§ sarpi/sarpe (sár-pi) invar – ineryic, sarpit
{ro: energic, viu, capabil}
{fr: éner-gique, capable}
{en: energetic, capable}
ex: sarpi oaminj, sarpi muljeri

§ sertic (sér-ticŭ) adg serticã (sér-ti-cã), sertits (sér-titsĭ), sertitsi/sertitse (sér-ti-tsi) – (unã cu sãrpit)
ex: easti om sertic (sarpit, gioni, fucos); tutunea easti serticã (vãrtoasã)

§ sertu (sér-tu) adg sertã (sér-tã), sertsã (sér-tsã), serti/serte (sér-ti) – (unã cu sãrpit)
ex: calu-a vostru easti sertu (yiu, agru, fucos); shi tini eshti sertã (yii, nivricoasã, sarpitã); duganea easti sertã (vãrtoasã)

§ sirtsãlji/sirtsãlje (sir-tsắ-lji) sf sirtsãlji (sir-tsắljĭ) – (unã cu sãrpitsãlji)
ex: sirtsãlja nu easti totuna bunã

§ sirtlãchi/sirt-lãche (sirt-lắ-chi) sf sirtlãchi (sirt-lắchĭ) – (unã cu sãrpitsãlji)

§ nsertu (nsér-tu) adg nsertã (nsér-tã), nsertsã (nsér-tsã), nser-ti/nserte (nsér-ti) – (unã cu sãrpit)
ex: nu pot s-beau duganlu-aestu cã easti multu nsertu (sãnãtos, vãrtos); cai treatsi cu omlu nsertu (sarpit); aveam un cal multu sertu (sarpit, agru, yiu)

§ nsirtescu (nsir-tés-cu) (mi) vb IV nsirtii (nsir-tíĭ), nsirteam (nsir-teámŭ), nsirtitã (nsir-tí-tã), nsirtiri/nsirtire (nsir-tí-ri) – (mi) fac sertu, arãu; (mi) fac foc di inati; l-fac pri cariva s-lu-acatsã inatea; arcedz, ngindu, nãirescu
{ro: (se) înfuria, deveni rău}
{fr: se mettre en colère; devenir méchant}
{en: infuriate; become bad}
ex: di-anda avu znjii si nsirti (s-apreasi, s-nãiri, s-featsi arãu, lu-acãtsarã dratslji) di nu lj-intrã vãrnu tu chefi

§ nsirtit (nsir-títŭ) adg nsirtitã (nsir-tí-tã), nsirtits (nsir-títsĭ), nsirtiti/nsirtite (nsir-tí-ti) – tsi s-featsi sertu; tsi lu-ari acãtsatã inatea; arceat, ngindat, nãirit
{ro: înfuriat, devenit rău}
{fr: mis en colère; devenu méchant}
{en: infuriated; who became bad}

§ nsirtiri/nsirtire (nsir-tí-ri) sf nsirtiri (nsir-tírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva si nsirteashti
{ro: acţiunea de a (se) înfuria, de a deveni rău}
{fr: action de se mettre en colère; de devenir méchant}
{en: action of infuriating; of becoming bad}

§ ascãpira-ri/ascãpirare (as-cã-pi-rá-ri) sf ascãpirãri (as-cã-pi-rắrĭ) – lucrul tsi s-fatsi cãndu ascapirã; scãpirari, fuldzirari, sfuldzirari
{ro: acţiunea de a scăpăra; scăpărare}
{fr: action de jaillir des étincelles; lueur vive et passagère}
{en: action of flashing lights, of discharging lightnings; sparkling and short-lived light}
ex: tu niori acãtsarã ascãpirãrli; bumbunidzãri, ascãpirãri; tu minuta a ascã-pirariljei

§ ascãpirãturã (as-cã-pi-rã-tú-rã) sf ascãpirãturi (as-cã-pi-rã-túri) – scãntealji inshitã dit agudirea-a sturnariljei cu amnarea; lunjina (shcurtã shi tricãtoari, tsi s-fatsi cãndu ascapirã tsiva; lucrul (mãnearlu) cu cari s-ascapirã scãntelj; ascãpirari
{ro: scăpărare}
{fr: lueur vive, rapide et passagère}
{en: fast, strong and short-lived light}

§ scapir (scá-pirŭ) vb I scãpirai (scã-pi-ráĭ), scãpiram (scã-pi-rámŭ), scãpiratã (scã-pi-rá-tã), scãpirari/scã-pirare (scã-pi-rá-ri) – (unã cu ascapir)
ex: aoa scapirã (scãn-tiljadzã) nã palã; lj-au scãpiratã ocljilj

§ scãpirat (scã-pi-rátŭ) adg scãpiratã (scã-pi-rá-tã), scãpirats (scã-pi-rátsĭ), scãpirati/scãpirate (scã-pi-rá-ti) – (unã cu ascãpirat)

§ scãpirari/scãpirare (scã-pi-rá-ri) sf scãpirãri (scã-pi-rắrĭ) – (unã cu ascãpirari)

{en: hasten, hurry on}
ex: ayiusea-l (agunjisea-l) tra s-bitiseascã; nu ti-ayiusea ashi cã va s-agiundzi tu chiro; cãtsaua tsi s-ayiuseashti (s-agunjiseashti) scoati cãtselj orghi; ayiusea-ti! (agunjisea-ti!); s-ayiusea s-yinã cama ntroarã

§ ayiusit2 (a-yĭu-sítŭ) adg ayiusitã (a-yĭu-sí-tã), ayiusits (a-yĭu-sítsĭ), ayiusiti/ayiusite (a-yĭu-sí-ti) – tsi s-agunjiseashti icã s-ari agunjisitã; agunjisit, arãchit, viisit, pristinisit
{ro: grăbit}
{fr: hâté, pressé}
{en: hastened}
ex: ahãt ayiusit (agunjisit) earam

§ ayiusiri2/ayiusire (a-yĭu-sí-ri) sf – ayiusiri (a-yĭu-sírĭ) – atsea tsi fatsi un cari s-agunjiseashti; agunjisiri, viisiri, pristinisiri
{ro: acţiunea de a (se) grăbi; grăbire}
{fr: action de (se) hâter}
{en: action of hastening}
ex: ayiusirea nu easti lucru bun

§ ayiusealã (a-yĭu-seá-lã) sf ayiuselj – mirachea tsi u-ari cariva tri fãtseari tsiva i agiundzeari iuva cãt cama agonja; agunjii, avrapã, curundeatsã
{ro: grabă, iuţeală}
{fr: hâte, vitesse, rapidité}
{en: haste, speed, swiftness}
ex: yini un cãlãrets cu ayiusealã (cu agunjii)

§ viisescu (vi-i-sés-cu) (mi) vb IV viisii (vi-i-síĭ), viiseam (vi-i-seámŭ), viisitã (vi-i-sí-tã), viisiri/viisire (vi-i-sí-ri) – (unã cu ayiusescu2)

§ viisit (vi-i-sítŭ) adg viisitã (vi-i-sí-tã), viisits (vi-i-sítsĭ), viisiti/viisite (vi-i-sí-ti) – (unã cu ayiusit2)

§ viisiri/viisire (vi-i-sí-ri) sf viisiri (vi-i-sírĭ) – (unã cu ayiusiri2)

ex: inima-ts bãrbatã (bãrbãteascã, inimarcã) sh-mari; muljerlj-a lor, bãrbati (gioani, ca bãrbatslji); aspuni-ti bãrbat (gioni, ca un bãrbat); aestã fu tu-un chiro bãrbatã (gioni) muljari

§ bãrbãtos (bãr-bã-tósŭ) adg bãrbãtoasã (bãr-bã-tŭá-sã), bãrbãtosh (bãr-bã-tóshĭ), bãrbãtoasi/bãrbãtoase (bãr-bã-tŭá-si) – (unã cu bãrbat2)
ex: spunea bãrbãtos (livendu ca un bãrbat)

§ bãrbãtin (bãr-bã-tínŭ) adg bãrbãtinã (bãr-bã-tí-nã), bãrbãtinj (bãr-bã-tínjĭ), bãrbãtini/bãrbãtine (bãr-bã-tí-ni) – (unã cu bãrbat2)
ex: muljari bãrbãtinã (eneryicã, ca un bãrbat)

§ bãrbãtoanji/bãrbãtoanje (bãr-bã-tŭá-nji) sf bãrbãtoanji/bãr-bãtoanje (bãr-bã-tŭá-nji) – muljari (feaminã) tsi easti ca un bãrbat shi ari hãri di bãrbat; bãrbatã, bãrbãtinã
{ro: (femeie) virilă}
{fr: (femme) virile}
{en: virile (woman)}
ex: muljari bãrbãtoanji (sarpi ca un bãrbat)

§ bãrbãtsãlji/bãrbãtsãlje sf fãrã pl –
1: hãrli tsi-l fac bãrbatlu s-hibã mascur; atsea tsi-l fatsi omlu s-hibã bãrbat (nu muljari);
2: harea-a omlui tsi easti gioni; bãrbãteatsã, giunatic, giuneatsã, sãrpitslãchi, livindeatsã
{ro: virilitate; vitejie}
{fr: virilité; vaillance}
{en: manliness, virility; bravery}

§ bãrbãteatsã (bãr-bã-teá-tsã) sf bãrbãtets (bãr-bã-tétsĭ) – faptul cã cariva easti bãrbat; ilichia tu cari omlu treatsi dit ficiureatsã shi s-lugurseashti bãrbat; harea-a omlui tsi-l fatsi s-hibã gioni, bãrbat; bãrbãtsãlji, giunatic, giuneatsã
{ro: bărbăţie, virilitate; vitejie, bravură}
{fr: virilité, bravoure, vaillance}
{en: virility; bravery}
ex: s-alumtã cu bãrbãteatsã (giuneatsã); aspusirã mari bãrbãteatsã (giunatic)

§ bãrbãtescu1 (bãr-bã-tés-cu) adg bãrbãteascã (bãr-bã-teás-cã), bãrbãteshtsã (bãr-bã-tésh-tsã), bãrbãteshti (bãr-bã-tésh-ti) – tsi ari s-facã cu faptul cã un easti bãrbat; tsi aspuni bãrbãtsãlji tu purtarea-a lui; ti/di bãrbat;
(expr:
1: bãrbãteshtili = lucrili purtati di bãrbats;
2: loclu bãrbãtescu (dit bisearicã) = loclu di nuntru shi ninti a bisearicãljei iu sta di-aradã bãrbatslji)
{ro: bărbătesc, viril, energic}
{fr: d’homme; mâle; viril; énergique}
{en: manly, male, virile, energetic}
ex: aestã-i scuturã bãrbãteascã (di bãrbat); bisearica ari unã parti bãrbãteascã (ti bãrbats) shi unã muljireascã: muljireasca easti dupã bãrbãteasca (atsea parti dit bisearicã iu sta di-aradã mash bãrbatslji); preftul ishi dit bãrbãteasca
(expr: partea iu sta bãrbatslji tu bisearicã) shi intrã tu muljireasca; alumtatic bãrbãtescu (ca di bãrbats); la arãu, muljerli la bãrbãteshtili
(expr: stranjili di bãrbats)

§ bãrbãteashti/bãr-bãteashte (bãr-bã-teásh-ti) adv – ca faptã di bãrbats; ca bãrbatslji; cu bãrbãteatsã
{ro: bărbăteşte; cu vitejie, brav}
{fr: virilement; bravement}
{en: like a man, in a manly fashion, bravely}
ex: s-alumtarã bãrbãteashti (ca bãrbatslji)

§ mbãrbãtedz (mbãr-bã-tédzŭ) (mi) vb I mbãrbãtai (mbãr-bã-táĭ), mbãrbãtam (mbãr-bã-támŭ), mbãrbãtatã (mbãr-bã-tá-tã), mbãrbãtari/mbãr-bãtare (mbãr-bã-tá-ri) – lj-dzãc a unui s-nu-lj hibã fricã shi si s-poartã ca un bãrbat; ãlj dau curagi; lj-fac gãireti; ãlj bag ciulichi la inimã; inimusescu
{ro: îmbărbăta, încuraja}
{fr: encourager, s’ar-mer de courage}
{en: encourage}
ex: acãtsai s-mi mbãrbãtedz (sã-nj fac gãireti); aestã harauã mbãrbãtã pri suldats; multu si mbãr-bãtã; cãndu vidzurã ma mãrlj-a lor cã suntu cu nãsh, si mbãrbãtarã (loarã curai); u mbãrbãtai (lj-ded curai) niheamã cã s-avea chirutã fari

§ mbãrbãtat (mbãr-bã-tátŭ) adg mbãrbãtatã (mbãr-bã-tá-tã), mbãrbãtats (mbãr-bã-tátsĭ), mbãrbãtati/mbãrbãtate (mbãr-bã-tá-ti) – tsi fu faptu tra s-nu-lj mata hibã fricã; tsi-lj s-ari datã curagi; tsi-lj s-ari faptã gãireti; inimusit
{ro: îmbărbătat, încurajat}
{fr: encouragé, armé de courage}
{en: encouraged}

§ mbãrbãta-ri/mbãrbãtare (mbãr-bã-tá-ri) sf mbãrbãtãri (mbãr-bã-tắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti mbãrbãtat (inimusit); inimusiri
{ro: acţiunea de a îmbărbăta, de a încuraja; îmbărbătare, încurajare}
{fr: action d’encourager, de s’armer de courage; encouragement}
{en: action of encouraging; encouragement}
ex: lj-adusi mari mbãrbãtari cãndu ishi ti nãs

§ bãrbãtedz (bãr-bã-tédzŭ) (mi) vb I bãrbãtai (bãr-bã-táĭ), bãrbãtam (bãr-bã-támŭ), bãrbãtatã (bãr-bã-tá-tã), bãrbãtari/bãrbãtare (bãr-bã-tá-ri) – crescu sh-mi fac bãrbat
{ro: creşte şi a deveni bărbat}
{fr: devenir un homme}
{en: become a man}
ex: s-bãrbãtã (criscu shi s-featsi bãrbat) di nu-l cunuscui

§ bãrbãtat (bãr-bã-tátŭ) adg bãrbãtatã (bãr-bã-tá-tã), bãrbãtats (bãr-bã-tátsĭ), bãrbãtati/bãrbãtate (bãr-bã-tá-ti) – cari ari criscutã shi s-ari faptã bãrbat
{ro: care a devenit bărbat}
{fr: qui est devenu un homme}
{en: who became a man}

§ bãrbãtari/bãrbãtare (bãr-bã-tá-ri) sf bãrbãtãri (bãr-bã-tắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva creashti shi s-fatsi bãrbat
{ro: acţiunea de a creşte şi de a deveni bărbat}
{fr: action de devenir un homme}
{en: action of becoming a man}

(expr: s-nãireashti); deadirã foc a hoarãljei
(expr: u-apreasirã hoara) sh-diunãoarã lo foc (s-apreasi); pipiryeili foc suntu (fig: ardu multu limba sh-gura); ficiorlu, dishtiptat foc (fig: multu dishtiptat, cu multã minti); njiclu, foc easti (fig: njiclu easti yiu, dishtiptat, sãrpit); foc nveatsã (fig: nveatsã multu ghini); foc lj-ari
(expr: aminã tufechea) shi-l vãtãmã; focu-s-featsi
(expr: s-ariciui, lu-acãtsã multu inatea); nipututlu ari focuri
(expr: truplu lj-ardi, ari cãlduri, ari heavrã); foc (fig: cripari, taxirati) mari tsi mi-agudi; am mari foc (fig: pãreari di-arãu) cã nu-l vidzui; amirãlu, apres foc
(expr: mplin di inati, nãirit multu, ariciuit), arapi apala; agiun eara, apres (mplin di inati) eara, ai si-sh scoatã foclu
(expr: si-sh scoatã inatea) pri hitsi

§ fucurinã (fu-cu-rí-nã) sf fucurinj (fu-cu-rínj) – loc tsi easti faptu maxus (ãn casã i nafoarã) tra s-ardã foclu; loclu iu s-ari faptã foc altãoarã; loc cu ciunushi; ficurinã, vatrã, veatrã, ugeachi, ugeac (fig: fucurinã = foc, pirã dit suflit)
{ro: vatră}
{fr: foyer, âtre}
{en: hearth, fireplace}
ex: sti fucurinã (vatrã), aspindzurã un cãrlig; tu vuloaga-atsea dit cheari, vedz nã fucurinã (foc, vatrã cu foc) tsi-ardi?; fucurina neasteasã (vatra cu foc tsi ardi dipriunã); calea-calea agiumsi la unã fucurinã; zbura la nã fucurinã cu altsã avinãtori; creashti fucurina (fig: foclu, pira) tu-a meu chept di picurar; dusi la fucurinã, iu mãcã, biu shi s-adrã tsai

§ ficurinã (fi-cu-rí-nã) sf ficurinj (fi-cu-rínj) – (unã cu fucurinã)

§ fucos (fu-cós) adg fucoasã (fu-cŭá-sã), fucosh (fu-cóshĭ), fucoasi/fucoase (fu-cŭá-si) – cari ardi shi ncãldzashti ca foclu (fig: fucos = (suflit, purtari, oclji, zboarã, etc.) tsi ascapirã shi ardi ca foclu, tsi arucã foc; tsi easti apres la purtari, sarpit, arceatcu, preshcav)
{ro: focos; pasionat, violent}
{fr: ardent; passionné}
{en: burning, hot; passionate}
ex: s-asteasirã ocljilj fucosh (fig: tsi ardea ca foclu); avea fatsa apreasã, fucoasã (fig: tsi ardea ca foclu)

{ro: voinicel}
{fr: tout jeune et vaillant}
{en: valiant youngster}
ex: un giunel (gioni ficiurac) shutsã sula; mumã, giuneauã (gioanã, babageanã) cu numã; ca giuneauã (inimarcã, babageanã) cum eshti; arsari sarpitã giuneaua; suntu sh-featili giuneali (gioani, babageani)

§ junel (jĭu-nélŭ) sm, sf juneauã (jĭu-neá-ŭã), junelj (jĭu-néljĭ), juneali/juneale (jĭu-neá-li) – (unã cu giunel)
ex: suntu sh-featili juneali; shi di nveastili juneali

§ giunop (gĭu-nópŭ) sm giunochi (gĭu-nóchĭ) – (unã cu giunel)
ex: un giunop di munti; giunochi mushats cu soari

§ junop (jĭu-nópŭ) sm junochi (jĭu-nóchĭ) – (unã cu giu-nel)
ex: junochi mushats ca soari

§ giunoplu (gĭu-nó-plu) sm giunoplji (gĭu-nóp-lji) – (unã cu giunel)
ex: muri un giunoplu; patru giunoplji nchisirã

§ giunami/giuname (gĭu-ná-mi) sf fãrã pl –
1: harea tsi-l fatsi omlu di easti tinir shi gioni; ilichia-a gionjlor, a oaminjlor tiniri;
2: harea tsi-l fatsi gionili tra s-hibã babagean (vãrtos, cuduman, zot, curagios sh-cutidzãtor, tsi nu s-aspari di-alumtã);
3: multimi di gionj, di oaminj babageanj (cudumanj, zots, gionj, etc., tsi nu s-aspar di-alumtã); junami, giunatic, giuneatsã, tinirami, tinireatsã, bãrbãteatsã, dãldãsiri, livindeatsã, etc.
{ro: tineret; bravură; mulţime de tineri, de oamenj viteji}
{fr: jeunesse; bravoure; nombre de vaillants}
{en: youth, boyhood, girlhood; bravery; number of youngsters, number of brave people}
ex: giunamea (tiniramea) nviscu frãntseshtsã; iu gioacã giunamea (tiniramea) n cor; mari giunami (vãrtushami, curagi, dãldãsiri) aspusi; tora, tu-aushami, scoati, cal, giunami (curagi, dãldãsiri); prots armãnj tu oi sh-giunami (bãrbãteatsã, giunatic); tradzits funea, lea giunami (tinirami); iu-i veaclja giunami! (giunatic!); yini multã giunami (multimi di tiniri, di gionj); giunamea tutã (tuts gionjlji, tuts tinirlji), di pit horli di avãrliga avea vinjitã

§ junami/juname (jĭu-ná-mi) sf fãrã pl – (unã cu giunami)
ex: trã marea-a lui junami

§ giunatic (gĭu-ná-ticŭ) sn giunatitsi (gĭu-ná-ti-tsi) shi giunaticuri (gĭu-ná-ti-curĭ) –
1: harea tsi-l fatsi omlu di easti tinir shi gioni; ilichia-a gionjlor, anjlj-a oaminjlor tiniri;
2: harea tsi-l fatsi gionili tra s-hibã babagean (vãrtos, cuduman, zot, curagios sh-cutidzãtor, tsi nu s-aspari di-alumtã); junatic, giuneatsã, bãrbãteatsã, tinireatsã, giunami, tinirami, dãldãsiri, livindeatsã, etc.
{ro: tineret; bravură}
{fr: jeunesse; bravoure}
{en: youth, boyhood, girlhood; bravery}
ex: nveatsã tu giunatic (anjlji tsi eshti tinir), s-ti tindzã tu-aushatic; ta s-nã batim cu giunatic (cu curagi, cu bãrbãteatsã); atumtsea s-vidzu giunaticlu (giuneatsa, bãrbãteatsa) a tutulor; aspusirã mari giunatic (bãrbãteatsã) a noshtri tu-aestu polim; pot s-fac seamni shi ciudii cu giunaticlu a meu

§ junatic (jĭu-ná-ticŭ) sn junatitsi (jĭu-ná-ti-tsi) shi junaticuri (jĭu-ná-ti-curĭ) – (unã cu giunatic)
ex: tru junatic (bãrbãteatsã) nintricutã

§ giuneatsã (gĭu-neá-tsã) sf giunets (gĭu-nétsĭ) – (unã cu giunatic)
ex: io nu-am vidzutã ahãtã giuneatsã (giunatic, bãrbãteatsã); nu vor giuneatsã (bãrbãteatsã) ascumtã; e, ficiorlj-a mei, sh-giuneatsã s-u-aspunã omlu sh-va loclu-a ljei; feci multi giunets tu chirolu-a meu; cum s-chearã ahtari tinireatsã sh-ahtari giuneatsã; crimã pi giuneatsa-a ta, mushat-gione

§ giunescu (gĭu-nés-cu) adg giuneascã (gĭu-neás-cã), giuneshtsã (gĭu-nésh-tsã), giuneshti/giuneshte (gĭu-nésh-ti) – tsi ari s-facã cu-un gioni, cu giunamea, cu giunaticlu-a unui om; tsi easti faptu ca di-un gioni, ca di un om dãldãsit, livendu; di (om) gioni; junescu
{ro: tineresc; vitejesc}
{fr: d’homme jeune, d’homme vaillant}
{en: of young man; heroic, brave}
ex: u nviscu tu stranji giuneshti (di gioni, di oaminj tiniri); giunescul (di om gioni, dãldãsit) a tãu dor

§ junescu (jĭu-nés-cu) adg juneascã (jĭu-neás-cã), juneshtsã (jĭu-nésh-tsã), juneshti/juneshte (jĭu-nésh-ti) – (unã cu giunescu)
ex: cãntitsli juneshti (di gionj, di giunatic, di bãrbãteatsã)

§ giuneashti/giuneashte (gĭu-neásh-ti) adv – ca faptu di-un gioni; faptu cu giuneatsã
{ro: vitejeşte}
{fr: vaillament, bravement}
{en: bravely}
ex: giuneashti (cu giuneatsã, ca un gioni), nã noapti s-bãtu

§ juneshti/juneshte (jĭu-nésh-ti) adv – (unã cu giuneashti)
ex: tut imnãndalui juneshti (giuneashti, ca gionjlji, cu bãrbãteatsã)