|
|
tsinghin
tsinghin (tsin-ghínŭ) adg tsinghinã (tsin-ghí-nã), tsinghinj (tsin-ghínjĭ), tsinghini/tsinghine (tsin-ghí-ni) – (un) tsi ari multã aveari (avutsãlji); zinghin, avut, bugat, mbugat, arhundu, arhundã, ciurbagi, nicuchir
{ro: bogat}
{fr: riche}
{en: rich}
ex: Dumnidzã s-ti-ascapã di nou tsinghin (arhundu) sh-di tsirãtor veclju
§ zinghin (zin-ghínŭ) adg zinghinã (zin-ghí-nã), zinghinj (zin-ghínjĭ), zinghini/zinghine (zin-ghí-ni) – (unã cu tsinghin)
ex: feati zinghini (avuti)
am1
am1 (ámŭ) vb II avui (a-vúĭ), aveam (a-veámŭ), avutã (a-vú-tã), aveari/aveare (a-veá-ri) – (tsãn tsiva tsi) easti a meu;
(expr:
1: am, ari, etc. = escu, hiu, mi aflu, easti, s-aflã, etc.;
2: am arshini = nj-easti-arshini, mi-arushinedz;
3: am njilã = hiu njilos, mi curmã njila;
4: am arcoari = nj-easti-arcoari;
5: am inimã, curai = nu nj-easti fricã;
6: lu am tru inimã = l-voi multu;
7: lu-am tru nãri = nu-l voi;
8: lu-am tr-arcari = nu-l voi, lu cãtãfronjisescu;
9: lu am tru minti, tru oclju = mi minduescu la el;
10: nj-am menga, mintea, cãshtiga = bag oarã;
11: nu mi-ari loclu = nu-am isihii, ashteptu cu nearãvdari; nu mi tsãni loclu;
12: nj-u am = lugursescu, pistipsescu;
13: avem zbor = nã aduchim;
14: lj-am unã = lu-agudescu, lj-dau unã, lj-amin unã;
15: (am ahãti di) nu-am iu s-li bag = am multi;
16: muljarea ari ficior = muljarea amintã ficior; etc., etc., etc.)
{ro: avea, poseda}
{fr: avoir, posséder}
{en: have, own}
ex: io am oclji, voi avets ureclji; elj au semnu tu frãmti; ari
(expr: s-aflã) leamni tu pãduri; ari
(expr: easti, tricu) un mes di cãndu muri; nu lu-ari loclu
(expr: nu-ari isihii, nu-l tsãni loclu); ashi avem zbor
(expr: n-aduchim); lj-ari unã
(expr: ãlj da unã, lu-agudeashti) cu cioclu; foc lj-ari nãoarã
(expr: lj-aminã unãoarã cu tufechea); mbitatlu sh-u-ari
(expr: pistipseashti) cã nãs i amirã; chirutlu sh-u-ari
(expr: lugurseashti) cã altu ca nãs nu ari; sh-u-avurã
(expr: pistipsirã) cã suntu hicati; tsi-u ai
(expr: lugurseai) cã aduchea tsiva di banã?; tsi oarã-avem
(expr: tsi oarã easti), Nicola?; ma nu-ari
(expr: nu tricurã) trei minuti; estan nu ari
(expr: nu s-aflã) oi multi tu muntsã; nu s-ari avutã (nu-ari faptã, nu-ari criscutã) ahãtã earbã; aoa lj-ari
(expr: easti s-lj-acatsã), aclo lj-ari, lj-agiumsi; tsi om ari
(expr: easti, s-aflã) la shoput?; shtits cã ari
(expr: suntu, s-aflã) stihii aoatsi?; trã tse nu ari
(expr: nu suntu, nu es, nu s-fac) ghiftsã furi?; avea
(expr: eara, s-afla) tru-un loc un preftu; nu lu-avea
arhundu
arhundu (ár-hun-du) sm, sf, adg arhundã (ár-hun-dã), arhundzã (ár-hun-dzã), arhundi/arhunde (ár-hun-di) – om cari easti multu avut; (om) tsi ari multã aveari (avutsami, tutiputã); arhondu, arhundã, bugat, mbugat, ãmbugat, avut, zinghin, tsinghin, nicuchir, ciurbagi, ciorbagi, domnu
{ro: bogat}
{fr: riche, seigneur}
{en: rich}
ex: greclu, sh-arhundu (domnu, avut) s-hibã, alj va mputã
§ arhondu (ar-hón-du) sm, sf, adg arhondisã (ar-hón-di-sã), arhondzã (ar-hón-dzã), arhondisi/arhondise (ar-hón-di-si) – (unã cu arhundu)
ex: di-sh loarã doauã arhondisi (doamni, muljeri avuti)
§ arhundã (ar-hun-dắ) sm, sf arhundoanji/arhundoanje (ar-hun-dŭá-nji), arhundadz (ar-hun-dádzĭ), arhundoanji/arhundoanje (ar-hun-dŭá-nji) – (unã cu arhundu)
ex: arhundadzlji (domnjilj, oaminjlji avuts) di Grebini; furlji loarã sclavi doauã arhundoanji (doamni, muljeri di oaminj avuts)
§ arhundilji/arhundilje (ar-hun-dí-lji) sf arhundilj (ar-hun-díljĭ) –
1: tuti lucrili (casã, loc, paradz, tutiputã, etc.) tsi li ari un om; aveari, avutsãlji, avutsami, bugãtsãlji, bugutsãlji, yishteari, tutiputã, periusii
2: scara analtã (peturlu) di oaminj avuts dit un crat (di chibari, cu averi mãri, locuri, pãlãts, etc., di-aradã clirunumsiti di la tatã la hilj) dit cari s-aleg multi ori oaminjlji di frãmti dit chivernisea-a cratlui; ciorbagilãchi
{ro: avere, bogăţie, burghezie, boierime}
{fr: richesse, bourgeoisie, aristocratie, noblesse}
{en: wealth, middle-class, nobility}
§ arhundilichi/arhundiliche (ar-hun-di-lí-chi) sf arhundilichi (ar-hun-di-líchĭ) – (unã cu arhundilji)
§ arhun-dlichi/arhundliche (ar-hun-dlí-chi) sf arhundlichi (ar-hun-dlíchĭ) – (unã cu arhundilji)
§ arhundescu (ar-hun-dés-cu) adg arhundeascã (ar-hun-deás-cã), arhundeshtsã (ar-hun-désh-tsã), arhundeshti (ar-hun-désh-ti) – (tsi easti) di oaminj avuts; tsi ari s-facã cu oaminjlji arhundzã icã cu arhundilja; arhundichescu
bugat
bugat (bu-gátŭ) adg bugatã (bu-gá-tã), bugats (bu-gátsĭ), bugati/bugate (bu-gá-ti) – tsi ari multã aveari (avutsami, tutiputã); mbugat, ãmbugat, avut, arhundu, arhundã, zinghin, tsinghin, nicuchir
{ro: bogat}
{fr: riche}
{en: rich}
ex: si s-facã bugats (avuts)
§ mbugat (mbu-gátŭ) adg mbugatã (mbu-gá-tã), mbugats (mbu-gátsĭ), mbugati/mbugate (mbu-gá-ti) – (unã cu bugat)
ex: cãtse la oarfánj shi nu la mbugats?; s-asparsi mushata shi mbugata hoarã armãneascã Gramusti
§ ãmbugat (ãm-bu-gátŭ) adg ãmbugatã (ãm-bu-gá-tã), ãmbugats (ãm-bu-gátsĭ), ãmbuga-ti/ãmbugate (ãm-bu-gá-ti) – (unã cu bugat)
§ bugãtsãlji/bu-gãtsãlje (bu-gã-tsắ-lji) sf bugãtsãlj (bu-gã-tsắljĭ) – lucrili (casã, loc, paradz, tutiputã, etc.) tsi li ari cariva (un om, unã fumealji, un cãsãbã, etc.); bugutsãlji, aveari, avutsãlji, avutsami, maltã, yishteari, tutiputã, periusii
{ro: avere}
{fr: richesse, opulence}
{en: wealth}
ex: bugãtsãlji (aveari) n tser
§ bugutsãlji/bugutsãlje (bu-gu-tsắ-lji) sf bugutsãlj (bu-gu-tsắljĭ) – (unã cu bugãtsãlji)
§ mbugãtsãlji/mbugãtsãlje (bu-gã-tsắ-lji) sf mbugãtsãlj (mbu-gã-tsắljĭ) – (unã cu bugãtsãlji)
§ mbugutsãlji/mbugutsãlje (mbu-gu-tsắ-lji) sf mbugutsãlj (mbu-gu-tsắljĭ) – (unã cu bugãtsãlji)
§ bugãtlãcã (bu-gãt-lắ-cã) sf bucãtlãts(?) (bu-cã-tlắtsĭ) – (unã cu bugãtsãlji)
§ mbugãtsãscu (mbu-gã-tsắs-cu) (mi) vb IV mbugãtsãi (mbu-gã-tsắĭ), mbugãtsam (mbu-gã-tsámŭ), mbugãtsãtã (mbu-gã-tsắ-tã), mbugãtsãri/mbugãtsãre (mbu-gã-tsắ-ri) – agiungu avut; mi fac avut; ãnj creashti avearea; mbugãtsescu, avutsãscu
{ro: îmbogăţi}
{fr: s’enrichir}
{en: grow rich}
ex: si ti mbugãtsascã (avutsascã) Dumnidzã; nu va sã si mbugãtsascã (s-avutsascã)
ciurbagi
ciurbagi (cĭur-ba-gí) sm, sf ciurbãgioanji/ciurbãgioanje (cĭor-bã-gĭŭá-nji), ciurbageadz, (cĭur-ba-gĭádzĭ) ciurbãgioanji/ciur-bãgioanje (cĭor-bã-gĭŭá-nji) – om cu multã aveari; om mari (di frãmti) dit unã hoarã i cãsãbã; muljari di om mari (cu multã aveari); ciorbagi, nicuchir, arhundu, arhondu, arhundã, bugat, mbugat, avut, zinghin, tsinghin
{ro: om înstărit, gospodar, burghez, nevastă de gospodar}
{fr: personne riche, maître (maîtresse) de la maison, hospodar, notable de village, bourgeois}
{en: rich person, head of a household, middle-class person, village notable} ea s-cljimãm shi ciurbageadzlji tra s-videm tsi dzãc; ciurbãgioanja (muljarea-a ciurbagilui) ari tsintsi feati
§ ciurbagiu (cĭur-ba-gíŭ) sm ciurbagii (cĭur-ba-giĭ) – (unã cu ciurbagi)
§ ciorbagi (cĭor-ba-gí) sm ciorbageadz (cĭor-ba-gĭádzĭ) – (unã cu ciurbagi)
§ ciorbagilãchi (cĭor-ba-gi-lãchĭ) – scara analtã (peturlu) di oaminj avuts dit un crat (di chibari, cu averi mãri, casi, locuri, etc. clirunumsiti di la tatã la hilj) dit cari s-aleg multi ori oaminjlji mãri (cãpiili) dit hoarã i cãsãbã; arhundilji, arhundilichi
{ro: burghezie, boierime}
{fr: bourgeoisie, seigneurie}
{en: middle-class}
ex: ciorbagilãchea (arhundilja, nicuchirata bunã) s-amintã cu sudoari
nicuchir
nicuchir (ni-cu-chírŭ) sm, sf, adg nicuchirã (ni-cu-chí-rã), nicu-chiri (ni-cu-chírĭ), nicuchiri/nicuchire (ni-cu-chíri) – domnul a casãljei i a fumealjiljei (doamna-a unei casã, fumealji); om di frãmti a hoarãljei (cãsãbãlui); bãrbatlu cu cari easti mãrtatã muljarea (muljarea cu cari easti nsurat bãrbatlu); atsel tsi nicu-chiripseashti (ghini) un lucru (casã, ducheani, fabricã, etc.); om avut; bugat, mbugat, avut, ciurbagi, ciorbagi, arhundu, arhondu, arhundã, dashar, zinghin, tsinghin;
(expr: nicuchir ts-eshti, pitã-ts mãts = fats tsi vrei tu casa-a ta)
{ro: gospodar, stăpânul casei; om de vază}
{fr: maître de la maison, hospodar, bon ménager; homme de condition}
{en: head of a household, middle-class person, village notable}
ex: cãti shtii nicuchirlu (domnul a casãljei), nu shtii musafirlu; l-dusirã la nicuchira (doamna-a casãljei); nã vinjish nicuchirã (doamnã); suntu tuts nicuchiri (avuts, arhundzã), casili-a lor suntu ca stuplu di-alghini; s-urdinarã carishti cãti feati di nicuchiri (oaminj avuts, cunuscuts); si-nj si facã nicuchir (domnu) pi avearea-a mea?; lu ncurunã cu feata, s-agãrshascã foclu a nicuchirãljei (a muljari-sai)
§ nicuchirami/nicuchira-me (ni-cu-chi-rá-mi) sf nicuchirãnj (ni-cu-chi-rắnjĭ) – multimi di nicuchiri; oaminjlji tsi fac (tuts i unã parti dit) frãmtea-a unei hoarã (cãsãbã)
{ro: grup de notabili}
{fr: (les) notables d’un village ou d’une ville}
{en: group of notables from a village or town}
ex: ashi u-aflã munasipi nicuchiramea (nicuchirlji a hoarãljei); s-arãspãndirã nicuchiramea (oaminjlji di frãmti), cai ncoa, cai nclo
§ nicuchiratã (ni-cu-chi-rá-tã) sf nicuchirãts (ni-cu-chi-rắtsĭ) – avearea tsi u-ari nicuchirlu-a casãljei (cu tuti lucrili din casã sh-di nafoarã); lucrul tsi-l fatsi un nicuchir tra s-lj-aibã buna cãshtigã a cãtãndiiljei; cãtãndii, catandã
{ro: gospodărie, avere; administraţie}
{fr: économie domestique, administration}
{en: household management, administration}
ex: ari bunã nicuchiratã; fãrã nicuchiratã (cãtãndii); feata eara njicã tra s-mutreascã di nicuchiratã (casã, cãtãndii)
§ nicuchireatsã (ni-cu-chi-reá-tsã) sf nicuchirets (ni-cu-chi-rétsĭ) – (unã cu nicu-chiratã)
zinghin
zinghin (zin-ghínŭ) adg – vedz tu tsinghin
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: tsinghin