|
|
andop
andop (an-dópŭ) (mi) vb I andupai (an-du-páĭ), andupam (an-du-pámŭ), andupatã (an-du-pá-tã), andupari/andupare (an-du-pá-ri) – lj-dau s-mãcã di primansus; lj-hig mãcarea prit gãrgãlan cu zorea cãndu nu va s-mata mãcã; mãc ma multu dicãt lipseashti (mi fac fushechi shi nchisescu s-mãc cu silã, di primansus pãnã nu pot s-mata mãc altã); nãfãtescu, anãfãtescu, fãnãtescu, fãnitescu, prãstãnescu, pristãnescu, pristãnisescu, pristinisescu, astup, ndes
{ro: îndopa}
{fr: gaver, gorger}
{en: cram, stuff, gorge}
ex: gioacã sh-mãcã, tuts si-andoapã
§ andupat (an-du-pátŭ) adg andupatã (an-du-pá-tã), andupats (an-du-pátsĭ), andupati/andupate (an-du-pá-ti) – tsi easti hrãnit di primansus; tsi-lj si hidzi mãcarea prit gãrgãlan; nãfãtit, anãfãtit, fãnãtit, fãnitit, prãstãnit, pristãnit, pristãnisit, pristinisit, astupat, ndisat
{ro: îndopat}
{fr: gavé, gorgé}
{en: crammed, stuffed, gorged}
§ andupari/andupare (an-du-pá-ri) sf andupãri (an-du-pắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti hrãnit cu zorea pãnã nu poati s-mata mãcã altutsiva; nãfãtiri, anãfãtiri, fãnãtiri, fãnitiri, prãstãniri, pristãniri, pristãnisiri, pristinisiri, astupari, ndisari
{ro: acţiunea de a îndopa; îndopare}
{fr: action de gaver, de gorger}
{en: action of cramming, of stuffing, of gorging}
angusã
angusã (an-gú-sã) sf angusi/anguse (an-gú-si) – atsea tsi adu-cheashti omlu cãndu-lj yini agnos, greatsã; dorlu, zorea sh-durea-rea ahãndoasã tsi lu-aducheashti cariva tu suflit cãndu s-disparti trã multu chiro di-un insu vrut; stari sufliteascã di niisihii, di dor, di amãrami, di nvirinari, etc.; ãngusã, ngusã, stinuhurii, sicleti, cripari, vasan, aplucusiri, etc.
{ro: silă, mâhnire, greaţă, anxietate, suferinţă, opresiune}
{fr: angoisse, affadissement, nausée, anxiété, souffrance, oppression}
{en: anguish, distress, insipid, dull, nausea, anxiety, suffering, oppression}
ex: nj-yini-angusã (greatsã); trãsh tu-apiritã criparã di greatsã sh-angusã; angusã (sicleti) greauã s-ti batã; va s-hii tu angusã (sicleti, stinuhurii) mari; frati-su prindi sã s-aflã tu mari angusã; yin niori furtunj di-angusi (cripãri, vasani); nu putem s-lom anasã di-ahãtã angusã (apitrusiri, stinuhurii); s-dirinã di-ahãtã angusã (sicleti)
§ angusos (an-gu-sósŭ) adg angusoasã (an-gu-sŭá-sã), angusosh (an-gu-sóshĭ), angusoasi/angusoase (an-gu-sŭá-si) – (lucru) tsi-l fatsi pri-un om s-aducheascã angusã; atsea tsi-lj da a omlui unã stari sufliteascã di niisihii, di dor, di amãrami, di nvirinari, etc.
{ro: mâhnitor}
{fr: chagrinant, navrant}
{en: distressing}
§ ngusã (ngú-sã) sf ngusi/nguse (ngú-si) – (unã cu angusã)
ex: tuti s-lãirã di ngusã (stinuhurii, sicleti); ngusã (sicleti) nã yini; nj-yini ngusã (strimturã) mari; cãndu va s-hii tu ngusã (strimturã, zori) mari; cãndu-lj yini ngusã (dor mari) ti ficior, plãndzi; cu mari ngusã (pãreari arãu, dureari) nã dispãrtsãm
§ ngusos (ngu-sósŭ) adg ngusoasã (ngu-sŭá-sã), ngusosh (ngu-sóshĭ), ngusoasi/ngusoase (ngu-sŭá-si) – (unã cu angusos)
ex: eara unã earnã ngusoasã (tsi ti fãtsea s-acats ãngusã)
§ ãngusã (ãn-gú-sã) sf ãngusi/ãnguse (ãn-gú-si) – (unã cu angusã)
ex: di multã cripari, moasha featsi ãngusã
§ ãngusos (ãn-gu-sósŭ) adg ãngusoasã (ãn-gu-sŭá-sã), ãngusosh (ãn-gu-sóshĭ), ãngusoasi/ãngusoase (ãn-gu-sŭá-si) – (unã cu angusos)
§ angusedz (an-gu-sédzŭ) (mi) vb I angusai (an-gu-sáĭ), angusam (an-gu-sámŭ), angusatã (an-gu-sá-tã), angusari/angusare (an-gu-sá-ri) – mãc ma multu dicãt lipseashti shi-nj yini greatsã; mãc multu sh-mizi pot s-adilj di cãt am mãcatã; mãc di primansus sh-nu mata pot s-mãc altã; mi satur di mãcari; nj-yini greatsã (angusã); ngusedz, angusescu, satur, fãnãtescu, nãfãtescu, prãstãnescu, pristãnisescu
blid
blid (blídŭ) sn blidi/blide (blí-di) shi bliduri (blí-durĭ) – soi di pheat arucutos (cu mãrdzinjli sculati sh-cu fundul ãndreptu) dit cari mãcã oaminjlji la measã, di-aradã di loc arsu (ma poati s-hibã adrat sh-di bãcãri, fãrfuriu, yilii, lemnu, etc.); misur, misurã, piat, pheat, pheatac, sãhan, sãhani, san, cãtsin, cãtsãn, cãtsãnã, cãtson, cinac, cinacã, cinachi, talir, tãljur, tas, tasi, tanir, tanirã, tãnir, gãvanã, cingu
{ro: blid, castron, farfurie}
{fr: plat, écuelle, terrine, assiette}
{en: bowl, earthenware plate}
ex: blid di mãrcat, pisti casã arcat (angucitoari: luna); di la noi pãnã la voi, blidi, blidi teasi (angucitoari: calea); njiclu sh-lu-ari blidlu (pheatlu) a lui; mãcã tu blidi
§ blidar (bli-dárŭ) sm, adg (mash masculin) blidari (bli-dárĭ) – omlu tsi fatsi i vindi blidi; ular
{ro: blidar}
{fr: celui qui fait ou vend des “blids”}
{en: bowl maker or seller}
§ blidãrii/blidãrie (bli-dã-rí-i) sf blidãrii – loclu iu blidarlji fac blidurli; ducheani iu s-vindu bliduri
{ro: locul unde se fac sau vând bliduri}
{fr: la place où on fait ou on vend des “blids”}
{en: place where one makes or sells “blids”}
ex: intrai tu blidãrii tra s-nu mi udã ploaea
cãftani/cãftane
cãftani/cãftane (cãf-tá-ni) sf cãftãnj (cãf-tắnjĭ) – cumatã di pãndzã (multi ori chindisitã) cu cari muljarea sh-acoapirã caplu (perlu i gusha) sh-cãtivãroasã poati si sh-ashteargã fatsa (narea, mãnjli, etc.); tsãsãturã di mitasi, di sirmã; stranj di sirmã, mãndilã, baltsu, ciceroanã, tsitsiroanji, distimeli, lãhurã, lãhuri, cãlimcheari, cãlimcheri, vlashcã, poshi, tarpoashi, pihitsã, pischiri, schepi, bãrbulj
{ro: maramă, voal; material (strai oriental) de mătase}
{fr: voile de tête; fichu; tissu (vêtement oriental) fin de soie}
{en: headscarf; fine, silk material (oriental dress)}
ex: cu cãftani (mãndilã) di mãtasi n cap; fustani sh-cãftani (mãndilã); soarli deadi pri cãftani (mãndilã); sh-avea bãgatã cãftanea (mãndila, fustanea) tsi lj-u-avea adusã bãrbat-su; easti nviscutã tu cãftani (mitasi)
§ caftani/caftane (caf-tá-ni) sf caftãnj (caf-tắnjĭ) – (unã cu cãftani)
ex: muljeri tricuti cu cãftãnj din Poli
§ cãftãnescu (cãf-tã-nés-cu) (mi) vb IV cãftãnii (cãf-tã-níĭ), cãftãneam (cãf-tã-neámŭ), cãftãnitã (cãf-tã-ní-tã), cãftãniri/cãftãnire (cãf-tã-ní-ri) – nj-bag unã cãftani n cap; mi nvescu cu-unã cãftani
{ro: (se) îmbrăca în “cãftani”}
{fr: (se) vêtir avec “cãftani”}
{en: put on a “cãftani”}
ex: l-cãftãnirã cã s-avea aspusã gioni tu-alumtã
§ cãftãnit (cãf-tã-nítŭ) adg cãftãnitã (cãf-tã-ní-tã), cãftãnits (cãf-tã-nítsĭ), cãftãniti/cãftãnite (cãf-tã-ní-ti) – tsi sh-ari bãgatã unã cãftani
{ro: îmbrăcat în “cãftani”}
{fr: vêtu de “cãftani”}
{en: with a “cãftani” put on}
§ cãftãniri/cãftãnire (cãf-tã-ní-ri) sf cãftãniri (cãf-tã-nírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti cãftãnit
{ro: acţiunea de a (se) îmbrăca în “cãftani”}
{fr: action de (se) vêtir avec “cãftani”}
{en: action of putting on a “cãftani”}
cãftãniri/cãftãnire
cãftãniri/cãftãnire (cãf-tã-ní-ri) sf – vedz tu cãftani
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: cãftanicãtsãn
cãtsãn (cã-tsắnŭ) sn cãtsãni/cãtsãne (cã-tsắ-ni) – soi di pheat arucutos (cu mãrdzinjli niheam sculati sh-cu fundul ãndreptu) dit cari mãcã oaminjlji la measã (faptu di-aradã di fãrfuriu ma poati s-hibã adrat sh-di yilii, lemnu, etc.); mãcarea tsi intrã tu-un ahtari piat; cãtsin, cãtsãnã, misur, misurã, piat, pheat, blid, san, sãhan, sãhani, talir, tãljur, tas, tasi, tanir, tanirã, tãnir, cingu;
(expr: nj-cadi n cãtsãn = nj-cadi unã taxirati pri cap; dau di-un lucru arãu)
{ro: farfurie}
{fr: assiette, plat, écuelle}
{en: bowl, dinner plate}
ex: un cãtsãn (pheat) di melj; lj-da cãtsãnlu calpu; asparsi tuti cãtsãnili di pi measã; umpli-nj cãtsãnlu cu dzamã; cãtsãni avem multi; s-ti-ascapã Dumnidzã s-nu-ts cadã tu cãtsãn
(expr: s-nu dai n cali di..., s-nu ti-astalj n cali cu) omlu-arãu
§ cãtsãnã (cã-tsắ-nã) sf cãtsã-ni/cãtsãne (cã-tsắ-ni) – (unã cu cãtsãn)
§ cãtsin (cã-tsínŭ) sn cãtsini/cãtsine (cã-tsí-ni) – (unã cu cãtsãn)
§ cãtson (cã-tsónŭ) sn cãtsoani/cãtsoane (cã-tsŭá-ni) – cãtsãn di lemnu; cinacã, cinac, cinachi, gãvanã, etc.
{ro: strachină de lemn}
{fr: écuelle de bois}
{en: wooden bowl}
§ cãtsãnar (cã-tsã-nárŭ) sm cãtsãnari (cã-tsã-nárĭ) – omlu tsi fatsi i vindi cãtsãni
{ro: omul care face sau vinde farfurii}
{fr: l’homme qui fai ou vend des assiettes, des écuelles}
{en: bowl (plate) maker or seller}
§ cãtsãnãrii/cãtsãnãrie (cã-tsã-nã-rí-i) sf cãtsãnãrii (cã-tsã-nã-ríĭ) – loclu iu s-fac i s-vindu cãtsãni
{ro: farfurărie, olărie}
{fr: la place où on fait ou on vend des assiettes}
{en: place where bowls (plates) are made or sold}
§ cinac (ci-nácŭ) sn cinatsi/cinatse (ci-ná-tsi) – cãtsãn di lemnu i loc, cinacã, cinachi, cãtson, etc.
fãnãtescu
fãnãtescu (fã-nã-tés-cu) (mi) vb IV fãnãtii (fã-nã-tíĭ), fãnãteam (fã-nã-teámŭ), fãnãtitã (fã-nã-tí-tã), fãnãtiri/fãnãtire (fã-nã-tí-ri) – mãc ahãt cãt ãnj lipseashti tra s-nu-nj mata hibã foami; mãc ma multu dicãt lipseashti pãnã nu mata pot s-mãc altã; afãnãtescu, fãnitescu, satur, andop, ndop, nãfãtescu, pristãnisescu, prãstãnes-cu, pristãnescu, tipurescu, apudidescu;
(expr: l-fãnãtii di bãteari, di pãrjinã, di shcop = l-sãturai di bãteari, l-bãtui multu)
{ro: îndopa, sătura}
{fr: (se) rassassier, (se) gorger, (se) gaver}
{en: satiate, satisfy}
ex: nu s-fãnãtea (nu s-sãtura) pri measã; mi fãnãtii (mi sãturai) di-ahãti pãrãvulii; nu-nj mi fãnãteam (sãturam) di zbor
§ fãnãtit (fã-nã-títŭ) adg fãnãtitã (fã-nã-tí-tã), fãnãtits (fã-nã-títsĭ), fãnãtiti/fãnãtite (fã-nã-tí-ti) – afãnãtit, fãnitit, sãturat, an-dupat, ndupat, nãfãtit, prãstãnisit, pristãnisit, pristãnit, tipurit, apudidit
{ro: îndopat, săturat}
{fr: rassassié, gorgé, gavé}
{en: satiated, satisfied}
ex: easti fãnãtit (sãturat) di tuti bunetsli, poati s-moarã
§ fãnãtiri/fãnãtire (fã-nã-tí-ri) sf fãnãtiri (fã-nã-tírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva s-fãnãteashti; afãnãtiri, fãnitiri, sãturari, andupari, ndupari, nãfãtiri, prãstãnisiri, pristãnisiri, pris-tãniri, tipuriri, apudidiri
{ro: acţiunea de a îndopa, de a sătura; îndopare, săturare}
{fr: action de rassassier (de (se) gorger, de (se) gaver)}
{en: action of satiating, of satisfying}
§ afãnãtescu (a-fã-nã-tés-cu) (mi) vb IV afãnãtii (a-fã-nã-tíĭ), afãnãteam (a-fã-nã-teámŭ), afãnãtitã (a-fã-nã-tí-tã), afãnãtiri/afãnãtire (a-fã-nã-tí-ri) – (unã cu fãnãtescu)
§ afãnãtit (a-fã-nã-títŭ) adg afãnãtitã (a-fã-nã-tí-tã), afãnãtits (a-fã-nã-títsĭ), afãnãtiti/afãnãtite (a-fã-nã-tí-ti) – (unã cu fãnãtit)
§ afãnãtiri/afãnãtire (a-fã-nã-tí-ri) sf afãnãtiri (a-fã-nã-tírĭ) – (unã cu fãnãtiri)
§ fãnitescu (fã-ni-tés-cu) (mi) vb IV fãnitii (fã-ni-tíĭ), fãniteam (fã-ni-teámŭ), fãnititã (fã-ni-tí-tã), fãnitiri/fãnitire (fã-ni-tí-ri) – (unã cu fãnãtescu)
gãitani/gãitane
gãitani/gãitane (gãĭ-tá-ni) sf gãitãnjuri (gãĭ-tắ-njĭurĭ) shi gãitãnj (gãĭ-tắnjĭ) – cioarã (mplititã i shutsãtã) icã hir di metal, di-aradã bãgat i cusut pri-un stranj tra s-lu stulseascã; cioarã di pãputsã; cipchen, cipcheni, ceapraz; lutrai, lustreauã, utrai, mãgor
{ro: găitan, şnur}
{fr: brandebourg, ganse, lacet, soutache en couleur sur les habits des paysans}
{en: plaited cord, braid, shoe lace}
ex: tsipuni cu gãitani; dzeani ca di gãitani
§ gãitan (gãĭ-tánŭ) sn gãitani/gãitane (gãĭ-tá-ni) shi gãitãnj (gãĭ-tắnjĭ) – (unã cu gãitani)
ex: dishcljisi nã fabricã di gãitani
§ gãitãnedz (gãĭ-tã-nédzŭ) (mi) vb I gãitãnai (gãĭ-tã-náĭ), gãitãnam (gãĭ-tã-námŭ), gãitãnatã (gãĭ-tã-ná-tã), gãitãnari/gãitãnare (gãĭ-tã-ná-ri) – stulsescu un lucru (stranj) cu gãitani
{ro: împodobi cu găitane}
{fr: garnir de brandebourg, des ganses}
{en: adorn, embellish with braids}
ex: deadi s-lji gãitãneadzã dulumãlu sh-cioaritslji
§ gãitãnat1 (gãĭ-tã-nátŭ) adg gãitãnatã (gãĭ-tã-ná-tã), gãitãnats (gãĭ-tã-nátsĭ), gãitãna-ti/gãitãnate (gãĭ-tã-ná-ti) – tsi easti stulsit cu gãitani
{ro: împodobit cu găitane}
{fr: garni de brandebourg, des ganses}
{en: adorned, embellished with braids}
§ gãitãnari/gãitãnare (gãĭ-tã-ná-ri) sf gãitãnãri (gãĭ-tã-nắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva gãitãneadzã un lucru
{ro: acţiunea de a împodobi cu găitane}
{fr: action de garnir de brandebourg, des ganses}
{en: action of adorning, of embellishing with braids}
§ gãitãnat2 (gãĭ-tã-nátŭ) adg gãitãnatã (gãĭ-tã-ná-tã), gãitãnats (gãĭ-tã-nátsĭ), gãitãnati/gãitãnate (gãĭ-tã-ná-ti) – tsi sh-u-adutsi cu-unã gãitani; ca gãitanea
{ro: ca un găitan}
{fr: comme une garniture de brandebourg; comme une ganse}
gãitãniri/gãitãnire
gãitãniri/gãitãnire (gãĭ-tã-ní-ri) sf – vedz tu gãitani
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: gãitanighãitãnescu
ghãitãnescu (ghãĭ-tã-nés-cu) (mi) vb IV ghãitãnii (ghãĭ-tã-níĭ), ghãitãneam (ghãĭ-tã-neámŭ), ghãitãnitã (ghãĭ-tã-ní-tã), ghãitãni-ri/ghãitãnire (ghãĭ-tã-ní-ri) – unã cu gãitãnescu
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: gãitãnescu