DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ  
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ


Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

plimunã

plimunã (pli-mú-nã) sf plimuni/plimune (pli-mú-ni) – un di dauãli mãdulari a omlui dit cheptu, di-unã parti sh-di-alantã, tu cari omlu tradzi prota vimtul tra s-lu scoatã deapoea (cãndu omlu lja anasã)
{ro: plămân}
{fr: poumon}
{en: lung}

§ plimuni/plimune (pli-mú-ni) sf plimunj (pli-múnjĭ) – (unã cu plimunã)
ex: lji s-asparsi plimunea

§ plimun (pli-múnŭ) sm plimunj (pli-múnjĭ) – (unã cu plimunã)

§ pilmun (pil-múnŭ) sm pilmunj (pil-múnjĭ) – (unã cu plimunã)
ex: pilmunlu lj-easti vãtãmat

§ pãlmunã (pãl-mú-nã) sf pãlmuni/pãlmune (pãl-mú-ni) – (unã cu plimunã)

§ plãmunã (plã-mú-nã) sf plãmunj (plã-múnjĭ) – (unã cu plimunã)

§ plãminã (plã-mí-nã) sf plãminj (plã-mínjĭ) – (unã cu plimunã)
ex: nã plãminã nj-ardi

§ pulmunã (pul-mú-nã) sf pulmunj (pul-múnjĭ) – (unã cu plimunã)

§ purmunã (pur-mú-nã) sf purmunj (pur-múnjĭ) – (unã cu plimunã)

§ pãrmunã (pãr-mú-nã) sf pãrmunj (pãr-múnjĭ) – (unã cu plimunã)

§ plumoni/plumone (plu-mó-ni) sf plumonj (plu-mónjĭ) – (unã cu plimunã)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

adilj1

adilj1 (a-díljĭŭ) vb I adiljai (a-di-ljĭáĭ), adiljam (a-di-ljĭámŭ), adiljatã (a-di-ljĭá-tã), adiljari/adiljare (a-di-ljĭá-ri) – trag vimtu tru plimunj shi-l scot nafoarã (ca semnu cã bãnedz); suflu, ljau anasã; (fig: adilji = (i) (omlu, pravda, etc.) easti yiu, bãneadzã; (ii) (frãndzã, lucri, etc.) s-minã la bãtearea-a vimtului; (iii) (vimtul) bati, suflã lishor, canda hãidipseashti pri cariva)
{ro: respira, trăi}
{fr: respirer, vivre}
{en: breathe, live}
ex: tut tsi bãneadzã adilji; s-pãrea cã loclu adilji (lja anasã); s-lji fats s-adilji (s-lja anasã); lasã-mi niheam s-adilj; armãnjlji tuts adilji (fig: bãneadzã); tsi mushat adilja (fig: bãtea, sufla) vimtul; mi dush tu grãdinã s-adilj (s-nji umplu plimunjlji cu) vimtu curat; mizi adilja (fig: s-mina di vimtu) cãti vãrã frãndzã

§ adiljat1 (a-di-ljĭátŭ) adg adiljatã (a-di-ljĭá-tã), adiljats (a-di-ljĭátsĭ), adiljati/adiljate (a-di-ljĭá-ti) – cari adilji, cari suflã, cari ari loatã anasã
{ro: respirat, trăit, adiat}
{fr: respiré}
{en: breathed, lived}

§ adiljari1/adiljare (a-di-ljĭá-ri) sf adiljeri (a-di-ljĭérĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu adilji; suflari, loari anasã
{ro: acţiunea de a respira, de a trăi; respirare, trăire}
{fr: action de res-pirer, de vivre)}
{en: action of breathing, of living}

§ adiljat3 (a-di-ljĭátŭ) sm fãrã pl – vimtul tsi intrã sh-easi dit plimunj cãndu adilji cariva; adiljatic, adiljari, anasã, suflari, suflat, ahnoatã, hnoatã, suluchi;
(expr: tu-un adiljat = unãshunã, dinãcali)
{ro: respiraţie}
{fr: respiration, haleine}
{en: breath}
ex: dupã tsi-adiljatlu-sh stringu; tru oarã sh-lja-adiljatlu; nji si curmã adiljatlu; ampãturã sh-ma cãt ãsh tradzi adiljatlu

§ adiljari3/adiljare (a-di-ljĭá-ri) sf adiljeri (a-di-ljĭérĭ) – (unã cu adiljat3)
ex: lã si curmã adiljarea (anasa); adiljarea (anasa) lj-easti greauã; adiljeri (fig: suflãri lishoari) di vimtu

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

aerã

aerã (a-ĭé-rã) sf fãrã pl – vimtul tsi anvileashti tut loclu, di cari ari ananghi omlu tra s-bãneadzã, cu trãdzearea-a lui tu plimuni cãndu lja anasã; air, vimtu, erã, avai, hãvai, hãvã
{ro: aer}
{fr: air, brise, éther}
{en: air}
ex: anghilj cãntã tu aerã; mi duc nafoarã s-ljau aerã; tradzi aerã (suflã vimtu) n casã

§ air (á-irŭ) sm fãrã pl – (unã cu aerã)

§ erã (ĭé-rã) sf fãrã pl – (unã cu aerã)

§ airisescu (a-i-ri-sés-cu) (mi) vb IV airisii (a-i-ri-síĭ), airiseam (a-i-ri-seámŭ), airisitã (a-i-ri-sí-tã), airisiri/airisire (a-i-ri-sí-ri) – u-alãxescu aera tsi s-aflã ncljisã tu-un loc; fac s-intrã vimtu tu-un loc; fac s-avreadzã un loc; avredz
{ro: aerisi, răcori}
{fr: aérer, rafraîchir}
{en: air, refresh}
ex: airisim oda-atsea njica; cu ploaea di-aoaltadz s-airisi cãmpul

§ airisit (a-i-ri-sítŭ) adg airisitã (a-i-ri-sí-tã), airisits (a-i-ri-sítsĭ), airisiti/airisite (a-i-ri-sí-ti) – tsi ari loatã vimtu; tsi s-ari avratã; avrat
{ro: aerisit, răcorit}
{fr: aéré, rafraîchi}
{en: aired, refreshed}

§ airisiri/airisire (a-i-ri-sí-ri) sf airisiri (a-i-ri-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-airiseashti tsiva; avrari
{ro: acţiunea de a aerisi, de a răcori}
{fr: action d’aérer, de rafraîchir}
{en: action of airing, of refreshing}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

ahnoatã

ahnoatã (ah-nŭá-tã) sf ahnoati/ahnoate (ah-nŭá-ti) shi ahnots (ah-nótsĭ) – vimtul tsi intrã sh-easi dit plimunj cãndu cariva adilji; hnoatã, honoatã, anasã, adiljatic, adiljari, suflari, suluchi
{ro: respiraţie}
{fr: respiration, haleine}
{en: breath}

§ hnoatã (hnŭá-tã) sf hnoati/hnoate (hnŭá-ti) shi hnots (hnótsĭ) – (unã cu ahnoatã)
ex: lj-anjurzeashti hnoata (adiljaticlu)

§ honoatã (ho-nŭá-tã) sf honoati/honoate (ho-nŭá-ti) shi honots (ho-nótsĭ) – (unã cu ahnoatã)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

ahulescu

ahulescu (a-hu-lés-cu) (mi) vb IV ahulii (a-hu-líĭ), ahuleam (a-hu-leámŭ), ahulitã (a-hu-lí-tã), ahuliri/ahulire (a-hu-lí-ri) –
1: suflu vimtu dit plimunj pri un lucru, (eami tsi s-abureadzã, etc.); suflu pri mãnj tra s-li ngãldzãscu;
2: bag (dau cu) mãna lishor pristi-un lucru, tra s-lu-aduchescu (cu deadzitli) tsi easti sh-cum easti (tra s-caftu, tra s-ved, ma s-aibã i s-nu aibã tsiva, etc.); huhulescu, suflu; pusputescu, pãspãtescu, pusputipsescu;
(expr:
1: lu-ahulescu cu vearga = lu-agudescu cu vearga;
2: lj-ahulescu un lucru = lj-fur, lj-agudescu un lucru)
{ro: sufla; pipăi, atinge}
{fr: souffler, tâter, toucher, tâtonner, palper}
{en: blow, feel with fingers, touch}
ex: ahulea-ts mãnjli (suflã tu mãnj) cã easti arcoari; nj-ahuleam mãnjli (nj-suflam tu mãnj) tra s-mi ngãldzãscu; s-tsã fure arcoari tu mãnj, ahuleats-li; ahulish, nu mutrish ghini; ahulea (da cu mãna) s-veadã cã-i saclu; ahulii aoa, nclo shi aflai un cãtsut; tsi tut pusputeashti sh-ahuleashti?; cum ãn gurã s-ahulescu (s-pusputescu); s-videa, s-ahulea (s-pusputea); ahulea gãljina, ari ou?; ahulea-l
(expr: agudea-l) cu vearga; lj-avea ahulitã
(expr: lj-avea furatã) unã stearpã; ahulim (suflãm pri) nuca agiucatã trei ori sh-apoea u mãcãm ca s-nu fatsim mamã; capra ahuleashti perlu (suflã tu per tra s-facã sonlu “hu”)

§ ahulit (a-hu-lítŭ) adg ahulitã (a-hu-lí-tã), ahulits (a-hu-lítsĭ), ahuliti/ahulite (a-hu-lí-ti) – (lucru) tsi easti suflat; tsi easti pusputit; huhulit, pãspãtit, pusputipsit
{ro: suflat; pipăit, atins}
{fr: soufflé, tâté, touché, tâtonné, palpé}
{en: blown, felt with fingers, touched}

§ ahuliri/ahulire (a-hu-lí-ri) sf ahuliri (a-hu-lírĭ) – atsea tsi fatsi cariva cari ahuleashti; dari cu mãna; suflari, huhuliri, pusputiri, pãspãtiri, pusputipsiri
{ro: acţiunea de a sufla, de a pipăi, de a atinge; suflare; pipăire, atingere}
{fr: action de souffler, de tâter, de toucher, de tâtonner, de palper}
{en: action of blowing, of feeling with fingers, of tou-ching}
ex: s-imnã cu ahuliri (peanarga pusputipsindalui); lu-aflu cu-ahuliri (cu pusputiri)

§ ahulitã (a-hu-lí-tã) sf fãrã pl – lucrul tsi-l fatsi un cãndu ahuleashti; ahuliri, suflari, huhuliri, pusputiri, pãspãtiri, pusputipsiri

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

amurtsãt2

amurtsãt2 (a-mur-tsắtŭ) sm fãrã pl – unã lãngoari di plimunj (tsi u-acatsã omlu di-aradã cãndu sta tu multã arãtsimi), iu “pleura” (saclu, punga, chealea tu cari s-aflã bãgat plimunlu) ari adunatã (shi scoati unã soi di dzamã i pronj); plivrit, pondã, pundziri, ãndultsit, amurtsãt
{ro: pleurezie}
{fr: pleurésie}
{en: pleuresy}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

anasã

anasã (a-ná-sã) sf anãsuri (a-nắ-surĭ) – vimtul tsi intrã sh-easi dit plimunj cãndu adilji cariva; adiljat, adiljatic, suflari, ahnoatã, hnoatã, suluchi;
(expr: ljau anasã = trag shi scot vimtu dit cheptu)
{ro: respiraţie}
{fr: respiration, haleine}
{en: breath}
ex: voi s-ljau anasã; calu-arosh anasã loa (loa adiljatic, adilja); sh-tu-unã-anasã (suflari) alãga; di lucru nu-am anasã (nu-am chiro sã stau, s-dizvursescu)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

arumani/arumane

arumani/arumane (a-ru-má-ni) sf arumãnj (a-ru-mắnjĭ) – cumãts di hicat (plimunj, inimã, etc.), nviliti deavãrliga cu matsã mpãltiti, bãgati pi-unã sulã njicã sh-fripti pri foc; cucureci, cucuruz
{ro: aperitiv fript de ficat şi maţe-mpletite}
{fr: brochette de fois entourée de l’intestin}
{en: liver covered with the intestines and broiled on a skewer}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

cãrãcush1

cãrãcush1 (cã-rã-cúshĭŭ) sm cãrãcush (cã-rã-cúshĭ) – lãngoari (ftisi) tsi s-aspuni cu umflarea-a ciciorlui di nãpoi a unui cal
{ro: tumoare, umflătură la piciorul posterior a unui cal}
{fr: tumeur, enflure au pied postérieur du cheval}
{en: tumor, swelling of the back leg of a horse}

§ cãrãcush2 (cã-rã-cúshĭŭ) adg cãrãcushi/cãrãcushe (cã-rã-cú-shi), cãrãcush (cã-rã-cúshĭ), cãrãcushi/cãrãcushe (cã-rã-cú-shi) – (cal, eapã) tsi easti lãndzit di ofticã (ftisi, tihtã), unã lãngoari mulipsitoari di plimunj; ufticos, uhticos, ftisico, tihtos
{ro: tuberculos}
{fr: tuberculeux}
{en: tuberculous}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

cucureci

cucureci (cu-cu-récĭŭ) sm cucureci (cu-cu-récĭ) – mize faptu di matsã mpiltiti, bãgati pri-unã sulã njicã shi fripti pri foc (multi ori cu cumãts di hicat, inimã, plimunj, etc. bãgati nãuntru); cucuruz, arumani
{ro: aperitiv de maţe fripte}
{fr: brochette de l’intestin}
{en: intestines broiled on a skewer}

§ cucuruz (cu-cu-rúzŭ) sm cucuruji (cu-cu-rújĭ) – (unã cu cucureci)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

flautã

flautã (flá-u-tã) sf flauti/flaute (flá-u-ti) – hãlati muzicalã tsi sh-u-adutsi cu flueara cã easti ca unã sulinã (chelindru multu suptsãri) cu guvi, tsi s-astupã i s-alasã dishcljisi cãndu s-suflã prit sulinã vintu dit gurã (plimunj)
{ro: flaut}
{fr: flûte}
{en: flute}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã