|
|
shiboi/shiboe
shiboi/shiboe (shi-bó-i) sf shiboi (shi-bóĭ) – numã datã la niscãnti turlii di lilici di grãdinã (aroshi, galbini, albastri, albi) mushati tu videari sh-tu anjurizmã; sheboi, siboi, canacichi
{ro: micşunea, mixandră}
{fr: giroflée}
{en: gillyflower, wall flower}
ex: shiboili a tali nflurirã, s-umplu casa di-anjurizma-a lor
§ siboi/siboe (si-bó-i) sf siboi (si-bóĭ) – (unã cu shiboi)
§ sheboi/sheboe (shĭe-bó-i) sf sheboi (shĭe-bóĭ) – (unã cu shiboi)
ameastic1
ameastic1 (a-meás-ticŭ) (mi) vb I amisticai (a-mis-ti-cáĭ), amis-ticam (a-mis-ti-cámŭ), amisticatã (a-mis-ti-cá-tã), amistica-ri/amisticare (a-mis-ti-cá-ri) – mintescu ma multi lucri sh-li fac sã sta deadun ca un singur (shi idyiul) lucru; fac sutsatã cu cariva; meastic, mintescu, anãcãtusescu, mi-adun
{ro: (se) mesteca}
{fr: (se) mêler, mélanger}
{en: mix (up), mingle, blend, stir up}
ex: nu-amistica shteyili cu urdzãtsli; cãndu ti-ameastits tu tãrtsi ti mãcã portsilj; ameasticã-lj niheamã pãni cu nuts; s-amisticã chedinlu (s-mintirã hirili dit chedin) di nu pot s-lu disfac; cãrtsãli s-amisticarã (s-mintirã); cu-arinã s-amisticã (s-anãcãtusi, s-minti); s-amisticarã armãnj cu vurgari sh-cu arbinesh di nu-sh cunoashti cãnili domnu-su (di mintits tsi suntu, nu lã da di hãbari domnu-su); mi-amisticai (mi feci sots) cu nãs s-fac lucru; nu s-amisticarã (nu s-mintirã, nu s-urdinarã) vãrnãoarã un cu-alantu; s-amisticã (s-bãgã tu zbor) sh-tat-su a ficiorlui; cãndu s-ameasticã (s-astalji, s-adunã) dzua cu noaptea; cari s-ameasticã prit gumari, clutsãts vai mãcã; nu ti-ameasticã, iu nu-ts hearbi oala
(expr: nu ti-ameasticã tu lucrili-a altor)
§ amisticat1 (a-mis-ti-cátŭ) adg amisticatã (a-mis-ti-cá-tã), amisticats (a-mis-ti-cátsĭ), amisticati/amisticate (a-mis-ti-cá-ti) – tsi easti faptu di ma multi lucri mintiti deadun; misticat, mintit, anãcãtusit;
(expr: sufrãntseali-amisticati = sufrãntseali tsi da (s-agudescu, s-alichescu) unã di-alantã)
{ro: mestecat}
{fr: mêlé, mélangé; associable; joint}
{en: mixed (up), mingled, blen-ded, stirred up}
ex: easti amisticat (easti cunuscut, s-urdinã) cu nai cama mãrlji oaminj dit Vlãhii; cãntic amisticat cu cloput; easti un om amisticat (tsi s-ameasticã cu lumea, tsi cunoashti multã lumi, tsi ari ligãturi cu multsã oaspits); dzeani amisticati (ligati, alichiti deadun)
§ amisticari1/amisticare (a-mis-ti-cá-ri) sf amisticãri (a-mis-ti-cắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-ameasticã tsiva, icã s-ameasticã ma multi lucri; misticari, mintiri, anãcãtusiri
{ro: acţiunea de a amesteca, mestecare}
{fr: action de (se) mêler, de (se) mélanger; mêlée, contact, rélation}
{en: action of mixing (up, of mingling, of blending, of stirring up}
arsar2
arsar2 (ar-sárŭ) vb IV arsãrii (ar-sã-ríĭ), arsãream (ar-sã-reámŭ), arsãritã (ar-sã-rí-tã), arsãriri/arsãrire (ar-sã-rí-ri) – (trã soari, lunã, steali) s-alãnceashti (da, s-aprindi, easi, si scoalã) pri tser; (trã planti) es (da, fitrusescu, crescu) dit loc; arãsar, alsar, dau, es, fitrusescu, apir
{ro: răsări}
{fr: se lever, pousser}
{en: rise (sun); sprout, grow (plants)}
ex: cãndu luna-arsari (da, easi, si scoalã); arsãri (deadi) soarili trei urghii; lj-arsãrirã (lj-deadirã, lj-criscurã) doauã coarni; arsãri (ishi, fitrusi) shi faua, shi shiboili shi busuljoclu
§ arsãrit2 (ar-sã-rítŭ) adg arsãritã (ar-sã-rí-tã), arsãrits (ar-sã-rítsĭ), arsãriti/arsãrite (ar-sã-rí-ti) – (soarili, luna, etc.) tsi s-ari alãncitã pri tser; (plantã) tsi ari ishitã (datã, criscutã) dit loc; (soarili, luna, etc.) tsi ari datã (s-ari apreasã, s-ari sculatã) pri tser; arãsãrit, alsãrit, dat, ishit, apres, fitrusit, apirit
{ro: răsărit}
{fr: levé, poussé}
{en: risen (sun); sprouted, grown (plants)}
§ arsãriri2/arsãrire (ar-sã-rí-ri) sf arsãriri (ar-sã-rírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu soarili (luna, steaua) da (si scoalã, s-aprindu, etc.) pri tser; arãsãriri, alsãriri, dari (pri tser), ishiri, fitrusiri, apiriri; datã (soari), apiritã (soari), etc.
{ro: acţiunea de a răsări, răsărire}
{fr: action de se lever, de pousser}
{en: action of rising; of sprouting, of growing}
§ arãsar2 (a-rã-sárŭ) vb IV arãsãrii (a-rã-sã-ríĭ), arãsãream (a-rã-sã-reámŭ), arãsãritã (a-rã-sã-rí-tã), arãsãri-ri/arãsãrire (a-rã-sã-rí-ri) – (unã cu arsar2)
§ arãsãrit2 (a-rã-sã-rítŭ) adg arãsãritã (a-rã-sã-rí-tã), arãsãrits (a-rã-sã-rítsĭ), arãsãri-ti/arãsãrite (a-rã-sã-rí-ti) – (unã cu arsãrit2)
§ arãsãriri2/arã-sãrire (a-rã-sã-rí-ri) sf arãsãriri (a-rã-sã-rírĭ) – (unã cu arsãriri2)
§ alsar2 (al-sárŭ) vb IV alsãrii (al-sã-ríĭ), alsãream (al-sã-reámŭ), alsãritã (al-sã-rí-tã), alsãriri/alsãrire (al-sã-rí-ri) – (unã cu arsar2)
canacichi/canaciche
canacichi/canaciche (ca-na-cí-chi) sf canacichi (ca-na-cíchĭ) – numã datã la ma multi turlii di lilici di grãdinã (aroshi, galbini, albastri, albi) mushati tu videari sh-tu anjurizmã; shiboi, sheboi, siboi
{ro: micşunea, mixandră}
{fr: giroflée}
{en: gillyflower, wall flower}
njurizmã
njurizmã (njĭú-riz-mã) sf njurizmi/njurizme (njĭú-riz-mi) – harea tsi u au ndauã lucri ca s-alasã tsiva tu vimtu tsi poati s-hibã aduchit di narea-a omlui (cãndu lja anasã); anjurizmã, miru-dyeauã, njurdii; aromã, aroamã, arumã
{ro: miros, mireazmă}
{fr: odeur, exhalaison}
{en: smell, exhalation}
ex: njurizmã proaspitã; dit sucachi si sãmti njurizma di la carafilili a voastri; mi mbeatã njurizma
§ anjurizmã (a-njĭú-riz-mã) sf anjurizmi/anjurizme (a-njĭú-riz-mi) – (unã cu njurizmã)
ex: ari anjurizmã di shiboi
§ njurdii/njurdie (njĭur-dí-i) sf njurdii (njĭur-díĭ) – (unã cu njurizmã)
ex: fum ncãrcat di njurdii (anjurizmi)
§ njurzescu (njĭur-zés-cu) (mi) vb IV njurzii (njĭur-zíĭ), njurzeam (njĭur-zeámŭ), njurzitã (njĭur-zí-tã), njurziri/njurzire (njĭur-zí-ri) – aduchescu unã njurizmã tu vimtu; (un lucru) alasã unã njurizmã tsi s-aducheashti cu narea; caftu s-aduchescu un lucru (cu narea) ma s-alasã unã njurizmã; anjurzescu, arnjuzescu, nvoh;
(expr:
1: njurzescu tsiva = aduchescu, ngucescu, am unã noimã cã va s-facã tsiva;
2: nu nj-anjurzeashti ghini = lucrili nu-nj par ambar; pari s-hibã piriclju)
{ro: mirosi}
{fr: répandre de l’odeur, sentir, flairer}
{en: smell}
ex: patlu di carafili dit grãdina-a voastrã njurzeashti di diparti
§ njurzit (njĭur-zítŭ) adg njurzitã (njĭur-zí-tã), njurzits (njĭur-zítsĭ), njurziti/njurzite (njĭur-zí-ti) – (lucru) tsi-alasã (scoati, da) unã njurizmã; tsi njurzeashti; anjurzit, arnjuzit, nvuhat
{ro: mirosit}
{fr: senti, flairé}
{en: smelled}
§ njurziri/njurzire (njĭur-zí-ri) sf njurziri (njĭur-zírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu tsiva i cariva njurzeashti, anjurziri, arnjuziri, nvuhari
{ro: acţiunea de a mirosi; mirosire}
{fr: action de sentir, de flairer}
{en: action of smelling}
sheboi/sheboe
sheboi/sheboe (shĭe-bó-i) sf – vedz tu shiboi
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: shiboisiboi/siboe
siboi/siboe (si-bó-i) sf – vedz tu shiboi
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: shiboivatrã1
vatrã1 (vá-trã) sf vãtsrã (vắ-tsrã) – loclu din casã (sh-cãtivãrãoarã nafoarã) tsi easti faptu maxus trã ardearea-a foclui; veatrã, fucurinã, ficurinã, ugeachi, ugeac; (fig:
1: vatrã = casa-a omlui (hoara, locurli) iu shadi shi iu sh-treatsi bana omlu; expr:
2: vatra easti-aratsi = casa easti goalã, apãrãtsitã, nu easti vãr acasã;
3: nu-ari cinushi tu vatrã = easti multu orfãn, nu-ari tsiva;
4: nj-cadi tu vatrã = mi-agudescu taxirãtsli;
5: tu vatra-a ta sh-cinusha ardi; vatra xeanã nu ncãldzashti = la tini-acasã tsi-aflji ghini sh-fats tsi vrei cã la casa-a altui eshti ca tu xeani shi nu ti-aducheshti ghini)
{ro: vatră; casă}
{fr: foyer, âtre; maison}
{en: hearth, fireplace; home}
ex: veara ne s-mi veadã vor, sh-earna divarliga n cor (angucitoari: vatra); bagã foc tu vatrã; ardi vatra-a noastrã; aproachi-ti di vatrã; vatra easti nica caldã; u-aflã vatra aratsi (fig: u-aflã casa goalã, apãrãtsitã); nu-lj si bãtea di ningã vatra-a tatã-sui (fig: di ningã casa pãrinteascã, di-acasã); ts-ari cãdzutã tu vatrã
(expr: ti-agudirã tãxirãtsli)
§ veatrã1 (veá-trã) sf vetri/vetre (vétri) – (unã cu vatrã1)
§ vatrã2 (vá-trã) sf vãtsrã (vắ-tsrã) – loc dit uborlu-a casãljei iu s-seaminã lilici i zãrzãvãts; veatrã
{ro: un lot de pământ din curte semănat cu flori sau zarzavat}
{fr: (morceau d’un) petit jardin de fleurs ou légumes}
{en: (part of a) small backyard garden of flowers or vegetables}
§ veatrã2 (veá-trã) sf vetri/vetre (vétri) – (unã cu vatrã2)
ex: am dauã vetri di carafili sh-dauã di shiboi; bãgai shi trei vetri di zãrzãvati
§ vãtricã (vã-trí-cã) sf vãtritsi/vãtritse (vã-trí-tsi) – vatrã njicã
{ro: vatră mică}
{fr: petit foyer, petit âtre}
{en: small hearth, small fireplace}