{fr: faire; commettre; produire; évaluer, valoir; marchander; échanger; transformer; acquérir, gagner; dépenser; (s’)amuser; décider; réaliser; colorer; mûrir; se diriger, s’acheminer, parcourir; descendre, aller en pente; rester, demeurer; c’est égal; feindre; dire; naître; être, s’occuper; falloir, etc.}
{en: do; make; cost, value, bargain, change (money), transform; win, spend; decide; realize; mature; go to; descend; stay, live; say; be born; be; must; etc.}
ex: Dumnidzã featsi lumea tu shasi dzãli; di aguridã s-fatsi (s-adarã) njari, ma cu arãvdari; feci (adrai, anãltsai, sculai) unã casã; omlu tsi vrea s-facã (tsi eara s-adarã)?; picatlu tsi avea faptã (adrã) ca muljari; di un lemnu fats (adari) sh-crutsi sh-lupatã; estan agrili featsirã
(expr: deadirã) grãni buni; cãts paradz fac
(expr: tsi tinjii au, cãt custisescu) aesti cãrtsã?; dusirã s-facã pãzari
(expr: s-pãzãripseascã); groshlji-lj fatsi nã lirã (fig: lj-alãxeashti tu nã lirã); lucreadzã macã vrei s-fats aveari
(expr: s-avutsãshti); nãoarã mi featsi (fig: mi amintã) mu-mea; tsi featsi (fig: tsi amintã, ficior i featã) sor-ta?; cãts s-au faptã (fig: s-au amintatã); fatsi (dzãsi) el cu-arãslu n gurã; s-toarnã cãtrã cãtushi shi-lj fatsi (fig: shi-lj dzãtsi); trã putsãn chiro-lj lj-featsi tuts paradzlji ghini
(expr: lj-asparsituts paradzlji, lj-hãrgiui); du-ti sh-fãts chefea
(expr: du-ti sh-fã tsi vrei, cum tsi sã ndreadzi huzmetea); va-l fac (fig: va-l cãndãrsescu, va lu-apuaduc) s-u acumpãrã; sh-aoa featsirã
(expr: fudzirã, u cãrtsãnirã) sotslji cãtrã tu pãduri; aoa fac (fig: pri-aoa fudzirã, dusirã) sotslji, acatsã-lj ma s-hii gioni; shi-lj da nã arãpeari, sh-aoa fac alantsã
(expr: sh-unãshunã fug)!; cãtrã aoa featsirã
(expr: fudzirã)!; tut u fac calea (fig: tut mi duc calea), cã u fac; cari s-aspãrearã cãprili nãoarã, di fac naparti
(expr: fug, li cãr-tsãnescu), acatsã-li ma s-pots
(expr: di fug ahãntu-agonja cã nu pots s-li-acats); fã aripidina nghios (fig: fudz nghios, dipuni); feci
(expr: nchisii, fudzii) cãtrã pãduri; fuga featsi traplu, ca tserbul avinat; fã muntsãlj padi
(expr: alagã pristi tut); auãli s-featsirã (s-coapsirã, asirã); nu fatsi (nu-i ghini, nu prindi) s-fugã; tsi nyisash, s-featsi (ishi, s-axi); yisili s-fac (s-axescu, es); s-nu fats (s-nu stai, s-nu-armãnj) multsã anj tu xeani; fã-ti (prifã-ti, dzã taha) cã hii niputut; s-featsi (s-prifeatsi, s-featsi taha cã easti) glar; njiclu featsi (s-cãcã) tu culpani; armasi di cãndu feci (fui) araftu; ãlj fatsi aushlu unã
(expr: lu-agudeashti aushlu) cu cãrliglu pristi zvercã; s-lj-aducã troarã hilja-a amirãlui, cã aljumtrea nu s-fatsi
(expr: cã vrea i cã nu vrea, lipseashti s-u-aducã feata); dusirã cu nveasta, ca s-u aflã shi s-u facã cumãts
(expr: s-u vatãmã); s-dispãrtsãrã shi-sh featsirã zbor
(expr: shi s-aduchirã, sh-deadirã zbor); dupã tsi featsirã aestu zbor
(expr: s-aduchirã ashi); lji si pãru cã s-fatsi ningã nãoarã
(expr: eara multu ghini); unã videari tsi lã featsi
(expr: cum li vidzu); sharpili a ficiorlui eara di mumã faptu
(expr: eara multu gioni); featsi carti
(expr: s-dusi la sculii, nvitsã carti) multã sh-agiumsi yeatru; fã-ti ncoa (minã-ti ncoa, aproachi-ti) s-ti ved ma ghini; tsi prindi s-fats, fã-u nã oarã cama ninti

§ faptu1 (fáp-tu) adg faptã (fáp-tã), faptsã (fáp-tsã), fapti/fapte (fáp-ti) – ((lucru) tsi ari (s-ari) adratã; adrat
{ro: făcut, comis; produs; evaluat, etc., etc.; născut}
{fr: fait; commis; produit; évalué; etc., etc.; accompli; né}
{en: done; made; valued; etc., etc.; born}
ex: n pãduri faptu (amintat) fui, sh-tut ãn pãduri criscui; cerga-a ta di lãnã groasã faptã (adratã); lucru faptu (fig: adrat, bitisit); eara di mumã faptu
(expr: amintat di mumã; om gioni, tsi ahãrzeashti multu); easti faptã (fig: amintatã) toamna; njiclu easti-l faptu (ishi nafoarã, s-cãcã) tu culpani

§ fatsiri/fatsire (fá-tsi-ri) sf fatsiri (fá-tsirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva adarã tsiva; fãtseari, adrari
{ro: acţiunea de a face; de a comite; de a produce; de a evalua; etc., etc.; facere; comitere; producere; evaluare; etc., etc.; creaţie, naştere}
{fr: action de faire; de commettre; de produire; d’évaluer; etc., etc.; création, accouchement, couche, sali d’excréments; etc.}
{en: action of doing; of making; of costing, of valuing; etc., etc.; creation, birth, etc.}
ex: di fatsiri nu-am ni limbã, nitsi gurã sã zburãscu, ma la tuts lã spun sã shtibã, cusurli-a lor shi nu s-nãirescu (angucitoari: yilia); tsi au trã fatsiri (adrari); amãnai multu cu fatsirea-a tigãnjlor; avu fatsiri (fig: amintari) greauã sh-vidzu moartea cu ocljilj

§ fãtseari/fãtseare (fã-tseá-ri) sf fãtseri (fã-tsérĭ) – (unã cu fatsiri)

§ faptã (fáp-tã) sf fapti/fapte (fáp-ti) – lucrul tsi s-ari faptã di cariva; lucru tsi s-featsi tu lumi; facã
{ro: faptă}
{fr: fait}
{en: fact}
ex: di la dzãcã pãnã la faptã (fãtseari) easti diparti; s-facã totna fapti (lucri) buni; Dumnidzã va lj-u pãlteascã dupã faptili (lucrili tsi-ari faptã) a lui; tsi suntu faptili-aesti tsi fats?; va s-dai giuvapi (va s-dai isapi) di faptili-a tali (di-atseali tsi-adari); dzãca shi fapta

§ facã (fá-cã) sf fãrã pl – lucru tsi s-fatsi; faptã, fatsiri, fãtseari, adrari
{ro: acţiunea de a face; faptă, acţiune, fapt}
{fr: action de faire; action, fait}
{en: action of doing, of making; action, fact}
ex: tsi-i ti-a facã (fãtseari)?; am trã facã (fãtseari) multi m pãzari; cu dzãcã (dzãtseari, zbor) sh-cu facã (fãtseari), s-featsi bubulica vacã

§ fãcãtor (fã-cã-tórŭ) adg fãcãtoarã (fã-cã-tŭá-rã), fãcãtori (fã-cã-tórĭ), fãcãtoari/fãcãtoare (fã-cã-tŭá-ri) – atsel tsi fatsi tsiva
{ro: făcător, creator}
{fr: qui fait, créateur}
{en: who does or makes things, creator}
ex: di Dumnidzã fãcãtoarã (tsi lu-ari faptã pri Dumnidzã, Stãmãria)

§ fãpturã (fãp-tú-rã) sf fãpturi (fãp-túrĭ) – lucru faptu di fisi; hiintsã faptã di Dumnidzã; yeatsã, yiitati, plasi, prici
{ro: făptură, fiinţă, creatură}
{fr: être, créature}
{en: being, creature}
ex: tuti cãti suntu, suntu fãpturli (yiitãtsli, pricili) al Dumnidzã

§ fãptuescu (fãp-tu-ĭés-cu) vb IV fãptuii (fãp-tu-íĭ), fãptueam (fãp-tu-ĭámŭ), fãptuitã (fãp-tu-í-tã), fãptuiri/fãptuire (fãp-tu-í-ri) – (unã cu fac)
ex: s-aflã cã nãs avea fãptuitã (faptã, adratã) tuti cãti si spunea

§ fãptuit (fãp-tu-ítŭ) adg fãptuitã (fãp-tu-í-tã), fãptuits (fãp-tu-ítsĭ), fãptuiti/fãptuite (fãp-tu-í-ti) – (unã cu faptu1)
ex: i fãptuitã gumãrlichea

§ fãptuiri/fãptuire (fãp-tu-í-ri) sf fãptuiri (fãp-tu-írĭ) – (unã cu fatsiri)

§ nifaptu (ni-fáp-tu) adg nifaptã (ni-fáp-tã), nifaptsã (ni-fáp-tsã), nifapti/nifapte (ni-fáp-ti) – tsi nu-ari (nu s-ari) adratã; tsi nu s-ari amintatã (faptã); neadrat, nibitisit; etc.;
(expr:
1: (lucri) nifapti (pl) = lucri tsi nu s-au avdzãtã pãnã tora, tsi nu s-au faptã ninga tu-aestã lumi;
2: di dada nifaptu s-hiu ma…= s-nu-nj si dzãcã cã nu hiu faptu di dadã ma…; zbor tsi easti ca unã soi di giurat, cã atseali spusi (i) suntu dealihea icã (ii) va si s-facã fãr di altã)
{ro: nefăcut, nenăscut, etc.}
{fr: qui n’est pas fait; qui n’est pas né; etc.}
{en: not done; not made; not born; etc.}
ex: tatãl ninga nifaptu (neamintat); lj-avdzã tuti nifaptili
(expr: lucri uruti, nafoarã di-aradã, tsi nu s-au faptã pãnã tora); di dada nifaptu s-hiu, s-nu lj-aspãrdzeam lucrul

§ nifatsiri/nifatsire (ni-fá-tsi-ri) sf nifatsiri (ni-fá-tsirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu-adarã tsiva; nifãtseari, neadrari, nibitisiri; etc.
{ro: acţiunea de a nu face; de a nu (se) naşte; etc.}
{fr: action de ne pas faire; de ne pas être né, de ne pas accoucher; etc.}
{en: action of not doing; of not making; of not being born; etc.}
ex:

§ nifãtseari/nifãtseare (ni-fã-tseá-ri) sf nifãtseri (ni-fã-tsérĭ) – (unã cu nifatsiri)

§ disfac (dis-fácŭ) (mi) vb III shi II disfeci (dis-fécĭŭ), disfãtseam (dis-fã-tseámŭ), disfaptã (dis-fáp-tã), disfatsiri/disfatsire (dis-fá-tsi-ri) shi disfãtseari/disfãtseare (dis-fã-tseá-ri) – l-dispartu un lucru sh-lu fac s-aspunã ahoryea pãrtsãli di cari easti faptu; li fac lucrili s-hibã ashi cum eara ninti di-adrarea-a lor; dizleg un lucru acãtsat (ligat) di tsiva; dishcljid unã shishi (cutii, fachir, etc. tra s-ved i si scot tsi easti nuntru); dishcljid unã cali ncljisã (tra s-u fac bunã trã urdinarea di lumi, lucri, vimtu, etc.); l-dispindzur un lucru tsi easti acãtsat di tsiva; diznod unã funi ligatã di tsiva; etc., etc.; dishcljid, dispartu, ndipãrtedz, dizleg, diznod, discalnu, dizdar, etc.;
(expr:
1: disfã-ts ocljilj patru = mutrea ghini, ai-tsã cãshtigã, bagã ghini oarã tsi s-fatsi, etc.; s-disfatsi tserlu = s-dishcljidi chirolu, sã nsirineadzã, easi soarili;
3: easti un om disfaptu = easti un om dishteptu, mintimen, tsi-lj talji caplu)
{ro: desface, deschide, detaşa, separa, etc.}
{fr: défaire, ouvrir, entr’ouvrir, détacher, séparer, etc.}
{en: undo, open, detach, separate, etc.}
ex: disfac noadili (diznod); tsi sh-fatsi omlu, nitsi draclu nu-lj disfatsi (dizleagã); si-nj disfac (discoapir, dishcljid) mushatlu-nj cheptu; disfã (dishcljidi) firidzli s-yinã vimtu; cãmeasha s-acãtsã di penurã, disfã-nj-u (discalnã-nj-u, dispindzurã-nj-u); nã disfeatsim di sots (nã dispãrtsãm di sots; nu mata him urtats); di cal nu mi disfac (dispartu); lj-disfeci (lj-aspush, lj-dishcljish) multi lucri; s-disfeatsi (s-dispãrtsã) di urtaclu-lj; disfã (dishcljidi) botsa di yin s-bem niheamã; disfã (ndipãrteadzã, discãcãreadzã) cicioarili

§ disfaptu (dis-fáp-tu) adg disfaptã (dis-fáp-tã), disfaptsã (dis-fáp-tsã), disfapti/disfapte (dis-fáp-ti) – tsi easti dispãrtsãt (mpãrtsãt) tu cumãts; tsi fu faptu s-hibã ashi cum eara lucrul ninti di-adrarea-a lui; tsi easti dishcljis, dizligat, diznudat, etc.); dishcljis, dispãrtsãt, ndipãrtat, dizligat, diznudat, discãlnat, etc., etc.
{ro: desfăcut, deschis, detaşat, separat, etc.}
{fr: défait, ouvert, entr’ouvert, détaché, séparé, etc.}
{en: undone, opened, detached, separated, etc.}
ex: sutsata lã fu disfaptã (aspartã); cheptul a lui disfaptu (discupirit, dishcljis); ducheani disfaptã (dishcljisã); ficior disfaptu
(expr: dishteptu, pirã)

§ disfatsiri/disfatsire (dis-fá-tsi-ri) sf disfatsiri (dis-fá-tsirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva disfatsi tsiva; dishcljideari, dispãrtsãri, ndipãrtari, dizligari, diznudari, discãlnari, etc., etc.
{ro: acţiunea de a desface, de a deschide, de a detaşa, de a separa; desfacere, deschidere, detaşare, separare, etc.}
{fr: action de défaire, d’ouvrir, d’entr’ouvrir, de détacher, de séparer, etc.}
{en: action of undoing, of opening, of detaching, of separating, etc.}

§ disfãtseari/disfãtseare (dis-fã-tseá-ri) sf disfãtseri (dis-fã-tsérĭ) – (unã cu disfatsiri)

§ disfari/disfare (dis-fá-ri) sf disfãri (dis-fắrĭ) – (unã cu disfatsiri)

§ apufac (a-pu-fácŭ) (mi) vb III shi II apufeci (a-pu-fécĭŭ), apufãtseam (a-pu-fã-tseámŭ), apufaptã (a-pu-fáp-tã), apufatsiri/apufatsire (a-pu-fá-tsi-ri) shi apufãtseari/apufãtseare (a-pu-fã-tseá-ri) – bitisescu aproapea tut; mi curmu multu tra s-fac tsiva; fac tut tsi pot trã cariva
{ro: termina (aproape) în întregime; face orice pentru cineva}
{fr: finir (presque) intégralement; (se) fatiguer; (se) mettre en quattre}
{en: finish (almost) completely; get tired; do anything for}
ex: apufã-ti (fã tut tsi pots) trã nãsã; apufeatsi di plãngu (plãmsi multu di multu; avursi di-ahãntã plãndzeari)

§ apufaptu (a-pu-fáp-tu) adg apufaptã (a-pu-fáp-tã), apufaptsã (a-pu-fáp-tsã), apufapti/apufapte (a-pu-fáp-ti) – tsi ari faptã tut
{ro: terminat (aproape) în întregime; făcut orice pentru cineva}
{fr: fini (presque) intégralement; fatigué; mis en quattre}
{en: finished (almost) completely; got tired; done anything for}

§ apufatsiri/apu-fatsire (a-pu-fá-tsi-ri) sf apufatsiri (a-pu-fá-tsirĭ) – atsea tsi fatsi cãndu cariva apufatsi tsiva
{ro: acţiunea de a termina (aproape) în întregime; de a face orice pentru cineva}
{fr: action de finir (presque) intégralement; de (se) fatiguer; de (se) mettre en quattre}
{en: action of finishing (almost) completely; of getting tired; of doing anything for}

§ apufãtseari/apufãtseare (a-pu-fã-tseá-ri) sf apufãtseri (a-pu-fã-tsérĭ) – (unã cu apufatsiri)

§ parafac (pá-ra-fácŭ) (mi) vb III shi II parafeci (pá-ra-fécĭŭ), parafãtseam (pá-ra-fã-tseámŭ), parafaptã (pá-ra-fáp-tã), parafatsiri/parafatsire (pá-ra-fá-tsi-ri) shi parafãtseari/parafãtseare (pá-ra-fã-tseá-ri) – fac ma multu dicãt lipseashti icã easti arada s-fac; fac multu di multu; prifac
{ro: face peste măsură; depăşi}
{fr: trop faire; passer la mesure}
{en: do too much; do more than necessary}
ex: parafeci (feci ma multu ca altiori) lucru asãndzã

§ parafaptu (pá-ra-fáp-tu) adg parafaptã (pá-ra-fáp-tã), parafaptsã (pá-ra-fáp-tsã), pa-rafapti/parafapte (pá-ra-fáp-ti) – tsi easti faptu ma multu dicãt lipseashti; prifaptã
{ro: făcut peste măsură; depăşit}
{fr: trop fait; qui a passé la mesure}
{en: done too much; done more than necessary}

§ parafatsiri/parafatsire (pá-ra-fá-tsi-ri) sf para-fatsiri (pá-ra-fá-tsirĭ) – atsea tsi fatsi cãndu cariva parafatsi un lucru; parafãtseari, prifatsiri, prifãtseari
{ro: acţiunea de a face peste măsură; de a depăşi}
{fr: action de trop faire; de passer la mesure}
{en: action of doing too much; of doing more than necessary}

§ parafãtseari/parafãtseare (pá-ra-fã-tseá-ri) sf parafãtseri (pá-ra-fã-tsérĭ) – (unã cu parafatsiri)

§ prifac (pri-fácŭ) (mi) vb III shi II prifeci (pri-fécĭŭ), prifãtseam (pri-fã-tseámŭ), prifaptã (pri-fáp-tã), prifatsiri/prifatsire (pri-fá-tsi-ri) shi prifãtseari/prifãtseare (pri-fã-tseá-ri) –
1: fac ma multu dicãt lipseashti icã easti arada s-fac; fac multu di multu; parafac;
2: l-fac un lucru s-aspunã altã soi di cum eara ninti (s-nu-aspunã cum easti dealihea, s-hibã altã soi, s-hibã ma bun, s-pot s-fac alti lucri cu el, etc.); fac
{ro: face peste măsură; preface, transforma}
{fr: trop faire; feindre, contrefait, transformer}
{en: do too much; pretend, feign; transform}
ex: el s-prifeatsi (s-featsi), cã nu-lj bagã oarã; pãreasinjli li featsish mãri, mãri, pãnã li prifeatsish (li featsish multu lundzi, li parafeatsish); s-prifeatsi (s-featsi s-aspunã ca) un pulj mushat; laea di featã s-prifeatsi nã scãntealji shi azbuirã; cum biu dzama di lilici, dinãoarã s-prifeatsi (featsi, s-alãxi tu) un pulj; ncljidi ocljilj shi s-prifatsi cã (s-fatsi cã taha) doarmi; vulpea s-prifeatsi cã (s-featsi cã taha) s-dutsi sã ndreagã shi trapsi nãinti; s-prifatsi (s-fatsi) cã nu poati; s-nu-lj badz oarã cã s-prifatsi (cã nu s-aspuni cum easti dealihea); tuti li prifeci (li feci s-aspunã altã soi), nu li alãsai cum nji li deadi

§ prifaptu (pri-fáp-tu) adg prifaptã (pri-fáp-tã), prifaptsã (pri-fáp-tsã), prifapti/prifapte (pri-fáp-ti) – tsi easti faptu ma multu dicãt lipseashti; tsi s-ari faptã s-aspunã altã soi di cum eara ninti; parafaptu, faptu
{ro: făcut peste măsură; prefăcut, transformat}
{fr: trop fait; feigned, contrefait, transformé}
{en: done too much; pretended, feigned; transformed}
ex: cã ai s-mi vedz tu pulj prifaptu (faptu); mula prifaptã (adratã) ca vãrã nveastã di sum zãvon, lu ntribã

§ prifatsiri/prifatsire (pri-fá-tsi-ri) sf prifatsiri (pri-fá-tsirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva prifatsi un lucru; pri-fãtseari, parafatsiri, parafãtseari, fatsiri, fãtseari
{ro: acţiunea de a face peste măsură; de a preface, de a transforma}
{fr: action de trop faire; de feindre, de contrefaire, de transformer}
{en: action of doing too much; of pretending, of feigning; of transforming}

§ prifãtseari/prifãtseare (pri-fã-tseá-ri) sf prifãtseri (pri-fã-tsérĭ) – (unã cu prifatsiri)

§ xifac (csi-fácŭ) (mi) vb III shi II xifeci (csi-fécĭŭ), xifãtseam (csi-fã-tseámŭ), xifaptã (csi-fáp-tã), xifatsi-ri/xifatsire (csi-fá-tsi-ri) shi xifãtseari/xifãtseare (csi-fã-tseá-ri) – vindu tut (di-arada tuptani, cu-unã tinii ma njicã), tra s-ascap di tut tsi am shi s-nu-armãn cu tsiva; apuvindu, spãstrescu
{ro: vinde tot, lichida}
{fr: défaire, vendre complètement, liquider}
{en: sell everything, liquidate}
ex: sã xifacã (s-vindã) tut tsi-avea; xifatsi (vindi) tuti oili

§ xifaptu (csi-fáp-tu) adg xifaptã (csi-fáp-tã), xifaptsã (csi-fáp-tsã), xifapti/xifapte (csi-fáp-ti) – tsi s-ari vindutã tut; apuvindut, spãstrit
{ro: vândut în întregime, lichidat}
{fr: défait, vendu complètement, liquidé}
{en: sold completely, liquida-ted}

§ xifatsiri/xifatsire (csi-fá-tsi-ri) sf xifatsiri (csi-fá-tsirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu si xifatsi tsiva; apuvindiri, apuvindeari, spãstriri
{ro: acţiunea de a vinde tot, de a lichida}
{fr: action de défaire, de vendre complètement, de liquider}
{en: action of selling completely, of, liquidating}

§ xifãtseari/xifãtseare (csi-fã-tseá-ri) sf xifãtseri (csi-fã-tsérĭ) – (unã cu xifatsiri)

{ro: jelit, întristat, tânguit, miluit, bocit}
{fr: affligé; plaint; compâti, apitoyé; regretté, pleuré, lamenté, qui est en deuil}
{en: grieved; pitied, regretted, lamented, wailed, who is in mourning}
ex: suntu dauã surãri dzeamini, una-i tut jilitã (nviscutã tu lãi cã easti di jali), alantã-i hãrsitã (angucitoari: dzua shi noaptea); s-duc jiliti (mãrinati) sh-u-anjurzescu; jilitã-i (easti ca di jali) lumea di la oi; nã mãratã, nã corbã, sh-nã jilitã mumã; tutã lumea cu njits mbratsã sh-ea jilita cu mãnjli goali; cara-l vidzurã ahtari tinir, mushat sh-orbu, multu lã si jili inima; dimãndã a jilitãljei muljari a lui; atumtsea moasha cu aushlu armasirã jilits; s-moarã plãmtu shi jilit di nã lumi ntreagã

§ jiliri/jilire (ji-lí-ri) sf jiliri (ji-lírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva jileashti
{ro: acţiunea de a jeli, de a întrista, de a tângui, de a milui, de a boci; jelire, întristare, tînguire, miluire, bocire}
{fr: action de s’affliger; de plaindre; de compâtir, de s’apitoyer; de regretter, de pleurer quelqu’un, de (se) lamenter, d’être en deuil}
{en: action of grieving; of pitying, of regretting, of lamenting, of wailing, of being in mourning}

§ jilos1 (ji-lósŭ) adg jiloasã (ji-lŭá-sã), jilosh (ji-lóshĭ), jiloasi/jiloase (ji-lŭá-si) – tsi easti ndurirat, tsi easti cu jali, tsi easti trã njilã, nvirinat, etc.
{ro: trist}
{fr: triste, affligé, endolori}
{en: grieved}
ex: si-lj dzãtsem cãntic jilos (di jali); sh-chiptina perlji shi plãndzea un cãntic jilos; shi-l loarã lãcrinjli shi lu-arupsi un plãngu jilos; un mãrat jilos trã njilã; jiloslu-a (di jali a) tãu cãntic

§ jilos2 (ji-lósŭ) adv – cu dureari, cu jali
{ro: îndurerat}
{fr: avec chagrin}
{en: with grief}
ex: eu cãntu jilos (cu jali, cu dureari) cãndu avdu hãbãrli di la noi; ãnj scria jilos (cu dureari) sh-amar; ea cãnta ahãt jilos, cã amirãlu sh-tsãnu calu ca s-avdã ghini; un pulj, cari primãveara alagã prit muntsã shi vãljuri sh-batã jilos

§ jãlescu (jĭãlés-cu) (mi) vb IV jãlii (jĭãlíĭ), jãleam (jĭãleámŭ), jãlitã (jĭãlí-tã), jãliri/jãlire (jĭãlí-ri) – (unã cu jilescu)
ex: pi nãsã u jãleam (plãndzeam) ma multu; nu treatsi dzuã shi s-nu-l jãlescu (plãngu); voi oarfãnjlji nu ãlj jãlits (njiluits)

§ jãlit (jĭãlítŭ) adg jãlitã (jĭãlí-tã), jãlits (jĭãlítsĭ), jãliti/jãlite (jĭãlí-ti) – (unã cu jilit)
ex: nu poati s-yinã la numtã cã easti jãlitã (easti di jali) dupã hilj-su

§ jãliri/jãlire (jĭãlí-ri) sf jãliri (jĭãlírĭ) – (unã cu jiliri)

§ njiluit (nji-lu-ítŭ) adg njiluitã (nji-lu-í-tã), njiluits (nji-lu-ítsĭ), njiluiti/njiluite (nji-lu-í-ti) – cari easti trã njilã; cari easti agiutat di lumea tsi lj-avea vidzutã hala tu cari s-afla
{ro: miluit}
{fr: à qui on a fait la charité}
{en: pitied}

§ njiluiri/njiluire (nji-lu-í-ri) sf njiluiri (nji-lu-írĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti curmat di njilã
{ro: acţiunea de a milui; miluire}
{fr: action d’avoir pitié de, de prendre en pitié; commisération, compassion}
{en: action of pitying, of feeling pity for; compassion}
ex: aeshti frats vor njiluiri

§ ninjiluit (ni-nji-lu-ítŭ) adg ninjiluitã (ni-nji-lu-í-tã), ninjiluits (ni-nji-lu-ítsĭ), ninjiluiti/ninjiluite (ni-nji-lu-í-ti) – cari nu easti njiluit; cari nu easti agiutat (di lumea tsi-l veadi cã easti trã njilã)
{ro: nemiluit}
{fr: à qui on ne fait pas l’aumône; de qui on n’a pas pitié}
{en: who is not pitied}

§ ninjiluiri/ninjiluire (ni-nji-lu-í-ri) sf ninjiluiri (ni-nji-lu-írĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu ari njilã tri cariva
{ro: acţiunea de a nu milui; nemiluire}
{fr: action de ne pas avoir pitié}
{en: action of not pitying, of not feeling pity for}

§ njilãos (nji-lã-ósŭ) adg njilãoasã (nji-lã-ŭá-sã), njilãosh (nji-lã-óshĭ), njilãoasi/njilãoase (nji-lã-ŭá-si) – tsi easti mplin di njilã; tsi-l curmã ljishor njila cãndu veadi pri cariva tu-unã halã urutã; cari agiutã lumea tsi ari ananghi (cã-lj si fatsi njilã); njilos
{ro: milos}
{fr: miséricordieux, charitable}
{en: who feels pity (compassion, empathy)}
ex: njilãos cu mini s-hii

§ njilos (nji-lósŭ) adg njiloasã (nji-lŭá-sã), njilosh (nji-lóshĭ), njiloasi/njiloase (nji-lŭá-si) – (unã cu njilãos)
ex: inima nj-easti un cãntic njilos; tatã-nju, ljirtatlu, eara multu njilos shi giumertu

§ ninjilãos (ni-nji-lã-ósŭ) adg ninjilãoasã (ni-nji-lã-ŭá-sã), ninjilãosh (ni-nji-lã-óshĭ), ninjilãoa-si/ninjilãoase (ni-nji-lã-ŭá-si) – tsi nu-ari njilã; tsi easti fãrã njilã; cari nu-agiutã lumea tsi ari ananghi (cã nu-lj si fatsi njilã); ninjilos
{ro: nemilos}
{fr: sans pitié, impitoyable}
{en: pitiless, ruthless}
ex: ninjilãoasa lamnji s-hiumusi pri el; lu-agiumsi moartea ninjilãoasã (tsi nu-ari njilã, tsi easti fãrã njilã)

§ ninjilos (ni-nji-lósŭ) adg ninjiloasã (ni-nji-lŭá-sã), ninjilosh (ni-nji-lóshĭ), ninjiloa-si/ninjiloase (ni-nji-lŭá-si) – (unã cu ninjilãos)
ex: na, iu yini laea sh-ninjiloasa lamnji; inimã ninjiloasã (fãrã njilã)

(expr: muri, sh-deadi suflitlu); cã li teasi
(expr: cã muri, cã-lj deadi dolji a preftului), l-njiluescu

§ tes (tésŭ) adg teasã (teá-sã), tesh (téshĭ), teasi/tease (teá-si) – tsi easti tras shi faptu s-hibã ma ndreptu, ma lungu, ma suptsãri, ashtirnut (pri measã i loc), etc.; timsu, timtu, ãntimsu, ãntimtu, ntimsu, ntimtu, antimsu, antimtu, culcat, traptu, virsat, arãspãndit, mpiturat, bãgat, dat, vidzut, etc.
{ro: tins, întins}
{fr: tendu, étendu}
{en: stretched, layed, spred}
ex: sh-aflã nveasta teasã (culcatã, timtã), moartã; tesh (culcats, timtsã mpadi) pri dintsã; eara teasã (culcatã, timsã) mpadi; eara tes (timsu) tu oda-atsea buna

§ timsu (tím-su) adg timsã (tím-sã), timshi (tím-shi), timsi/timse (tím-si) – (unã cu tes)

§ timtu (tím-tu) adg timtã (tím-tã), timtsã (tím-tsã), timti/timte (tím-ti) – (unã cu tes)
ex: un om timtu (tes) unã cu loclu; cu flamura timtã (teasã); sta cu mãna timtã (teasã) tra s-lji da un pãrã

§ tindiri/tindire (tín-di-ri) sf tindiri (tín-dirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-tindi tsiva
{ro: acţiunea de a tinde, de a întinde; tindere, întindere}
{fr: action de tendre, de s’étendre}
{en: action of stretching, of laying, of spreading}

§ tindeari/tindeare (tin-deá-ri) sf tinderi (tin-dérĭ) – (unã cu tindiri)
ex: tindeari, cãscari shi somnu

§ ãntindu (ãn-tín-du) (mi) vb III shi II ãntimshu (ãn-tím-shĭu), ãntindeam (ãn-tin-deámŭ), ãntimsã (ãn-tím-sã) shi ãntimtã (ãn-tím-tã), ãntindi-ri/ãntindire (ãn-tín-di-ri) shi ãntindeari/ãntindeare (ãn-ãntin-deá-ri) – (unã cu tindu)

§ ãntimsu (ãn-tím-su) adg ãntimsã (ãn-tím-sã), ãntimshi (ãn-tím-shi), ãntimsi/ãntimse (ãn-tím-si) – (unã cu timsu)

§ ãntimtu (ãn-tím-tu) adg ãntimtã (ãn-tím-tã), ãntimtsã (ãn-tím-tsã), ãntimti/ãntimte (ãn-tím-ti) – (unã cu timtu)
ex: ãntimtu (tes) pi virdeatsã

§ ãntindiri/ãntindire (ãn-tín-di-ri) sf ãntindiri (ãn-tín-dirĭ) – (unã cu tindiri)

§ ãntindea-ri/ãntindeare (ãn-tin-deá-ri) sf ãntinderi (ãn-tin-dérĭ) – (unã cu tindiri)

§ antindu (an-tín-du) (mi) vb III shi II antimshu (an-tím-shĭu), antindeam (an-tin-deámŭ), antimsã (an-tím-sã) shi antimtã (an-tím-tã), antindiri/antindire (an-tín-di-ri) shi antindea-ri/antindeare (an-tin-deá-ri) – (unã cu tindu)

§ antimsu (an-tím-su) adg antimsã (an-tím-sã), antimshi (an-tím-shi) antimsi/antimse (an-tím-si) – (unã cu timsu)
ex: zburãtori pi-antimsa mari

§ antimtu (an-tím-tu) adg antimtã (an-tím-tã), antimtsã (an-tím-tsã), antimti/antimte (an-tím-ti) – (unã cu timtu)

§ antindi-ri/antindire (an-tín-di-ri) sf antindiri (an-tín-dirĭ) – (unã cu tindiri)

§ antindeari/antindeare (an-tin-deá-ri) sf antinderi (an-tin-dérĭ) – (unã cu tindiri)

§ ntindu (ntín-du) (mi) vb III shi II ntesh (ntéshĭŭ) shi ntimshu (ntím-shĭu), ntindeam (ntin-deámŭ), nteasã (nteá-sã) shi ntimsã (ntím-sã) shi ntimtã (ntím-tã), ntindiri/ntindire (ntín-di-ri) shi ntindeari/ntindeare (ntin-deá-ri) – (unã cu tindu)
ex: nu-ari nteasã nica cãmeshli; ntindi-ti niheamã shi dã-nj un mer; lu ntindu borgiladzlji

§ ntes (ntésŭ) adg nteasã (nteá-sã), ntesh (ntéshĭ), nteasi/ntease (nteá-si) – (unã cu tes)
ex: cãdzu di pi pom sh-armasi ntes

§ ntimsu (ntím-su) adg ntimsã (ntím-sã), ntimshi (ntím-shi), ntimsi/ntimse (ntím-si) – (unã cu tes)

§ ntimtu (tím-tu) adg ntimtã (ntím-tã), ntimtsã (ntím-tsã), ntimti/ntimte (ntím-ti) – (unã cu tes)

§ ntindiri/ntindire (ntín-di-ri) sf ntindiri (ntín-dirĭ) – (unã cu tindiri)

§ ntindea-ri/ntindeare (ntin-deá-ri) sf ntinderi (ntin-dérĭ) – (unã cu tindiri)

§ xirutindu (csi-ru-tín-du) (mi) vb III shi II xirutesh (csi-ru-téshĭŭ) shi xirutimshu (csi-ru-tím-shĭu), xirutindeam (csi-ru-tin-deámŭ), xiruteasã (csi-ru-teá-sã) shi xirutimsã (csi-ru-tím-sã) shi xirutimtã (csi-ru-tím-tã), xirutindiri/xirutindire (csi-ru-tín-di-ri) shi xirutindeari/xirutindeare (csi-ru-tin-deá-ri) – (mi) tindu ashi cum s-tihiseashti
{ro: (se) întinde într-o doară}
{fr: s’étendre comme çi, comme, ni bien ça, ni mal}
{en: stretch so and so, as it happens}
ex: vãcarlu s-xiruteasi unãoarã tu-aumbrã

§ xirutes (csi-ru-tésŭ) adg xiruteasã (csi-ru-teá-sã), xirutesh (csi-ru-téshĭ), xiruteasi/xirutease (csi-ru-teá-si) – tes cum s-tihiseashti
{ro: întins într-o doară}
{fr: étendu comme çi, comme ça, ni bien, ni mal}
{en: stretched so and so, as it happens}

§ xirutimsu (csi-ru-tím-su) adg xirutimsã (csi-ru-tím-sã), xirutimshi (csi-ru-tím-shi), xirutim-si/xirutimse (csi-ru-tím-si) – (unã cu xirutes)

§ xirutimtu (csi-ru-tím-tu) adg xirutimtã (csi-ru-tím-tã), xirutimtsã (csi-ru-tím-tsã), xirutimti/xirutimte (csi-ru-tím-ti) – (unã cu xirutes)

§ xirutindi-ri/xirutindire (csi-ru-tín-di-ri) sf xirutindiri (csi-ru-tín-dirĭ) – asea tsi s-fatsi cãndu cariva s-xirutindi
{ro: acţiunea de a (se) întinde într-o doară}
{fr: action de s’étendre comme çi, comme ça, ni bien, ni mal}
{en: action of stretching so and so, as it happens}

§ xirutindeari/xirutindeare (csi-ru-tin-deá-ri) sf xirutinderi (csi-ru-tin-dérĭ) – (unã cu xirutindiri)

§ distindu (dis-tín-du) (mi) vb III shi II distesh (dis-téshĭŭ) shi distimshu (dis-tím-shĭu), distindeam (distin-deámŭ), disteasã (dis-teá-sã) shi distimsã (dis-tím-sã) shi distimtã (dis-tím-tã), distindiri/distindire (tín-di-ri) shi distindeari/distindeare (distin-deá-ri) – slãghescu putearea cu cari un lucru easti traptu di dauãli capiti (i di ma multi pãrtsã) tra s-hibã stres (ndreptu, lundzit, etc.);
(expr:
1: mi distindu = stau tes tra s-dizvursescu, s-isihãsescu;
2: distindu stranjili = scot di pi funi stranjili tsi eara timti)
{ro: destinde; relaxa}
{fr: détendre; relaxer}
{en: unstretch; relax}
ex: tindi-ti pri pat tra s-ti distindzi
(expr: s-dizvurseshti, s-isihãseshti); li disteasi
(expr: li lo di pi funi) tuti stranjili tsi eara teasi pi funi

§ distes (dis-tésŭ) adg disteasã (dis-teá-sã), distesh (dis-téshĭ), disteasi/distease (dis-teá-si) – tsi easti faptu s-hibã ma putsãn tes; tsi easti faptu s-nu mata hibã tes; distimsu, distimtu
{ro: destins, relaxat}
{fr: détendu, relaxé}
{en: unstretched; relaxed}

§ distimsu (dis-tím-su) adg distimsã (dis-tím-sã), distimshi (dis-tím-shi), distimsi/distimse (dis-tím-si) – (unã cu distes)

§ distimtu (dis-tím-tu) adg distimtã (dis-tím-tã), distimtsã (dis-tím-tsã), distimti/distimte (dis-tím-ti) – (unã cu distes)

§ distindiri/distindire (dis-tín-di-ri) sf distindiri (dis-tín-dirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-distindi tsiva i cariva
{ro: acţiunea de a destinde; de a relaxa}
{fr: action de détendre; de relaxer}
{en: action of unstretching; of relaxing}

§ distindeari/distindeare (dis-tin-deá-ri) sf distinderi (dis-tin-dérĭ) – (unã cu distindiri)

§ tindu-gomar (tin-du-ghó-marŭ) sm tindu-gomari (tin-du-ghó-marĭ) – tsi nu para lu-arãseashti (i lj-angreacã multu) tra s-facã un lucru; aduliftu, acãmat, blanes, cumban, hain, hãin, edec, haileas, linãvos, linos, tãvlãmbã, timbel, cioari tu cinushi
{ro: trântor, leneş}
{fr: fainéant, paresseux}
{en: lazy}