|
|
plãtari/plãtare
plãtari/plãtare (plã-tá-ri) sf plãtãri (plã-tắrĭ) – partea di nsus-dinãpoi a truplui di om, tsi nchiseashti la umiri shi dipuni nghios cãtrã mesi; un di dauãli oasi lãrdzi shi suptsãri cu trei cohiuri tsi s-aflã dinãpoi sum umiri di-unã parti sh-di-alantã a truplui di om; pãltari, pultari, spatã, spalã;
(expr:
1: ãnj ljau (lj-aspun) plãtãrli= fug, u-angan cãtsauã, li cãlescu, li-aspel, etc.;
2: lj-bag (lj-aspun) plãtãrli= lu-agunescu, lu-apãrãtsescu, lu-alas, lu-agãrshescu, nu-lj fac chefea, nu-l dau di mãnear, etc.;
3: am plãtãri sãnãtoasi = lj-u pot, escu sãnãtos, pot s-portu furtii greali deanumirea, pot s-aravdu multi, etc.);
4: am plãtãri = am ndoapir, am cari s-mi-aveaglji, s-mi afireascã di dushmanj shi di arãets;
5: nj-poati plãtarea = hiu gioni, acshu s-lu fac un lucru;
6: nu-nj mãcã plãtarea tsara = nu nj-u poati vãrnu;
7: nu-nj dau plãtarea cu nãs = nu mi uidisescu cu el;
8: lu-agudescu pri plãtari = ãl diznjerdu, ãl hãidipsescu; lj-aspun vreari)
{ro: spate, omoplat, umeri}
{fr: épaule, omoplate, éclanche}
{en: shoulder, shoulder blade}
ex: ncarcã pi plãtãri sinduchea; dã-nj unã plãtari (spatã) di birbec; l-fricã pi plãtãri; plãtarea (spata) aspuni cã un di noi va chearã; ncarcã-l cãt pots cã ari plãtãri sãnãtoasi
(expr: lj-u poati, easti sãnãtos, poati s-aravdã multi); ari plãtãri
(expr: ari pri cari si s-andoapirã, cari s-lu-aveaglji, cari s-lu afireascã di dushmanj shi di arãets); nu nã dãm plãtarea cu nãs
(expr: nu nã uidisim cu el); lj-aspusirã plãtãrli
(expr: fudzirã); sh-lo plãtarea
(expr: fudzi, li cãli); plãtãrli!
(expr: s-fudzim, tsi-ashtiptãm!); si-sh lja plãtãrli
(expr: s-fugã); nu-am plãtari
(expr: nu-am andoapir, nu-am cari s-mi-agiutã, s-mi-aveaglji); lj-bãgã plãtãrli
(expr: u-apãrãtsi, u-alãsã, u-agãrshi)
§ plãtãros (plã-tã-rósŭ) adg plãtãroasã (plã-tã-rŭá-sã), plãtãrosh (plã-tã-róshĭ), plãtãroasi/plãtãroase (plã-tã-rŭá-si) – cari easti cu plãtãrli lãrdzi; pãltãros, pultãros, diplarcu, bãtalcu
{ro: spătos}
ciulescu1
ciulescu1 (cĭu-lés-cu) (mi) vb IV ciulii (cĭu-líĭ), ciuleam (cĭu-leámŭ), ciulitã (cĭu-lí-tã), ciuliri/ciulire (cĭu-lí-ri) – nji mprustedz (analtsu, tindu) urecljili tra s-avdu ma ghini; nj-bag ureaclja s-avdu tsiva; ascultu, avdu tsi sã zburashti; aduchescu, bag oarã tsi s-fatsi deavãrliga; nciulescu;
(expr: ciulescu di diparti = avdu, aduchescu, ascultu cu cãshtigã; intru tu shubei)
{ro: ciuli (urechile), asculta, simţi}
{fr: chauvir (des oreilles), écouter, sentir}
{en: prick up (one’s ear); listen, feel}
ex: ciulii unãoarã urecljili, ma nu s-avdza tsiva; hiljlu di-amirã ciuli cu ureaclja shi avdã; sh-bãgã ureaclja, ciuleashti (ascultã); calu ciuli (anãltsã, teasi) urecljili; sta isih sh-ciuleashti di diparti
(expr: ascultã cu cãshtigã, avdi, aducheashti); sh-bãgã ureaclja tu loc sh-ciuleashti; cãndu ciuli (aduchi) cã s-aproachi oara s-creapã tufechea; s-ciulim (s-bãgãm oarã, s-aduchim) cum s-ascãlnã inima tu plãtari; ciulea (ascultã) ncoa; tserbul ciuleashti (tindi ureaclja, ascultã)
§ ciulit1 (cĭu-lítŭ) adg ciulitã (cĭu-lí-tã), ciulits (cĭu-lítsĭ), ciuliti/ciulite (cĭu-lí-ti) – (om, pravdã) tsi easti cu ureaclja anãltsatã, teasã; (zborlu) tsi lu-ari avdzãtã (ascultatã) cariva; tsi ari aduchitã, bãgatã oarã un lucru; nciulit
{ro: ciulit (urechile), ascultat, simţit}
{fr: chauvi (des oreilles), écouté, senti}
{en: who has pricked up (his ear); listened, felt}
ex: asculta cu urecljili ciuliti
§ ciuliri1/ciulire (cĭu-lí-ri) sf ciuliri (cĭu-lírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva ciuleashti ureaclja (s-ciuleashti tsiva); nciuliri
{ro: acţiunea de a ciuli (urechile), de a asculta, de a simţi}
{fr: action de chauvir (des oreilles), d’écouter, de sentir}
{en: action of pricking up (one’s ear); of listening, of feeling}
§ ciul1 (cĭúlŭ) adg ciuli/ciule (cĭú-li), ciulj (cĭúljĭ), ciuli/ciule (cĭú-li) – (oai, cal, etc.) tsi ari urecljili njits, cip
{ro: (cal, oaie) cu urechi mici}
{fr: (cheval, mouton) qui a des petites oreilles}
{en: (horse, sheep) with small ears}
cunachi1/cunache
cunachi1/cunache (cu-ná-chi) sf cunãchi (cu-nắchĭ) – chin-druirea tsi u fatsi cariva dupã-unã cali lungã (tra s-dizvurseascã, s-mãcã shi s-doarmã); loclu iu chindrueashti cariva, di-aradã, dupã-unã dzuã di cali; shidearea tsi u fatsi tu-un loc (casã, hani, etc.), trã unã dzuã i ma multi, omlu tsi fatsi unã cali lungã; calea tsi u fatsi un om tu-unã dzuã; casa tsi u lja cu nichi cariva, iu va poatã si sta trã putsãn chiro
{ro: popas, locul unde se face popasul; drumul parcurs într-o zi}
{fr: lieu où l’on descend pendant le voyage, halte, étape; station; distance qu’on parcours un jour}
{en: place where someone stops to rest during a journey, eat and sleep; station, stop, halt; distance travelled during a day}
ex: mulili arujirã trã cunachi (tra s-chindrueascã); tutã lumea-i tu cunachi; lu-am cu mini ãn cunachi (shadi cu mini aoa iu chindru-im); iu sã s-ducã cunachi? (iu si sta dupã tsi-astãmãtseashti di cali?); la nã moashi trã cunachi (tra s-shadã s-doarmã), arbineslu yini seara; arucã sãnãtoasã cunachi tu plãtãri; mãni-avem cunachi lungã (cali lungã pãnã s-chindruim seara); cunachea va s-u-agiungã (va s-agiungã tu loclu iu u-avea tu minti s-chindrueascã); toamna, cunãchili (cãljurli) a armãnjlor suntu ma greali, dzuã njicã, neguri, ploiuri, lãschi; featsim cunachea (chindruim tu-un loc) ningã pãduri; featsim cunachi (astãmãtsim tra s-durnjim) nã searã Plevna; iu ai cunachea tini? (iu stai tini cu casa?); tora trã tora am cunachea la hani (stau la hani); cari ãnchiseashti dimneatsa, cãt peanarga s-imnã, cunachea va s-u-agiungã
§ cunacci (cu-nac-cí) sm, sf, adg cunaccioanji/cunaccioanje (cu-nac-cĭŭá-nji), cunacceadz (cu-nac-cĭádzĭ), cunaccioanji/cu-naccioanje (cu-nac-cĭŭá-nji) – nicuchirlu-a casãljei (a hanãljei) iu fatsi cunachi cariva
{ro: gazda locului unde se face un popas}
{fr: hôte (hôtesse) de la station où on fait une halte}
{en: host (hostess) of the station where someone stops during a journey}
§ cunacciu (cu-nac-cíŭ) sm, sf, adg cunaccii/cunaccie (cu-nac-cí-i), cunaccii (cu-nac-cíĭ), cunaccii (cu-nac-cíĭ) – (unã cu cunacci)
diplarcu
diplarcu (dhi-plár-cu) adg diplarcã (dhi-plár-cã), diplartsi (dhi-plár-tsi), diplartsi/diplartse (dhi-plár-tsi) – tsi easti largu tu plãtãri; tsi easti nduplicat; bãtalcu, pãltãros, pultãros
{ro: spătos, îndoit}
{fr: qui a de large épaules}
{en: with wide shoulders}
giunglju
giunglju (gĭún-gljĭu) sn giungljuri (gĭún-gljĭurĭ) – dureari yii shi tãljitoasã tsi lu-agudeashti omlu iuva tu trup, dinapandiha, ca unã sulã; sulã, pundziri, amurtsãt, stihiptu, mãshcari, mushcari, ntsãpãturã
{ro: junghi}
{fr: douleur soudaine et violente en un point du corps; point pleurétique}
{en: short and sharp pain (stitch) in some part of the body}
ex: am un giunglu (nj-da ca sulã) tu plãtãri; giunglju tu inimã; mi-acãtsã un giunglju
§ giungljedz (gĭun-gljĭédzŭ) vb I giungljai (gĭun-gljĭáĭ), giungljam (gĭun-gljĭámŭ), giungljatã (gĭun-gljĭá-tã), giungljari/giungljare (gĭun-gljĭá-ri) – aduchescu un giunglju, unã dureari yii shi tãljitoasã tsi-nj treatsi dinapandiha, iuva prit trup (cheptu, dintsã, etc.)
{ro: avea junghiuri}
{fr: avoir des points de côté, sentir de douleurs violentes en un point du corps}
{en: feel sharp or stabbing pains}
ex: mi giungljadzã (nj-da giungljuri) tu dintsã
§ giungljat (gĭun-gljĭátŭ) adg giungljatã (gĭun-gljĭá-tã), giungljats (gĭun-gljĭátsĭ), giunglja-ti/giungljate (gĭun-gljĭá-ti) – cari aducheashti un giunglju tsi-lj treatsi dinapandiha prit trup
{ro: care simte un junghi}
{fr: qui a des points de côté, qui sent de douleurs violentes en un point du corps}
{en: who feels sharp, stabbing pains}
§ giunglja-ri/giungljare (gĭun-gljĭá-ri) sf giungljeri (gĭun-gljĭérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti giungljat
{ro: acţiunea de a avea junghiuri}
{fr: action d’avoir des points de côté, de sentir de douleurs violentes en un point du corps}
{en: action of feeling sharp or stabbing pains}
guvojdu
guvojdu (gu-vój-du) sm guvojdzã (gu-vój-dzã) shi guvojdi/gu-vojde (gu-vój-di) – penurã cu cari s-acatsã petala pri unglja-a calui; guvozdu, gãvojdu, gãvozdu;
(expr:
1: adar (fac, talj) guvoj-dzã (di fricã, di-arcoari) = nj-treamburã (dau) dintsãlj di fricã, di-arcoari;
2: cãts guvojdzã poartã = cãts anj ari;
3: mutã ciciorlu sh-caftã guvojdu = zbor tsi s-dzãtsi tr-atsel tsi sh-lu caftã (sh-lu-adutsi) singur biljelu;
4: cari jileashti guvojdul, sh-cheari petala = zbor tsi s-dzãtsi tr-atsel tsi s-plãndzi cã cheari un lucru njic, fãrã simasii, cãndu nu veadi cã va chearã un lucru mari tsi axizeashti multu)
{ro: găvozd, caia, cui de potcoavă}
{fr: clou de fer à cheval}
{en: horseshoe nail}
ex: petala sh-guvojdul (penura di petalã); acãtsã s-treamburã shi s-adarã guvojdi cu
(expr: sã-lj cãrtsãneascã) dintsãlj di fricã; adarã guvojdi
(expr: treamburã) di fricã; vai talji guvojdzã
(expr: vai treamburã di fricã); tutã dzua adrã guvojdi
(expr: trimburã di-arcoari); cãts guvojdi
(expr: cãtã-arcoari, trimburari di-arcoari) featsi-atumtsea; tu plãtãri tãljam guvojdzã
(expr: nj-trimbura pãltãrli di-arcoari); cãts guvojdzã poartã
(expr: di cãts anj easti) calu-aestu?
§ guvozdu (gu-vóz-du) sm guvozdzã (gu-vóz-dzã) – (unã cu guvojdu)
ex: di un guvozdu nu poati s-yinã vãrnu arãu
§ gãvojdu (gã-vój-du) sm gãvojdzã (gã-vój-dzã) shi gãvoj-di/gãvojde (gã-vój-di) – (unã cu guvojdu)
§ gãvozdu (gã-vóz-du) sm gãvozdzã (gã-vóz-dzã) – (unã cu guvojdu)
ex: lj-bãtu un gãvozdu tra s-nu-lj cadã petala
§ nguvujdedz (ngu-vuj-dédzŭ) (mi) vb I nguvujdai (ngu-vuj-dáĭ), nguvujdam (ngu-vuj-dámŭ), nguvujdatã (ngu-vuj-dá-tã), nguvujdari/nguvujdare (ngu-vuj-dá-ri) – bag guvojdzã a calui (mulãljei); (fig: mi nguvujdedz = (i) mi ntsap cu-unã penurã, schin, etc.; (ii) chicusescu, mi cãrtescu, nj-pari-arãu)
{ro: găvozdi, bate cuie de potcoavă; (se) înţepa; (se) supăra}
{fr: mettre un clou de fer à cheval; clouer; être atteint douloureusement par un clou; (se) fâcher}
largu2
largu2 (lár-gu) adg largã (lár-gã), lãrdzi (lắr-dzi) shi lardzi (lár-dzi), lãrdzi (lắr-dzi) shi lardzi (lár-dzi) – tsi nu easti strimtu, alargu, lat
{ro: larg}
{fr: large}
{en: wide}
ex: easti largu tu plãtãri; cãljurli aljurea suntu lãrdzi shi ndreapti; cãt largu easti?
§ alargu2 (a-lár-gu) adg – (unã cu largu2)
§ lãrgonj (lãr-gónjĭŭ) adg lãrgoa-nji/lãrgoanje (lãr-gŭá-nji), lãrgonj (lãr-gónjĭ), lãrgoanji/lãrgoanje (lãr-gŭá-nji) – multu largu sh-mari
{ro: amplu, spaţios}
{fr: ample, spacieux}
{en: ample, spacious}
ex: ca si s-aspunã lãrgonj
§ lãrguriu (lãr-gu-ríŭ) adj lãrgurii/lãrgurie (lãr-gu-rí-i), lãrgurii (lãr-gu-ríĭ), lãrgurii (lãr-gu-ríĭ) – cari easti cãt lipseashti di largu; cari easti ma largu dicãt easti ananghi; para-largu
{ro: destul de larg, prea larg}
{fr: trop large, qui est assez large}
{en: (more than) sufficiently wide}
ex: unã vuloagã lãrgurii (cãt lipseashti di largã); adimtu lãrguriu (multu largu)
§ lãrdzescu (lãr-dzés-cu) (mi) vb IV lãrdzii (lãr-dzíĭ), lãrdzeam (lãr-dzeamŭ), lãrdzitã (lãr-dzí-tã), lãrdziri/lãrdzire (lãr-dzí-ri) – fac un lucru s-hibã ma largu shi s-acatsã ma multu loc; lãrguescu, mãrescu
{ro: lărgi}
{fr: élargir}
{en: widen}
ex: lãrdzim (u fãtsem ma largã) mãnica; tindi-ti sh-lãrdzea-ti (sh-acatsã ma multu loc); nji s-lãrdzi (mãri) casa cu dauãli odi nali tsi adrãm; ded sã-nj lãrdzeascã (sã-nj li facã ma lãrdzi) pãputsãli; tsi ti lãrdzish (teasish) ashi?
§ lãrdzit (lãr-dzítŭ) adg lãrdzitã (lãr-dzí-tã), lãrdzits (lãr-dzítsĭ), lãrdziti/lãrdzite (lãr-dzí-ti) – tsi easti faptu s-hibã cama largu; lãrguit, mãrit
{ro: lărgit}
{fr: élargit}
{en: widened}
§ lãrdziri/lãrdzire (lãr-dzí-ri) sf lãrdziri (lãr-dzírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva lãrdzeashti; lãrguiri, mãriri
pãltari/pãltare
pãltari/pãltare (pãl-tá-ri) sf – vedz tu plãtari
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: plãtaripãltãros
pãltãros (pãl-tã-rósŭ) adg – vedz tu plãtari
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: plãtariplãtãros
plãtãros (plã-tã-rósŭ) adg – vedz tu plãtari
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: plãtaripultari/pultare
pultari/pultare (pul-tá-ri) sf – vedz tu plãtari
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: plãtari