Dictsiunar

umplu (úm-plu) vb III shi II umplui (um-plúĭ), umpleam (um-pleámŭ), umplutã (um-plú-tã), umpliri/umplire (úm-pli-ri) shi umpleari/umpleare (um-pleá-ri) – tornu tsiva tu-un vas pãnã cãndu easti mplin di nu mata pot s-tornu sh-altã; fac un lucru s-aibã multu dit unã lugurii;
(expr:
1: l-umplu di… = l-fac pri cariva s-hibã apitrusit di harauã (vreari, mirachi, sivdai, ciudii, lãhtarã, etc.);
2: lj-umplu caplu (curcubeta, carafeta, mintea, etc.) = lj-shuts (lj-alãxescu) mintea tra s-mindueascã (s-dzãcã, s-facã, etc.) ca mini; lj-dzãc multi, l-glãrescu di minti; l-cãndãrsescu; lu nduplic, lu-apuaduc;
3: si s-umplã ahãti dzãli = si s-facã, si sã ncljidã, s-treacã ahãti dzãli;
4: li umplu (zmeanili di fricã) = mi-aspar, lãhtãrsescu multu; nj-easti multã fricã; li ghãnusescu di fricã; curlu-nj seaminã arov;
5: va lj-umplu sãmarlu = va-l bat, va-lj dau un shcop;
6: umpli-u tufechea = ncarcã-u tufechea cu bãruti;
7: s-umpli loclu (di zboarã) = s-avdu zboarã pristi tut loclu)
{ro: umplea}
{fr: remplir}
{en: fill up}
ex: umplets gãletsli cu apã; muntsãlj s-umplurã di oi (adusirã ahãti oi tu muntsã cã nu mata ari loc trã alti); ti umplush di lãschi (ai multã laspi pri tini); cari s-dutsi la moarã, s-umpli di fãrinã; cari vai umplã (vai bitiseascã, va li umplã cu hir) ma multi fusi; umplurã talarlu cu apã heartã (bãgarã apã heartã tu talar pãnã-l featsirã s-hibã mplin); unã oai arãnjoasã, umpli di-arãnji (li fatsi s-acatsã arãnji) oili tuti; mi umplush
(expr: mi apitrusish) di bunets; s-umplurã
(expr: cãndãr-sirã) tuts atumtsea; lj-lu umplu, barim, caplu?
(expr: l-cãndãrsi, barim?); featsi cum featsi sh-lj-umplu curcubeta
(expr: l-cãndãrsi); vrea s-lj-u umplã carafeta
(expr: s-lu cãndãrseascã, s-lu nduplicã) ma nu putu; si s-umplã dicutot patrudzãtsli di dzãli
(expr: s-treacã patrudzãtsli di dzãli); umplu
(expr: lji ncljisi, lj-featsi) unsprãyinghits di anj; cari s-umplurã dzãlili

(expr: cari tricurã dzãlili tsi eara numãtsiti tra si s-facã un lucru); fratslji li umplurã zmeanili di fricã
(expr: s-aspãrearã multu); aushlu li ca umplu di fricã
(expr: s-aspãre multu); amirãlu li umplu zmeanili di fricã
(expr: s-aspãre multu); li-avea umplutã
(expr: li-avea umplutã zmeanili; s-avea aspãreatã multu) mãratlu

§ umplut (um-plútú) adg umplutã (um-plú-tã), umpluts (um-plútsĭ), umplu-ti/umplute (um-plú-ti) – (vas, pãnticã, muntsã, etc.) tsi easti faptu s-hibã mplin (vaslu di apã, omlu di mãcari, muntili di oi, etc.)
{ro: umplut}
{fr: rempli}
{en: filled up}
ex: va sã shtibã umplutlu di cãcat, cã lu-ascuchi?; tufechea easti umplutã (ncãrcatã cu bãruti); hits umpluts? (cãndãrsits?)

§ umpliri/umplire (úm-pli-ri) sf umpliri (úm-plirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-umpli tsiva
{ro: acţiunea de a umple}
{fr: action de remplir}
{en: action of filling up}

§ umpleari/umpleare (um-pleá-ri) sf umpleri (um-plérĭ) – (unã cu umpliri)
ex: poacili vor umpleari; caplu-lj va umpleari
(expr: va cãndãrsiri); sumarlu-lj va umpleari
(expr: va dari un shcop, va bãteari); ari vulburã trã unã umpleari (ncãrcari di tufechi)

§ niumplut (ni-um-plútú) adg niumplutã (ni-um-plú-tã), niumpluts (ni-um-plútsĭ), niumpluti/niumplute (ni-um-plú-ti) – tsi nu easti mplin; tsi nu s-ari umplutã
{ro: neumplut}
{fr: qui n’est pas rempli}
{en: unfilled up}

§ niumpliri/niumplire (ni-úm-pli-ri) sf niumpliri (ni-úm-plirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu nu s-umpli tsiva
{ro: acţiunea de a nu (se) umple}
{fr: action de ne pas (se) remplir}
{en: action of not filling up}

§ niumpleari/niumpleare (ni-um-pleá-ri) sf niumpleri (ni-um-plérĭ) – (unã cu niumpliri)

§ umpluturã (um-plu-tú-rã) sf umpluturi (um-plu-túrĭ) – atsea cu cari s-umpli un lucru
{ro: umplutură}
{fr: remplissage}
{en: filling}
ex: avu pi geadei s-facã multã umpluturã

§ paraumplu (pá-ra-úm-plu) vb III shi II paraumplui (pá-ra-um-plúĭ), paraumpleam (pá-ra-um-pleámŭ), paraumplutã (pá-ra-um-plú-tã), paraumpli-ri/paraumplire (pá-ra-úm-pli-ri) shi paraumpleari/paraumpleare (pá-ra-um-pleá-ri) – umplu tut, cãt poati s-intrã; umplu pãnã nu s-mata poati
{ro: umplea de tot}
{fr: remplir trop}
{en: fill too much up}

§ paraumplut (pá-ra-um-plútŭ) adg paraumplutã (pá-ra-um-plú-tã), paraumpluts (pá-ra-um-plútsĭ), paraumpluti/paraumplute (pá-ra-um-plú-ti) – umplut pãnã nu s-mata poati si s-bagã ma multu
{ro: umplut de tot}
{fr: qui est trop rempli}
{en: filled too much up}

§ paraumpliri/paraumplire (úm-pli-ri) sf para-umpliri (úm-plirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-paraumpli tsiva
{ro: acţiunea de a umplea de tot}
{fr: action de trop remplir}
{en: acti-on of filling too much up}

§ paraumpleari/paraumpleare (pá-ra-um-pleá-ri) sf paraumpleri (pá-ra-um-plérĭ) – (unã cu paraumpliri)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

adilj1

adilj1 (a-díljĭŭ) vb I adiljai (a-di-ljĭáĭ), adiljam (a-di-ljĭámŭ), adiljatã (a-di-ljĭá-tã), adiljari/adiljare (a-di-ljĭá-ri) – trag vimtu tru plimunj shi-l scot nafoarã (ca semnu cã bãnedz); suflu, ljau anasã; (fig: adilji = (i) (omlu, pravda, etc.) easti yiu, bãneadzã; (ii) (frãndzã, lucri, etc.) s-minã la bãtearea-a vimtului; (iii) (vimtul) bati, suflã lishor, canda hãidipseashti pri cariva)
{ro: respira, trăi}
{fr: respirer, vivre}
{en: breathe, live}
ex: tut tsi bãneadzã adilji; s-pãrea cã loclu adilji (lja anasã); s-lji fats s-adilji (s-lja anasã); lasã-mi niheam s-adilj; armãnjlji tuts adilji (fig: bãneadzã); tsi mushat adilja (fig: bãtea, sufla) vimtul; mi dush tu grãdinã s-adilj (s-nji umplu plimunjlji cu) vimtu curat; mizi adilja (fig: s-mina di vimtu) cãti vãrã frãndzã

§ adiljat1 (a-di-ljĭátŭ) adg adiljatã (a-di-ljĭá-tã), adiljats (a-di-ljĭátsĭ), adiljati/adiljate (a-di-ljĭá-ti) – cari adilji, cari suflã, cari ari loatã anasã
{ro: respirat, trăit, adiat}
{fr: respiré}
{en: breathed, lived}

§ adiljari1/adiljare (a-di-ljĭá-ri) sf adiljeri (a-di-ljĭérĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu adilji; suflari, loari anasã
{ro: acţiunea de a respira, de a trăi; respirare, trăire}
{fr: action de res-pirer, de vivre)}
{en: action of breathing, of living}

§ adiljat3 (a-di-ljĭátŭ) sm fãrã pl – vimtul tsi intrã sh-easi dit plimunj cãndu adilji cariva; adiljatic, adiljari, anasã, suflari, suflat, ahnoatã, hnoatã, suluchi;
(expr: tu-un adiljat = unãshunã, dinãcali)
{ro: respiraţie}
{fr: respiration, haleine}
{en: breath}
ex: dupã tsi-adiljatlu-sh stringu; tru oarã sh-lja-adiljatlu; nji si curmã adiljatlu; ampãturã sh-ma cãt ãsh tradzi adiljatlu

§ adiljari3/adiljare (a-di-ljĭá-ri) sf adiljeri (a-di-ljĭérĭ) – (unã cu adiljat3)
ex: lã si curmã adiljarea (anasa); adiljarea (anasa) lj-easti greauã; adiljeri (fig: suflãri lishoari) di vimtu

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

aduc

aduc (a-dúcŭ) vb III shi II adush (a-dúshĭŭ), adutseam (a-du-tseámŭ) shi atseam (a-tseámŭ), adusã (a-dú-sã), adutsiri/adutsire (a-dú-tsi-ri) shi adutseari/adutseare (a-du-tseá-ri) shi atseari (a-tseá-ri) – ljau (portu) un lucru cu mini cãndu mi duc iuva (tra s-lu tsãn cu mini icã s-lu dau a unui); portu, ljau, duc cu mini;
(expr:
1: nj-aduc aminti = thimisescu;
2: nj-u-aduc cu… = escu unã soi cu…, undzescu cu…;
3: hiu adus (di/tu pãltãri) = hiu cu pãltãrli aplicati, dip canda am un cusor; escu ncusurat, cãmbur, gãrbuv, zglob, gribos, cushal, etc.;
4: mi-aduc ca om = mi portu ca om bun;
5: lu-aduc pi imani = l-fac s-aducheascã;
6: lu-aduc pi cali = l-cãndãrsescu, l-bag di cali, lu nduplic, lu-apuaduc, lj-u umplu mintea, etc.)
{ro: aduce, transporta}
{fr: porter}
{en: bring, carry}
ex: ca s-nu-adutsearim pãnã mãni; adusi apã aratsi di la fãntãnã; adu tisãdzli; mãni-adutsets irghiliili; lu-adutsea pri pat (l-purta, yinea cu el pi pataloni); moartea a frati-njui nj-adutsi jali; pri tini-aminti ti-adutsea
(expr: ti timisea); nj-aduc aminti di tini; sh-u-adutsi
(expr: undzeashti) cu mini tu fatsã; ma multu pri ursã sh-u-adutsea
(expr: sh-undzea) ca di pri om; adu-ti
(expr: poartã-ti) ca om; nu s-adutsi n cali
(expr: nu pots s-lu cãndãrseshti, nu pots s-lj-alãxeshti mintea) ne cu-arãulu, ne cu ghinili

§ adus (a-dúsŭ) adg adusã (a-dú-sã), adush (a-dúshĭ), adusi/aduse (a-dú-si) – loat (purtat) cu mini cãndu mi duc iuva; dus cu mini; purtat, loat
{ro: adus, transportat}
{fr: porté}
{en: brought, carried}
ex: easti adusã
(expr: ncusuratã) di pãltãri

§ adutsiri/adutsire (a-dú-tsi-ri) sf adutsiri (a-dú-tsirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-adutsi tsiva; loari (purtari) cu mini cãndu mi duc iuva; adutseari, loari, purtari, thimisiri
{ro: acţiunea de a aduce, de a transporta; aducere, transport}
{fr: action de porter, de transporter; transport}
{en: action of bringing, of carrying; transportation}

§ adutsea-ri/adutseare (a-du-tseá-ri) sf adutseri (a-du-tsérĭ) – (unã cu adutsiri)

§ atseari/atseare (a-tseá-ri) sf atseri (a-tsérĭ) – (unã cu adutsiri)

§ aducã (a-dú-cã) sf fãrã pl – adutseari, undziri
{ro: asemănare}
{fr: ressemblance}
{en: similarity}

§ aducãturã (a-du-cã-tú-rã) sf aducãturi (a-du-cã-túrĭ) – purtari bunã, areu, praxi, hui
{ro: conduită, purtare}
{fr: conduite, manière}
{en: behavior, manners}
ex: el ari aducãturã (purtari bunã, prãxi buni)

§ apuaduc (a-pŭa-dúcŭ) vb III shi II apuadush (a-pŭa-dúshĭŭ), apuadutseam (a-pŭa-du-tseámŭ), apuadusã (a-pŭa-dú-sã), apua-dutsiri/apuadutsire (a-pŭa-dú-tsi-ri) shi apuadutseari/adutseare (a-pŭa-du-tseá-ri) – aduc cu mini ma multu (di cãt lipseashti); lj-u tornu mintea sh-lu fac s-mindueascã ca mini; lu-adar si sh-alãxeascã pistea (si s-facã di pistea-a mea); l-cãndãrsescu, lu-anduplic
{ro: aduce aproape în întregime, convinge, converti}
{fr: apporter (presque) intégralement; convaincre, convertir}
{en: bring (almost) completely, convince, convert}
ex: s-lu apuaduc (s-lu fac s-mindueascã ca mini, s-lj-u tornu mintea)

§ apuadus (a-pŭa-dúsŭ) adg apuadusã (a-pŭa-dú-sã), apuadush (a-pŭa-dúshĭ), apuadusi/apuaduse (a-pŭa-dú-si) – tsi-lj s-ari turnatã mintea; tsi fu cãndãrsit si sh-alãxeascã pistea; cãndãrsit, anduplicat

§ apuadutsiri/apuadutsire (a-pŭa-dú-tsi-ri) sf apuadutsiri (a-pŭa-dú-tsirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti apuadus; cãndãrsiri, nduplicari

§ apuadutseari/apuadutseare (a-pŭa-du-tseá-ri) sf apuadutseri (a-pŭa-du-tsérĭ) – (unã cu apuadutsi-ri)

§ neapuadus (nea-pŭa-dúsŭ) adg neapuadusã (nea-pŭa-dú-sã), neapuadush (nea-pŭa-dúshĭ), neapuadusi/neapuaduse (nea-pŭa-dú-si) – tsi nu poati s-hibã nduplicat; tsi nu-lj si toarnã lishor mintea; tsi nu-ari prãxi buni; neanduplicat, niprãxit, arãu
{ro: inflexibil, rău crescut, rău}
{fr: inflexible, mal élevé, méchant}
{en: inflexible, ill-mannered, bad}
ex: soacrã arauã, neapuadusã shi turcã

§ neapudus (nea-pu-dúsŭ) adg neapudusã (nea-pu-dú-sã), neapudush (nea-pu-dúshĭ), neapudusi/neapuduse (nea-pu-dú-si) – (unã cu neapuadus)

§ neapudutsiri/neapudutsire (nea-pu-dú-tsi-ri) sf neapudutsiri (nea-pu-dú-tsirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti neapudus; atsea tsi ari atsel tsi nu-ari prãxi buni (purtari bunã)
{ro: purtare proastă}
{fr: mauvaise conduite}
{en: poor conduct}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

ambari/ambare

ambari/ambare (am-bá-ri) sf ambãri (am-bắrĭ) – sfinduchi, udã i mãgãzii tu cari s-tsãni di-aradã yiptu ca, bunãoarã: gãrnu, sicarã, misur, etc.; hãmbari;
(expr: u fac gura ambari = fac un mari vrondu, cãvgã)
{ro: hambar}
{fr: grenier, magasin pour les céréales}
{en: granary, grain-loft}
ex: am un cal cu sumar, sumarlu s-lji sculari, dai di unã-ambari (angucitoari: sinduchea); nã cãldari cãt nã ambari; umplui ambarea di grãn; vindui grãnili dit ambãri

§ hãmbari/hãmbare (hãm-bá-ri) sf hãmbãri (hãm-bắrĭ) – (unã cu ambari)
ex: va s-am hãmbarea mplinã; fatsi gura hãmbari
(expr: fatsi un mari vrondu, cãvgã)

§ ambãrusescu (am-bã-ru-sés-cu) vb IV ambãrusii (am-bã-ru-síĭ), ambãruseam (am-bã-ru-seámŭ), ambãrusitã (am-bã-ru-sí-tã), ambãrusiri/am-bãrusire (am-bã-ru-sí-ri) – bag grãni (misur, gãrnu, sicarã, ordzu, etc.) tu ambari; adun lucri tra s-li am trãninti
{ro: pune în hambar}
{fr: engranger}
{en: store in the granary}
ex: ambãrãsii multi tseapi

§ ambãrusit (am-bã-ru-sítŭ) adg ambãrusitã (am-bã-ru-sí-tã), ambãrusits (am-bã-ru-sítsĭ), ambãrusiti/ambãrusite (am-bã-ru-sí-ti) – tsi easti bãgat tu ambari; tsi easti adunat
{ro: pus în hambar}
{fr: engrangé}
{en: stored in the granary}

§ ambãrusi-ri/ambãrusire (am-bã-ru-sí-ri) sf ambãrusiri (am-bã-ru-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-bagã grãni tu ambari
{ro: acţiunea de a pune în hambar}
{fr: action d’engranger}
{en: action of storing in the granary}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

anduplic2

anduplic2 (an-dú-plicŭ) (mi) vb I anduplicai (an-du-pli-cáĭ), an-duplicam (an-du-pli-cámŭ), anduplicatã (an-du-pli-cá-tã), andu-plicari/anduplicare (an-du-pli-cá-ri) – l-fac pri cariva (lj-shuts, lj-alãxescu mintea) tra s-mindueascã (s-dzãcã, s-facã, etc.) unã soi cu mini, ashi cum voi mini; lu-apuaduc, lj-umplu mintea (caplu), l-bag di cali, lu-aduc pi cali; cãndãrsescu, cãndirsescu, cãndãsescu, cãndisescu
{ro: convinge, consimţi}
{fr: convaincre}
{en: convince}
ex: va lu-anduplicãm (va-lu-adutsem pi cali); u-anduplicã (u cãndãrsi) s-yinã cu el; el nu s-anduplicã lishor (nu sh-alãxeashti mintea lishor); nu putui s-lu-anduplic

§ anduplicat2 (an-du-pli-cátŭ) adg anduplicatã (an-du-pli-cá-tã), anduplicats (an-du-pli-cátsĭ), anduplicati/anduplicate (an-du-pli-cá-ti) – ashi cum easti atsel tsi-lj si shutsã mintea (tsi easti cãndãrsit); apuadus, bãgat di cali, adus pi cali, cãndãrsit, cãndirsit, cãndãsit, cãndisit
{ro: convins, consimţit}
{fr: convaincu}
{en: convinced}

§ anduplicari2/anduplicare (an-du-pli-cá-ri) sf anduplicãri (an-du-pli-cắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva s-anduplicã; apuadutseari, bãgari di cali, adutseari pi cali, cãndãrsiri, cãndirsiri, cãndãsiri, cãndisiri
{ro: acţiunea de a convinge, de a consimţi; convingere, consimţire}
{fr: action de convaincre}
{en: action of convincing}

§ nduplic2 (ndú-plicŭ) (mi) vb I nduplicai (ndu-pli-cáĭ), nduplicam (ndu-pli-cámŭ), nduplicatã (ndu-pli-cá-tã), nduplicari/nduplicare (ndu-pli-cá-ri) – (unã cu anduplic)
ex: pãrintsãlj lji nduplicarã (lj-cãndãrsirã) sh-lj-umplurã mintea s-ashteaptã aclo

§ nduplicat2 (ndu-pli-cátŭ) adg nduplicatã (ndu-pli-cá-tã), nduplicats (ndu-pli-cátsĭ), nduplicati/nduplicate (ndu-pli-cá-ti) – (unã cu anduplicat)

§ nduplicari2/nduplicare (ndu-pli-cá-ri) sf nduplicãri (ndu-pli-cắrĭ) – (unã cu andu-plicari)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

ansar1

ansar1 (an-sárŭ) vb IV shi II ansãrii (an-sã-ríĭ), ansãream (an-sã-reámŭ), ansãritã (an-sã-rí-tã), ansãriri/ansãrire (an-sã-rí-ri) shi ansãreari/ansãreare (an-sã-reá-ri) – mi-aruncu cãtrã nghios dit-un loc ma-analtu; mi-aruc (mi hiumusescu, mi-aleapid) pri cariva (di-iuva icã dit-un loc tu-un altu); mi-aleapid nsus cu putearea-a cicioarilor tra s-cad deapoea nãpoi pri loc; nsar, sar, antrisar, astrisar, andrisar, andisar, alsar, arsar, arãsar, mi hiumusescu, mi-aleapid, mi sãlghescu, asaltu, saltu
{ro: sări, se repezi}
{fr: sauter}
{en: jump, leap}
ex: ansãrirã (s-alipidarã) di dupã fadz; lj-ansãri cheatra trãsh ãnclo; lamnja ansãri shi-lj dzãsi; ascumtã dupã un gãbjeu, ansãri shi dzãsi; featsirã numtã mari, giucarã sh-ansãrirã; ansãrii (mi-arcai pristi, andrisãrii) hãndachea

§ ansãrit (an-sã-rítŭ) adg ansãritã (an-sã-rí-tã), ansãrits (an-sã-rítsĭ), ansãriti/an-sãrite (an-sã-rí-ti) – (atsel) tsi s-arcã dit-un loc tu altu; tsi s-arcã cãtã nghios dit un loc ma-analtu; (lucrul) pristi cari s-ari arcatã (ansãritã) cariva; nsãrit, sãrit, antrisãrit, astrisãrit, andrisãrit, andisãrit, alsãrit, arsãrit, arãsãrit, hiumusit, alipidat, sãlghit, asãltat, sãltat
{ro: sărit, repezit}
{fr: sauté}
{en: jumped, leaped}
ex: gardul easti ansãrit

§ ansãriri/ansãrire (an-sã-rí-ri) sf ansãriri (an-sã-rírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva ansari; ansãreari, nsãriri, sãriri, antrisãriri, astrisãriri, andrisãriri, andisãriri, alsãriri, arsãriri, arã-sãriri, hiumusiri, alipidari, sãlghiri, asãltari, sãltari
{ro: acţiunea de a sări, de a se repezi; sărire, repezire}
{fr: action de sauter}
{en: action of jumping, of leaping}

§ ansãreari/ansãreare (an-sã-reá-ri) sf ansãreri (an-sã-rérĭ) – (unã cu ansãriri)

§ ansãriturã (an-sã-ri-tú-rã) sf ansãrituri (an-sã-ri-túrĭ) – atsea tsi fatsi omlu cari ansari tsiva; ansãriri, antrisãturã, saltã
{ro: săritură}
{fr: saut, bond}
{en: jump, leap}

§ ansãritoanji/ansãritoanje (an-sã-ri-tŭá-nji) sf ansãritoanji/ansãritoanje (an-sã-ri-tŭá-nji) – topã di lastic (i lastic sh-cheali cu vimtu nãuntru) tsi ansari dipriunã nsus shi nghios cãndu cadi pri loc (i easti arcatã cu puteari); topã, topcã, balã, shucã

{ro: minge}
{fr: balle (à sauter)}
{en: ball}
ex: s-n-agiucãm cu-ansãritoanja (cu topa)

§ nsar1 (nsárŭ) vb IV shi II nsãrii (nsã-ríĭ), nsãream (nsã-reámŭ), nsãritã (nsã-rí-tã), nsãri-ri/nsãrire (nsã-rí-ri) – (unã cu ansar1)

§ nsãrit (nsã-rítŭ) adg nsãritã (nsã-rí-tã), nsãrits (nsã-rítsĭ), nsãriti/nsãrite (nsã-rí-ti) – (unã cu ansãrit)

§ nsãriri/nsãrire (nsã-rí-ri) sf nsãriri (nsã-rírĭ) – (unã cu ansãriri)

§ nsãreari/nsãreare (nsã-reá-ri) sf nsãreri (nsã-rérĭ) – (unã cu ansãriri)

§ nsãriturã (nsã-ri-tú-rã) sf nsãrituri (nsã-ri-túrĭ) – (unã cu ansãriturã)

§ sar (sárŭ) vb IV sãrii (sã-ríĭ), sãream (sã-reámŭ), sãritã (sã-rí-tã), sãriri/sãrire (sã-rí-ri) – (unã cu ansar1)
ex: sãrea (ansãrea) nsus shi aruja

§ sãrit (sã-rítŭ) adg sãritã (sã-rí-tã), sãrits (sã-rítsĭ), sãriti/sãrite (sã-rí-ti) – (unã cu ansãrit)

§ sãriri1/sãrire (sã-rí-ri) sf sãriri (sã-rírĭ) – (unã cu ansãriri)

§ sãriri2/sãrire (sã-rí-ri) sf sãriri (sã-rírĭ) – gioc dit lao
{ro: dans popular}
{fr: danse, ronde populaire}
{en: folk danse}

§ pãsãrit (pã-sã-rítŭ) adg pãsãritã (pã-sã-rí-tã), pãsãrits (pã-sã-rítsĭ), pãsãriti/pãsãrite (pã-sã-rí-ti) – zbor tsi s-aflã mash tu zburãrea (dit un agioc ficiurescu) “cioari pãsãriti” tsi ari noima “cicioari tsi-ansar”
{ro: picioare pe sărite}
{fr: pieds en sautant, par bonds (seulement dans un jeu d’enfants)}
{en: jumping feet (word used only in a children’s game)}

§ arsar1 (ar-sárŭ) vb IV arsãrii (ar-sã-ríĭ), arsãream (ar-sã-reámŭ), arsãritã (ar-sã-rí-tã), arsãriri/arsãrire (ar-sã-rí-ri) – (unã cu ansar1)
(expr: s-arsắ (s-arsãrắ) scafa = s-umplu scafa)
ex: metsi cã suflit nu-ari, ntsapã loc sh-nafoarã-arsari (ansari) (angucitoari: guguljana); di-iu nu mindueshti, di-aclotsi-arsari ljepurli; njic shi mari si-sh arsarã (ansarã); arsãri (ansãri) pristi nãs; arsãri un largu-arãu

§ arsãrit1 (ar-sã-rítŭ) adg arsãritã (ar-sã-rí-tã), arsãrits (ar-sã-rítsĭ), arsãriti/arsãrite (ar-sã-rí-ti) – (unã cu ansãrit)
ex: gardul easti arsãrit (ansãrit); easti cama arsãritlu (fig: cama cu-arãndzã) di fratslj-a lui

§ arsãriri1/arsãrire (ar-sã-rí-ri) sf arsãriri (ar-sã-rírĭ) – (unã cu ansãriri)
ex: arsãrirea-a arãului nu eara cu puteari

§ arãsar1 (a-rã-sárŭ) vb IV arãsãrii (a-rã-sã-ríĭ), arãsãream (a-rã-sã-reámŭ), arãsãritã (a-rã-sã-rí-tã), arãsãriri/arãsãrire (a-rã-sã-rí-ri) – (unã cu ansar)
ex: livendzãli arãsar (ansar, saltã)

§ arãsãrit1 (a-rã-sã-rítŭ) adg arãsãritã (a-rã-sã-rí-tã), arãsãrits (a-rã-sã-rítsĭ), arãsãriti/arãsãrite (a-rã-sã-rí-ti) – (unã cu ansãrit)

§ arãsãri-ri1/arãsãrire (a-rã-sã-rí-ri) sf arãsãriri (a-rã-sã-rírĭ) – (unã cu ansãriri)

§ alsar1 (al-sárŭ) vb IV alsãrii (al-sã-ríĭ), alsãream (al-sã-reámŭ), alsãritã (al-sã-rí-tã), alsãriri/alsãrire (al-sã-rí-ri) – (unã cu ansar1)
ex: pots s-alsari (s-ansari)?

§ alsãrit1 (al-sã-rítŭ) adg alsãritã (al-sã-rí-tã), alsãrits (al-sã-rítsĭ), alsãriti/alsãrite (al-sã-rí-ti) – (unã cu ansãrit)

§ alsãriri1/alsãrire (al-sã-rí-ri) sf alsãriri (al-sã-rírĭ) – (unã cu ansãriri)

§ andrisar (an-dri-sárŭ) vb IV shi II andrisãrii (an-dri-sã-ríĭ), andrisãream (an-dri-sã-reámŭ), andrisãritã (an-dri-sã-rí-tã), andrisãriri/andrisãrire (an-dri-sã-rí-ri) shi andrisãreari/andrisãreare (an-dri-sã-reá-ri) – trec (ansar) pristi un lucru; ansar cu trei ansãrituri unã dupã-alantã; ansar ma multu (ma diparti) di cariva altu; andisar, antrisar, ansar; nsar, sar, alsar, arsar, arãsar, asaltu, saltu
{ro: sări, trece peste}
{fr: sauter, franchir}
{en: jump over, pass over}
ex: nu andrisãri (ansãri, tricu pristi) praglu di ushi; lu-andrisãrii (ansãrii pristi el) cãndu durnja mpadi; lj-dimãndã di sh-andrisãri chishatlu (ansãri pristi chishat); tu Martsu sh-tu-April ficiorlji andrisar foclu (ansar pristi foc)

§ andrisãrit (an-dri-sã-rítŭ) adg andrisãritã (an-dri-sã-rí-tã), andri-sãrits (an-dri-sã-rítsĭ), andrisãriti/andrisãrite (an-dri-sã-rí-ti) – (atsel) tsi ari ansãritã pristi un lucru; (lucrul) pristi cari ansãri cariva; andisãrit, antrisãrit, ansãrit, nsãrit, sãrit, alsãrit, arsãrit, arãsãrit, asãltat, sãltat
{ro: sărit, trecut peste}
{fr: sauté, franchi}
{en: jumped over, passed over}

§ andrisãriri/andrisãrire (an-dri-sã-rí-ri) sf andrisãriri (an-dri-sã-rírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva andrisari (ansari pristi) tsiva; nsãriri, sãriri, antrisãriri, andrisãreari, andisãriri, alsãriri, arsãriri, arãsãriri, asãltari, sãltari
{ro: acţiunea de a sări, de a trece peste; sărire}
{fr: action de sauter, de franchir}
{en: action of jumping over, of passing over}
ex: andrisãrirea (ansãrirea) a gardului

§ andrisãreari/andri-sãreare (an-dri-sã-reá-ri) sf andrisãreri (an-dri-sã-rérĭ) – (unã cu andrisãriri)

§ andrisãturã (an-dri-sã-tú-rã) sf andrisãturi (an-dri-sã-túrĭ) – (unã cu ansãriturã)

§ andisar (an-di-sárŭ) vb IV shi II andisãrii (an-di-sã-ríĭ), andisãream (an-di-sã-reámŭ), andi-sãritã (an-di-sã-rí-tã), andisãriri/andisãrire (an-di-sã-rí-ri) shi andisãreari/andisãreare (an-di-sã-reá-ri) – (unã cu andrisar)

§ andisãrit (an-di-sã-rítŭ) adg andisãritã (an-di-sã-rí-tã), andisãrits (an-di-sã-rítsĭ), andisãriti/andisãrite (an-di-sã-rí-ti) – (unã cu andrisãrit)

§ andisãriri/andisãrire (an-di-sã-rí-ri) sf andisãriri (an-di-sã-rírĭ) – (unã cu andrisãriri)

§ andisãrea-ri/andisãreare (an-di-sã-reá-ri) sf andisãreri (an-di-sã-rérĭ) – (unã cu andrisãriri)

§ antrisar (an-tri-sárŭ) vb IV shi II antrisãrii (an-tri-sã-ríĭ), antrisãream (an-tri-sã-reámŭ), antrisãritã (an-tri-sã-rí-tã), antrisãriri/antrisãrire (an-tri-sã-rí-ri) shi antrisãreari/antrisãreare (an-tri-sã-reá-ri) – (unã cu andrisar)
ex: cãt lo s-antrisarã praglu (treacã pristi prag); dzenurli li-antrisãrea (li-ansãrea)

§ antrisãrit (an-tri-sã-rítŭ) adg antrisãritã (an-tri-sã-rí-tã), antrisãrits (an-tri-sã-rítsĭ), antrisãriti/antrisãrite (an-tri-sã-rí-ti) – (unã cu andrisãrit)

§ antrisãriri/antrisãrire (an-tri-sã-rí-ri) sf antrisãriri (an-tri-sã-rírĭ) – (unã cu andrisãriri)

§ antrisãreari/antrisãreare (an-tri-sã-reá-ri) sf antrisãreri (an-tri-sã-rérĭ) – (unã cu antrisãriri)

§ antrisãturã (an-tri-sã-tú-rã) sf antrisãturi (an-tri-sã-túrĭ) – (unã cu ansãriturã)

§ astrisar (as-tri-sárŭ) vb IV shi II astrisãrii (as-tri-sã-ríĭ), astrisãream (as-tri-sã-reámŭ), astrisãritã (as-tri-sã-rí-tã), astrisãriri/astrisãrire (as-tri-sã-rí-ri) shi astrisãreari/astrisãreare (as-tri-sã-reá-ri) – (unã cu andrisar)
ex: lãlãtorli nu-astrisãrea praglu; lu-astrisãrii (ansãrii naparti di el)

§ astrisãrit (as-tri-sã-rítŭ) adg astrisãritã (as-tri-sã-rí-tã), astrisãrits (as-tri-sã-rítsĭ), astrisãriti/astrisãrite (as-tri-sã-rí-ti) – (unã cu andrisãrit)

§ astrisãriri/astrisãrire (as-tri-sã-rí-ri) sf astrisãriri (as-tri-sã-rírĭ) – (unã cu andrisãriri)

§ astrisã-reari/astrisãreare (as-tri-sã-reá-ri) sf astrisãreri (as-tri-sã-rérĭ) – (unã cu astrisãriri)

§ paransar1 (pá-ran-sárŭ) vb IV shi II paransãrii (pá-ran-sã-ríĭ), paransãream (pá-ran-sã-reámŭ), paran-sãritã (pá-ran-sã-rí-tã), paransãriri/paransãrire (pá-ran-sã-rí-ri) shi paransãreari/paransãreare (pá-ran-sã-reá-ri) – ansar ma multu di cum lipseashti
{ro: sări prea mult}
{fr: sauter trop}
{en: jump too much}

§ paransãrit (pá-ran-sã-rítŭ) adg paransãritã (pá-ran-sã-rí-tã), paransãrits (pá-ran-sã-rítsĭ), paransãriti/paransãrite (pá-ran-sã-rí-ti) – (om) tsi-ansari ma multu dicãt u caftã arada; (lucru) tsi easti-ansãrit ma multu dicãt easti arada
{ro: care a sărit prea mult}
{fr: qui a trop sauté}
{en: who has jumped too much}

§ pa-ransãriri/paransãrire (pá-ran-sã-rí-ri) sf paransãriri (pá-ran-sã-rírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva paransari
{ro: acţiunea de a sări prea mult}
{fr: action de sauter trop}
{en: action of jumping too much}

§ paransãreari/paransãreare (pá-ran-sã-reá-ri) sf paransãreri (pá-ran-sã-rérĭ) – (unã cu paransãriri)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

apã

apã (á-pã) sf api/ape (á-pi) – luguria tsi curã tu-arãuri, tsi s-aflã tu-amari, di cari suntu adrati chicutli di ploai, etc.; arucutã;
(expr:
1: s-dutsi ntr-apã (ntri-apã) = s-dutsi s-lja (s-aducã) apã (di-aradã trã beari, di la shoput, fãntãnã, etc.);
2: apa yini mari = s-umflã arãulu, s-vearsã arãulu, multi ori dupã unã ploai mari;
3: hiu tut apã; mi feci (mi-adrai) apã = am asudatã multu;
4: ved tu tsi api s-ascaldã = shtiu tu tsi catastasi s-aflã, shtiu tsi mindueashti;
5: ãnj yini sh-a njia apã la moarã = nj-yini sh-a njia arada s-hiu mari, s-u-am putearea s-fac cum voi;
6: lj-ljau apa di la moarã = l-fac s-nu mata poatã s-adarã tsiva;
7: nj-alasã gura apã; nj-alasã limba apã n gurã (trã tsiva) = am mari orixi, mirachi, trã tsiva;
8: apã nvets; nvets cu lingura, ca apa = nvets multu ghini;
9: foc sh-apã-lj si dutsi gura = shtii tuti, zburashti multi sh-li dzãtsi multu ghini;
10: lja lupata nã apã = u pati;
11: mi duc dupã apa-a lui = fac ashi cum va el;
12: moashi, di-atsea tsi tsãni (tsi ngljatsã) apili = moashi dit pãrmiti, gioanã, mãyistrã);
13: apa, apili-a lui = huea, huili a lui;
14: mi lja apa = mi lja azvarna, mi pindzi s-fac tsiva cu-arãdearea, cu minciuna;
15: adar guva tu-apã = geaba l-fac un lucru cã nu-adar vãrã hãiri, nu-adar tsiva; u-adar hãrdalã;
16: apã acrã = apã dit loc cu sãruri lugursiti buni trã stumahi shi sãnãtatea-a omlui;
17: apã crehtã = apã aratsi sh-proaspitã;
18: apã alãcitã = apã mintitã, murdarã shi tulburi;
19: apã stãtutã; apã tsi doarmi = apã dit bãltsã tsi sta tu-un loc cã nu-ari pri iu s-curã;
20: apã di lituryii = om cu suflitlu curat, fãrã stepsu, nistipsit;
21: apã nigritã; apã ninchisitã = apã dit pãrmiti, loatã di la izvur (shoput), ninti ca s-yinã cariva sh-ninti ca s-da soarili; tu pirmithi: apã nipusputitã di vãrnu sh-cari, cãndu u lja i u bea, gionili-aleptu, nu mata scoati un zbor;
22: apã athanatã; apã yii; apã di banã = apã dit pãrmiti tsi ntinireashti, tsi nyeadzã lumea, tsi-l fatsi omlu s-nu moarã;
23: apã di ploai = tsi curã shi s-cheari ca apa di ploai; zboarã goali tsi nu-ahãrzescu tsiva;
24: apã di trandafil = (i) apã tu cari s-aflã tuchitã (cu hirbearea) luguria tsi da anjurizmã tu trandafili; apã tu cari s-bagã amolj trandafili tra s-lã easã anjurizma shi s-intrã tu apã (tra s-u facã apa s-anjurzeascã mushat); ghiulsu, ghiuleapi; (ii) om multu curat la suflit, nistipsit, tsi nu shtii s-facã lãets; apã di lituryii;
25: nj-fac apa-atsea groasã = mi cac;
26: nj-fac apa; nj-fac apa-atsea suptsãrea; nj-fac apa-atsea minuta = mi chish;
27: portu apã a mortsãlor = slãghii multu; nu nj-armasi multu chiro s-bãnedz;
28: l-bãgã pri api-lj = lu nduplicã;
29: va-nj talj apã dit prash s-u badz tu tseapi = zbor tsi s-dzãtsi cãndu cariva va s-aspunã cã un lucru lj-easti unã, cã nu-l mealã)

{ro: apă}
{fr: eau}
{en: water}
ex: unã lugurii, anda ari apã, domnul bea yin, anda nu-ari apã, domnul bea apã (angucitoari: moara); apa di fãntãnã nu s-alãceashti; dã-nj nã chicã di-apã; tricum nã apã mari (fig: amari; arãu mari); moashi di atseali tsi tsãn apili
(expr: moashi gioanã, mãyistrã); apa mintitã
(expr: apã alãcitã) cuciubi adutsi; apa totna s-toarnã iu lj-eara cupanja veaclji; nchisirã ntr-apã la arãu
(expr: dusirã s-lja apã di la-arãu); nj-yini apa-atsea minuta
(expr: nj-yini s-mi chish); cari va sã-sh facã apa?
(expr: si s-chishi?); armasi sã-sh facã apa
(expr: sã s-chishi); sh-fãtsea feata apa
(expr: s-chisha feata); vã fãtsets apa minutã
(expr: vã chishats); easti apã di lituryii
(expr: easti fãrã stepsu); lji nvitsai apili
(expr: huili); muljarea ts-lja apa
(expr: tsã nveatsã huili) sh-deapoea ti ncalicã; adrash guvã tu-apã
(expr: nu-adrash tsiva dip); avea faptã nã guvã ntr-apã
(expr: nu-avea faptã tsiva dip); apa doarmi, dushmanlu nu doarmi; di apã tsi doarmi s-tsã hibã fricã; apa, foclu sh-muljarea nu-au pisti; apa stãtutã amputi; apa pãnã nu s-alãceashti nu s-limpidzashti; asudai sum limbã

§ apshoarã (ap-shĭŭá-rã) sf apshoari/apshoare (ap-shĭŭá-ri) – apã putsãnã, apã njicã; (fig: apshoarã = mãcari cu multã dzamã apãtoasã)
{ro: apă puţină}
{fr: eau (en petite quantité)}
{en: water (in small amounts)}

§ apãtos (a-pã-tósŭ) adg apãtoasã (a-pã-tŭá-sã), apãtosh (a-pã-tóshĭ), apãtoasi/apãtoase (a-pã-tŭá-si) – tsi ari (multã) apã; tsi easti ca apa; tsi easti mplin cu apã; tsi easti moali ca apa; tsi sh-u-adutsi cu apa; tsi ari dzamã multã, easti dzãmos; apãtios, apos, vlãngos, vãltos, nutios
{ro: apos}
{fr: aqueux}
{en: watery}
ex: locuri apãtoasi; ghelã apãtoasã (cu dzamã multã); fãtsesh aloatlu apãtos (cu apã multã, moali); loclu apãtos (vlãngos, vãltos) nu-i bun trã casã

§ apãtios (a-pã-ti-ósŭ) adg apãtioasã (a-pã-ti-ŭá-sã), apãtiosh (a-pã-ti-óshĭ), apãtioa-si/apãtioase (a-pã-ti-ŭá-si) – (unã cu apãtos)
ex: pirde apãtios di pi oclji

§ apos (a-pósŭ) adg apoasã (a-pŭá-sã), aposh (a-póshĭ), apoasi/apoase (a-pŭá-si) – (unã cu apãtos)

§ apãtusescu (a-pã-tu-sés-cu) (mi) vb IV apãtusii (a-pã-tu-síĭ), apãtuseam (a-pã-tu-seámŭ), apãtusitã (a-pã-tu-sí-tã), apãtusiri/apãtusire (a-pã-tu-sí-ri) – umplu di apã; lj-adavgu apã (ma multã) sh-u fac luguria ma moali (unã mãcari ma dzãmoasã); l-fac apãtos; l-molj tu apã
{ro: umple cu apă; deveni apos}
{fr: remplir d’eau; devenir aqueux; rendre mou, s’amollir}
{en: fill with water; become watery; become soft}
ex: truplu nji s-apãtusi (nj-si featsi ma moali, ma molav)

§ apãtusit (a-pã-tu-sítŭ) adg apãtusitã (a-pã-tu-sí-tã), apãtusits (a-pã-tu-sítsĭ), apãtusiti/apãtusite (a-pã-tu-sí-ti) – tsi easti umplut cu apã; tsi-lj s-ari adãvgatã apã sh-faptã moali; tsi s-featsi apãtos
{ro: umplut cu apă, apos}
{fr: rempli d’eau; aqueux; mou, amolli}
{en: filled with water; watery; soft}

§ apãtusiri/apãtusire (a-pã-tu-sí-ri) sf apãtusiri (a-pã-tu-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un lucru s-umpli cu apã, lji s-ari adãvgatã apã shi faptu moali
{ro: acţiunea de a umple cu apă; de a deveni apos}
{fr: action de remplir d’eau; de devenir aqueux; de rendre mou, de s’amollir}
{en: action of filling with water; of becoming watery; of becoming soft}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

apalã1

apalã1 (a-pá-lã) sf apãlj (a-pắljĭ) – armã tsi ari-unã lipidã lungã sh-tãljitoasã (tsi sh-u-adutsi cu-un cutsut mari sh-multu lungu) shi cari di-aradã s-poartã di mesi shi spindzurã pãnã ma nghios di dzinuclji; coardã tsi ari lipida niheam ca shutsãtã; coardã cari talji di doauãli pãrtsã; palã, coardã, hoardã, spatã, spathã, cealãmi, lipidã; (fig:
1: tu-unã apalã = agonja, ca sfulgul, iurushi; expr:
2: dau (mi stringu, mi-alas, mi umplu tu) unã apalã = fug iurushi, ca zurlu, ca unã furtunã;
3: si-lj spindzuri apala di gushi = easti multu gioni sh-mushat)
{ro: sabie, paloş}
{fr: glaive, sabre recourbée}
{en: sword}
ex: tu cuciubã uscatã doarmi cãtsaua turbatã (angucitoari: apala); tru-unã crãpiturã uscatã sta nipãrticã mushatã, cãnd ti mushcã i turbatã (angucitoari: apala); si strimsirã sh-elj tu-apalã
(expr: fudzirã iurushi, ca zurlji) tra s-lj-agiungã; chicã apala di gushi shi sh-lo tufechea; arapi apala (coarda) s-lji talji caplu; trapsi apala si-lj lja caplu; feata trãdzea apala shi hãrsht! lã tãlja caplu; unã lj-ari cu-apala n cap; tu unã apalã s-dutsi
(expr: s-dusi iurushi, ca furtuna); sã ncaltsã shi apalã s-alasã
(expr: s-dusi ca furtuna) dupã minciunoshlji; doi circheji tu-apalã (fig: agonja ca sfulgul) s-alãsarã; ãlj deadirã un cal sh-un bucal s-lu umplã tu-unã apalã
(expr: s-fugã iurushi); s-arupã dzeana nsus tu-apãlj (fig: iurushi)

§ palã1 (pá-lã) sf pãlj (pắljĭ) – (unã cu apalã1)
ex: pala (coarda) zmulsirã din teacã; ma zmulg pãljli di tru teacã; cu pala-lj lo caplu diunãoarã; ded nã palã
(expr: fudzii iurushi, ca unã furtunã)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

arãnji/arãnje

arãnji/arãnje (a-rắ-nji) sf fãrã pl – lãngoari di cheali la om (shi prãvdzã), mulipsitoari (tsi s-lja di la om la om), datã di unã prici multu njicã (tsi nu s-veadi cu ocljul) cari sh-fatsi casa shi-bãneazdã sum cheali sh-cari-lj da a omlui unã mãcãturã mari, cu gãrnutsã aroshi scoasi ma multu namisa di deadziti; rãnji, cãsidã, psorã, zgaibã;
(expr: nu nj-aprindi arãnja = nu mi schinã, nu mi creapã sh-tini cu-aestu lucru!)
{ro: râie}
{fr: gale}
{en: scabies}
ex: mi-acãtsã arãnja; arãnja-a oilor s-vindicã cu tutumea; coada-lj cadi di-arãnji shi tut ãnsus u tsãni; va tra si s-fãleascã sh-arãnja nu lu-alasã

§ rãnji/rãnje (rắ-nji) sf fãrã pl – (unã cu arãnji)
ex: tut truplu-a lui s-featsi di rãnji (s-umplu di-arãnji); si-umplu di rãnji; nu putui s-mi scap di nãsã ca di rãnji

§ arãnjos (a-rã-njĭósŭ) adg arãnjoasã (a-rã-njĭŭá-sã), arãnjosh (a-rã-njĭóshĭ), arãnjoa-si/arãnjoase (a-rã-njĭŭá-si) – tsi easti lãndzit di-arãnji; tsi ari acãtsatã arãnji; cu-arãnji; psuryear, cãsidyear, cãsidos; (fig:
1: arãnjos = (i) cu stranj-arupti, recicaman, dicunjar, palju-om, tsi pari mplin di-arãnji; (ii) fudul, pirifan; expr:
2: nu fatsi nitsi cãt un cãni arãnjos = nu-ahãrzeashti dip tsiva)
{ro: râios}
{fr: galeux}
{en: with the itch (scabies)}
ex: nj-u giucash, more arãnjoasã sh-pabesã; arãnjoslu nu si scarchinã, s-freacã; eara ncalar pi un cal arãnjos (fig: tsi pari mplin di-arãnji); easti multu arãnjos (fig: fudul); unã oai arãnjoasã, umpli oili tuti

§ rãnjos (rã-njĭósŭ) adg rãnjoasã (rã-njĭŭá-sã), rãnjosh (rã-njĭóshĭ), rãnjoasi/rãnjoase (rã-njĭŭá-si) – (unã cu arãnjos)
ex: nu-l cãrtea cu mãna cãnili aestu, cã easti rãnjios (mplin di-arãnji); sh-nãsã rãnjoasa (fig: dicunjara, palju-muljarea)

§ arãnjescu (a-rã-njĭés-cu) vb IV arãnjii (a-rã-njíĭ), arãnjam (a-rã-njĭámŭ), arãnjitã (a-rã-njí-tã), arãnjiri/arãnjire (a-rã-njí-ri) – acats arãnji; mi fac arãnjos; (fig: arãnjescu = cãtãdixescu, mi fac tapin, dipun nãrli, nj-adun coada)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

aropun

aropun (a-ró-punŭ) sn aropuni/aropune (a-ró-pu-ni) – gãrnuts arosh tsi scoati pri fatsã omlu (ma multu tinirlji) multi ori cu putsãn pronj; ropun, ropan, cucudã, gãrnuts
{ro: bubă roşie pe obraz, coş}
{fr: légère éruption sur le visage; pustule, bouton, phlyctène}
{en: pimple, acne}
ex: mi umplui di aropuni (gãrnutsã pri fatsã); ficiorlu scoasi aropuni (gãrnutsã)

§ ropun (ró-punŭ) sn ropuni/ropune (ró-pu-ni) – (unã cu aropun)

§ ropan (ró-panŭ) sn ropani/ropane (ró-pa-ni) – (unã cu aropun)

§ arupunedz (a-ru-pu-nédzŭ) (mi) vb I arupunai (a-ru-pu-náĭ), arupunam (a-ru-pu-námŭ), arupunatã (a-ru-pu-ná-tã), arupuna-ri/arupunare (a-ru-pu-ná-ri) – scot aropuni tu fatsã; arãpunedz
{ro: scoate bube roşii pe obraz}
{fr: avoir une légère éruption sur le visage}
{en: get pimples (acne)}
ex: ti-arupunash (scoasish aropuni) tu fatsã

§ arupunat (a-ru-pu-nátŭ) adg arupunatã (a-ru-pu-ná-tã), arupunats (a-ru-pu-nátsĭ), arupunati/arupunate (a-ru-pu-ná-ti) – tsi-ari scoasã aropuni pri fatsã; arãpunat
{ro: cu bube roşii pe obraz}
{fr: qui a une légère éruption sur le visage}
{en: who got pimples (acne)}

§ arupunari/arupunare (a-ru-pu-ná-ri) sf arupunãri (a-ru-pu-nắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un scoati aropuni
{ro: acţiunea de a scoate bube roşii pe obraz}
{fr: action d’avoir une légère éruption sur le visage}
{en: action of getting pimples (acne)}

§ arãpunedz (a-rã-pu-nédzŭ) (mi) vb I arãpunai (a-rã-pu-náĭ), arãpunam (a-rã-pu-námŭ), arãpunatã (a-rã-pu-ná-tã), arãpunari/arãpunare (a-rã-pu-ná-ri) – (unã cu arupunedz)

§ arãpunat (a-rã-pu-nátŭ) adg arãpunatã (a-rã-pu-ná-tã), arãpunats (a-rã-pu-nátsĭ), arãpunati/arãpunate (a-rã-pu-ná-ti) – (unã cu arupunat)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

arudzinã

arudzinã (a-ru-dzí-nã) sf arudzinj (a-ru-dzínjĭ) – luguria murnã-aroshi tsi u-acatsã herlu (sh-lu-aroadi) dupã tsi sta niheamã chiro dizvilit tu nutii; rudzinã, azgurii, zgurã, zgurii, zgureauã; (fig: arudzinã = lugurii veaclji (lucru, minduiri, idei, etc.) tsi ari canda acãtsatã arudzinã pri ea)
{ro: rugină}
{fr: rouille}
{en: rust}
ex: arudzina aroadi herlu; hearili mãcati di arudzinã; vaslu acãtsã arudzinã (zgurii); bãneadzã tu veaclja arudzinã (fig: soea veaclji di banã)

§ rudzinã (ru-dzí-nã) sf rudzinj (ru-dzínjĭ) – (unã cu arudzinã)
ex: acãtsarã rudzinã hearili tu tsilar

§ arudzinedz (a-ru-dzi-nédzŭ) vb I arudzinai (a-ru-dzi-náĭ), arudzinam (a-ru-dzi-námŭ), arudzinatã (a-ru-dzi-ná-tã), arudzinari/arudzinare (a-ru-dzi-ná-ri) – acats arudzinã; mi umplu (mi-acoapir) di-arudzinã; rudzinedz, arudzinescu, rudzinescu, zgurghisescu, azgurghisescu; (fig: arudzinedz = mi nvicljedz, aushescu, etc.)
{ro: rugini}
{fr: rouiller}
{en: rust}
ex: si-arudzinã vaslu; aushii, lãili armi nj-arudzinarã

§ arudzinat (a-ru-dzi-nátŭ) adg arudzinatã (a-ru-dzi-ná-tã), arudzinats (a-ru-dzi-nátsĭ), arudzinati/arudzinate (a-ru-dzi-ná-ti) – (her, lucru, etc.) tsi ari acãtsatã arudzinã pri el; tsi easti mplin di-arudzinã; rudzinat, arudzinit, rudzinit, zgurghisit, azgurghisit, arudzinos, rudzinos; (fig: arudzinat = veclju, aros, mãcat, etc.)
{ro: ruginit}
{fr: rouillé}
{en: rusted}
ex: az cordzã arudzinati (zgurghisiti) ma shed pri stizma goalã; pri-atsel cheptu-arudzinat (veclju, aushit)

§ arudzinari/arudzinare (a-ru-dzi-ná-ri) sf arudzinãri (a-ru-dzi-nắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu tsiva arudzineadzã; rudzinari, arudziniri, rudziniri, zgurghisiri, azgurghi-siri
{ro: acţiunea de a rugini; ruginire}
{fr: action de rouiller}
{en: action of rusting}

§ arudzinos (a-ru-dzi-nósŭ) adg arudzinoasã (a-ru-dzi-nŭá-sã), arudzinosh (a-ru-dzi-nóshĭ), arudzinoasi/aru-dzinoase (a-ru-dzi-nŭá-si) – tsi easti cu-arudzinã pri el; tsi ari acãtsatã arudzinã; rudzinos, arudzinat, rudzinat, arudzinit, rudzinit, zgurghisit, azgurghisit; (fig: arudzinos = veclju, aros, mãcat, etc.)

{ro: ruginos}
{fr: rouillé}
{en: rusted}
ex: penurã arudzinoasã (arudzinatã, cu-arudzinã pri ea)

§ rudzinedz (ru-dzi-nédzŭ) vb I rudzinai (ru-dzi-náĭ), rudzinam (ru-dzi-námŭ), rudzinatã (ru-dzi-ná-tã), rudzinari/rudzinare (ru-dzi-ná-ri) – (unã cu arudzinedz)

§ rudzinat (ru-dzi-nátŭ) adg rudzinatã (ru-dzi-ná-tã), rudzinats (ru-dzi-nátsĭ), rudzinati/rudzinate (ru-dzi-ná-ti) – (unã cu arudzinat)

§ rudzinari/rudzinare (ru-dzi-ná-ri) sf rudzinãri (ru-dzi-nắrĭ) – (unã cu arudzinari)

§ rudzinos (ru-dzi-nósŭ) adg rudzinoasã (ru-dzi-nŭá-sã), rudzinosh (ru-dzi-nóshĭ), rudzinoasi/rudzinoase (ru-dzi-nŭá-si) – (unã cu arudzinos)

§ arudzinescu (a-ru-dzi-nés-cu) vb IV arudzinii (a-ru-dzi-níĭ), arudzineam (a-ru-dzi-neámŭ), arudzinitã (a-ru-dzi-ní-tã), arudziniri/arudzinire (a-ru-dzi-ní-ri) – (unã cu arudzinedz)
ex: aushii, lãili armi nj-arudzinirã; easti om arudzinit (fig: veclju, aushit, nu poati s-facã multi lucri)

§ arudzinit (a-ru-dzi-nítŭ) adg arudzinitã (a-ru-dzi-ní-tã), arudzinits (a-ru-dzi-nítsĭ), arudzini-ti/arudzinite (a-ru-dzi-ní-ti) – (unã cu arudzinat)
ex: easti om arudzinit (fig: veclju, aushit, nu poati s-facã multi lucri)

§ arudziniri/arudzinire (a-ru-dzi-ní-ri) sf arudziniri (a-ru-dzi-nírĭ) – (unã cu arudzinari)

§ rudzinescu (ru-dzi-nés-cu) vb IV rudzinii (ru-dzi-níĭ), rudzineam (ru-dzi-neámŭ), rudzinitã (ru-dzi-ní-tã), rudziniri/rudzinire (ru-dzi-ní-ri) – (unã cu arudzinedz)
ex: rudzinirã tãcãnjli di cãndu nu li-am scoasã

§ rudzinit (ru-dzi-nítŭ) adg rudzinitã (ru-dzi-ní-tã), rudzinits (ru-dzi-nítsĭ), rudzini-ti/rudzinite (ru-dzi-ní-ti) – (unã cu arudzinat)
ex: tu tigani rudzinitã; om rudzinit (fig: veclju, cu hui veclji)

§ rudzini-ri/rudzinire (ru-dzi-ní-ri) sf rudziniri (ru-dzi-nírĭ) – (unã cu arudzinari)

§ disrudzinescu (dis-ru-dzi-nés-cu) vb IV disrudzinii (dis-ru-dzi-níĭ), disrudzineam (dis-ru-dzi-neámŭ), dis-rudzinitã (dis-ru-dzi-ní-tã), disrudziniri/disrudzinire (dis-ru-dzi-ní-ri) – scot arudzina tsi s-aflã adunatã pi-un lucru; fac s-fugã arudzina di pi-un lucru zgurghisit
{ro: scoate rugina}
{fr: enlever la rouille}
{en: take off the rust}
ex: fricai tufechea cu untulemnu tra si s-disrudzineascã (s-lji fugã-arudzina)

§ disrudzinit (dis-ru-dzi-nítŭ) adg disrudzinitã (dis-ru-dzi-ní-tã), disrudzinits (dis-ru-dzi-nítsĭ), disrudziniti/disrudzinite (dis-ru-dzi-ní-ti) – tsi-lj s-ari scoasã arudzina
{ro: căruia i s-a scos rugina}
{fr: à qui on a enlevé la rouille}
{en: with the rust taken off}

§ disrudzini-ri/disrudzinire (dis-ru-dzi-ní-ri) sf disrudziniri (dis-ru-dzi-nírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un lucru-arudzinit s-disrudzineshti
{ro: acţiunea de a scoate rugina}
{fr: action d’enlever la rouille}
{en: action of taking off the rust}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

umplu

RO:
EN:to fill
FR:
Dictsiunar Armãn-Romãn-Englez-Francez - Mariana Bara 2015