{ro: vieţuit, trăit}
{fr: vécu}
{en: lived}
ex: oaminj bãnats (tsi-sh tricurã bana) tu pãduri

§ bãnari/bãnare (bã-ná-ri) sf bãnãri (bã-nắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva bãneadzã; loari anasã, adiljari
{ro: acţiunea de a vieţui, de a trăi; vieţuire, trăire}
{fr: action de vivre, d’exister; existance, train de vie}
{en: action of living; living}

§ bãnatã (bã-ná-tã) sf fãrã pl – soea di banã tsi u treatsi cariva; banã, treacã, treatsitã
{ro: trai}
{fr: train de vie}
{en: living}
ex: bãnata (bana, treaca) di estan

§ ãmbãnedz (ãm-bã-nédzŭ) vb I ãmbãnai (ãm-bã-náĭ), ãmbãnam (ãm-bã-námŭ), ambãnatã (ãm-bã-ná-tã), ãmbãnari/ãmbãnare (ãm-bã-ná-ri) – ãlj dau banã; lu-aduc nãpoi tu banã; aduc diznou tu banã tsiva (i cariva) tsi-aspuni ca mortu; ambãnedz, mbãnedz; anyedz, nyiedz, anãstãsescu, etc.
{ro: reînvia}
{fr: ramener à la vie}
{en: revive}
ex: ãmbãnats-nji (adutsets-nj-u tu banã) Dona

§ ãmbãnat (ãm-bã-nátŭ) adg ãmbãnatã (ãm-bã-ná-tã), ãmbãnats (ãm-bã-nátsĭ), ãmbãna-ti/ãmbãnate (ãm-bã-ná-ti) – cari easti adus diznou tu banã; ambãnat, mbãnat; anyeat, nyiat, anãstãsit, etc.
{ro: reînviat}
{fr: ramené à la vie}
{en: revived}
ex: ãmbãnatã earã (adusã diznou tu banã) ca primãvearã

§ ãmbãnari/ãmbãnare (ãm-bã-ná-ri) sf ãmbãnãri (ãm-bã-nắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti turnat diznou tu banã; ambãnari, mbãnari; anyeari, nyiari, anãstãsiri, etc.
{ro: acţiunea de a reînvia, reînviere}
{fr: action de ramener à la vie}
{en: action of reviving}

§ ambãnedz (am-bã-nédzŭ) vb I ambãnai (am-bã-náĭ), ambãnam (am-bã-námŭ), ambãnatã (am-bã-ná-tã), ambãnari/ambãnare (am-bã-ná-ri) – (unã cu ãmbãnedz)

§ ambãnat (am-bã-nátŭ) adg ambãnatã (am-bã-ná-tã), ambãnats (am-bã-nátsĭ), ambãnati/ambãnate (am-bã-ná-ti) – (unã cu ãmbãnat)

§ ambãnari/ambãnare (am-bã-ná-ri) sf ambãnãri (am-bã-nắrĭ) – (unã cu ãmbãnari)

§ mbãnedz (mbã-nédzŭ) vb I mbãnai (mbã-náĭ), mbãnam (mbã-námŭ), mbãnatã (mbã-ná-tã), mbãnari/mbãnare (mbã-ná-ri) – (unã cu ãmbãnedz)

§ mbãnat (mbã-nátŭ) adg mbãnatã (mbã-ná-tã), mbãnats (mbã-nátsĭ), mbãnati/mbãnate (mbã-ná-ti) – (unã cu ãmbãnat)

§ mbãna-ri/mbãnare (mbã-ná-ri) sf mbãnãri (mbã-nắrĭ) – (unã cu ãmbãnari)

{ro: trecut, traversat, circulat}
{fr: passé, traversé, circulé; âgé, vieux}
{en: passed, gone across; old}
ex: tricutã-i ficiureatsa; u lo trã nveastã shi tuti tricutili (atseali tsi s-featsirã aoa sh-un chiro) s-agãrshirã; easti om tricut tu ilichii (aush); s-fure cã ntribai vãr cama tricut (cama aush); tricut prit tsir sh-prit sitã; plãngul shi suschirãrli tricuti, dimãndã s-lji ndreagã calu s-easã ninga nãoarã n pãduri

§ treatsiri/treatsire (treá-tsi-ri) sf treatsiri (treá-tsirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva i tsiva treatsi; strãbatiri, stribatiri, dutseari, urdinari, antritseari, ãntritseari, ntritseari, vindicari
{ro: acţiunea de a trece, de a traversa, de a circula; trecere, traversare, circulare}
{fr: action de passer, de traverser, de circuler}
{en: action of passing, of going across}
ex: ma multã treatsiri (cãftari) ari tseara

§ tritseari/tritseari (tri-tseá-ri) sf tritseri (tri-tsérĭ) – (unã cu treatsiri)
ex: trã tritseari oara
(expr: tra s-nã njirãm mash, tra s-curã oara); unã tritseari (dutseari) dinaparti di-amari; di zorea a tritseariljei (a dutseariljei); trã tritsearea oarã
(expr: tra s-nã njirãm)

§ nitricut (ni-tri-cútŭ) adg nitricutã (ni-tri-cú-tã), nitricuts (ni-tri-cútsĭ), nitricuti/nitricute (ni-tri-cú-ti) – tsi nu easti tricut
{ro: netrecut; neîntrecut; etc.}
{fr: qui n’a pas passé; qui n’est pas surpassé; etc.}
{en: who is not passed; who is not passed over; etc.}
ex: nitricutã (ninti ca s-treacã) siptãmãna; nica nitricut ghini shi feata njicã-a amirãlui aminã merlu sh-lu-agudi n cap

§ nitreatsiri/nitreatsire (ni-treá-tsi-ri) sf nitreatsiri (ni-treá-tsirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva i tsiva nu treatsi, icã nu lu-astreatsi
{ro: acţiunea de a nu trece; etc.}
{fr: action de ne pas passer, de ne pas surpasser; etc.}
{en: action of not passing; of not passing over; etc.}

§ nitritseari/nitritseari (ni-tri-tseá-ri) sf nitritseri (ni-tri-tsérĭ) – (unã cu nitreatsiri)

§ tricut2 (tri-cútŭ) sn tricuturi (tri-cú-turĭ) – chirolu sh-tihisirli di-aoa sh-un chiro
{ro: trecut}
{fr: passé}
{en: past}
ex: cari cãrteashti tora tricutlu (atseali tsi s-au faptã aoa sh-un chiro) a sculiiljei armãneascã?

§ tricãtor (tri-cã-tórŭ) adg tricãtoari/tricãtoare (tri-cã-tŭá-ri), tricãtori (tri-cã-tórĭ), tricãtoari/tricãtoare (tri-cã-tŭá-ri) –
1: (om) tsi treatsi prit un loc (tsi nu yini si sta multu chiro); tsi easti mash ãn treatsitã prit un loc; dyeavat, cãlitor;
2: tsi treatsi agonja sh-nu tsãni multu chiro; ntreatsit, ãntreatsit, pirastica
{ro: trecător, temporar}
{fr: passager, temporaire}
{en: shortlived, temporary}
ex: vãr xen, vãr tricãtor (un tsi treatsi pri-aoa, tsi nu u-ari tu minti si sta)

§ treacã (treá-cã) sf fãrã pl – atsea tsi s-fatsi cãndu s-treatsi iuva; trec, treatsitã, treatsiri, tritseari, cãftari, aduchiri, banã
{ro: trecere; armonie; viaţă}
{fr: action de passer; cours; accord, harmonie, vie}
{en: action of passing, passing; harmony, life}
ex: dupã treaca (tritsearea) a treilor dzãli; nu au treacã (nu-s buni, nu-s cãftati) tora n lumi; nu sh-avea treacã dip (nu bãna dip ghini); e, tri treacã fu (ashi fu tra s-hibã, si s-facã) sh-aestã; araftsãlj avea mari treacã (avea mari cãftari, eara multu cãftats); iu-i treacã (aduchiri) sh-minti, tuti s-duc trãninti; s-ai ãn casã bunã treacã (bunã tritseari, banã bunã); treacã (bana din casã, tritsearea, aduchirea) lj-eara bunã; tsi treacã fats (tsi banã duts) cu soacra?; ãn casã nu-avea treacã (banã, aduchiri) bunã; treaca (bana) din casã nu s-aspuni di lai sh-di corbã; nu-ari treacã (nu bãneadzã ghini, nu s-aduchescu) cu bãrbat-su; avea nsimnatã orli a treacãljei (a tritseariljei) a lui

§ treatsitã (treá-tsi-tã) sf fãrã pl – (unã cu treacã)

§ trec2 (trécŭ) sm fãrã pl – (unã cu treacã)
ex: tsi trec ari n casã; iu nu-i minti sh-trec (banã bunã, aduchiri), chirdãciuni sh-nec

§ treacãt (treá-cãtŭ) sm pl(?) – vindicari, tritseari, treatsiri
{ro: vindecare}
{fr: re-mède, guérison}
{en: healing}
ex: un dor tsi treacãt (vindicari, tritseari) nu-ari

§ ntreatsit (ntreá-tsitŭ) adg, adv ntreatsitã (ntreá-tsi-tã), ntreatsits (ntreá-tsitsĭ), ntreatsiti/ntreatsite (ntreá-tsi-ti) – tsi treatsi agonja sh-nu tsãni multu chiro; tsi easti mash ãn treacã (ãntreatsitã) prit un loc; ãntreatsitã, tricãtor, dyeavat, pirastica
{ro: trecător, temporar}
{fr: passager, temporaire}
{en: shortlived, temporary}

§ ntreatsitã (ntreá-tsi-tã) adg, adv invar – (unã cu ntreatsit)
ex: cu ntreatsitã s-lji hibã, tuti cãti li pãtsã s-agãrshescu

§ ãntreatsitã (ãn-treá-tsi-tã) adg, adv invar – (unã cu ntreatsit)
ex: ãntreatsitã s-hibã (s-nu ti tsãnã multu chiro) niputearea!