Dictsiunar

ratsã (rá-tsã) sf ratsã (rá-tsã) – multimi di oaminj cari suntu di idyea arãzgã (multi ori, zburãscu idyea limbã, au idyea pisti sh-aduchescu cã fac parti dit idyiul popul, cã au i cã nu au un stat di-a lor); farã, popul, poplu, mileti, ghimtã, gintã, ginti, ginsã, yenos, ratsã, zintunji
{ro: naţiune}
{fr: peuple, nation}
{en: people, nation}
ex: ntsãpãturi a dushmanjlor a ratsãljei (miletiljei) a noastrã; trã ratsa (fara) a noastrã

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

acoapir

acoapir (a-cŭá-pirŭ) (mi) vb IV acupirii (a-cu-pi-ríĭ), acupiream (a-cu-pi-reámŭ), acupiritã (a-cu-pi-rí-tã), acupiriri/acupirire (a-cu-pi-rí-ri) – aruc tsiva pristi un lucru tra s-nu s-veadã tsi easti (s-lu apãr, s-lu-ascundu, etc.); ngrop, nvilescu, ascundu;
(expr:
1: u-acoapir luguria = fac ashi tra s-nu s-veadã icã s-nu si zburascã di-un lucru slab tsi lu-am faptã;
2: acoapir foclu = lu-astingu foclu (tu chirolu veclju, tu muntsã, tra si s-astingã foclu, s-acupirea cu loc!);
3: lu-acupirim = arcãm loc pristi mortu; lu ngrupãm)
{ro: acoperi}
{fr: couvrir, cacher, enterrer}
{en: cover, hide, bury}
ex: s-acupiri cu bidenea, cu sarica; acoapirã-ti cu cupãranlu; sfrãntsealili lj-acoapirã bratsãli; acupirits-vã cã da ploai; acoapirã (nvilea cu loc, astindzi) foclu; acoapirã-mi di furlichi
(expr: s-nu dzãtsets a vãrnui, s-ascundets furlichea tsi-am faptã); lu-acupirirã
(expr: lu ngruparã) sum chin

§ acupirit1 (a-cu-pi-rítŭ) adg acupiritã (a-cu-pi-rí-tã), acupirits (a-cu-pi-rítsĭ), acupiriti/acupirite (a-cu-pi-rí-ti) – cari ari tsiva pristi el tsi lu-ascundi; nvilit, ascumtu, ngrupat
{ro: acoperit}
{fr: couvert, caché}
{en: covered, hidden}
ex: cheptul acupirit (mplin) di peri

§ acupiriri/acu-pirire (a-cu-pi-rí-ri) sf acupiriri (a-cu-pi-rírĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu acoapirã tsiva; nviliri, ascundeari, ngrupari
{ro: acţiunea de a acoperi; acoperire}
{fr: action de couvrir}
{en: action of covering}

§ acupirit2 (a-cu-pi-rítŭ) adg acupiritã (a-cu-pi-rí-tã), acupirits (a-cu-pi-rítsĭ), acupiriti/acupitite (a-cu-pi-rí-ti) – tsi ascundi simtsãmintili dealihea tsi li-ari shi spuni altili minciunoasi; minciunos, ipucrit, ascumtu, fãts-fãts, cãrbuni nvilit, pãndzã cu dauã fãts, etc.
{ro: ipocrit}
{fr: hypocrite}
{en: hypocrite}
ex: afirea-ti di om acupirit (ipucrit); tsi om acupirit (ascumtu) easti!

§ neacupirit1 (nea-cu-pi-rítŭ) adg neacupiritã (nea-cu-pi-rí-tã), neacupirits (nea-cu-pi-rítsĭ), neacupiriti/neacu-pirite (nea-cu-pi-rí-ti) – cari nu-ari tsiva pristi el tra s-lu-ascundã; ninvilit, neascumtu, ningrupat

{ro: neacoperit}
{fr: decouvert}
{en: uncovered}

§ neacupiriri/neacupirire (nea-cu-pi-rí-ri) sf neacupiriri (nea-cu-pi-rírĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu nu acoapirã (alasã dizvilit) tsiva; ninviliri, neascundeari, ningrupari
{ro: acţiunea de a nu acoperi; neacoperire}
{fr: action de ne pas couvrir, de decouvrir}
{en: action of not covering, of uncovering}

§ neacupirit2 (nea-cu-pi-rítŭ) adg neacupiritã (nea-cu-pi-rí-tã), neacupirits (nea-cu-pi-rítsĭ), neacupiriti/neacupitite (nea-cu-pi-rí-ti) – tsi easti dishcljis (shi nu-ascundi simtsãmintili dealihea tsi li ari tra si spunã altili minciunoasi); cari nu easti ipucrit
{ro: care nu este ipocrit}
{fr: qui n’est pas hypocrite}
{en: who is not an hypocrite}

§ acupirãturã (a-cu-pi-rã-tú-rã) sf acupirãturi (a-cu-pi-rã-túrĭ) – lucrul cu cari s-acoapirã tsiva; anvãliturã, anvãlitoari
{ro: acoperitură}
{fr: couverture}
{en: cover}

§ acupirãmintu (a-cu-pi-rã-mín-tu) sn acupirãminti/acupirãminte (a-cu-pi-rã-mín-ti) – lucrul cu cari s-acoapirã tsiva (om, casã, lucru, etc.); cuvertã, yeambulã, vilendzã, doagã, etc.; citii, cupirish
{ro: pătură, acoperământ; acoperiş}
{fr: couverture; toit; hausse}
{en: cover, blanket; roof}
ex: bagã acupirãmintili pristi sãmari; noi avem putsãni acupirãminti (vilendzã)

§ cupirish (cu-pi-ríshĭŭ) sf cupirishuri (cu-pi-rí-shĭurĭ) – partea di casã tsi u-acoapirã; citii, acupirãmintu
{ro: acoperiş}
{fr: toit}
{en: roof}

§ discoapir (dis-cŭá-pirŭ) (mi) vb IV discupirii (dis-cu-pi-ríĭ), discupiream (dis-cu-pi-reámŭ), discupiritã (dis-cu-pi-rí-tã), discupiriri/discupirire (dis-cu-pi-rí-ri) – dau di-unã parti acupirãmintul cu cari easti-acupirit (anvilit) un lucru sh-lu-aspun ashi cum easti dealihea; aflu un lucru tsi eara ascumtu sh-lu scot tu migdani, tra s-lu veadã tutã dunjaea; dizgrop, dizvãlescu, dizvilescu
{ro: dezveli, descoperi, divulga}
{fr: (se) dévoiler, (se) decouvrir, divulguer}
{en: discover, unwrap, disclose}
ex: ficiorlu s-discupiri (s-disvãli); u discupirit (u-aflat, u-aspusit) furlichea?; nu vru s-nji discoapirã (s-nj-aspunã) tsiva; mi discupirii (dizvãlii) cã nj-eara cãldurã; s-nu tsiva di s-discoapirã (di s-aspun cari suntu, tsi minduescu dealihea) un di-alantu

§ discupirit (dis-cu-pi-rítŭ) adg discupiritã (dis-cu-pi-rí-tã), discupirits (dis-cu-pi-rítsĭ), discupiriti/discupirite (dis-cu-pi-rí-ti) – tsi-lj s-ari scoasã acupirãmintul cu cari easti nvãlit (acupirit, anvãrtit) un lucru; dizvãlit, dizvilit, discupirit
{ro: dezvelit, descoperit, divulgat}
{fr: dévoilé, decouvert, divulgué}
{en: discovered, unwrapped, disclosed}

§ discupiriri/discupi-rire (dis-cu-pi-rí-ri) sf discupiriri (dis-cu-pi-rírĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu discoapirã tsiva; dizgrupari, dizvãliri, dizviliri
{ro: acţi-unea de a dezveli, de a descoperi, de a divulga; dezvelire, desco-perire, divulgare}
{fr: action de (se) dévoiler, de (se) decouvrir, de divulguer}
{en: action of discovering, of unwraping, of disclosing}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

albu

albu (ál-bu) adg albã (ál-bã), alghi (ál-ghi), albi/albe (ál-bi) – unã hromã tsi sh-u-adutsi multu cu-atsea a laptilui (a neauãljei, a azvestiljei, etc.); albat, cil; (fig:
1: albu = (i) tsi easti curat (cu truplu shi cu suflitlu) fãrã nitsiunã murdãrii icã lãeatsã tu inimã; cari nu-ari stepsu; (ii) tsi easti hãrios, caluziric; expr:
2: alghi (ál-ghi) sm pl = paradz (di-asimi);
3: albi/albe (ál-bi) sf pl = (i) stranji albi (ii) hiintsi scoasi dit mintea-a omlui tsi s-aspun tu fandazmili shi pãrmitili dit lao, multi ori ca feati multu mushati (dzãni) sh-alti ori ca muljeri arali, cari au puteri tsi es dit nomurli di-aradã a fisiljei; argheandi, dzãni, zãni, mushati, dultsi;
4: stãmãna albã = stãmãnã dit preasinjli mãri cãndu s-mãcã oauã sh-lãpturi;
5: nji scoati peri alghi = mi-aushashti cu-atseali tsi-nj featsi; mi tirinseashti; nj-scoati suflitlu; nj-fatsi multi urãtets, nj-adutsi multi cripãri;
6: lu scot cu fatsa albã = lu scot curat, fãrã stepsu, nu-l dau di-arshini;
7: trec ca dzua-atsea alba = trec unã banã mplinã di ghinets shi iftihii;
8: ne albã, ne lai = nu easti ni unã ni alantã; zbor tsi s-dzãtsi cãndu easti greu s-lu ifhãrãstiseshti pi-atsel tsi nu va ni unã ni altã;
9: ma s-nu hibã albã, va hibã lai = lipseashti s-hibã un di dauã lucri; ma s-nu hibã unã, va s-hibã-alantã)
{ro: alb; bani (de argint); straie albe, iele}
{fr: blanc; monnaie (d’argent); habits blancs, fées, génies malfaisants}
{en: white; silver coins; white clothes, fairies; evil genies}
ex: pri-un cal albu (cil) nãs cãvalã; ma alb di albul cair; albã-i sh-neaua, ma u chishi cãnjlji; alghi
(expr: paradz) tu pundzã, shi peshti tu muntsã; alghilj
(expr: paradzlji) bitisescu lucrul; tu albi
(expr: strani albi) gionjlji tuts intrarã; lai mash albili
(expr: stranjili albi); vinjirã albili
(expr: dzãnili) trei; agiumsi ca s-nu sh-veadã per albu (s-nu s-veadã aush); feate, vrets s-amintats fumealji albã (fig: hãrioasã)?; s-hii albã (fig: hãrioasã, caluziricã) feata-a mea; albã (fig: hãrioasã) sã-nj ti ved; bets dit misuri albi; cãt veadi albul (fig: curatlu, nistipsitlu) soari; easti cu fatsa albã
(expr: nistipsitã), nu-ari faptã tsiva; lu scoasi cu fatsa albã
(expr: nu-l featsi di-arshini); vrea s-easã cu fatsa albã
(expr: s-nu s-facã di-arshini); vinjirã albili

(expr: dzãnili) trei; agudit di albi
(expr: dzãni); trã Stã-Vinjiri va ishim tu albi
(expr: stranji albi); ishii cu fatsa albã
(expr: fãrã stepsu)

§ albat (al-bátŭ) adg albatã (al-bá-tã), albats (al-bátsĭ), albati/albate (al-bá-ti) – (unã cu albu)
ex: cari-i ma albatã (albã)?

§ albeatsã (al-beá-tsã) sf albets (al-bétsĭ) –
1: harea tsi fatsi lucrul tra s-hibã albu; algheatsã;
2: partea albã tsi s-mãcã di nãuntrul a oului; albush;
3: bueaua (pulbirea, pudra) albã tsi sh-u bagã muljerli pri fatsã tra s-aspunã ma mushati
{ro: albeaţă; albuşul de ou; fard alb}
{fr: blancheur; blanc d’oeuf; fard blanc}
{en: whiteness; egg-white; white make-up}
ex: albeatsa-a ocljului; lu agru-brui, cu albetsli (albetsli a ocljilor); oulu ari croc (partea galbinã) shi albeatsã (partea albã); sh-deadi cu albetsuri (pudrã albã di fatsã); sh-bãgã albeatsã pri fatsã; albeatsa (albushlu) di ou nu mi-ariseashti

§ algheatsã (al-ghĭá-tsã) sf alghets (al-ghĭétsĭ) – (unã cu albeatsã)
ex: algheatsa-a neauãljei; s-nu mi schinã pisti fatsã cã-nj lja algheatsa sh-arushatsa

§ albush1 (al-búshĭŭ) sn albushi/albushe (al-bú-shi) shi albushuri (al-bú-shĭurĭ) – partea albã tsi s-mãcã di nãuntrul a oului; albeatsã
{ro: albuşul de ou}
{fr: blanc d’oeuf}
{en: egg-white}

§ alber (al-bérŭ) adg alberã (al-bé-rã), alberi (al-bérĭ), alberi/albere (al-bé-ri) – cu perlji tsi da ca pi galbin; arus, rus, albush
{ro: blond}
{fr: blond}
{en: blond}
ex: feata-atsea alberã (arusã); era cu perlu-alber

§ albush2 (al-búshĭŭ) adg albushi/albushe (al-bú-shi), albush (al-búshĭ), albushi/albushe (al-bú-shi) – (unã cu alber)

§ alburiu (al-bu-ríŭ) adg alburii (al-bu-rí-i), alburii (al-bu-ríĭ), alburii (al-bu-ríĭ) – unã hromã tsi da ca pi albã-sivã tsi sh-u-adutsi niheamã cu hroma-a cinushiljei i a pljumbului
{ro: alburiu}
{fr: blanchâtre}
{en: whitish}
ex: tserlu easti alburiu (tsi da ca pi albu-siv)

§ alghescu (al-ghĭés-cu) vb IV alghii (al-ghíĭ), algheam (al-ghĭámŭ), alghitã (al-ghí-tã), alghiri/alghire (al-ghí-ri) – fac un lucru tra s-hibã albu; buisescu un lucru tu albu; mi ved albu; (fig:
1: alghescu = (i) mi fac hãrios; (ii) aspel stranjili sh-li fac curati (albi); (iii) nj-si fac perlji alghi, aushescu; (iv) algheashti = apirã, creapã dzua; (v) algheashti = s-alãnceashti di diparti; expr:
2: nj-alghescu ocljilj (di foami) = nu mata pot s-aravdu;
3: nj-alghescu perlji = aushescu;
4: nj-algheashti fatsa = mi fac om tinjisit;
5: alghii noaptea; avui nã noapti albã = avui nã noapti nidurnjitã; nu durnjii tutã noaptea;
6: mi-alghish ca ocljul ali gai = mi prucupsish)
{ro: albi}
{fr: blanchir}
{en: whiten}
ex: vedz tu munti iu algheashti (iu s-veadi albã) atsea bãrtsiri?; algheashti (fig: s-alãnceashti di diparti) unã hoarã aclo largu; pãn iu neurli alghescu; pãnã s-algheascã (fig: s-aushascã) bãrbat-nju; alghii (fig: aushii) pãnã s-ti nvets; cãndu lihoana s-dutsea tu vãrã casã cu natlu n bratsã, nicuchira-a atsiljei casã lu-alghea (fig: lu nvishtea) cu lãnã albã, tra s-aushascã; s-duc s-algheascã (fig: s-aspealã stranji) la izvur; s-algheshti (fig: s-ausheshti ghini, s-bãnedz hãrioasã), hilja-a mea; s-bãneadzã pãnã s-algheascã (fig: pãnã s-aushascã, pãnã va-lj si facã perlji alghi); ca Elimbul s-algheshti (fig: s-ausheshti); ninga nu alghi (fig: nu-apiri), easti noapti; sculats-vã, cã alghi (fig: apiri) nafoarã; alghi (fig: apiri) di nghios; nj-alghirã ocljilj di foami (acats pãndzinã la oclji di foami; escu multu-agiun); cãndu va ts-algheascã ocljilj di foami
(expr: cãndu nu va mata pots s-aravdzã di-agiun tsi eshti); trã nãsh nj-alghescu ocljilj
(expr: nu mata pot di dorlu-a lor)

§ alghit (al-ghítŭ) adg alghitã (al-ghí-tã), alghits (al-ghítsĭ), alghiti/alghite (al-ghí-ti) – tsi easti faptu tra s-aspunã albu; tsi easti hãrios; tsi-ari aushitã; tsi ari apiritã
{ro: albit}
{fr: blanchi, vieilli}
{en: whitened, who became old}
ex: easti multu-alghit (fig: multu-aushit)

§ alghiri/alghire (al-ghí-ri) sf alghiri (al-ghírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu algheashti tsiva, etc.
{ro: acţiunea de a albi}
{fr: action de blanchir}
{en: action of whitening}

§ alghiturã (al-ghi-tú-rã) sf alghituri (al-ghi-túrĭ) – un stranj (cãmeashi, sindoni, etc.) tsi s-aspealã; aushatic
{ro: albitură}
{fr: blanchissure}
{en: washing}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

ambrãtsari/ambrãtsare

ambrãtsari/ambrãtsare (am-brã-tsá-ri) sf – vedz tu brats

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: brats

ambrãtsat

ambrãtsat (am-brã-tsátŭ) adg – vedz tu brats

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: brats

amurtsãscu

amurtsãscu (a-mur-tsắs-cu) vb IV amurtsãi (a-mur-tsắĭ), amur-tsam (a-mur-tsámŭ), amurtsãtã (a-mur-tsắ-tã), amurtsãri/amur-tsãre (a-mur-tsắ-ri) – cher trã putsãn chiro putearea tsi u-am tra s-aduchescu i s-min unã parti di trup (cicior, mãnã, dintsã, etc.); amurtu, murtu, ngurdescu (di-arcoari), ngucinedz (di-arcoari);
(expr:
1: amurtsãscu di-arcoari (di fricã, etc.) = shed ca sturlu (ca lemnul, ca marmura, di fricã, di-arcoari, di leani, etc.); nlimnescu, mãrmurisescu;
2: ficiorlji mãcã tsãpurnji, sh-a-aushlor lã amurtsãscu dintsãlj; un mãcã pruni agri sh-a altui lj-amurtsãscu dintsãlj = s-dzãtsi cãndu un stipseashti shi stepsul s-arucã pi altu)
{ro: amorţi}
{fr: engourdir; émousser; agacer les dents}
{en: numb, grow numb; become dull}
ex: truplu lj-avea amurtsãtã; nj-amurtsãrã dintsãlj di agru-pruni; nj-amurtsãrã (nji ngucinarã, nji ngljitsarã) cicioarli di-arcoari; amurtsãi (fig: mãrmurisii) di fricã

§ amurtsãt1 (a-mur-tsắtŭ) adg amurtsãtã (a-mur-tsắ-tã), amurtsãts (a-mur-tsắtsĭ), amurtsãti/amurtsãte (a-mur-tsắ-ti) – tsi ari chirutã putearea tra s-minã i s-aducheascã (unã parti di trup); amurtat, murtat, ngurdit, ngucinat
{ro: amorţit}
{fr: engourdi; émoussé; agacé (dents)}
{en: numb, dull}
ex: easti-amurtsãt (fig: linãvos)

§ amurtsãri/amurtsãre (a-mur-tsắ-ri) sf amurtsãri (a-mur-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu amurtsashti tsiva; amurtari, murtari, ngurdiri, ngucinari
{ro: acţiunea de a amorţi; amorţire}
{fr: action d’engourdir; d’émousser; d’agacer les dents}
{en: action of growing numb; of becoming dull}

§ amurtu (a-múr-tu) vb I amurtai (a-mur-táĭ), amurtam (a-mur-támŭ), amurtatã (a-mur-tá-tã), amurtari/amurtare (a-mur-tá-ri) – (unã cu amurtsãscu)
ex: amurtarã mãnjli sh-cicioarli a natlui

§ amurtat (a-mur-tátŭ) adg amurtatã (a-mur-tá-tã), amurtats (a-mur-tátsĭ), amurtati/amurtate (a-mur-tá-ti) – (unã cu amurtsãt1)

§ amurtari/amurtare (a-mur-tá-ri) sf amurtãri (a-mur-tắrĭ) – (unã cu amurtsãri)

§ murtu (múr-tu) vb I murtai (mur-táĭ), murtam (mur-támŭ), murtatã (mur-tá-tã), murtari/murtare (mur-tá-ri) – (unã cu amurtsãscu)

§ murtat (mur-tátŭ) adg murtatã (mur-tá-tã), murtats (mur-tátsĭ), murtati/murtate (mur-tá-ti) – (unã cu amur-tsãt1)

§ murtari/murtare (mur-tá-ri) sf murtãri (mur-tắrĭ) – (unã cu amurtsãri)

§ amurtsãturã (a-mur-tsã-tú-rã) sf amurtsãturi (a-mur-tsã-túrĭ) – starea tu cari s-aflã un lucru tsi easti amurtsãt
{ro: amorţeală, amorţitură}
{fr: engourdissement}
{en: numbness}

§ dizmurtsãscu (diz-mur-tsắs-cu) vb IV dizmurtsãi (diz-mur-tsắĭ), dizmurtsam (diz-mur-tsámŭ), dizmurtsãtã (diz-mur-tsắ-tã), dizmurtsãri/dizmurtsãre (diz-mur-tsắ-ri) – aduchescu cã-nj yini diznou putearea (tsi u-aveam ninti) tra s-min unã parti di trup tsi nj-avea amurtsãtã; dizmurtu;
(expr:
1: dizmurtsa foclu = cãrtea-l, mintea-l niheamã foclu;
2: ficior dizmurtsãt = ficior yiu, tsi nu sta isih, tsi fatsi multi lucri)
{ro: dezmorţi}
{fr: dégourdir}
{en: lose one’s numb feeling; restore circulation}
ex: nj-dizmurtsãi cicioarili

§ dizmurtsãt (diz-mur-tsắtŭ) adg dizmurtsãtã (diz-mur-tsắ-tã), dizmurtsãts (diz-mur-tsắtsĭ), dizmurtsãti/dizmurtsãte (diz-mur-tsắ-ti) – tsi nu mata easti amurtsãt; tsi-lj tricu amurtsãrea; dizmurtat
{ro: dezmorţit}
{fr: dégourdi; qui n’est plus agacé}
{en: who is no longer numb}

§ dizmurtsãri/dizmurtsãre (diz-mur-tsắ-ri) sf dizmurtsãri (diz-mur-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu dizmurtsashti tsiva; dizmurtari
{ro: acţiunea de a dezmorţi; dezmorţire}
{fr: action de dégourdir; dégourdissement}
{en: action of losing numbness}

§ dizmurtu (diz-múr-tu) vb I dizmurtai (diz-mur-táĭ), dizmurtam (diz-mur-támŭ), dizmurtatã (diz-mur-tá-tã), dizmurtari/dizmurtare (diz-mur-tá-ri) – (unã cu dizmurtsãscu)
ex: lj-si dizmurtarã bratsãli

§ dizmurtat (diz-mur-tátŭ) adg dizmurtatã (diz-mur-tá-tã), dizmurtats (diz-mur-tátsĭ), dizmurta-ti/dizmurtate (diz-mur-tá-ti) – (unã cu dizmurtsãt)

§ dizmurta-ri/dizmurtare (diz-mur-tá-ri) sf dizmurtãri (diz-mur-tắrĭ) – (unã cu dizmurtsãri)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

angãljisescu

angãljisescu (an-gã-lji-sés-cu) (mi) vb IV angãljisii (an-gã-lji-síĭ), angãljiseam (an-gã-lji-seámŭ), angãljisitã (an-gã-lji-sí-tã), angãljisi-ri/angãljisire (an-gã-lji-sí-ri) – lu-acats mbratsã sh-lu stringu la cheptu (di-aradã di vreari, di dor, cã nu-l vidzui di multu chiro, etc.); mbrãtsitedz, mbrãtsishedz, mbrãtsushedz, ambratsit, ambrats, hiritsescu, ncurpiljedz, gugustedz, pushtuescu
{ro: îmbrăţişa}
{fr: embrasser}
{en: embrace}
ex: mã-sa lu-angãljisi (lu-ambrãtsitã); lu-angãljisii (lu mbrãtsitai) di doauã ori

§ angãljisit (an-gã-lji-sítŭ) adg angãljisitã (an-gã-lji-sí-tã), angãljisits (an-gã-lji-sítsĭ), angãljisiti/angãljisite (an-gã-lji-sí-ti) – tsi easti acãtsat mbratsã (ãn bratsã) di cariva; mbrãtsitat, mbrãtsishat, mbrãtsushat, ambrãtsitat, ambrãtsat, hiritsit, ncurpiljat, gugustat, pushtuit
{ro: îmbrăţişat}
{fr: embrassé}
{en: embraced}

§ angãljisiri/angãljisire (an-gã-lji-sí-ri) sf angãljisiri (an-gã-lji-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti angãljisit; mbrãtsitari, mbrãtsishari, mbrãtsushari, ambrãtsitari, ambrãtsari, hiritsiri, ncurpiljari, gugustari, pushtuiri
{ro: acţiunea de a îmbrăţişa, îmbrăţişare}
{fr: action d’embrasser; embrassade}
{en: action of embracing; embrace}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

angurã

angurã (án-gu-rã) sf anguri/angure (án-gu-ri) – cumatã greauã di metal cu bratsã ca zgrãnji cari, ligatã di-unã funi i singiri, s-arucã dit pampori tu apã iu s-acatsã di tsiva tu fundul a apiljei tra s-u tsãnã pamporea pri loc
{ro: ancoră}
{fr: ancre}
{en: anchor}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

anumir3

anumir3 (a-nú-mir) sm anumiri (a-nú-mirĭ) shi sn anumi-ri/anumire (a-nú-mi-ri) – partea di trup a omlui di iu nchisescu bratsãli; anumiri, numir, numiri, umir
{ro: umăr}
{fr: épaule}
{en: shoulder}
ex: tsi u portu ea di-anumir?; pisti-anumiri cu mãndilj; s-acãtsarã di anumiri; mi doari anumirlu; dãdea din anumiri

§ anumiri/anumire (a-nú-mi-ri) sm anumiri (a-nú-mirĭ) shi sn anumiri/anumire (a-nú-mi-ri) – (unã cu anumir3)
ex: pindzi moasha cu anumirli

§ anumirea (a-nú-mi-rea) adv – pristi anumir (anumiri)
{ro: pe umăr}
{fr: sur épaule}
{en: on shoulders}
ex: cu un stog di leamni di anumirea (pristi umiri); lo stearpa di-anumirea (pristi umir) sh-trapsi

§ deanumirea (dea-nú-mi-rea) adv – (scriarea di anumirea neaprucheatã tu-aestu dictsiunar) – di anumirea, pristi anumir (anumiri); dinanumirea
{ro: pe umăr}
{fr: sur épaule}
{en: on shoulders}
ex: cu un stog di leamni deanumirea (pristi umiri, tu scriarea a noastrã); lo stearpa deanumirea (pristi umir, tu scriarea a noastrã) sh-trapsi

§ nanumirea (na-nú-mi-rea) adv – (scriarea na numirea neaprucheatã tu-aestu dictsiunar) (unã cu deanumirea)
ex: tsãnea tufechea nanumirea (deanumirea)

§ dinanumirea (di-na-nú-mi-rea) adv – (unã cu deanumirea) (scriarea di nanumirea neaprucheatã tu-aestu dictsiunar)
ex: cu tufechea dinanumirea; cu stearpili dinanumirea; dutsea tastrul dinanumirea; njiclu-ashteaptã s-lu ljai dinanumirea (pi anumiri); l-purtã tutã calea dinanumirea

§ numir3 (nú-mir) sm numiri (nú-mirĭ) shi sn numiri/numire (nú-mi-ri) – (unã cu anumir3)
ex: la pãltari shi la numir; lja-l pri numir (deanumirea); nj-amurtsã numirlu di griutati; lu purtai pri numirlu-a meu

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

aradzã

aradzã (a-rá-dzã) sf arãdz (a-rắdzĭ) – calea (munda) prit cari treatsi lunjina cãndu easti azvumutã di un izvur di lunjinã; radzã, mundã, mãndzã, arpãyi, tsilistrã, cilistrã, diligiturã, gilit, giliturã, shitsã, fleacã
{ro: rază}
{fr: rayon}
{en: ray, beam}
ex: yilcescu la arãdz di soari; un brãtsat di dultsi-arãdz

§ radzã (rá-dzã) sf rãdz (rắdzĭ) – (unã cu aradzã)
ex: radzãli a soarilui nã ncãldzãscu

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

arãpas1

arãpas1 (a-rã-pásŭ) sn arãpasi/arãpase (a-rã-pá-si) shi arãpasuri (a-rã-pá-surĭ) – astãmãtsirea tsi u fatsi cariva di la un copus tra s-dizvurseascã (sã-sh lja anasa, sã-lj yinã suflitlu la loc, sã s-vindicã dupã unã lãngoari, etc.); aripas, arupas, rãpas, ripas, rupas, arihati, arãhati, rihati, disvursiri, etc.;
(expr: arãpaslu trã eta-a etilor = arãpaslu trã totuna, moartea)
{ro: repaus}
{fr: repos, trêve, quiétude}
{en: rest, respite, quietude}
ex: nu-avui arãpas (arihati) tutã stãmãna; imnã fãrã arãpas (fãrã astãmãtsiri, fãrã s-chindrueascã iuva); mash arãpas (arihati) s-avea; tru murmintu arãpas (arihati, isihii) pot s-amintu

§ arãpas2 (a-rã-pásŭ) (mi) vb I arãpãsai (a-rã-pã-sáĭ), arãpãsam (a-rã-pã-sámŭ), arãpãsatã (a-rã-pã-sá-tã), arãpãsari/arãpãsare (a-rã-pã-sá-ri) – astãmãtsescu un copus tsi-l fac (lucru tsi mi avurseashti multu) tra sã-nj ljau anasa shi sã-nj yinã suflitlu la loc; stau tes tra s-nj-am arihati cã mi aduchescu multu avursit; discurmu, dizvursescu, dispustusescu, arihãtipsescu, apãnghisescu, arãpãsedz, arãpãsescu, aripas, aripãsedz, arupas, arupãsedz, rãpãsedz, rupusedz, ripãsedz, rãpas, rupas, ripas
{ro: (se) odihni, repauza}
{fr: (se) reposer, (se) délasser}
{en: rest}
ex: feata arãpãsa (s-discurma); s-nu-nj da s-mi-arãpas (s-mi dizvursescu); shidzu s-arãpasã (si s-discurmã); s-ts-arãpasã (s-dizvurseascã) bratsãli; s-nã arãpasã (s-dispustuseas-cã, sã sh-aflã isihia) trupurli

§ arãpãsedz (a-rã-pã-sédzŭ) (mi) vb I arãpãsai (a-rã-pã-sáĭ), arãpãsam (a-rã-pã-sámŭ), arãpãsatã (a-rã-pã-sá-tã), arãpãsari/arãpãsare (a-rã-pã-sá-ri) – (unã cu arãpas2)
ex: mash cãndu moari arãpãseashti (sh-aflã-arihatea) omlu; tora mi-arãpãsai (isihãsii)

§ arãpãsat (a-rã-pã-sátŭ) adg arãpãsatã (a-rã-pã-sá-tã), arãpãsats (a-rã-pã-sátsĭ), arãpãsati/arã-pãsate (a-rã-pã-sá-ti) – tsi ari astãmãtsitã copuslu faptu (un copus tsi-l avurseashti multu) tra sã-sh lja anasa shi s-dizvurseascã; tsi ari shidzutã tes tra s-isihãseascã; discurmat, dizvursit, dispustusit, arihãtipsit, apãnghisit, arãpãsit, aripãsat, arupãsat, rãpãsat, rupusat, ripãsat
{ro: odihnit, repauzat}

{fr: reposé, délassé}
{en: rested}

§ arãpãsari/arãpãsare (a-rã-pã-sá-ri) sf arãpãsãri (a-rã-pã-sắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva astãmãtseashti un copus tra s-discurmã; discurmari, dizvursiri, dispustusiri, arihãtipsiri, apãnghisiri, arãpãsiri, aripãsari, arupãsari, rãpãsari, rupusari, ripãsari; arãpas, aripas, arupas, rãpas, ripas, rupas {acţiunea de a (se) odihni, de a (se) repauza; repauzare; odihnă}
{fr: action de (se) reposer, de (se) délasser; repos}
{en: action of resting; rest}
ex: chiro di arãpãsari (dizvursiri)

§ rãpas (rã-pásŭ) sn rãpasi/rãpase (rã-pá-si) shi rãpasuri (rã-pá-surĭ) – (unã cu arãpas1)
ex: noaptea nu aveam rãpas (chiro tri discurmari, arihati); nu-aflã rãpas (arihati); tu alantã lumi poati-i scriatã s-am rãpas (arihati, isihii)

§ rãpãsedz (rã-pã-sédzŭ) (mi) vb I rãpãsai (rã-pã-sáĭ), rãpãsam (rã-pã-sámŭ), rãpãsatã (rã-pã-sá-tã), rãpãsa-ri/rãpãsare (rã-pã-sá-ri) – (unã cu arãpas2)
ex: sh-di tuti, minduirã a lui, rãpãseadzã (arihãtipseashti)

§ rãpãsat (rã-pã-sátŭ) adg rãpãsatã (rã-pã-sá-tã), rãpãsats (rã-pã-sátsĭ), rãpãsa-ti/rãpãsate (rã-pã-sá-ti) – (unã cu arãpãsat)

§ rãpãsari/rã-pãsare (rã-pã-sá-ri) sf rãpãsãri (rã-pã-sắrĭ) – (unã cu arãpãsa-ri)

§ aripas1 (a-ri-pásŭ) sn aripasi/aripase (a-ri-pá-si) shi aripasuri (a-ri-pá-surĭ) – (unã cu arãpas1)

§ aripas2 (a-ri-pásŭ) (mi) vb I aripãsai (a-ri-pã-sáĭ), aripãsam (a-ri-pã-sámŭ), aripãsatã (a-ri-pã-sá-tã), aripãsari/aripãsare (a-ri-pã-sá-ri) – (unã cu arãpas2)
ex: noaptea aestã voi s-aripas (s-mi discurmu) tru altã udai

§ aripãsedz (a-ri-pã-sédzŭ) (mi) vb I aripãsai (a-ri-pã-sáĭ), aripãsam (a-ri-pã-sámŭ), aripãsatã (a-ri-pã-sá-tã), aripãsa-ri/aripãsare (a-ri-pã-sá-ri) – (unã cu aripas2)

§ aripãsat (a-ri-pã-sátŭ) adg aripãsatã (a-ri-pã-sá-tã), aripãsats (a-ri-pã-sátsĭ), aripãsati/aripãsate (a-ri-pã-sá-ti) – (unã cu arãpãsat)

§ aripãsa-ri/aripãsare (a-ri-pã-sá-ri) sf aripãsãri (a-ri-pã-sắrĭ) – (unã cu arãpãsari)

§ ripas (ri-pásŭ) sn ripasi/ripase (ri-pá-si) shi ripasuri (ri-pá-surĭ) – (unã cu arãpas2)
ex: aush fãr di ripas (fãr s-aibã chiro tri discurmari, ti-aflari arihati)

§ ripãsedz (ri-pã-sédzŭ) (mi) vb I ripãsai (ri-pã-sáĭ), ripãsam (ri-pã-sámŭ), ripãsatã (ri-pã-sá-tã), ripãsari/ripãsare (ri-pã-sá-ri) – (unã cu arãpas2)

§ ripãsat (ri-pã-sátŭ) adg ripãsatã (ri-pã-sá-tã), ripãsats (ri-pã-sátsĭ), ripãsati/ripãsate (ri-pã-sá-ti) – (unã cu arãpãsat)

§ ripãsari/ripãsare (ri-pã-sá-ri) sf ripãsãri (ri-pã-sắrĭ) – (unã cu arãpãsari)

§ arupas1 (a-ru-pásŭ) sn arupasi/arupase (a-ru-pá-si) shi arupasuri (a-ru-pá-surĭ) – (unã cu arãpas1)

§ arupas2 (a-ru-pásŭ) (mi) vb I arupãsai (a-ru-pã-sáĭ), arupãsam (a-ru-pã-sámŭ), arupãsatã (a-ru-pã-sá-tã), arupãsari/arupãsare (a-ru-pã-sá-ri) – (unã cu arãpas2)
ex: mash cãndu lji ncljidi omlu ocljilj, arupasã (s-discumã dealihea)

§ arupãsedz (a-ru-pã-sédzŭ) (mi) vb I arupãsai (a-ru-pã-sáĭ), arupãsam (a-ru-pã-sámŭ), arupãsatã (a-ru-pã-sá-tã), arupãsari/arupãsare (a-ru-pã-sá-ri) – (unã cu arupas2)

§ arupãsat (a-ru-pã-sátŭ) adg arupãsatã (a-ru-pã-sá-tã), arupãsats (a-ru-pã-sátsĭ), arupãsati/arupãsate (a-ru-pã-sá-ti) – (unã cu arãpãsat)

§ arupãsari/arupãsare (a-ru-pã-sá-ri) sf arupãsãri (a-ru-pã-sắrĭ) – (unã cu arãpãsari)

§ rupas (ru-pásŭ) sn rupasi/rupase (ru-pá-si) shi rupasuri (ru-pá-surĭ) – (unã cu arãpas1)
ex: rupas atumtsea di sh-aflã

§ rupusedz (ru-pu-sédzŭ) (mi) vb I rupusai (ru-pu-sáĭ), rupusam (ru-pu-sámŭ), rupusatã (ru-pu-sá-tã), rupusari/rupusare (ru-pu-sá-ri) – (unã cu arãpas2)

§ rupusat (ru-pu-sátŭ) adg rupusatã (ru-pu-sá-tã), rupusats (aru-pu-sátsĭ), rupusati/rupusate (ru-pu-sá-ti) – (unã cu arãpãsat)

§ rupusari/rupusare (ru-pu-sá-ri) sf rupusãri (ru-pu-sắrĭ) – (unã cu arãpãsari)

§ arpãsedz (ar-pã-sédzŭ) (mi) vb I arpãsai (ar-pã-sáĭ), arpãsam (ar-pã-sámŭ), arpãsatã (ar-pã-sá-tã), arpãsari/arpãsare (ar-pã-sá-ri) – (unã cu arãpas2)

§ arpãsat (ar-pã-sátŭ) adg arpãsatã (ar-pã-sá-tã), arpãsats (ar-pã-sátsĭ), arpãsa-ti/arpãsate (ar-pã-sá-ti) – (unã cu arãpãsat)

§ arpãsa-ri/arpãsare (ar-pã-sá-ri) sf arpãsãri (ar-pã-sắrĭ) – (unã cu arãpãsari)

§ arãpãsescu (a-rã-pã-sés-cu) (mi) vb IV arãpãsii (a-rã-pã-síĭ), arãpãseam (a-rã-pã-seámŭ), arãpãsitã (a-rã-pã-sí-tã), arãpãsiri/arãpãsire (a-rã-pã-sí-ri) – (unã cu arãpas2) nu mi-arãpãsii dip asãndzã

§ arãpãsit (a-rã-pã-sítŭ) adg arãpãsitã (a-rã-pã-sí-tã), arãpãsits (a-rã-pã-sítsĭ), arãpãsiti/arãpãsite (a-rã-pã-sí-ti) – (unã cu arãpãsat)

§ arãpãsiri/arãpãsire (a-rã-pã-sí-ri) sf arãpãsiri (a-rã-pã-sírĭ) – (unã cu arãpãsari)

§ rupusos (ru-pu-sósŭ) adg rupusoasã (ru-pu-sŭá-sã), rupusosh (ru-pu-sóshĭ), rupusoasi/rupuroase (ru-pu-sŭá-si) – lucru tsi-l fatsi omlu s-isihãseascã (s-acatsã arihati, si s-discurmã ma lishor)
{ro: calmant}
{fr: qui fai apaiser, calmant}
{en: calming, soothing, sedative}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

brãtsatŭ

RO:braţ (cantitate)
EN:
FR:
Dictsiunar Armãn-Romãn-Englez-Francez - Mariana Bara 2015