|
|
shcurtabac
shcurtabac (shcur-ta-bácŭ) sm, sf, adg – vedz tu scurtu1
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: scurtu1apun1
apun1 (a-púnŭ) vb III shi II apush (a-púshĭŭ), apuneam (a-pu-neámŭ), apusã (a-pú-sã), apuniri/apunire (a-pú-ni-ri) shi apunea-ri/apuneare (a-pu-neá-ri) –
1: (soarili, luna, steaua) dipuni shi s-fatsi cãipi n dzari cãndu ascapitã; ascapit, scapit, cher, surupseashti (soarili, luna, steaua);
2: dipun, scad, njicshuredz, isihãsescu, agãlisescu, cãipusescu, etc.
{ro: apune; scade, dispare, linişti, potoli}
{fr: se coucher (en parlant des astres); être sur son déclin, incliner, pencher; diminuer, apaiser, disparaître}
{en: (talking about sun, moon, stars) set, go down; decline, lean; diminish, disappear}
ex: cãndu-apuni (ascapitã) soarili dupã dzeanã; ningã foc, iu lumbãrdzãli s-avea apusã (lunjina avea scãdzutã, s-avea njicshuratã); mushiteatsa apusi (scãdzu, chiru, cãipusi); cu grai dultsi dãdea s-lu-apunã (s-lu isihãseascã, s-lu-agãliseascã); foamea va-nj apunã (va-nj scadã, va-nj dipunã); apuni (ncljidi) usha; apuni (dipuni) alumachea; apuni (fã-u ma njicã) lunjina; mi-apush (mi bãgai s-dormu) di curundu
§ apus1 (a-púsŭ) adg apusã (a-pú-sã), apush (a-púshĭ), apusi/apuse (a-pú-si) –
1: tsi ari ascãpitatã (soarili, luna, steaua); ascãpitat, scãpitat, chirut, surupsit (soarili, luna, steaua);
2: dipus, scãdzut, njicshurat, isihãsit, agãlisit, cãipusit, etc.
{ro: apus; scăzut, dispărut, liniştit, potolit}
{fr: couché (en parlant des astres); qui est sur son déclin, incliné, penché; diminué, apaisé, disparu}
{en: (talking about sun, moon, stars) set, gone down; declined, leaned; diminished, disappeared}
§ apuniri1/apunire (a-pú-ni-ri) sf apuniri (a-pú-nirĭ) –
1: atsea tsi s-fatsi cãndu soarili (luna, steaua) dipuni shi s-cheari n dzari; ascãpitari, scãpitari, chireari, surupsiri (soarili, luna, steaua);
2: atsea tsi s-fatsi cãndu un lucru dipuni (scadi, njicshureadzã, isihãseashti, agãliseashti, cãipuseashti, etc.); dipuneari, scãdeari, njicshurari, isihãsiri, agãlisiri, cãipusiri, etc.
{ro: acţiunea de a apune; de a scade, de a dispare, de a linişti, de a potoli, etc.; apus (de soare), apunere, scădere, dispariţie, liniştire, potolire, etc.}
{fr: action de se coucher (en parlant des astres); d’être sur son déclin, d’incliner, de pencher; de diminuer, d’apaiser, de disparaître}
{en: (talking about sun, moon, stars) action of setting, of going down; of declining, of leaning; of diminishing, of disappearing}
astrãchescu2
astrãchescu2 (as-trã-chĭés-cu) vb IV astrãchii (as-trã-chíĭ), as-trãcheam (as-trã-chĭámŭ), astrãchitã (as-trã-chí-tã), astrãchi-ri/astrãchire (as-trã-chí-ri) – (trã muljeri i prãvdzã feamini) lu scot mortu (ãl cher) njiclu dit pãnticã (cu vreari icã nivreari) nãinti ca si s-amintã dupã cum easti arada, sh-multu njic (nifaptu ghini) tra s-poatã s-adilji singur; (trã muljeri i prãvdzã feamini) lu-aruc njiclu; astãrchescu, asturchescu, strãchescu, stãrchescu
{ro: avorta}
{fr: avorter}
{en: miscarry, abort}
ex: eapa-nj astrãchi (l-chiru, lu-arcã mãndzul dit pãnticã)
§ astrãchit2 (as-trã-chítŭ) adg astrãchitã (as-trã-chí-tã), astrãchits (as-trã-chítsĭ), astrãchiti/astrãchite (as-trã-chí-ti) – (trã muljeri i prãvdzã feamini) tsi lu-ari scoasã mortu (lu-ari chirutã) un njic dit pãnticã; astãrchit, asturchit, strãchit, stãrchit
{ro: avortat}
{fr: avorté}
{en: miscarried, aborted}
ex: eara unã oai astrãchitã (tsi-avea chirutã njelu)
§ astrãchiri2/astrã-chire (as-trã-chí-ri) sf astrãchiri (as-trã-chírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu muljarea (pravda feaminã) l-cheari njiclu dit pãnticã; astãr-chiri, asturchiri, strãchiri, stãrchiri
{ro: acţiunea de a avorta, avort}
{fr: action d’avorter; avort}
{en: action of miscarrying, of aborting; abortion}
§ astãrchescu2 (as-tãr-chĭés-cu) vb IV astãrchii (as-tãr-chíĭ), astãrcheam (as-tãr-chĭámŭ), astãrchitã (as-tãr-chí-tã), astãrchiri/astãrchire (as-tãr-chí-ri) – (unã cu astrã-chescu2)
§ astãrchit2 (as-tãr-chítŭ) adg astãrchitã (as-tãr-chí-tã), astãrchits (as-tãr-chítsĭ), astãrchiti/astãrchite (as-tãr-chí-ti) – (unã cu astrãchit2)
§ astãrchiri2/astãrchire (as-tãr-chí-ri) sf astãrchiri (as-tãr-chírĭ) – (unã cu astrãchiri2)
§ asturchescu2 (as-tur-chĭés-cu) vb IV asturchii (as-tur-chíĭ), asturcheam (as-tur-chĭámŭ), asturchitã (as-tur-chí-tã), asturchiri/asturchire (as-tur-chí-ri) – (unã cu astrãchescu2)
cacafingu
cacafingu (ca-ca-fín-gu) adg cacafingã (ca-ca-fín-gã), cacafindzi (ca-ca-fín-dzi), cacafindzi/cacafindze (ca-ca-fín-dzi) – cari easti multu njic; cari astãmãtsi di njic cu crishtearea; nifaptu ghini, shcurtabac, slab, ascãrchit, puzumi, pruzumi, chirchinec, jibãcos, jibicos, azmet, pilicios, zãbãcos, bãzãcos, jabec, judav, preacãn, preangu
{ro: stârpitură, pipernicit}
{fr: avorton, menu, tout petit}
{en: puny (undersized) man or child}
ex: cãstãnji cacafindzi (multu njits); easti un cacafingu (puzumi di om)
cãcãrdac
cãcãrdac (cã-cãr-dácŭ) sm cãcãrdats (cã-cãr-dátsĭ) shi sn cãcãr-datsi/cãcãrdatse (cã-cãr-dá-tsi) – nodlu dit gãrgãlanlu a omlui tsi s-veadi cum easi cãtã nafoarã (dinintea-a gushiljei); gãrgãlan;
(expr: cãcãrdac di om = (om) tsi easti multu njic, shcurtabac, slab, nifaptu ghini, cari astãmãtsi di njic cu crishtearea; ascãrchit, chirchinec, puzumi, pruzumi, jibãcos, jibicos, cacafingu, azmet, pilicios, zãbãcos, bãzãcos, jabec, judav, preacãn, preangu
{ro: nodul gâtului, mărul lui Adam, laringe; pitic}
{fr: larynx, pomme d’Adam; nain}
{en: Adam’s apple, larynx; dwarf}
ex: un cãcãrdac
(expr: cacafingu) di om
cacav1
cacav1 (cá-cavŭ) sm cacayi (cá-cayĭ) – pom tsi fatsi yimishi njits sh-lãi
{ro: pom care face fructe mici şi negre}
{fr: arbre aux fruits petits et noirs}
{en: tree that makes small, black fruits}
§ cacavã (cá-ca-vã) sf cacavi/cacave (cá-ca-vi) – yimisha faptã di pomlu “cacav”
{ro: fructul făcut de “cacav”}
{fr: fruit du “cacav”}
{en: “cacav” fruit}
§ cacav2 (cá-cavŭ) adg cacavã (cá-ca-vã), cacayi (cá-cayĭ), cacavi/cacave (cá-ca-vi) – cari easti multu njic, cacafingu, shcurtabac, slab, nifaptu ghini, cari astãmãtsi di njic cu crishtearea; ascãrchit, chirchinec, puzumi, pruzumi, jibãcos, jibicos, azmet, pilicios, zãbãcos, bãzãcos, jabec, judav, preacãn, preangu
{ro: stârpitură, pipernicit}
{fr: avorton, menu, tout petit}
{en: puny (undersized) man or child}
ex: iu vai agiungã tsarcul aestu di cacavi (cacafindzi)?
fici
fici (fícĭŭ) sn fici/fice (fi-ci) – cheatrã njicã shi arucutoasã dit un gioc di cilimeanj; fif (fig: ficiuric dip njic; om shcurtu dit unã dãmarã di oaminj tsi nu crescu vãrãoarã mãri; shcurtabac, judav, giugia)
{ro: pietricică de la un joc de copii, pitic}
{fr: petite pierre ronde employé dans des jeux enfantins, nain}
{en: small stone used in a game of children, dwarf}
ex: am un fici (fig: ficiuric dip njic) di ficior
§ fif (fífŭ) invar – (unã cu fici)
giugia
giugia (gĭu-gí-ĭa) sm giugianj (gĭu-gí-ĭanjĭ) – dãmarã di oaminj shcurtsã tsi nu crescu vãroarã mãri; cariva tsi nu creashti mari sh-armãni shcurtu; dãmarã di oaminj njits tsi bãneadzã tu Africhii; gugi, pivul, shcurtabac, fici, judav
{ro: pitic, pigmeu}
{fr: nain, pygmée}
{en: pygmy, midget, dwarf}
ex: hii giugia (shcurtabac, multu njic di boi)
§ gugi1 (gúgĭŭ) sm gugeanj (gú-gĭanjĭ) – (unã cu giugia)
ex: sh-tini un gugi, nã palmã om, va s-greshti?
jabec1
jabec1 (jĭa-bécŭ) sm jabets (jĭa-bétsĭ) – ascherli turcu di boi njicã; (fig: jabec = om multu slab shi njic; ascãrchit, chirchinec, puzumi, pruzumi, jibãcos, jibicos, cacafingu, azmet, pilicios, zãbãcos, bãzãcos, judav, preacãn, preangu, shcurtabac)
{ro: soldat turc de talie mică; firav, pipernicit}
{fr: soldat turc de petite taille; débile, rabougri, foireux, ratatiné}
{en: short Turkish soldier; feeble, weak, puny, ill-formed}
ex: s-bat cu jabets (turtsã shcurtabats, di boi njicã); am un frati jabec (fig: njic shi slab, puzumi); tradzits-vã, jabets (fig: azmets), nãpoi
§ jubec (jĭu-bécŭ) sm jubets (jĭu-bétsĭ) – soi di farã nturtseascã dit Asia Njicã
{ro: trib turcesc din Asia Mică}
{fr: tribu turque en Asie Mineure}
{en: Turkish tribe in Asia Minor}
judav
judav (jĭú-davŭ) sm, sf, adg judavã (jĭú-da-vã), judavi (jĭú-davĭ), judavi/judave (jĭú-da-vi) – oaminj (prãvdzã) shcurtsã tsi nu crescu vãroarã mãri; oaminj njits di-unã dãmarã tsi bãneadzã tu Africhii; shcurtabac, fici, giugia; (fig: tsi easti multu slab shi njic; ascãrchit, chirchinec, puzumi, pruzumi, jibãcos, jibicos, cacafingu, azmet, pilicios, zãbãcos, bãzãcos, jabec, judav, preacãn, preangu, shcurtabac)
{ro: pipernicit; pitic, pigmeu}
{fr: cachéctique, malingre; nain, pigmée}
{en: sickly, puny; midget, dwarf, pygmy}
nari/nare
nari/nare (ná-ri) sf nãri (nắrĭ) – partea tsi-ansari cãtã nafoarã din fatsã (tsi s-aflã namisa di frãmti shi gurã) prit cari omlu anjurzeashti shi lja anasã; nas;
(expr:
1: nari traptã = (nari) mushatã;
2: nj-trag narea = am unã heavrã (sirmii, sinahi, aremi) tsi mi fatsi sã-nj curã narea;
3: l-trag di nãri; l-duc di nari; lj-trec cãrcheljlu di nari = fatsi tut tsi-lj dzãc mini (ca ursa cu cingheljlu di nari); lu-arãd cu minciunj tra s-facã tsi voi mini;
4: ari nãri trapti; ari (tsãni, imnã cu) narea (nãrli) nsus; nu lj-agiundzi la nari = s-tradzi (pi, ca, di) mari; easti alãvdos; easti multu pirifan, s-cãmãruseashti multu;
5: ari bunã nari = anjurzeashti ghini, u-aducheashti lishor unã anjurizmã;
6: strãmbu narea = (i) nu hiu ifhãristisit; nu mi-ariseashti; (ii) fac camomati, nãji; (iii) shuvãescu, stau sh-mi minduescu ma s-hibã ghini s-lu fac un lucru (cã nu para voi s-lu fac); nu-nj yini s-fac ni unã ni-alantã; stau sh-nu shtiu tsi s-fac; stau pi dauã; frãngu oasi; frãngu coasti; etc.;
7: lj-talj (lj-frãngu) nãrli; lj-dau pristi nari = (i) lj-curmu orixea s-facã tsiva; l-fac s-nu mata mutã caplu; lu-aspar; l-culãsescu; (ii) lu-arushinedz, ãlj scad tinjia; ãlj ljau njirlu/mixa; l-cãtãdixescu, l-cãtrãfonisescu;
8: lj-aplec (lj-dipun, lj-talj, lj-frãngu, lj-pãciutedz, l-fac sã-lj cadã) narea (nãrli); lj-u dau pristi nãri; lj-u dau tu nari; etc. = l-cãtãdixescu, l-cãtrãfonisescu, l-fac si s-arushineadzã, ãl fac si s-aducheascã ma njic, ãlj ljau njirlu; l-fac s-aducheascã cã ari stepsu; l-fac si s-cãmãruseascã (si s-alavdã) ma putsãn, l-fac si s-aducheascã ma putsãn pirifan, ãl fac sã sh-adunã coada, l-fac sã-sh dipunã urecljili, etc.;
9: spindzur nãrli; nj-umflu nãrli; nj-yini la nãri; hiu cu nãrli spindzurati = chicusescu, mi cãrteashti tsiva, nu mi-arãseashti; mi nãirescu;
10: nj-acats narea = (nj-acats narea cã) nj-yini-agnos di tsi ved i avdu;
11: nj-adun nãrli; lu-am tu nãri = nj-easti agnos, nu pot s-lu ved dininti;
12: u-am sum nari = u-am dip aproapea;
13: u bag sum nari (arãchia) = mi-arãseashti (arãchia);
14: arãd pri sum nãri = sumarãd, arãd peascumta, fac hazi, mi-arãseashti tsiva tsi ved (tsi avdu, tsi s-fatsi, etc.); arãd pri sum mustãts;
15: nj-treatsi priningã nari = nj-treatsi dinintea-a ocljilor sh-nu u ved; nj-ascapã oara (arastea) s-lu fac un lucru;
16: nj-bag narea iu nu lipseashti; nj-bag narea iutsi agiungu = mi-ameastic tu lucri xeani trã cari nu-am vãrã sinfer;
17: lj-u scot prit nãri = lj-lu-aduc aminti (nu lu-alas s-agãrshascã) tut chirolu bunlu tsi lj-am faptã; lj-caftu ma multu dicãt nj-ari datã (faptã); lj-u discumpãr; lj-u scot analmã (nalimã) prit gurã; etc.;
18: nj-easi prit nãri = lucrili nj-es anapuda, u pat;
19: lu am tu nãri = lj-am multã inati;