Dictsiunar

DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

surâritsâ

RO:surioară … Dictsiunar Armãn-Romãn Data DB:46869>2014-05-14 22:31:13.280198 »

surãritsã

surãritsã (su-rã-rí-tsã) sf – vedz tu sorã

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: sorã

avin (a-vínŭ) (mi) vb I avinai (a-vi-náĭ), avinam (a-vi-námŭ), avinatã (a-vi-ná-tã), avinari/avinare (a-vi-ná-ri) – alag dupã agru-prãvdzã i agru-pulj tra s-lj-acats tu pãyidã (batsã, lats, princã, etc.) i s-lji vatãm cu tufechea (cu arcul, cu duxarlu); mi duc s-fac chiniyi; alag dupã cariva shi voi s-lu-acats; alag dupã cariva tra s-ved tsi fatsi, lu spiunedz; lu-agunescu (l-surghiunipsescu) pri cariva tra s-fugã dit un loc; lj-pingu (lj-anãngãsãescu) caljlji s-alagã ma-agonja; vinedz, anãngãsãescu, anãngãsescu, pingu, agunescu, azgunescu, aznjescu, agunjisescu, surghiunipsescu, etc.;
(expr:
1: nj-avin lucrul, huzmetea = (i) nj-ved di lucrul a meu, nu mi-ameastic tu lucruli-a altor; (ii) nj-mutrescu ghini lucrul tra s-fac hãiri, s-fac prucuchii;
2: mi-avinã sãndzili = voi s-mi-arãzgãnsescu; voi s-nji scot ahtea pri cariva; voi s-lj-u plãtescu ti-arãulu tsi-nj featsi)
{ro: vâna, goni, alerga după, urmări}
{fr: chasser, pourchasser, courir après, poursuivre}
{en: hunt, run after, chase}
ex: tsintsi surãritsã tu-unã ghiurdinitsã, s-avinã, tut s-avinã shi nu pot sã s-agiungã (angucitoari: cãrlidzli di mpãltiri); el avinã ljepuri; lu-avinai (lu-agunii) dit loclu-a nostru; lu-avinai (mi tsãnui, imnai dupã el) doauã ori di chiro; trei stãmãnj axiti avinam tu curii; adusirã ascherea s-avinã (s-aguneascã, s-lj-acatsã, s-lji vatãmã) furlji; lu-avinarã (alãgarã dupã el) trei mesh noapti sh-dzuã shi nu puturã s-lu-acatsã; ea avinã-l (du-ti dupã el, shpiuneadzã-l) shi vedz tsi fatsi; luplu nu s-avinã lishor; lu-avinã (alagã s-lu-acatsã) furlji; chiragilu avinã (lj-agunjiseashti, lj-anãngãsãeashti) caljlji; s-avinã (s-agunjiseascã) cama multu; avinam ma nyii; tsi zori ti-avinã?

§ avinedz (a-vi-nédzŭ) (mi) vb I avinai (a-vi-náĭ), avinam (a-vi-námŭ), avinatã (a-vi-ná-tã), avinari/avinare (a-vi-ná-ri) – (unã cu avin)

§ avinat (a-vi-nátŭ) adg avinatã (a-vi-ná-tã), avinats (a-vi-nátsĭ), avina-ti/avinate (a-vi-ná-ti) – (agru-pravda) tsi easti cãftatã tra s-hibã vãtãmatã tu-unã chiniyi; tsi easti acãtsat i vãtãmat tu chiniyi; atsel dupã cari alagã cariva tra s-lu-acatsã i s-lu shpiuneadzã; tsi easti agunit dit un loc; tsi easti anãngãsãit (pimtu) s-alagã ma-agonja; vinat, anãngãsãit, anãngãsit, pimtu, agunit, azgunit, aznjit, etc.
{ro: vânat, gonit, urmărit}
{fr: chassé, pourchassé, poursuivi}
{en: hunted, chased}

ex: eara avinat (cãftat, tra s-hibã acãtsat) di geandari; sh-ashtipta avinatlu dit niori ãn poalã; nu puturã s-aflã avinat

§ avinari/avinare (a-vi-ná-ri) sf avinãri (a-vi-nắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva avinã tsiva, pri cariva i dupã cariva; vinari, anãngãsãiri, anãngãsiri, pindzeari, aguniri, azguniri, aznjiri, chiniyi, etc.
{ro: acţiunea de a vâna, de a goni, de a alerga după, de a urmări; vânare, gonire, alergare după, urmărire}
{fr: action de chasser, de pourchasser, de courir après, de poursuivre}
{en: action of hunting, of running after, of chasing}
ex: earna s-fac avinãrli di ursi; tuts patrulji fum avinari; ursa eara avinari (eara dusã s-avinã); hiljlu di-amirã ishi s-facã avinari (chiniyi); tu ishirea avinari; s-agiuca cu avinarea; vinji di la avinari (di la chiniyi); nu s-dutsi la avinari cu tufechea goalã

§ avinatic (a-vi-ná-ticŭ) sn avinatitsi/avinatitse (a-vi-ná-ti-tsi) – puljlu i pravda tsi easti bunã tra s-hibã avinatã; puljlu i pravda tsi fu acãtsatã i vãtãmatã tu-unã avinari; carnea di la puljlu i pravda vãtãmatã la avinari; atsea tsi s-fatsi cãndu cariva s-dutsi s-acatsã i s-vatãmã unã agru-pravdã i agru-pulj; avinari, vinari, vinatic, chiniyi
{ro: vânat; vânătoare}
{fr: gibier; chasse}
{en: game, hunt}
ex: lj-deadi unã parti dit avinaticlu (pravda i carni di la pravda vãtãmatã tu chiniyi) tsi-avea; deadi tu pãduri nã priimnari, nacã da di vãrã avinatic (agru-pravdã); dã-nj shi cornul di-avinatic (di-avinari, di chiniyi); njasirã avinatic (tra s-avinã agru-prãvdzã) prit ayinj; nã adusi avinatic (pravdã vãtãmatã i carni tãljatã dit ea)

§ avinãtor (a-vi-nã-tórŭ) sm avinãtori (a-vi-nã-tórĭ) – omlu tsi dutsi avinari (chiniyi); vinãtor, chinigãtor, chiniyitor, avgi
{ro: vânător}
{fr: chasseur}
{en: hunter}
ex: gioni-i avinãtorlu tsi vãtãmã lamnja; s-loarã avinãtorlji cu tufechili mplini dupã avinatic; nãscãntsã avinã-tori di ursi u duchirã guva iu doarmi; s-lu facã avinãtor, cã sh-tatã-su avinãtor eara

§ vinedz (vi-nédzŭ) (mi) vb I vinai (vi-náĭ), vinam (vi-námŭ), vinatã (vi-ná-tã), vinari/vinare (vi-ná-ri) – (unã cu avin)

§ vinat (vi-nátŭ) adg vinatã (vi-ná-tã), vinats (vi-nátsĭ), vinati/vinate (vi-ná-ti) – (unã cu avinat)

§ vinari/vinare (vi-ná-ri) sf vinãri (vi-nắrĭ) – (unã cu avinari)

§ vinatic (vi-ná-ticŭ) sn vinatitsi/vinatitse (vi-ná-ti-tsi) – (unã cu avinatic)
ex: nu-aflai vinatic adzã; s-dusi la vinatic; tu pãdurea aestã easti multu vinatic

§ vinãtor (vi-nã-tórŭ) sm vinãtori (vi-nã-tórĭ) – (unã cu avinãtor)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

cãmeashi/cãmeashe

cãmeashi/cãmeashe (cã-meá-shi) sf cãmesh (cã-méshĭ) – stranj suptsãri di pãndzã (lãnã, mitasi, ljin, etc.) cu cari sã nveashti partea di nsus a truplui (di-aradã di la gushi pãnã tu mesi, pristi cheali shi sum geachetã); rizã, cãmishitsã, cãmishotã, camisolã
(expr:
1: cãmeasha-a oului (a misurlui, a njelui, a favãljei, etc.) atsea (coaja, chealea, etc.) cu cari easti anvilit un lucru (oulu, misurlu, njelu, fava, etc.);
2: nu-am cãmeashi pri mini = hiu multu oarfãn, ftoh;
3: nji si cutreamburã cãmeasha di pri mini = mi-acatsã pãvria, lãhtãrsescu, ãnj si mutã perlu din cap, ãnj fudzi buriclu, etc.;
4: mi ncaci sh-cu cãmeasha di pri mini = hiu cãvgãgi, mi ncaci trã itsido sh-cu caritsido;
5: armasi (sh-easti) cu cãmeasha di la nuna = atsel tsi-armasi ninga cu mintea tsi u-avea cãndu fu pãtidzat, cãndu nuna lj-avea bãgatã nã cãmeashi nauã; cari easti ninga ageamit, cu mintea-lj di ficiuric; easti ninga cu mutsli-lj tu nari;
6: trec cãmeasha = mi nvescu cu cãmeasha);
7: l-trec prit cãmeashi = lu nhiljedz, ãl ljau ti fumealji (ti suflit) un njic tsi nu dipuni dit sãndzili-a meu;
8: sh-da sh-cãmeasha di pri nãs = (tu-unã ananghi mari sh-trã un tsi-l va), fatsi tut tsi poati, s-fatsi multu curbani shi da tut tsi ari, pãnã sh-cãmeasha di pri el, di-armãni dispuljat;
9: sh-bea sh-cãmeasha di pri el = lu-ariseashti multu di multu beara, shi sã mbeatã multu tut chirolu;
10: ascãpai mash cu cãmeasha di pri mini = ascãpai mash cu bana, nu putui s-ljau tsi-va cu mini;
11: pri-iu u scots cãmeasha? = cum va s-fats s-ascachi di mintitura tu cari ti-aflji?)
{ro: cămaşe}
{fr: chemise}
{en: shirt}
ex: stranjlu nj-easti lai, cãmeasha nj-easti-aroshi, truplu nj-easti albu (angucitoari: cãstãnja); un aush cu patrudzãts di cãmesh nviscut (angucitoari: cuceanlu); aeri mi-alãxii di cãmeashi; mãni va s-lau cãmeshli; muljarea nu-i cãmeashi, s-u-alãxeshti cãndu vrei; muljerli atumtsea nvishtea cãmesh di ljin; ma-aproapea nj-easti cãmeasha di tuti stranjili; cari nu sh-va cãmeasha?; nu-ts vrei cãmeasha di pri tini!; cu cãmeasha di pri nãs ascãpã
(expr: fudzi sh-nu lo tsiva cu el); misurlu ari multi cãmesh
(expr: frãndzã tsi lu-acoapirã); curã fava di cãmeashi
(expr: di chealea di pisuprã tsi-acoapirã gãrnutslu); cãmeasha a njelui
(expr: shchepea, tsipa a njelui) easti multu greauã; cãmeasha di pri nãsã lji si cutrimburã
(expr: u-acãtsã pãvria, s-aspãre multu); sh-cu cãmeasha di pri nãsã si ncãcea

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

cãrlig

cãrlig (cãr-lígŭ) sn cãrlidzi/cãrlidze (cãr-lí-dzi) –
1: hãlati njicã di her i cilechi, lungã shi suptsãri, nduplicatã tu-un capit tra s-poatã si sã spindzurã lucri (cãrnuri) di ea icã si s-acatsã lucri (peshtsã, cicioari di oi) cu ea, icã sã mpliteascã (faneli, pãrpodz), etc.; cãrligar, cinghelj, cinghilac;
2: lemnu lungu sh-suptsãri (puljan, pulean) cu un cãrlig di her tu-un capit adrat maxus tra s-acats lucri (ca un cicior di oai, unã pampurachi) di diparti shi s-li tradz cãtrã tini; cljoagã, cãngichi, cangi;
3: unã soi di ac lungu shi suptsãri (fãrã guvã sh-cu caplu nduplicat ca un cãrlig) cu cari sã mpliteashti lãna i bumbaclu tra si s-facã faneli, pãrpodz, etc.; cãrligar, cinghilac; (fig: cãrlig = dipãrtarea tsi s-acatsã cu doauãli bratsã teasi dit-unã parti tu-alantã; brãtsat; expr:
2: sh-cu cãrliglu s-ti ntreghi = s-ti mindueshti ghini, “sã zburãshti sh-cu cãrliglu” nãinti ca s-ljai unã apofasi)
{ro: cârlig; cange, caţă; cârlig de croşetat}
{fr: grappin, houlette; crochet, crochet a tricoter des bas}
{en: hook; shepherd’s crook; crochet-hook}
ex: pãdurea-nj mi-avu, pãdurea-nj mi chiru, sh-cu tini sh-fãrã tini (angu-citoari: cãrliglu); tsintsi surãritsã tu-unã ghiurdinitsã, s-avinã, tut s-avinã shi nu pot sã s-agiungã (angucitoari: cãrlidzli di mpiltiri); tsintsi frats un puts adarã da s-agiungã sh-nu pot earã (angucitoari: cãrlidzli di mpiltiri); picurar cu cãrlig (cãrlibanã); sh-fatsi crutsea, lja un cãrlig; loai cãrliglu (cãngichea) cu tãmbarea; mash cãrlidzili (cãngichili) nã-avem; li bãgã oili nãinti cu cãrliglu shi nchisi cãtrã n hoarã-lj; ãlj fatsi aushlu unã cu cãrliglu pristi zvercã; lutseafirli s-avea anãltsatã trei cãrlidzi (fig: cãt trei brãtsati) sti tser; aspindzurã carnea di cãrlig; cu cãrlidzli mplitim pãrpodz; dã-nj cãrlidzili (cinghilatsili) di mplãtiri; a bãrbatslor lã si bagã shi cãrliglu (cãngi-chea, cãrlibana) tu groapã

§ cãrlibanã (cãr-li-bá-nã) sf cãrlibãnj (cãr-li-bắnjĭ) – cumatã di lemnu i di her cari s-adavgã la caplu di nsus a cãrliglui cu cari picurarlu acatsã ciciorlu-a oailjei s-u tragã cãtrã el; clici
{ro: un fel de caţă aromânească}
{fr: sorte de houlette aroumaine}
{en: kind of Aromanian shepherd’s crook}

§ cinghelj (cin-ghĭéljĭŭ) sn cingheali/cingheale (cin-ghĭá-li) –
1: cãrlig trã spindzurari carni; unã soi di ac lungu shi suptsãri (fãrã guvã sh-cu caplu nduplicat ca un cãrlig) cu cari sã mpliteashti lãna i bumbaclu tra si s-facã faneli, pãrpodz, etc.; cãrlig, cãrligar, cinghilac, cenghiu;

2: singiri, alsidã, altsu, alis, nel di-alsidã
{ro: cinghel, igliţă, cârlig de croşetat; lănţişor}
{fr: pendoir, croc, crochet, anneau, chaîne}
{en: hook, hook for hanging meat, crochet-hook; chain, link of a chain}
ex: bagã cãldãrusha pri cinghelj; u spindzurai pi cinghelj; eara spindzurati pri cingheali cãrnuri di om; lj-tricurã cingheljlu (cãrliglu, singirea) di nãri

§ cenghiu (cĭén-ghĭu) sm cenghi (cĭén-ghi) – (unã cu cinghelj)
ex: acatsã-l (spindzurã-l) di cenghiu (cinghelj)

§ cinghilac (cin-ghi-lácŭ) sn cinghilatsi/cinghilatse (cin-ghi-lá-tsi) – hãlati di mplitiri lãna i bumbaclu tra si s-facã faneli, pãrpodz, etc. (tsi sh-u-adutsi cu un cinghelj njic icã un ac mari, lungu shi suptsãri, fãrã guvã sh-cu-unã soi di cãrlig la un cap); tsinghilac, cinghelj, cãrligar, cãrlig
{ro: igliţă, cârlig de croşetat}
{fr: crochet à tricoter des bas}
{en: crochet-hook}

§ tsinghilac (tsin-ghi-lácŭ) sn tsinghilatsi/tsinghilatse (tsin-ghi-lá-tsi) – (unã cu cinghilac)

§ cãrligar (cãr-li-gárŭ) sn cãrligari/cãrligare (cãr-li-gá-ri) – (unã cu cinghilac)

§ cãnghelj (cãn-ghĭéljĭŭ) sn cãngheali/cãngheale (cãn-ghĭá-li) –
1: cãrlig, cinghelj;
2: cali tsi nu easti ndreaptã sh-ari multi shutsãturi di-unã parti sh-di altã
{ro: cinghel; (drum) întortocheat}
{fr: pendoir, croc; (chemin) tortueux}
{en: hook; tortuous, winding (road)}

§ ncãrlighedz (ncãr-li-ghĭédzŭ) (mi) vb I ncãrligai (ncãr-li-gáĭ), ncãrligam (ncãr-li-gámŭ), ncãrligatã (ncãr-li-gá-tã), ncãrligari/ncãrligare (ncãr-li-gá-ri) – acats un lucru cu-un cãrlig; nduplic un lucru sh-lu fac s-undzeascã cu un cãrlig; mplitescu (faneli, pãrpodz, etc.); ancãrlighedz, ãncãrlighedz;
(expr: si ncãrligheadzã = s-alumtã cu cãrlidzili i bãstunjli)
{ro: încârliga, încăiera}
{fr: (se) courber; s’embarasser; en venir aux mains}
{en: bend; fight with their hooks or canes}
ex: ma nãpoi, si ncãrligarã (acãtsarã si s-batã cu cãrlidzili) picurãreashti; bratsãli sã ncãrligheadzã, ma trupurli shi cicioarli nu s-bãtea ici dit loc

§ ncãrlig (ncãr-lígŭ) (mi) vb I ncãrligai (ncãr-li-gáĭ), ncãrligam (ncãr-li-gámŭ), ncãrligatã (ncãr-li-gá-tã), ncãrligari/ncãrligare (ncãr-li-gá-ri) – (unã cu ncãrlighedz)
ex: ncãrligã (acatsã) latsãli di la pãrpodz

§ ncãrligat (ncãr-li-gátŭ) adg ncãrligatã (ncãr-li-gá-tã), ncãrligats (ncãr-li-gátsĭ), ncãrligati/ncãrligate (ncãr-li-gá-ti) – tsi easti acãtsat cu un cãrlig; tsi s-ari nduplicatã shi faptã ca un cãrlig, ancãrligat, ãncãrligat
{ro: încârligat, încăierat}
{fr: courbé, tordu, vrillé; venus aux mains}
{en: bent, fought with their hooks or canes}
ex: cu mãri unglji ncãrligati (ca cãrlidzili)

§ ncãrliga-ri/ncãrligare (ncãr-li-gá-ri) sf ncãrligãri (ncãr-li-gắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu tsiva si ncãrligheadzã; ancãrligari, ãncãrligari
{ro: acţiunea de a se încârliga, de a se încăiera; încârligare, încăierare}
{fr: action de (se) courber; de s’embarasser; d’en venir aux mains; de s’accrocher, de se prendre aux cheveux}
{en: action of bending, of fighting with their hooks or canes}

§ ancãrlighedz (an-cãr-li-ghĭédzŭ) (mi) vb I ancãrligai (an-cãr-li-gáĭ), ancãrligam (an-cãr-li-gámŭ), ancãrligatã (an-cãr-li-gá-tã), ancãrligari/an-cãrligare (an-cãr-li-gá-ri) – (unã cu ncãrlighedz)

§ ancãrligat (an-cãr-li-gátŭ) adg ancãrligatã (an-cãr-li-gá-tã), ancãrligats (an-cãr-li-gátsĭ), ancãrligati/ancãrligate (an-cãr-li-gá-ti) – (unã cu ncãrligat)
ex: ancãrligatã, anvãrligatã, di tsutsur moali aspindzuratã (angucitoari: vearea, minghiushlu); ancãrligatã, anvãrligatã, tu guvã di featã bãgatã (angucitoari: vearea, minghiushlu)

§ ancãrligari/ancãrligare (an-cãr-li-gá-ri) sf ancãrligãri (an-cãr-li-gắrĭ) – (unã cu ncãrligari)

§ ãncãr-lighedz (ãn-cãr-li-ghĭédzŭ) (mi) vb I ãncãrligai (ãn-cãr-li-gáĭ), ãncãrligam (ãn-cãr-li-gámŭ), ãncãrligatã (ãn-cãr-li-gá-tã), ãncãr-ligari/ãncãrligare (ãn-cãr-li-gá-ri) – (unã cu ncãrlighedz)

§ ãncãrligat (ãn-cãr-li-gátŭ) adg ãncãrligatã (ãn-cãr-li-gá-tã), ãncãrligats (ãn-cãr-li-gátsĭ), ãncãrligati/ãncãrligate (ãn-cãr-li-gá-ti) – (unã cu ncãrligat)

§ ãncãrligari/ãncãrligare (ãn-cãr-li-gá-ri) sf ãncãrligãri (ãn-cãr-li-gắrĭ) – (unã cu ncãrligari)

§ cãrlighedz (cãr-li-ghĭédzŭ) (mi) vb I cãrligai (cãr-li-gáĭ), cãrli-gam (cãr-li-gámŭ), cãrligatã (cãr-li-gá-tã), cãrligari/cãrligare (cãr-li-gá-ri) – (unã cu ncãrlighedz)

§ cãrligat (cãr-li-gátŭ) adg cãrligatã (cãr-li-gá-tã), cãrligats (cãr-li-gátsĭ), cãrligati/cãrligate (cãr-li-gá-ti) – (unã cu ncãrligat)

§ cãrligari/cãrligare (cãr-li-gá-ri) sf cãrligãri (cãr-li-gắrĭ) – (unã cu ncãrligari)

§ discãrlig (dis-cãr-ligŭ) (mi) vb I discãrligai (dis-cãr-li-gáĭ), dis-cãrligam (dis-cãr-li-gámŭ), discãrligatã (dis-cãr-li-gá-tã), dis-cãrligari/discãrligare (dis-cãr-li-gá-ri) – disfac cãrliglu cu cari easti acãtsat un lucru; ndreptu un lucru tsi eara nduplicat ca un cãrlig; disfac unã fanelã (pãrpodi, etc.) mplititã
{ro: descârliga}
{fr: défaire un crochet}
{en: unhook, unbend a hook}

§ discãrligat (dis-cãr-li-gátŭ) adg discãrligatã (dis-cãr-li-gá-tã), discãrligats (dis-cãr-li-gátsĭ), discãrligati/discãrligate (dis-cãr-li-gá-ti) – tsi-lj s-ari disfaptã cãrliglu; (cãrlig nduplicat) tsi s-ari ndriptatã; (fanelã, pãrpodi, etc.) tsi s-ari displititã
{ro: descârligat}
{fr: (crochet) défait}
{en: unhooked, (hook) unbent}

§ discãrliga-ri/discãrligare (dis-cãr-li-gá-ri) sf discãrligãri (dis-cãr-li-gắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-discãrligã un lucru (cãrlig)
{ro: acţiunea de a descârliga}
{fr: action de défaire un crochet}
{en: action of unhooking, of unbending a hook}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

ghiurdani/ghiurdane

ghiurdani/ghiurdane (ghĭur-dá-ni) sf ghiurdãnj (ghĭur-dắnjĭ) – bair cu un i ma multi lucri (mãrdzeali, flurii, chitritseali, nishenj, cruts, etc.) bãgati tu-aradã sh-tricuti prit un hir (silivar, etc.) tra si s-poartã digushi trã mushuteatsã (trã adutseari aminti, tra s-nu s-lja di oclju, tra s-treacã ghini, etc.); lucri bãgati sã sta tu-aradã un dupã-alantu ca unã ghiurdani; ghirdani, bair, baiur, arãdãrichi, rãdãrichi
{ro: salbă}
{fr: collier}
{en: necklace}
ex: purta ghiurdanea di flurii pãnã di bãrnu a muntsãlor ghiurdani (bair, aradã); tu loc di galbini ghiurdãnj (bairi); gushã di ghiurdani (faptã ti purtari ghiurdãnj)

§ ghiurdãnitsã (ghĭur-dã-ní-tsã) sf ghiurdãnitsã (ghĭur-dã-ní-tsã) – ghiurdani njicã
{ro: salbă micuţă}
{fr: petit collier}
{en: small necklace}
ex: tsintsi surãritsã tu-unã ghiurdinitsã, s-avinã, tut s-avinã shi nu pot sã s-agiungã (angucitoari: cãrlidzli di mpãltiri)

§ ghirdani/ghir-dane (ghir-dá-ni) sf ghirdãnj (ghir-dắnjĭ) – (unã cu ghiurdani)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

mpiltescu

mpiltescu (mpil-tés-cu) vb IV mpiltii (mpil-tíĭ), mpilteam (mpil-teámŭ), mpiltitã (mpil-tí-tã), mpiltiri/mpiltire (mpil-tí-ri) – bag deadun hiri sh-li shuts i li-anvãrtescu un tu-alantu (di lãnã, tra s-fac pãrpodz, di per tra s-fac cusitsi, etc.); mplitescu, amplãtescu, mplãtescu, plitescu
{ro: împleti}
{fr: natter}
{en: plait, braid}
ex: tsintsi surãritsã tu-unã ghiurdinitsã, s-avinã, tut s-avinã shi nu pot sã s-agiungã (angucitoari: cãrlidzli di mpiltiri); tsintsi surãritsã, tu-unã cãmãshitsã aclo s-avinã, tra si s-acatsã (angucitoari: atsili di mpiltiri); mpilteashti pãrpodz; lji mpilti nã curunã di flori

§ mpiltit (mpil-títŭ) adg mpiltitã (mpil-tí-tã), mpiltits (mpil-títsĭ), mpiltiti/mpiltite (mpil-tí-ti) – (hiri) bãgati deadun, shutsãti i anvãrtiti un tu-alantu; mplitit, amplãtit, mplãtit, plitit
{ro: împletit}
{fr: natté}
{en: plaited, braided}
ex: avea un rugoz mpiltit mushat

§ mpiltiri/mpiltire (mpil-tí-ri) sf mpiltiri (mpil-tírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva mpilteashti; mplitiri, amplãtiri, mplãtiri, plitiri
{ro: acţiunea de a împleti; împletire}
{fr: action de natter}
{en: action of plaiting, of braiding}
ex: mpiltirea nu easti un lucru greu

§ mplitescu (mpli-tés-cu) vb IV mplitii (mpli-tíĭ), mpliteam (mpli-teámŭ), mplititã (mpli-tí-tã), mplitiri/mplitire (mpli-tí-ri) – (unã cu mpiltescu)
ex: easti ninga njicã, nu poati si shi mpliteascã cusitsa

§ mplitit (mpli-títŭ) adg mplititã (mpli-tí-tã), mplitits (mpli-títsĭ), mpliti-ti/mplitite (mpli-tí-ti) – (unã cu mpiltit)

§ mplitiri/mplitire (mpli-tí-ri) sf mplitiri (mpli-tírĭ) – (unã cu mpiltiri)
ex: mplitirea (mpiltirea-a perlui) a nveastãljei atsea noaua s-fatsi cu cãntitsi

§ amplãtescu1 (am-plã-tés-cu) vb IV amplãtii (am-plã-tíĭ), amplãteam (am-plã-teámŭ), amplãtitã (am-plã-tí-tã), amplãti-ri/amplãtire (am-plã-tí-ri) – (unã cu mpiltescu)

ex: mama shidea shi amplãtea; mplãtescu lãpudz

§ amplãtit1 (am-plã-títŭ) adg amplãtitã (am-plã-tí-tã), amplãtits (am-plã-títsĭ), amplãtiti/amplãtite (am-plã-tí-ti) – (unã cu mpiltit)

§ amplãtiri1/amplãtire (am-plã-tí-ri) sf amplãtiri (am-plã-tírĭ) – (unã cu mpiltiri)

§ mplã-tescu1 (mplã-tés-cu) vb IV mplãtii (mplã-tíĭ), mplãteam (mplã-teámŭ), mplãtitã (mplã-tí-tã), mplãtiri/mplãtire (mplã-tí-ri) – (unã cu mpiltescu)

§ mplãtit1 (mplã-títŭ) adg mplãtitã (mplã-tí-tã), mplãtits (mplã-títsĭ), mplãtiti/mplãtite (mplã-tí-ti) – (unã cu mpiltit)
ex: pitritsea feata sã nveatsã la sculjo, sã mplãteascã shi s-chindiseascã; lucra feata la pãlthiri, mplãtinda sh-chindisinda

§ mplãtiri1/mplãtire (mplã-tí-ri) sf mplãtiri (mplã-tírĭ) – (unã cu mpiltiri)

§ mpiltiturã (mpil-ti-tú-rã) sf mpiltituri (mpil-ti-túrĭ) – lucrul tsi easi dit mpiltirea cu hiri; amplãtiturã, mplãtiturã, mplititurã
{ro: împletitură}
{fr: natte, tresse}
{en: mat, braid}
ex: rugozlu-a vostru ari nã mushatã mpiltiturã

§ mplititurã (mpli-ti-tú-rã) sf mplitituri (mpli-ti-túrĭ) – (unã cu mpiltiturã)
ex: cari ti nvitsã ahtari mplititurã mushatã?

§ amplãtiturã (am-plã-ti-tú-rã) sf amplãtituri (am-plã-ti-túrĭ) – (unã cu mpiltiturã)

§ mplãtiturã (mplã-ti-tú-rã) sf mplãtituri (mplã-ti-túrĭ) – (unã cu mpiltiturã)

§ apumplãtescu (a-pum-plã-tés-cu) vb IV apumplãtii (a-pum-plã-tíĭ), apumplãteam (a-pum-plã-teámŭ), apumplãtitã (a-pum-plã-tí-tã), apumplãtiri/apumplãtire (a-pum-plã-tí-ri) – aproapea cã bitisescu di mpiltiri; mpiltescu acabeti
{ro: terminat de împletit; împletit în fine}
{fr: tressé enfin; natté (presque) intégralement}
{en: finally braided; braided (almost) entirely}

§ apumplãtit (a-pum-plã-títŭ) adg apumplãtitã (a-pum-plã-tí-tã), apumplãtits (a-pum-plã-títsĭ), apumplãtiti/apumplãtite (a-pum-plã-tí-ti) – bitisit (aproapea) di mpiltiri
{ro: termina de împletit; împleti în fine}
{fr: tresser enfin; natter (presque) intégralement}
{en: braid finally; braid (almost) entirely}

§ apum-plãtiri/apumplãtire (a-pum-plã-tí-ri) sf apumplãtiri (a-pum-plã-tírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un apumplãteashti
{ro: acţiunea de a termina de împletit; de a împleti în fine}
{fr: action de tresser enfin; de natter (presque) intégralement}
{en: of braiding finally; of braiding (almost) entirely}

§ dispiltescu (dis-pil-tés-cu) vb IV dispiltii (dis-pil-tíĭ), dispilteam (dis-pil-teámŭ), dispiltitã (dis-pil-tí-tã), dispiltiri/dispiltire (dis-pil-tí-ri) – disfac (scot) hirili (perlji, paljili, lumãchili, etc.) di la un lucru mpiltit (mpiltiturã, pãrpodz, cãnestrã, per cãrshiljat, perlu di la cusitsi, etc.); displitescu, dispãltescu, displãtescu, displec;
(expr: dispiltescu loclu (casa) = cu paradzlji tsi-lj dau, ascap di borgea tsi u-aveam pri loc (casã))
{ro: despleti, despieptăna, descurca}
{fr: dénatter, décoiffer, dépeigner, débrouiller}
{en: unplait, unbraid (hair, straw, etc.)}

§ dispiltit (dis-pil-títŭ) adg dispiltitã (dis-pil-tí-tã), dispiltits (dis-pil-títsĭ), dispiltiti/dispiltite (dis-pil-tí-ti) – (mpiltiturã, pãrpodi, cãnestrã, cusitsã, etc.) tsi-lj s-ari disfaptã (hirili, paljili, lumãchili, perlji, etc.); displitit, dispãltit, displãtit, displicat
{ro: despletit, despieptănat, descurcat}
{fr: dénatté, décoiffé, dépeigné, débrouillé; les cheveux défaits}
{en: unplaited, unbraided (hair, straw, etc.)}
ex: s-dirina cu perlji dispiltits; curats eara sh-dispiltits (disfaptsã di borgi) di pri loc

§ dispiltiri/dispiltire (dis-pil-tí-ri) sf dispiltiri (dis-pil-tírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un lucru mpiltit s-diapilteashti; displitit, dispãltit, displãtit, displicari
{ro: acţiunea de a despleti, de a despieptăna, de a descurca; despletire, despieptănare, descurcare}
{fr: action de dénatter, de décoiffer, de dépeigner, de débrouiller}
{en: action of unplaiting, of unbraiding (hair, straw, etc.)}

§ dispãltescu (dis-pãl-tés-cu) vb IV dispãltii (dis-pãl-tíĭ), dispãlteam (dis-pãl-teámŭ), dispãltitã (dis-pãl-tí-tã), dispãltiri/dispãltire (dis-pãl-tí-ri) – (unã cu dispiltescu)

§ dispãltit (dis-pãl-títŭ) adg dispãltitã (dis-pãl-tí-tã), dispãltits (dis-pãl-títsĭ), dispãltiti/dispãltite (dis-pãl-tí-ti) – (unã cu dispiltit)

§ dispãltiri/dispãltire (dis-pãl-tí-ri) sf dispãltiri (dis-pãl-tírĭ) – (unã cu dispiltiri)

§ displitescu (dis-pli-tés-cu) vb IV displitii (dis-pli-tíĭ), displiteam (dis-pli-teámŭ), displititã (dis-pli-tí-tã), displitiri/displitire (dis-pli-tí-ri) – (unã cu dispiltescu)
ex: sh-displiti perlu; s-ari displititã crina

§ displitit (dis-pli-títŭ) adg displititã (dis-pli-tí-tã), displitits (dis-pli-títsĭ), displititi/displitite (dis-pli-tí-ti) – (unã cu dispiltit)
ex: cu perlu albu, dip displitit; cu cusitsili displititi plãndzea mãrata

§ displitiri/displitire (dis-pli-tí-ri) sf displitiri (dis-pli-tírĭ) – (unã cu dispiltiri)

§ displã-tescu (dis-plã-tés-cu) vb IV displãtii (dis-plã-tíĭ), displãteam (dis-plã-teámŭ), displãtitã (dis-plã-tí-tã), displãtiri/displãtire (dis-plã-tí-ri) – (unã cu dispiltescu)

§ displãtit (dis-plã-títŭ) adg displãtitã (dis-plã-tí-tã), displãtits (dis-plã-títsĭ), displãtiti/displãtite (dis-plã-tí-ti) – (unã cu dispiltit)
ex: perlji lj-ari displãtits

§ displãti-ri/displãtire (dis-plã-tí-ri) sf displãtiri (dis-plã-tírĭ) – (unã cu dispiltiri)

§ displec (dis-plécŭ) vb I displicai (dis-pli-cáĭ), displicam (dis-pli-cámŭ), displicatã (dis-pli-cá-tã), displica-ri/displicare (dis-pli-cá-ri) – (unã cu dispiltescu)

§ displicat (dis-pli-cátŭ) adg displicatã (dis-pli-cá-tã), displicats (dis-pli-cátsĭ), displicati/displicate (dis-pli-cá-ti) – (unã cu dispiltit)

§ displicari/displicare (dis-pli-cá-ri) sf displicãri (dis-pli-cắrĭ) – (unã cu dispiltiri)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

pirustii/pirustie

pirustii/pirustie (pi-rus-tí-i) sf pirustii (pi-rus-tíĭ) – un tserclju di her cu trei cicioari, sum cari s-aprindi foclu, sh-pristi cari s-bagã cãzanea (tingirelu) cu apa (imãcarea) pri foc
{ro: pirostrie}
{fr: trépied de cuisine}
{en: three legged iron stand on which to put the pot for cooking or boiling something}
ex: trei surãritsã tu-unã cãmishitsã (angucitoari: pirustia n pirã)

§ pirustrii/pirustrie (pi-rus-trí-i) sf pirustrii (pi-rus-tríĭ) – (unã cu pirustii)
ex: u lo sh-u bãgã mpadi di sti pirustrii

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

sorã

sorã (só-rã) sf surãri (su-rắrĭ) – muljari (featã) tsi ari idyilj pãrintsã (pãrinti) cu-atsel (atsea) di cari easti zborlu, mascur i feaminã; sor, suricã
{ro: soră}
{fr: soeur}
{en: sister}
ex: tsi-s dauã surãri tsi nu pot si s-veadã? (angucitoari: dzua shi noaptea); nj-easti sorã feata-aestã; sorã-sa va si s-mãritã; sh-lo sorã-sa cali di gushi; eara nãoarã un frati cu-unã sorã; s-dutsea la alantã sorã di-lj frimita pãni; unã dzuã ãlj dzãsi a sorã-sai, ca sã-sh spealã mãnjli; aestã dulã eara a atsiljei sorã ma mari; s-dusi di lo trã nveastã sh-sora-atsea di mesi; sora ma njica dishcljisi udãlu; s-u-ai angãtan shi s-vã vrets ca doauã surãri; sh-aistor doauã surãri li-avea datã cãti nã dulã; s-minduea acasã la pãrintsã, la frats, la surãri; dauãli surãri ma mãri, nitsi grai nu scutea

§ sor2 (sórŭ) sf surãri (su-rắrĭ) – (unã cu sorã)
ex: sor-sa shidea plãmtã sh-lãitã; cãndu zbura cu sor-sa-atsea ma njica; featsi cum ãlj dzãsi sor-sa; va yinã sor-mea s-nj-u la; aspuni-nj calea tsi dutsi la sor-ta ma njicã; tu loc di frati sh-sor; mult duruta-lj sor; s-ti duts la marea-nj sor; o, lai sor!; doauã surãri ma njits; sh-avea sh-unã lai sor; suntu cusurinj veri, tãtãnjlji sor cu frati

§ suricã (su-rí-cã) sf suritsi/suritse (su-rí-tsi) – sorã ma njicã; surãritsã
{ro: surioară}
{fr: petite soeur, chère soeur}
{en: little sister, dear sister}
ex: trã bun, suricã, trã bun, ma ndreadzi-ti ma-agonja; sorã-suricã, ndreadzi-ti di fugã; dorlu trã tini mi-adusi, surica-a mea; nu mi-aspar, suricã, unã sutã s-hibã, dzãsi fratili

§ surãritsã (su-rã-rí-tsã) sf surãritsi/surãritse (su-rã-rí-tsi) – (unã cu suricã)
ex: tsintsi surãritsã tu-unã ghiurdinitsã, s-avinã, tut s-avinã shi nu pot sã s-agiungã (angucitoari: cãrlidzli di mpiltiri); trei surãritsã tu-unã cãmishitsã (angucitoari: pirustia n pirã); tsintsi surãritsã, tu-unã cãmishitsã aclo s-avinã, tra si s-acatsã (angu-citoari: atsili di mpiltiri)

§ suratã (su-rá-tã) sf surati/surate (su-rá-ti) – oaspitã (soatsã) multu bunã (tsi unã muljari u-ari dip ca unã sorã); numã cu cari sh-grescu unã cu-alantã dauã soatsi buni sh-nidispãrtsãti; featã tinirã tsi fatsi sutsatã a nveastãljei nauã la numtã; soatsã, oaspitã

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn