|
aradã1
aradã1 (a-rá-dã) sf arãdz (a-rắdzĭ) – starea-a lucrilor tsi s-aflã bãgati un dupã-alantu (ca tu-un bair, sireauã, udopsu, dupã cum lipseashti, dupã cum s-tihiseashti icã dupã cum u va cariva); loclu dit aestã stari (sireauã) tu cari s-aflã un di-aesti lucri; bair (di mãrdzeali tu-unã ghiurdani, di zboarã tu-unã carti, etc.), radã, arãdãrichi; bair, chindinar, ordu, sãrã, sireauã, taxi, nizami, udopsu, etc.; strat, palã, petur, etc.;
(expr:
1: om di-aradã = om ca tuts alantsãlj, cum lipseashti s-hibã;
2: om cama di-aradã = om di soi ma bunã, di-ugeachi;
3: nu da aradã = zburashti fãrã aradã)
{ro: ordine, rând; salbă}
{fr: ordre, arrangement, rang; file; collier}
{en: order, arrangement, rank; file; necklace}
ex: bãgai aradã (ndrepshu, anischirsii) n casã; am aradã la beari (shtiu cum s-beau, beau cum lipseashti); voi nu-avets aradã (lucrili li-avets cãtrã naljurea); bagã-li lucrili tu-aradã (cum lipseashti, un dupã-alantu); imnã tu-aradã (tu sireauã, un dupã-alantu); patru dzãli tut pi-aradã (sireauã); unã aradã (un strat, un petur) di chetri, unã aradã (un strat, unã palã) di tsarã; s-nã pitritsets ãndauã arãdz (bairi di zboarã tu-unã carti); easti om di-aradã
(expr: ca tuts alantsãlj); gionj, ma di-aradã
(expr: ma bunj, di-ugeachi, di soi bunã); dupã cum n-adutsi arada (dupã loclu tsi lu-avem tu-aradã; icã, (vedz aradã2), dupã cum u caftã adetea)
§ radã (rá-dã) sf rãdz (rắdzĭ) – (unã cu aradã1)
ex: eshti pi-ahtari radã (aradã, stari)?
§ nearadã (nea-rá-dã) sf nearãdz (nea-rắdzĭ) – lipsã di-aradã; starea-a unui lucru tsi nu-ari aradã (tsi easti alocut, palaz, naljurea); acãtãstãsii, acatastasi, mintiturã, arãeatã, atãxii
{ro: dezordine}
{fr: désordre}
{en: disorder}
ex: ari mari nearadã n casã
§ arãdãrichi/arãdãriche (a-rã-dã-rí-chi) sf arãdãrichi (a-rã-dã-ríchĭ) – lucri bãgati sã sta tu-aradã un dupã-alantu; bair (di galbinj, bãgat multi ori deavãrliga di capelã, di fes); bair cu un i ma multi lucri (mãrdzeali, flurii, chitritseali, nishenj, etc.) bãgati tu-aradã sh-tricuti prit un hir (silivar, etc.) tra si s-poartã digushi trã mushuteatsã (trã adutseari aminti, tra s-nu s-lja di oclju, tra s-treacã ghini, etc.); rãdãrichi, aradã, ordu, udopsu, sãrã, sireauã; bair, ghiurdani, ghirdani
bair
bair (bá-irŭ) sn bairi/baire (bá-i-ri) –
1: aradã di lucri tsi s-aflã (i suntu bãgati si sta) un dupã (ningã) alantu; baiur, aradã, arãdã-richi, ordu, udopsu, sãrã, sireauã, chindinar;
2: un i ma multi lucri (cruts, mãrdzeali, flurii, chitritseali, etc.) bãgati tu-aradã sh-tricuti prit un hir (silivar, etc.) tra si s-poartã digushi trã mushuteatsã (trã cãmãrusiri, trã adutseari aminti, etc.); baiur, ghiurdani, ghirdani, arãdãrichi, rãdãrichi;
3: lucru tsi-l poartã omlu di gushi tra s-nu-l lja cariva di oclju (tra s-lj-aducã tihi, sã-lj njargã lucrili ambar, trã mushuteatsã, etc.); haimalã, haimali, haimani, haimalii, haimanlii, mãnochir, munochir, monochir;
4: cioarã (spangu, hir, curauã, utrai, etc.) acãtsatã i cusutã di-un lucru (tra s-lishureadzã purtarea-a lui, tra s-lu mushutsascã, tra s-lu ncljidã, etc.); cioarã, curauã, funi, lutrai (bair di sirmã), utrai, trushinã (cioarã di pãputsã, tsãruhi, etc.), ligãturã, etc. (fig:
1: bair = bair di zboarã (versu) dit un cãntic (cari ari di-aradã un ritmu sh-unã rimã); expr:
2: dit bairli di inimã = dit ahãndamea-a suflitlui; dit frãndzãli di inimã)
{ro: rând, şir, şirag, salbă, colan, amuletă, talisman, baier, şiret, şnur, legătură}
{fr: série, rangée, file, enfilade, collier, amulette, talisman, cordon, lacet, lien}
{en: series, file, row, necklace, amulet, charm, lace, strand, rope, tie}
ex: s-yinã bair (aradã) di arhundadz; un bair (aradã, sãrã) alb di oasi; bairi (cãrtsã, arãdz di zboarã ngrãpsiti) lãi, udati cu lãcrinj; feati gioacã bair, bair (aradã cu-aradã); bair, bair, oili-azghearã; cu perlu tut cair shi dzãlili pri bair (pi-aradã, tu bitisitã); lj-deadirã bairi (ghiurdãnj) di flurii; feata purta di gushi un bair (ghiurdani) di mãrdzeali; nj-feci un bair (ghiurdani) di flurii; nj-adusi un bair di mãrdzeali; poartã bair (haimalii) di gushi ca s-nu-l lja vãr di oclju; uhta dit bairli di inimã
(expr: dit ahãndamea-a inimãljei); s-arupsi bairlu (cioara) di disagã; u ncljisi punga cu bairlu (cioara) di la gurã
§ baiur (bá-ĭurŭ) sn baiuri/baiure (bá-ĭu-ri) – (unã cu bair)
ex: baiur (ghiurdani) di flurii
§ ambair (am-bá-irŭ) (mi) vb I ambãirai (am-bã-i-ráĭ), ambãiram (am-bã-i-rámŭ), ambãiratã (am-bã-i-rá-tã), ambãirari/ambãirare (am-bã-i-rá-ri) – bag tu-aradã unã dupã-alantã prãvdzãli dit unã cupii (tra s-li fac s-intrã tu cutar, s-li tundu, s-li mulgu, etc.); trec un hir prit mãrdzeali (flurii) tra s-fac unã ghiurdani; trec cãrlidzlji prit ocljilj di lãpudã; bag lucri tu-aradã; ãmbair, mbair, mbar; arãdãpsescu, arãdyisescu, arãd-yipsescu; (fig:
chindinar
chindinar (chin-di-nárŭ) sn chindinari/chindinare (chin-di-ná-ri) – aradã di lucri tsi s-aflã (i suntu bãgati si sta) un dupã (ningã) alantu; bair, baiur, aradã, ardãrichi, ordu, udopsu, sãrã, sireauã
{ro: şir}
{fr: file, rangée, enfilade}
{en: file, row, line, series}
ex: un lungu chindinar (bair) di calj ncãrcats; iu suntu cãrvãnjli di-unãoarã si mbairã lung chindinar?
nizami2/nizame
nizami2/nizame (ni-zá-mi) sf nizãnj (ni-zắnjĭ) – starea-a lucrilor tsi s-aflã bãgati tu-aradã, un dupã-alantu; aradã, ordu, radã, sãrã, sireauã, taxi, udopsu
{ro: ordine}
{fr: ordre, arrangement}
{en: order, arrangement}
ex: n casã ari nizami (aradã) bunã
ordu2
ordu2 (ór-du) sn? pl(?) – starea-a lucrilor tsi s-aflã bãgati tu-aradã, un dupã alantu (ca tu-un bair); loclu tu cari s-aflã un lucru tu-unã aradã; aradã, radã, bair, chindinar, nizami, sãrã, sireauã, taxi, udopsu
{ro: ordine, rânduială}
{fr: ordre, arrangement, rangée}
{en: order, arrangement, line, array}
§ udopsu (u-dóp-su) sm pl(?) – starea tu cari s-aflã lucrili bãgati pi-aradã un dupã-alantu aradã, radã, ordu, bair, chindinar, sãrã, sireauã, taxi, nizami
{ro: }
{fr: ordre }
{en: order }
pat3
pat3 (pátŭ) sn paturi (pà-turĭ) –
1: lucri bãgati sã sta tu-aradã un dupã-alantu; starea-a lucrilor tsi s-aflã bãgati un dupã-alantu (ca tu-un bair, sireauã, udopsu, dupã cum lipseashti, dupã cum s-tihiseashti icã dupã cum u va cariva); aradã, radã, arãdãrichi, sireauã, ordu, sãrã, udopsu, etc.;
2: vas tu cari s-bagã tsarã shi s-crescu lilicili; glastrã, ljastrã, ghiveci, ghivici, ghiuvici, pontsã, pointsã
{ro: rând, şir; ghiveci (de flori)}
{fr: rangée; pot à fleurs}
{en: row; flower pot}
ex: ari trei paturi (arãdz) di carafili tru grãdinã; patlu di carafili dit grãdina-a voastrã njurzeashti di diparti
sireauã
sireauã (si-reá-ŭã) sf sirei (si-réĭ) – starea-a lucrilor tsi s-aflã bãgati cu-arada un dupã-alantu; loclu tsi lu-acatsã (tu-aestã aradã) un lucru; loclu iu bãneadzã (lucreadzã, shadi, etc.) cariva; sãrã, aradã, bair, chindinar, ordu, taxi, nizami, radã, udopsu;
(expr: ca luplu tu sireauã = zbor tsi s-dzãtsi cãndu cariva dutsi unã banã ca luplu tu locurli shi licnia-a lui, cãndu fatsi-arãu a soiljei, a farãljei a lui)
{ro: şir, rând; domeniu}
{fr: ordre, rang; rangée; série; domaine}
{en: order, line, array}
ex: nãsã loa sireaua (sh-loa arada) tra s-matsinã mãslãts; nu-ari bunã sireauã (udopsu, aradã); picurarlji avea ligãturã cu luchilji dit sireaua (locurli) a lor
§ sãrã (sắ-rã) sf sãri/sãre (sắ-ri) – (unã cu sireauã)
ex: imnã cu sãra (cu-arada, ca un bair); fã-nj dauã-trei sãri (cijdii, arãdz) di carti; intrã tu sãrã (tu-aradã)
taxi1/taxe
taxi1/taxe (tác-si) sf tãxi (tắc-si) shi tãxuri (tắc-surĭ) – starea (catastasea) tu cari s-aflã lucrili tsi suntu-bãgati pi-aradã, un dupã-alantu (ca tu-un bair, sireauã); clasa di la sculii tu cari nveatsã un njic; aradã, radã, udopsu, sãrã, sireauã, ordu, nizami
{ro: ordine, clasă (la şcoală)}
{fr: ordre, classe d’enseignement, arrangement}
{en: order, arrangement, class (school)}
ex: tu taxea (clasa di la sculii) a lui s-afla shi dauã feati di-amirã; tu tsi taxi easti ficiorlu-a tãu?; intrai tu taxi (clasa di la sculii); imna doi cãti doi pit taxi (pi-aradã); tu tuti tsi fatsi, taxi (aradã) nu-ari
urdin3
urdin3 (úr-dinŭ) sm urdinj (úr-dinjĭ) –
1: avlachi putsãn ahãndoasã, strimtã shi lungã (ca atsea adratã, di-unã aletrã tu agri, di mãnã tu grãdinã prit cari s-curã apã, etc.); brazdã, avrag, vrag, avlachi, vlachi;
2: starea-a lucrilor tsi s-aflã bãgati un dupã-alantu (ca tu-un bair, sireauã, udopsu, dupã cum lipseashti, dupã cum s-tihiseashti icã dupã cum u va cariva); aradã, arãdãrichi; aradã (di lilici, prash, tseapi, etc.); bair, ordu, sãrã, sireauã, udopsu, etc.;
3: urdzãturã
{ro: brazdă; şir, urzeală}
{fr: sillon; file, rangée, rangée d’ourdissure}
{en: furrow; bed (flowers, vegetables), file, order}
ex: am doi urdinj (doauã arãdz) di prash; un urdin (unã sireauã, aradã) di turmi fãrã curmari; urdzãtura lungã di optu urdinj (arãdz); nu fu faptu ghini urdinlu (urdzãtura), tr-atsea s-arupi di s-dinjicã pãndza
§ urdini2/urdine (úr-di-ni) sf urdinj (úr-dinjĭ) – (unã cu urdin3)
ex: urdinjli suntu ndreapti shi adãntsi