŭ) (mi) vb I nsãrtsinai (nsãr-tsi-náĭ), nsãrtsinam (nsãr-tsi-námŭ), nsãrtsinatã (nsãr-tsi-ná-tã), nsãrtsinari/nsãrtsinare (nsãr-tsi-ná-ri) – (tri bãrbats) fac unã muljari s-cadã greauã (cu njic); alas unã muljari greauã (cu njic); (trã muljeri) acats njic; armãn sartsinã; cad greauã (cu njic); nsartsin, nsãrtsãnedz
{ro: face sau deveni gravidă}
{fr: rendre ou devenir enceinte}
{en: make someone or become pregnant}
ex: vedz cã viryira va si nsartsinã (va cadã greauã)

§ nsartsin2 (nsár-tsinŭ) (mi) vb I nsãrtsinai (nsãr-tsi-náĭ), nsãrtsinam (nsãr-tsi-námŭ), nsãrtsinatã (nsãr-tsi-ná-tã), nsãrtsinari/nsãrtsinare (nsãr-tsi-ná-ri) – (unã cu nsãrtsi-nedz2)

§ nsãrtsinatã2 (nsãr-tsi-ná-tã) adg (mash fiminin) nsãrtsinati/nsãrtsinate (nsãr-tsi-ná-ti) – (muljari) tsi ari cãdzutã greauã; tsi easti ncãrcatã (cu njic tu pãnticã), tsi easti greauã (cu njic), tsi easti sartsinã
{ro: (femeie) care este (a devenit) gravidă}
{fr: (pour les femmes) qui est (rendu) enceinte}
{en: who is (became) pregnant}

§ nsãrtsinari2/nsãrtsinare (nsãr-tsi-ná-ri) sf nsãrtsinãri (nsãr-tsi-nắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu unã muljari cadi greauã cu njic
{ro: (pentru femei) acţiunea de a deveni gravidă}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

virghir

virghir (vír-ghirŭ) sm, sf, adg virghirã (vír-ghi-rã), virghiri (vír-ghirĭ), virghiri/virghire (vír-ghi-ri) – bãrbat (muljari) cari nu s-ari ninga bãgatã tu-ashtirnut (nu s-ari mbãiratã, mpihiuratã) cu-unã muljari (bãrbat); virghin, viryir, viryin, vergur; ghirghen, ghirghinã, ghirgheanã, virghinadã; viryinadã (fig:
1: virghir, virghirã = (i) ficior i featã multu tinirã cari nu easti ninga tu ilichia di nsurari i mãrtari; (ii) (om, lucru) curat, nistipsit, nilucrat, etc.; expr:
2: pãduri virghirã = pãduri, di-aradã bitãrnã sh-siminatã di fisi, tsi nu fu vãrnãoarã tãljatã di om;
3: loc virghir = loc tsi nu s-ari lucratã (aratã) vãrnãoarã pãnã tora)
{ro: virgin(ă), fecior, fecioară}
{fr: vierge}
{en: virgin}
ex: Stãmãrii, virghirã!; easti nã featã virghirã; feata armasi virghirã; virghir, veaglji-ti, tra s-tinjiseshti virghira di Stãmãrii; imnãm prit locuri virghini; apã virghirã

§ virghin (vír-ghinŭ) sm, sf, adg virghinã (vír-ghi-nã), virghinj (vír-ghinjĭ), virghini/virghine (vír-ghi-ni) – (unã cu virghir)
ex: s-videa nã virghinã

§ vergur (vér-gurŭ) sm, sf, adg vergurã (vér-gu-rã), verguri (vér-gurĭ), verguri/vergure (vér-gu-ri) – (unã cu virghir)
ex: featã vergurã

§ viryir (vír-yirŭ shi vir-yírŭ) sm, sf, adg viryirã (vír-yi-rã shi vir-yí-rã), viryiri (vír-yirĭ shi vir-yírĭ), viryiri/viryire (vír-yi-ri shi vir-yí-ri) – (unã cu virghir)

§ viryin (vír-yinŭ shi vir-yínŭ) sm, sf, adg viryinã (vír-yi-nã shi vir-yí-nã), viryinj (vír-yinjĭ shi vir-yínjĭ), viryini/viryine (vír-yi-ni shi vir-yí-ni) – (unã cu virghir)

§ virghinadã (vir-ghi-ná-dã) sf, adg (mash fiminin) virghinadi/virghinade (vir-ghi-ná-di) – (unã cu virghirã)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn