|
|
ribilipsescu
ribilipsescu (ri-bi-lip-sés-cu) vb IV – vedz tu rebil
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: rebilbanderã
banderã (ban-dé-rã) sf banderi/bandere (ban-dé-ri) – cumatã di pãndzã (mitasi, carti, etc.), acãtsatã di un shcop, cari ari di-aradã ma multi buei sh-cari pãrãstiseashti (ca semnu ahoryea) un stat (unã sutsatã, unã hoarã, unã cumpanii, etc.); panderã, flamburã, flamurã, bãirachi, bairacã, bãryeachi;
(expr:
1: scol bandera = (i) mi scol contra-a statlui; mut caplu; fac panastasi; mi ribilipsescu; (ii) mut boatsea;
2: shutsã bandera = s-turnã, s-alãxi;
3: fur cu banderã = fur cu-anami, cunuscut di tuts)
{ro: drapel, steag}
{fr: étendard, drapeau}
{en: flag, banner}
ex: bandera turtseascã easti veardi
§ panderã (pan-dé-rã) sf panderi/pandere (pan-dé-ri) – (unã cu banderã)
ex: u sculã pandera
(expr: featsi panastasi)
rebil
rebil (ré-bilŭ) sm, sf, adg rebilã (ré-bi-lã), rebilj (ré-biljĭ), rebili/rebile (ré-bi-li) – tsi nu ascultã di nomurli-a statlui iu bãneadzã ma fatsi dupã cum va el; tsi s-alumtã contra-a nomurlor shi a chivernisiljei dit locurli iu bãneadzã; tsi lja parti la unã ximutari (panastasi) contra-a puteariljei di stat; arebil, sculat, ximutat, mutat, ribilipsit, epanastat; (fig: rebil = tsi easti fãrã lucru cã nu poati si sh-aflã)
{ro: rebel, şomer}
{fr: rebelle, chômeur}
{en: rebel, unemployed}
ex: arbineshlji suntu rebilj
§ arebil (a-ré-bilŭ) sm, sf, adg arebilã (a-ré-bi-lã), arebilj (a-ré-biljĭ), arebili/arebile (a-ré-bi-li) – (unã cu rebil)
ex: lj-avea sultanlu arebilj
§ ribiljo (ri-bi-ljĭó) sm ribiljadz (ri-bi-ljĭádzĭ) – mutarea cap (ximutarea) tsi u fatsi omlu cari nu va s-ascultã di nomurli astãsiti di domnu-su (di chivernisi, di vãsilii); neascultarea (neapruchearea) a arãdzlor astãsiti shi aprucheati di altsã; panastasi, ribilipsiri, rebilipsiri, ribiljusiri, mutari, ximutari, sculari
{ro: rebeliune}
{fr: rébellion}
{en: rebellion}
§ ribilipsescu (ri-bi-lip-sés-cu) vb IV ribilipsii (ri-bi-lip-síĭ), ribilipseam (ri-bi-lip-seámŭ), ribilipsitã (ri-bi-lip-sí-tã), ribilipsiri/ribilipsire (ri-bi-lip-sí-ri) – mut caplu (ximut, scol) sh-nu voi s-ascultu di-arãdzli shi nomurli astãsiti di domnul a meu (di chivernisi, di vãsilii); scol panastasi contra-a statlui iu bãnedz (sh-a oaminjlor a lui); rebilipsescu, ribiljusescu, mut caplu, scol panastasi, ximut
{ro: (se) răscula}
{fr: révolter, tomber dans le desordre}
{en: rebel, revolt}
§ ribilipsit (ri-bi-lip-sítŭ) adg ribilipsitã (ri-bi-lip-sí-tã), ribilipsits (ri-bi-lip-sítsĭ), ribilipsi-ti/ribilipsite (ri-bi-lip-sí-ti) – tsi s-featsi rebil; tsi mutã caplu; rebilipsit, ribiljusit, sculat, mutat, ximutat, epanastat
{ro: răsculat}
{fr: révolté, tombé dans le desordre}
{en: rebelled, revolted}
scol
scol (scólŭ) (mi) vb I sculai (scu-láĭ), sculam (scu-lámŭ), sculatã (scu-lá-tã), sculari/sculare (scu-lá-ri) –
1: analtsu (mut) un lucru dit loclu iu s-aflã ashtirnut (tra s-lu fac si sta mprostu i s-lu duc, si s-ducã tu-altu loc);
2: es dit ashtirnut dupã tsi mi dishteptu dit somnu; es dit crivati dupã tsi mi fac ghini sh-mi vindic dupã unã lãngoari, etc.; ascol, nscol, analtsu, mprustedz, mut;
(expr:
1: scol measa (misalea) = mut measa, ljau mãcãrli tsi s-aflã pri measã (di-aradã dupã tsi bitiseashti measa);
2: scol loclu = aspargu isihia-a loclui, dishteptu loclu (cu aurlarea, cãntarea, shimãtãlu tsi fac, etc.);
3: si scoalã vimtu = acatsã s-batã vimtul;
4: scol un cãntic = scot (ngrãpsescu) un cãntic (puizii) trã cariva tsi-ari faptã un giunatic, un lucru ti-anami;
5: nji si scoalã mintea = nj-si minteashti mintea, glãrescu di minti;
6: si scoalã dit mortsã = nyeadzã;
7: s-lu scol dãvii = s-lu dau tru giudets, s-fac plãngu la chivernisi contra-a lui;
8: scol, scol cap, nj-scol panastasi = mi mut (ximut, ribilipsescu) contra-a chivernisiljei (a statlui, a vãsiljelui, etc.), nchisescu unã panastasi)
{ro: scula, mişca, ridica, trezi din somn, însănătoşi}
{fr: lever, relever; enlever le couvert; réveiller; recouvrer la santé}
{en: raise, lift, awake (from sleep), get out of bed, heal}
ex: am un cal cu sumar, sumarlu s-lji sculari, dai di unã-ambari (angucitoari: sinduchea); scoalã-ti tini si shed io; scoalã-l di mpadi (lja-l, mutã-l; fã-l si sta mprostu); tu-apiritã si scoalã mã-sa (s-dishteaptã sh-easi dit ashtirnut); nica nu si sculã (nu inshi dit ashtirnut) linivoasa; si sculã (lj-tricu lãngoarea), easti ghini; si sculã (s-vindicã sh-ishi dit ashtirnut) dupã-unã lungã lãngoari; scularã
(expr: mutarã mãcãrli di pri) measa; prota yinlu si-lj si scoalã
(expr: si-l si lja, s-nu-lj si da yin s-bea); pita tsi-armasi u scularã
(expr: tsãnurã, loarã di pri measã) tri seara; si scoalã
(expr: acatsã s-batã) di cu noaptea un vimtu; cãntã muntsãlj di si scoalã
(expr: di-lj dishteaptã dit isihia tu cari s-afla); tãmpãnarlji scula loclu
(expr: lj-aspãrdzea isihia-a loclui cu shimãtãlu tsi fãtsea); di minti si scoalã
(expr: lj-si minteashti mintea, glãreashti di minti); lji si sculã mintea
(expr: glãri di minti); s-nu nji scoalã
(expr: ngrãpseascã un) cãntic ãn hoarã; truoarã cãntic nã sculã