DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ  
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ


Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

peaji/peaje

peaji/peaje (peá-ji) sf peji (péjĭ) – unã soi di cheali i coaji suptsãri tsi acoapirã lucri (yimishi, ca mer i purnã, bunãoarã); unã soi di cheali suptsãri tsi disparti un di-alantu mãdularli dit truplu-a omlui; peturlu tsi lu-acatsã laptili pisuprã dupã tsi hearbi sh-arãtseashti; peajã, peatsã, peazã, pijilinã
{ro: pieliţă, pojghiţă, membrană}
{fr: membrane, pellicule, pelure}
{en: membrane, pellicle, peel, thin skin (of apples, boiled milk, etc.)}
ex: lj-es peji di pri mãnã; carni slabã mplinã di peji; lo di mpadi pejili di meari sh-li mãcã

§ peajã (peá-jã) sf peji (péjĭ) – (unã cu peaji)
ex: curã prunili di peajã; cu tsi si zixeashti peaja di ou (pijilina, atsea tsi-acoapirã oulu nuntru, sum coaji)?

§ peatsã (peá-tsã) sf pets (pétsĭ) – (unã cu peaji)
ex: lapti fãrã peatsã (peaji); laptili scoalã peatsã (scoati, fatsi peaji)

§ peazã (peá-zã) sf pl(?) – (unã cu peaji)

§ pijilinã (pi-ji-lí-nã) sf pijilinj (pi-ji-línjĭ) – peaji multu suptsãri
{ro: pieliţă subţire, pojghiţă, membrană}
{fr: membrane, lange, pellicule}
{en: membrane, thin skin}
ex: carni slabã, mash pijilinj

§ pitishinã (pi-ti-shí-nã) sf pitishinj (pi-ti-shínjĭ) – cheali suptsãri sh-ca uscatã
{ro: pieliţă subţire, membrană}
{fr: lange, pellicule}
{en: membrane, thin skin}
ex: shi eu mi-aurlai la Bushlush-di-iu nj-aveam sinili gãleatã, nji s-uscarã sh-nj-armasirã pitishinj (mash cheali); cãprili nã featã cu-arushinã, udzirli padi, pitishinã curatã

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

alj

alj (áljĭŭ) sn alji/alje (á-lji) – plantã irboasã cu frãndzãli lundzi sh-suptsãri (ca apali), cu-unã anjurizmã ahoryea tsi, cãndu easti tinirã, sh-u-adutsi multu cu tseapa veardi shi, multi ori, s-mãcã ashi cum easti veardi cu tuti frãndzã; partea dit aestã plantã, ca unã tseapã, tsi s-aflã tu loc, cari s-usucã sh-dãnãseashti tut anlu (adrat di ma multi pãrtsã, cãtsãlj, cari s-curã di peaji shi s-bagã tu mãcãruri tra s-lã da unã anjurizmã shi nustimadã ahoryea); (fig:
1: alj = om arãu; expr:
2: cãtsãl di alj = unã parti dit un alj ntreg, tsi s-aleadzi ahoryea sh-easti acupiritã cu-unã cheali, tsi s-curã, ninti ca si s-bagã tu mãcari;
3: alj chisat = alj chisat tu hãvani amisticat cu puscã shi sari tsi s-adavgã la ndauã gheli, mãcãruri;
4: ne alj mãcã, ne gura lj-amputi = tsi dzãtsi cã nu-ari nitsiun stepsu (cu tuti cã el stipseashti);
5: ca pusca cu aljlu = sã ncaci multu, ca cãnili cu cãtusha)
{ro: usturoi}
{fr: ail}
{en: garlic}
ex: dzatsi frats ndzãminats, sh-tr-unã groapã ngrupats (angucitoari: aljlu); chiseadzã alj tu hãvani; alj mãts, gura va ts-amputã; greclu, sh-arhundu s-hibã, alj va mputã; dã-nj dauã hiri di alj; aljili criscurã tora; l-vidzush aljlu-aestu? (fig: aestu om arãu, aestu turcu?); nu pot s-lji ved aljlji (fig: oaminjlj-arãi, turtsãlj, uvreilji, etc.)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

bubzel

bubzel (bub-zélŭ) sm bubzelj (bub-zéljĭ) – agru-arburi njic di pãduri, tsi sh-u-adutsi cu-un trandafil, cu schinj, cu lilici mushati aroshi, trandafilii, albi i galbini shi fructul arosh ca unã cireashi njicã; mãcesh, mucesh, arug, rug, zigrã, shipcã, culumbri, curubits
{ro: măceş, trandafir sălbatec}
{fr: églantier}
{en: wild rose}

§ bubzealã (bub-zeá-lã) sf bubzeali/bubzeale (bub-zeá-li) – poamili fapti di bubzel, aroshi sh-njits ca cireashili, acrishoari, cu multi simintsã mplini di peri sh-tuti deadun anvãliti cu-unã peaji aroshi; mãceashi, muceashi
{ro: măceaşă}
{fr: fruit de l’églantier}
{en: fruit made by the wild rose}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

cap

cap (cápŭ) sn capiti/capite (cá-pi-ti) – partea di nai ma nsus a trup-lui di om iu s-aflã ncljisã midua (acupiritã prisuprã di per, sh-cu fatsa iu s-aflã ocljilj, narea, urecljili, gura, etc.); (fig:
1: cap = atsel tsi easti ma mari tu-unã parei di oaminj, cãp, cãpii, ma marli, mãimar; expr:
2: cap-di-cãni = yeatsã (hiintsã) dit pãrmiti tsi easti ca unã soi di lamnji cu truplu di om shi caplu di cãni;
3: cap di alj (tseapã, prash) = arãdãtsina-a aljlui (a tseapãljei, a prashlui) tu cari s-aflã partea tsi s-mãcã (dupã tsi easti curat di peaji);
4: nu-ari nitsiun cap di alj = easti multu ftoh, cã nu-ari macar un cap di alj tra s-mãcã;
5: cap di cãshcãval = aroatã ntreagã di cãshcãval;
6: cap di tsãtsã = gurgulj, chipita-a tsãtsãljei (dit cari sudzi njiclu, laptili di mumã);
7: cap di-arãu = ahiursiri di-arãu, izvur;
8: caplu-a corlui = atsel tsi s-aflã tu nchisita (caplu) a corlui shi, giucãndalui, lu tradzi dupã el;
9: cap di vearã, a vearãljei = nchisita, intrata-a vearãljei;
10: cap di paradz, cap = capital, capitalj, paradz bãgats tu-unã alishvirishi;
11: (ljau, ahiursescu, apãrnjescu) di la cap = nchisescu ditu-ahiurhitã;
12: cap di carni = cap lishor, tsi nu mindueashti ghini;
13: cap di gai = om tsi easti niheamã ca glar, lishor di minti, etc.;
14: cap di cheatrã, cap gros; cap greu; cap di tar (di crinã, di grij, di shinic, di tãgari, di mulari, di schizari, di ghegan, di vurgar, etc.) = om tsi easti cãpos, tsi u tsãni pi-a lui sh-atumtsea cãndu tuts alantsã dzãc altã soi, tsi nu para easti dishteptu, tsi-aducheashti greu sh-peanarga atseali tsi-lj si dzãc, etc.;
15: cap gol = (i) cap neacupirit di mãndilã i cãciulã shi (ii) un tsi nu-ari tsiva n cap, tsi nu mindueashti ghini, tsi easti lishor tu minti, glar;
16: dupã cap sh-cãciula = cata cum easti omlu, ashi-lj si uidisescu tuti;
17: nu-am minti n cap = (i) hiu multu nvirinat; (ii) nu minduescu (giudic) ghini, glãrii di minti di fac ahtãri glãrinj, etc.;
18: caplu fatsi, caplu tradzi; cap ai, tsi u vrei mãdua?; cap ai, minti tsi-ts lipseashti!; iu nu-i cap, cavai di cicioari = zbor tsi s-dzãtsi a unui tsi pati tsiva, cãndu lucrili-lj si duc tuti anapuda shi (i) cãndu stepsul easti a lui, (ii) cãndu li fatsi tuti lucrili dupã mintea-a lui, fãrã sã ntreabã pri altu, (iii) cãndu nu s-mindueashti ghini ninti ca s-lu facã un lucru, etc.;
19: pãnã s-nu dai cu caplu di praglu di nsus, nu vedz praglu di nghios; cari sh-bati caplu la praglu di nsus, mutreashti la praglu di nghios = zborlu tsi-lj si dzãtsi a unui tsi u bagã mintea mash dupã tsi-l pati un lucru, tsi nu shtii ca si s-afireascã pãnã cãndu nu u pati ninti;
20: caplu tsi nu ntreabã multi vai tragã = zborlu tsi-lj si dzãtsi a unui tsi nu caftã urnimii di la altsã, ninti ca s-lu-adarã un lucru;

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

catife

catife (ca-ti-fé) sm catifedz (ca-ti-fédzĭ) – tsãsãturã di mitasi (lãnã, bumbac, etc.) tsi ari pi-unã fatsã hiri multu shcurti, ndreapti shi ndisati
{ro: catifea}
{fr: velours}
{en: velvet}
ex: sultuc di catife

§ catifei/catifee (ca-ti-fé-i) sf catifei (ca-ti-féĭ) – (unã cu catife)
ex: feci un mindan di catifei; nu-am purtatã ninga fustani di catifei

§ catifiledz (ca-ti-fi-lédzŭ) (mi) vb I catifilai (ca-ti-fi-láĭ), catifilam (ca-ti-fi-lámŭ), catifilatã (ca-ti-fi-lá-tã), catifilari/catifilare (ca-ti-fi-lá-ri) – fac un lucru s-undzeascã cu catifelu, cu hãrli sh-cu cusurli-a lui; lu-acoapir un lucru cu (lj-adavgu) catife
{ro: catifela}
{fr: velouter}
{en: give a velvety appearance}
ex: catifilai (lu-anvilii cu catifei) scamnul atsel bunlu

§ catifilat (ca-ti-fi-látŭ) adg catifilatã (ca-ti-fi-lá-tã), catifilats (ca-ti-fi-látsĭ), catifila-ti/catifilate (ca-ti-fi-lá-ti) – tsi easti faptu s-undzeascã cu catifelu; tsi easti nvilit cu catifei; tsi sh-u-adutsi cu catifelu; moali ca catifeea
{ro: catifelat}
{fr: velouté}
{en: with a velvety appearance}
ex: feata ari unã boatsi catifilatã (dultsi, ca catifelu); duchii cã eara lãndzitã cã avea fatsa-aroshi, catifilatã; fructul avea unã peaji catifilatã

§ catifilari/catifilare (ca-ti-fi-lá-ri) sf catifilãri (ca-ti-fi-lắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un lucru s-fatsi ca catifelu, easti nvilit cu catife, (s-)catifileadzã
{ro: acţiunea de a catifela; catifelare}
{fr: action de velouter}
{en: action of giving a velvety appearance}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

cheari2/cheare

cheari2/cheare (chĭá-ri) sf cheruri (chĭé-rurĭ) – loc tsi nu easti vãrãoarã vidzut di soari;
(expr: chearea-a ocljului = lãngoari tsi ntunicã ocljilj, unã peaji tsi s-ashtearni ca unã pirdei scutidoasã n fatsa ocljului sh-cari, fãrã inhirisi, poati s-ducã la urghiri; tearã)
{ro: loc neînsorit}
{fr: endroit (lieu) qui n’est jamais exposé au soleil, qui n’est jamais ensoleillé}
{en: place never seen by the sun}
ex: casã tu cheari (iu nu intrã soarili); pãduri tu cheari (tsi nu u veadi soarili); cãlivã dit cheari sh-din surin; diparti prit cheruri (locuri fãrã soari); fãntãna din cheari; s-alagã n cheruri sh-prit surin; chearea (teara) a ocljului mi doari

§ tearã2 (teá-rã) sf pl(?) – lãngoari tsi ntunicã ocljilj (unã peaji tsi s-ashtearni ca unã pirdei scutidoasã n fatsa ocljului shi, ma s-nu-lj si facã inhirisi a ocljului, poati s-ducã la urghiri); chearea-a ocljului
{ro: cataractă (la ochi)}
{fr: taie de l’oeil, cataracte}
{en: cataract (eye)}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

mãcesh

mãcesh (mã-cĭéshĭŭ) sm mãcesh (mã-cĭéshĭ) – agru-arburi njic tsi creashti tu pãduri, tsi sh-u-adutsi cu-un trandafil, cu schinj, cu lilici mushati (aroshi, trandafilii, albi i galbini) shi poami-aroshi ca cireashi njits; mucesh, arug, rug, bubzel, culumbri, curubits, shipcã, bifã, coarne-bifi
{ro: măceş, trandafir sălbatec}
{fr: églantier; rosier sauvage}
{en: hip rose tree, wild rose}
ex: mãceshlji crescu tu munti; mãceshlu fatsi nãscãnti poami-aroshi

§ mucesh (mu-cĭéshĭŭ) sm mucesh (mu-cĭéshĭ) – (unã cu mãcesh)

§ mãceashi/mãceashe (mã-cĭá-shi) sf mãceashi/mã-ceashe (mã-cĭá-shi) – fructul faptu di mãcesh, njic ca cireasha, acrishor, cu multi simintsã mplini di peri sh-tuti deadun anvãliti cu-unã peaji aroshi; muceashi, bubzealã;
(expr: tuts cu cireashili sh-noi cu mãceashili = tuts s-aleapsirã cu lucrili buni sh-noi armasim cu-atseali tsi nu-ahãrzescu, tsi nu suntu buni trã tsiva)
{ro: măceaşă}
{fr: fruit de l’églantier}
{en: hip, wild rose fruit}
ex: mãceasha coaptã easti ca-aroshi ma nu easti bunã trã mãcari

§ muceashi/muceashe (mu-cĭá-shi) sf muceashi/muceashe (mu-cĭá-shi) – (unã cu mãceashi)
ex: tuts cu cireashi sh-noi cu muceashi

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã