|
|
njurzit
njurzit (njĭur-zítŭ) adg – vedz tu njurizmã
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: njurizmãnjurzitor
njurzitor (njĭur-zi-tórŭ) adg – vedz tu njurizmã
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: njurizmãaludzãscu
aludzãscu (a-lu-dzắs-cu) (mi) vb IV aludzãi (a-lu-dzắĭ), aludzam (a-lu-dzámŭ), aludzãtã (a-lu-dzắ-tã), aludzãri/aludzãre (a-lu-dzắ-ri) – (lucru, lilici, mãcari, carni) nchiseashti s-moalji ninti ca si s-aspargã; nchisescu s-mi-aspargu; mãrãnghisescu, vishtidzãscu, anjurzescu urut, mi-amput, amput, mi-acredz, etc.
{ro: (se) altera, (se) moleşi, ofili, (se) împuţi, începe a se strica}
{fr: (s’)altérer, (se) rendre mou, (s’)amollir; sentir mauvais}
{en: change (for worse), spoil, soften, smell foul}
ex: lilicea s-aludzashti (mãrãnghiseashti); carnea s-aludzã (s-mulje, sã nviclje); sudorli aludzãscu (amput, anjurzescu ca unã mãcari aspartã), s-acreadzã
§ aludzãt (a-lu-dzắtŭ) adg aludzãtã (a-lu-dzắ-tã), aludzãts (a-lu-dzắtsĭ), aludzã-ti/aludzãte (a-lu-dzắ-ti) – tsi s-moalji ninti ca si s-aspargã; tsi-ari nchisitã si s-aspargã; mãrãnghisit, vishtidzãt, anjurzit, urut, amputsãt, acrit, etc.
{ro: alterat, ofilit, moleşit, împuţit, fleşcăit}
{fr: altéré, amolli, qui sent mauvais}
{en: changed (for worse), spoiled, softened, which smells foul}
ex: carni aludzãtã (shidzutã, muljatã, aspartã)
§ aludzãri/aludzãre (a-lu-dzắ-ri) sf aludzãri (a-lu-dzắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu tsiva s-aludzashti; mãrãnghisiri, vishtidzãri, anjurziri urut, amputsãri, acriri, etc.
{ro: acţiunea de a (se) altera, de a (se) moleşi, de a (se) ofili, de a (se) împuţi, de a începe a (se) strica; alterare, ofilire, împuţire, fleşcăire}
{fr: action de (s’)altérer, de (se) rendre mou, de (s’)amollir; de sentir mau-vais; amolissement}
{en: action of changing (for worse), of spoiling, of softening, of smelling foul; softening}
§ alu-dzãmi/aludzãme (a-lu-dzắ-mi) sf aludzãnj (a-lu-dzắnjĭ) – harea tsi-l fatsi un lucru s-hibã aludzãt; ashi cum easti un lucru (ma multu carnea) cãndu s-moalji shi nchiseashti s-aspargã; aludzãri
{ro: fleşcăire, moleşire, alterare}
{fr: amolissement, on dit d’une viande qui commence a s’altérer}
{en: softening; it is said about meat when it starts softening, before spoiling}
anjurzit
anjurzit (a-njĭur-zítŭ) adg – vedz tu njurizmã
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: njurizmãanjurzitor
anjurzitor (a-njĭur-zi-tórŭ) adg – vedz tu njurizmã
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: njurizmãargãvan
argãvan (ar-gã-vánŭ) sm argãvanj (ar-gã-vánjĭ) – arburi cu frãndzã uvali (tsi sh-u-aduc cu bicimea-a oauãlor) criscut prit grãdini trã arapunili-a lui di lilici mushati di hromã vinitã (albã, njirlã, trandafilii, etc.) sh-cu-unã anjurizmã mushatã, mbitãtoari; argavan, arguvan, giurgiuvan, ghiurghiuvan, lila; (fig:
1: argãvan = mushat, anjurzitor ca argãvanlu; expr:
2: argãvanlu-a meu = dashlu-a meu, vrutlu-a meu)
{ro: liliac (arbust, floare)}
{fr: lilas}
{en: lilac}
ex: sum nã aumbrã di-argãvan
§ argavan (ar-ga-vánŭ) sm argavanj (ar-ga-vánjĭ) – (unã cu argãvan)
§ arguvan (ar-gu-vánŭ) sm arguvanj (ar-gu-vánjĭ) – (unã cu argãvan)
§ giur-giuvan (gĭur-gĭu-vánŭ) sm giurgiuvanj (gĭur-gĭu-vánjĭ) – (unã cu argãvan)
§ ghiurghiuvan (ghĭur-ghĭu-vánŭ) sm ghiurghiuvanj (ghĭur-ghĭu-vánjĭ) – (unã cu argãvan)
ex: ghiurghiuvanlu mplin di albã floari; ghiurghiuvanjlji ncãrcats cu lilici; ghiurghiuvanlu-a meu
(expr: dashlu-a meu, mushatlu-a meu); moi lilici ghiurghiuvanã! (fig: moi, mushatã, ca lilicea di ghiurghiuvan!)
§ argãvanliu (ar-gã-van-líŭ) adg argãvanlii/argãvanlie (ar-gã-van-lí-i), argãvanlii (ar-gã-van-líĭ), argãvanlii (ar-gã-van-líĭ) – unã hromã niheam ca aroshi apreasã tsi sh-u-adutsi cu-atsea datã di lilicea di-argãvan; alicã, alcã
{ro: stacojiu}
{fr: écarlate}
{en: scarlet}
arigan
arigan (a-rí-ghan) sm ariganj (a-rí-ghanjĭ) – unã soi di plantã tsi poati s-creascã sh-agrã tu cãmpu ma, di-aradã, easti criscutã tu grãdinã di om, trã mushuteatsa-a ljei sh-ti anjurizma tsi u da, cu frãndzã shcurti, sivi, cu peri njits di dauli pãrtsã, cu lilici shiriti (chindisiti cu multi buei, galbinã, purtucalishi sh-aroshi, ahoryea i amisticati), mushati sh-anjurzitoari; lugurii scoasã dit frãndzãli uscati loati dit unã soi di arigan (planta) tsi s-bagã tu mãcãruri tra s-lã da unã mirudyeauã shi nustimadã ahoryea; rigan, mangiurami, mandzuranã
{ro: maghiran}
{fr: origan}
{en: oregano}
§ rigan (rí-ghan) sm riganj (rí-ghanjĭ) – (unã cu arigan)
baltsotã
baltsotã (bal-tsó-tã) sf baltsoti/baltsote (bal-tsó-ti) – lilici criscutã tu grãdinã, mushatã sh-anjurzitoari, di-unã hromã amisticatã di galbin, purtucalish sh-arosh, cu frãndzã tsi sta andicra, unã fatsã di altã; mandzuranã, mangiurami
{ro: crăiţă}
{fr: oeillet d’Inde}
{en: french marigold}
ex: ca baltsota di pi pat
bujor
bujor (bu-jĭórŭ) sm bujori (bu-jĭórĭ) – floarã-analtã criscutã tu grãdinã (cãtivãrãoarã s-aflã sh-agrã pri cãmpu), cu frãndzã mãri hãrãxiti, tsi da lilici mushati sh-anjurzitoari, multu mãri, di hromã aroshi, trandafilii icã albã; (fig: bujor = cari easti arosh la fatsã ca un bujor; mbujurat)
{ro: bujor}
{fr: pivoine}
{en: peony}
ex: un bujor di featã (fig: featã mbujuratã, aroshi la fatsã, ca un bujor)
§ mbujuredz (mbu-jĭu-rédzŭ) (mi) vb I mbujurai (mbu-jĭu-ráĭ), mbujuram (mbu-jĭu-rámŭ), mbujuratã (mbu-jĭu-rá-tã), mbujura-ri/mbujurare (mbu-jĭu-rá-ri) – (mi) fac arosh la fatsã ca un bujor; arushescu la fatsã
{ro: (se) îmbujora la faţă}
{fr: devenir rouge comme une pivoine}
{en: become red faced as the peony}
§ mbujurat (mbu-jĭu-rátŭ) adg mbujuratã (mbu-jĭu-rá-tã), mbujurats (mbu-jĭu-rátsĭ), mbujurati/mbujurate (mbu-jĭu-rá-ti) – tsi s-featsi (easti) arosh (la fatsã) ca un bujor
{ro: roşu ca bujorul}
{fr: avec la face rouge comme une pivoine}
{en: red faced as the peony}
ex: arosh shi mbujurat
§ mbujurari/mbujurare (mbu-jĭu-rá-ri) sf mbujurãri (mbu-jĭu-rắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva arushashti la fatsã ca un bujor
{ro: actiunea de a (se) îmbujora; îmbujorare}
{fr: action de devenir rouge comme une pivoine}
{en: action of becoming red faced as the peony}
chitru
chitru (chí-tru) sm chitri (chí-tri) – pom dit Asii tsi fatsi unã yimishi (chitra) tsi sh-u-adutsi cu-unã limoni mari
{ro: chitru}
{fr: citronnier}
{en: lemon tree}
§ chitrã (chí-trã) sf chitri/chitre (chí-tri) – yimisha faptã di pomlu chitru, cu unã coaji groasã sh-mushat anjurzitoari, cu cari s-fatsi unã dultseatsã (glico) bunã
{ro: chitră}
{fr: cédrat}
{en: citron}
croc2
croc2 (crócŭ) sm pl(?) – unã soi di earbã tsi creashti agrã tu vulodz sh-livãdz, ma easti criscutã sh-di om tu grãdinj, cu trup shcurtu tsi creashti cati an dit unã soi di tseapã ngrupatã tu loc, cu frãndzã strimti shi lundzi, cu lilici viniti, galbini icã purtucalishi, dit cari si scoati unã lugurii galbinã sh-anjurzitoari, ufilisitã tu fãtsearea-a yitriilor shi ta si s-bagã tu mãcãri ca s-lã da unã anjurizmã shi unã nustimadã ahoryea; safran, shafran, shufran, shãfrani
{ro: şofran}
{fr: safran, crocus}
{en: saffron, crocus}
dafin
dafin (dá-finŭ) sm dafinj (dá-finjĭ) – numã tsi s-da la ma multi turlii di arburi njits tsi crescu tu locurli ma caldi (ca, bunãoarã, atseali dit Sudlu a Ivropiljei), cu frãndzã uvali (ca oulu) tsi nu cad earna, lutsescu sh-anjurzescu mushat (sh-tr-atsea s-bagã uscati tu mãcãruri tra s-lã si da unã ma bunã nustimadã shi anjurizmã), cu lãludz, aroshi i albi, mushat anjurzitoari, cu fructi njits, sh-di-a curi frãndzã sh-njits alumãchi s-fac cãrunj tra si s-bagã pi caplu-a oaminjlor cãndu suntu tinjisits; dafnu, dafni, dafnjauã, lavru, vai
{ro: dafin, laur}
{fr: laurier, daphné}
{en: laurel, bay tree, daphne}
ex: aushlji ncurunã giunamea cu curunã di dafin
§ dafnu (dáf-nu) sm dafnji (dáf-nji) – (unã cu dafin)
§ dafni/dafne (dáf-ni) sm dafnji (dáf-nji) – (unã cu dafin)
§ dafnjauã (daf-njĭá-ŭã) sf dafnjei (daf-njĭéĭ) – (unã cu dafin)
§ dafnã (dáf-nã) sf dafni/dafne (dáf-ni) – frãndzã uscatã di dafin tsi s-bagã tu mãcãruri tra s-lã si da unã bunã nustimadã sh-aroamã; dafinã, vai
{ro: dafină}
{fr: feuille de laurier}
{en: bay leaf}
§ dafinã (dá-fi-nã) sf dafini/dafine (dá-fi-ni) – (unã cu dafnã)