{en: understood; proper, decorous, proud; suit (bad or good); formed, made, created, been born}
ex: vedzã-l tsi primtu (ndreptu, pripsit, pirifan) sh-tsi livendu easti

§ prindi (prín-di) vb (pirs. 3-a sing di la indicativlu prizentu a verbului prindu) shi prindea (la impirfectu) shi va prindã (la vinjitor) – lipseashti (si s-facã tsiva); nj-sta ghini (un lucru); nj-si cadi
{ro: trebuie}
{fr: il faut}
{en: it must, it should}
ex: nu prindi (nu lipseashti); prindi (lipseashti) s-tats; nj-prindi (nj-sta ghini) capela; prindea (lipsea, eara arada) s-yinã s-lu veadã, cã easti aush; aoa prindi (lipseashti) s-hibã ascumtu; nu prindi (easti ghini, nu lipseashti) s-tsãnem ushli dishcljisi, cãndu him singuri ãn casã; prindi (lipseashti) s-ti duts la nunlu, s-lji greshti s-yinã; nj-ded zborlu sh-prindi (lipseashti) s-mi duc; li mutri di sari shi vidzu, cã suntu cum prindi; cum prindi (cum ãlj si cadi s-hibã) a unui hilj di domnu mari; nu-aflã un sots cum prindi (lipseashti, cum nã si cadi); nu prindi omlu sã-sh arãdã vãrnãoarã di altu; un suflit ari omlu, prindi (easti ghini) s-lu lom cu bunlu; macã sh-lu deadi zborlu, prindea (lipsea) s-lu tsãnã; aestu prindea s-aducã yinlu; cãndu s-fugã, prindea (lipsea) s-plãteascã hãnjatitsli; trã zburãri, zbura cãndu nu prinde (lipsea); eara nu eara, prindea (lipsea) s-ti duts; prindea (lipsea) tora, dupã ligãturã, s-lji da feata; tsi prindi (lipseashti) s-fats, fã-u nã oarã cama ninti

§ prindiri/prindire (prín-di-ri) sf prindiri (prín-dirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-prindi tsiva; lipseari, undzitã
{ro: acţiunea de a înţelege, înţelegere; de-a-i veni (bine sau rău), de-a-i merge (bine sau rău); acţiunea de a dospi (aluat), de a se forma, de a crea, de a se naşte}
{fr: action de falloir, de comprendre; de bien seoir; de se former, de naître}
{en: action of understanding; of suiting (bad or good); of forming, of making, of creating, of being born}
ex: ahãntã mushuteatsã di featã sh-ahãntã prindiri (undzitã) nu s-aspuni

§ prindea-ri/prindeare (prin-deá-ri) sf prinderi (prin-dérĭ) – (unã cu prindiri)
ex: di pri prindearea tsi ts-u fac armatli, hii hilj di-avinãtor; ahãntã mushuteatsã di featã sh-ahãntã prindeari, nu s-aspuni ni cu grailu, ni cu cundiljlu, ni aoa, ni iuva!

(expr: cãt s-lj-agiungã, cãt loc va s-lja sãrma tu stumahi)?; cãndu mi minduescu cãt lucru am, mi-acatsã heavra
(expr: canda lãndzidzãscu); acãtsat casã
(expr: loat casã cu nichi)?; pri mini mi-acatsã
(expr: ãnchisi s-mi doarã) tu lingurici; li mãcã! si-lj s-acatsã!
(expr: s-lj-armãnã tu grumadz); cu nãs nu putem s-n-acãtsãm
(expr: s-nã ncãrligãm, s-nã nciupãm; s-n-acãtsãm la ntreatsiri); acãtsã
(expr: cãdzu greauã) eapa cu nãs; mi-acãtsai
(expr: dada-nj cãdzu greauã cu mini) tru paranomãlj; nu lu-acatsã mintea
(expr: nu-achicãseashti, nu aducheashti); s-acãtsã
(expr: sicã, dãmlusi) di mãnj sh-di cicioari; lu-acatsã
(expr: ãlj sta ghini) armatli; lj-acãtsã ghini
(expr: vidzu hãiri cu) minciuna; lãili stranji mi-acatsã
(expr: nj-sta ghini); apa nu lu-avea acãtsatã
(expr: nu lj-avea faptã ghini); mi-acatsã
(expr: mi fatsi s-vom) amarea; bãgarã s-acatsã aloaturli trã numtã
(expr: si sã ndreagã trã numtã); lu-acãtsarã dratslji di ureclji
(expr: s-nãiri multu, s-inãtusi multu, timusi multu); s-avea acãtsatã di peri
(expr: s-avea ncãrligatã, nciupatã); muljari tsi lj-acatsã mãna di tuti
(expr: shtii s-facã multi lucri, cu mãsturilji, lishor sh-cum lipseashti); s-afirea s-nu lj-acatsã luna
(expr: s-nu-agiungã noaptea-amãnat); nu lu-acãtsa loclu
(expr: nu putea si sta tu-un loc; nu-l tsãnea, nu lu-avea loclu); zboarãli a tali acãtsarã loc
(expr: avurã griutati, featsirã lucrul tsi lipsea); nj-spunea cã la izvur acãtsarã feata aestã
(expr: u ncãlicarã, u-ambãirarã); cãldãrusha easti-acãtsatã
(expr: s-arsi pri foc) cu lapti; biu unã scafã di yin shi lu-acãtsã
(expr: lu-andrãlãsi, l-featsi sã-lj yinã mintsãli deavãrliga, lu mbitã); cum lu vidzu, acãtsã guvili
(expr: s-ascumsi); easti acãtsat cu mãyii
(expr: lj-si featsirã mãyi) di nu easti ghini; etc. etc.

§ acãtsat (a-cã-tsátŭ) adg acãtsatã (a-cã-tsá-tã), acãtsats (a-cã-tsátsĭ), acãtsati/acãtsate (a-cã-tsá-ti) – harea tsi u-ari un tsi easti acãtsat; tsi easti bãgat tu mãnã; loat, apucat, apcat, spindzurat, nchisit, etc.
{ro: agăţat, prins, ocupat}
{fr: accroché, attrapé, saisi, occupé}
{en: caught, occupied, started}
ex: suntu acãtsati (loati) cãljurli; cu mãnjli acãtsati (di lucru); ficiori acãtsats
(expr: a curi dadã avea cãdzutã greauã) Sãmbãta; tsi-ai di cãntsã acãtsat (mãrãnat)?

§ acãtsari/acãtsare (a-cã-tsá-ri) sf acãtsãri (a-cã-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu acatsã cariva icã s-acatsã tsiva; loari, apucari, apcari, spindzurari, nchisiri, etc.
{ro: acţiunea de a agăţa, de a prinde, de a ocupa; agăţare, prindere, ocupare}
{fr: action d’accrocher, d’attraper, de saisir, d’occuper}
{en: action of catching, of occupying, of starting}
ex: nã acãtsam cu acãtsarea; tãmbarea vrea acãtsari (spindzurari di penurã)

§ neacãtsat (nea-cã-tsátŭ) adg neacãtsatã (nea-cã-tsá-tã), neacãtsats (nea-cã-tsátsĭ), neacãtsati/neacãtsate (nea-cã-tsá-ti) – tsi nu easti acãtsat; tsi nu-ari lucru; niloat, neapucat, nispindzurat, ninchisit, etc.
{ro: care nu este agăţat (prins, ocupat); neagăţat}
{fr: qui n’est pas pris, qui ne pas attrapé; inoccupé, chômeur}
{en: who is not caught (occupied); unemployed}
ex: ãl leagã di doi calj neacãtsats (tsi nu eara acãtsats; dit irghilii); easti neacãtsat (nu-ari lucru, shadi tutã dzua)

§ neacãtsari/neacãtsare (nea-cã-tsá-ri) sf neacãtsãri (nea-cã-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu-acatsã icã nu s-acatsã tsiva; niloari, neapucari, nispindzurari, ninchisiri, etc.
{ro: acţiunea de a nu agăţa, de a nu prinde, de a nu ocupa}
{fr: action de ne pas attraper, de ne pas saisir, de ne pas occuper}
{en: action of not catching, of not occupying, of not starting}

§ acãtsãturã (a-cã-tsã-tú-rã) sf acãtsãturi (a-cã-tsã-túrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva acatsã tsiva; atsea tsi ari acãtsatã un; apucãturã, hui, tabieti, nvets, hãri (uruti), etc.; (fig: acãtsãturã = (i) stihimã; (ii) itii, sibepi, furnjii; (iii) alatusi, nindriptati)
{ro: agăţătură, nărav}
{fr: prise, (mauvaise) manière}
{en: catch, grasp, bad habit}
ex: lj-aflai unã acãtsãturã (fig: furnjii)

§ discats (dis-cátsŭ) (mi) vb I discãtsai (dis-cã-tsáĭ), discãtsam (dis-cã-tsámŭ), discãtsatã (dis-cã-tsá-tã), discãtsari/discãtsare (dis-cã-tsá-ri) – scot (ljau, dipun, etc.) un lucru di-aclo iu easti acãtsat (spindzurat);
(expr: hiu discãtsat = nu-am lucru)
{ro: desprinde (un lucru de unde este agăţat)}
{fr: décrocher}
{en: unhook, take down}
ex: discatsã-nj giuplu di pi penurã

§ discãtsat (dis-cã-tsátŭ) adg discãtsatã (dis-cã-tsá-tã), discãtsats (dis-cã-tsátsĭ), discãtsati/discãtsate (dis-cã-tsá-ti) – (lucru) tsi easti scos di-aclo iu eara acãtsat; (loclu) di iu easti loat un lucru spindzurat; fui discãtsat
(expr: nu-avui lucru) tutã veara
{ro: desprins (de unde este agăţat)}
{fr: décroché}
{en: unhooked, taken down}

§ discãtsari/discãtsare (dis-cã-tsá-ri) sf discãtsãri (dis-cã-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-discatsã un lucru
{ro: acţiunea de a desprinde (un lucru de unde este agăţat)}
{fr: action de décrocher}
{en: action of unhooking, of taking down}

{ro: acţiunea de a (se) sălbătici; sălbăticire}
{fr: action de devenir sauvage}
{en: action of becoming wild}

§ agripsescu (a-ghrip-sés-cu) vb IV agripsii (a-ghrip-síĭ), agripseam (a-ghrip-seámŭ), agripsitã (a-ghrip-sí-tã), agripsiri/agripsire (a-ghrip-sí-ri) – (unã cu agredz)
ex: calu agripsi (s-featsi agru)

§ agripsit (a-ghrip-sítŭ) adg agripsitã (a-ghrip-sí-tã), agripsits (a-ghrip-sítsĭ), agripsiti/agripsite (a-ghrip-sí-ti) – (unã cu agrat)

§ agripsiri/agripsire (a-ghrip-sí-ri) sf agripsiri (a-ghrip-sírĭ) – (unã cu agrari)

§ agrãpsescu (a-ghrãp-ses-cu) vb IV agrãpsii (a-ghrãp-síĭ), agrãpseam (a-ghrãp-seámŭ), agrãpsitã (a-ghrãp-sí-tã), agrãpsiri/agrãpsire (a-ghrãp-sí-ri) – (unã cu agredz)

§ agrãpsit (a-ghrãp-sítŭ) adg agrãpsitã (a-ghrãp-sí-tã), agrãpsits (a-ghrãp-sítsĭ), agrãpsiti/agrãpsite (a-ghrãp-sí-ti) – (unã cu agrat)

§ agrãpsiri/agrãpsire (a-ghrãp-sí-ri) sf agrãp-siri (a-ghrãp-sírĭ) – (unã cu agrari)

§ guvru (gú-vru) adg guvrã (gú-vrã), guvri (gú-vri), guvri/guvre (gú-vri) – tsi ari unã mutritã agrã; tsi mutreashti urut
{ro: cu privire sălbatică}
{fr: qui a un regard sombre, farouche, sauvage}
{en: with a wild look on his face}

§ agru3- (á-gru-) prifixu – s-bagã nãintea-a unor zboarã tra s-lã s-adavgã noima-a adgictivlui “agru” di ma nsus, s-lã da unã noimã di “niimir, di lucru tsi yini dit cãmpu shi pãduri, nicriscut di om”; bunãoarã ashi avem zboarã ca: agrucal, agrucaprã, agrugortsu, agrulilici, agrumutrescu, agruom, etc. etc.; [bãgats oarã cã: (i) prifixul armãni idyiul (agru) ti tuti zboarãli, cã suntu masculini i fiminini; (ii) cum fãtsem sh-cu-alanti prifixi, zborlu cu prifixu va-l bãgãm tu fumealja-a zborlui; (iii) di-aradã, prifixul – dupã cum dzãtsi sh-numa – va-l bãgãm nãintea-a zborlui sh-va lu-alichim di el fãrã semnul “-“; ma, multi ori, prifixul va-l videm ngrãpsit ahoryea di zbor, icã ligat di zbor cu semnul “-“; bunãoarã, noi va s-avem tu dictsiunar zborlu “agrulilici”, ma va putem s-lu-aflãm scriat aljurea shi “agru lilici”, icã “agru-lilici”]
{ro: prefix care schimbă sensul cuvântului, adăugându-i sensul de sălbatic}
{fr: prefixe, qui ajoute au mot le sens de sauvage}
{en: prefix, adding to a word the meaning of wild}

(expr: agudit di minti, glar)

§ agudiri/agudire (a-gu-dí-ri) sf agudiri (a-gu-dírĭ) – atsea tsi fatsi icã pati cariva cari easti agudit; luviri, mprãnjiri, cruiri, pãliri, ciucutiri, lãvuiri
{ro: acţiunea de a lovi, de a atinge, de a răni; lovire, atingere; rănire}
{fr: action d’atteindre, de toucher, de frapper; de blesser}
{en: action of hitting, of striking, of wounding}

§ agudeari/agu-deare (a-gu-deá-ri) sf aguderi (a-gu-dérĭ) – (unã cu agudiri)

§ aguditurã (a-gu-di-tú-rã) sf agudituri (a-gu-di-túrĭ) – atsea cu tsi armãni (cu tsi s-amintã) cariva dupã tsi easti agudit; goadã, agudiri
{ro: lovitură}
{fr: coup}
{en: hit, stroke}

§ goadã (gŭá-dã) sf goadi/goade (gŭá-di) – (unã cu aguditurã)
ex: ma goada (aguditura, agudirea) nu eara trã sculari; nj-featsi nã goadã (mi-agudi); mi-agudii shi di goadã vrea-nj crep; unã goad (aguditurã), sh-aoa fac sotslj-a zmeului; cu tutã goada tsi-lj fãtsea, nu cãdea

§ pugudescu (pu-gu-dés-cu) (mi) vb IV shi II pugudii (pu-gu-díĭ), pugudeam (pu-gu-deámŭ), puguditã (pu-gu-dí-tã), pugudiri/pu-gudire (pu-gu-dí-ri) shi pugudeari/pugudeare (pu-gu-deá-ri) – (unã cu agudescu)

§ pugudit (pu-gu-dítŭ) adg puguditã (pu-gu-dí-tã), pugudits (pu-gu-dítsĭ), puguditi/pugudite (pu-gu-dí-ti) – (unã cu agudit)

§ pugudiri/pugudire (pu-gu-dí-ri) sf pugudiri (pu-gu-dírĭ) – (unã cu agudiri)

§ pugudeari/pugudeare (pu-gu-deá-ri) sf puguderi (pu-gu-dérĭ) – (unã cu agudiri)

§ apugudescu (a-pu-gu-dés-cu) (mi) vb IV shi II apugudii (a-pu-gu-díĭ), apugudeam (a-pu-gu-deámŭ), apuguditã (a-pu-gu-dí-tã), apugudiri/apugudire (a-pu-gu-dí-ri) shi apugudeari/apugudeare (a-pu-gu-deá-ri) – agudescu (agiungu iuva, etc.) tamam tu oara cãndu lipseashti; nj-agiungu scupolu; tihisescu
{ro: atinge (scopul); ajunge la momentul bun}
{fr: atteindre (le but); arriver au bon moment}
{en: reach (a goal); arrive at the right moment}
ex: u-apugudii (u tihisii) ghini

§ apugudit (a-pu-gu-dítŭ) adg apuguditã (a-pu-gu-dí-tã), apugudits (a-pu-gu-dítsĭ), apuguditi/apugudite (a-pu-gu-dí-ti) – tsi sh-ari agiumtã scupolu; tsi ari aguditã (agiumtã iuva, etc.) tu oara tsi lipsea; tihisit
{ro: atins (scopul); ajuns la momentul bun}
{fr: atteint (le but); arrivé au bon moment}
{en: reached (a goal); arrived at the right moment}

§ apugudi-ri/apugudire (a-pu-gu-dí-ri) sf apugudiri (a-pu-gu-dírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un apugudeashti tsiva; tihisiri
{ro: acţiunea de a atinge (scopul); de a ajunge la momentul bun}
{fr: action d’atteindre (le but); d’arriver au bon moment}
{en: action of reaching (a goal); of arriving at the right moment}
ex: ahtari apugudiri (tihisiri) tsi lj-ai faptã!

§ apugudeari/apugudeare (a-pu-gu-deá-ri) sf apuguderi (a-pu-gu-dérĭ) – (unã cu apugudiri)

§ alinci-ri/alincire (a-lin-cí-ri) sf alinciri (a-lin-círĭ) – (unã cu alãnciri)
ex: alincirea (fãnirusirea) a Hristolui

§ alincitor (a-lin-ci-tórŭ) adg alincitoari/alincitoare (a-lin-ci-tŭá-ri), alincitori (a-lin-ci-tórĭ), alincitoari/alincitoare (a-lin-ci-tŭá-ri) – tsi s-aspuni, tsi fãniruseashti, tsi da cap; tsi s-aspuni unã soi, cãndu-averlu easti cã-i altã soi; tsi-arãdi lumea; arãditor, calpuzan, calpu, aplãnãsitor, minciunos, pseftu, yealangi
{ro: care apare; înşelător}
{fr: qui surgit; trompeur}
{en: who appears; deceitful, misleading}
ex: un yis alincitor (tsi ti-arãdi, minciunos)

§ alingii/alingie (a-lin-gí-i) sf alingii (a-lin-gíĭ) – arãdeari, minciunã, psemã, yealani
{ro: înşelătorie, iluzie}
{fr: menterie, tricherie, illusion}
{en: deceit, illusion}