DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ  
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ


Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

andornic

andornic (an-dór-nicŭ) adg andornicã (an-dór-ni-cã), andornits (an-dór-nitsĭ), andornitsi/andornitse (an-dór-ni-tsi) – cari alagã prit lumi (multi ori singur) sh-fatsi di tuti tra s-poatã s-bãneadzã; cari bãneadzã ahoryea di dunjai shi nu para va si s-ameasticã tu bana-a lor; tsi easti anapud shi sh-alãxeashti greu mintea; ndornic, tornic, manoleac, singuratic, napran, pruclet
{ro: răzleţ, aventurier}
{fr: aventureux, celui qui s’éloigne, déreglé, traînard; enragé}
{en: adventurous, solitary, drifter, reckless}
ex: lup andornic (manoleac tsi alagã singur dupã mpradã); oai andornicã (tsi s-disparti di cupii sh-alagã singurã); fudzea ca andornic di fricã

§ ndornic (ndór-nicŭ) adg ndornicã (ndór-ni-cã), ndornits (ndór-nitsĭ), ndorni-tsi/ndornitse (ndór-ni-tsi) – (unã cu andornic)
ex: acãtsã sã suflã prit nãri shi s-alagã ca ndornic s-lj-agiungã; alagã nãsã ca unã ndornicã

§ ntornic (ntór-nicŭ) adg ntornicã (ntór-ni-cã), ntornits (ntór-nitsĭ), ntornitsi/ntornitse (ntór-ni-tsi) – (unã cu andornic)

§ tornic (tór-nicŭ) adg tornicã (tór-ni-cã), tornits (tór-nitsĭ), tornitsi/tornitse (tór-ni-tsi) – (unã cu andornic)

§ ciornic (cĭór-nicŭ) adg ciornicã (cĭór-ni-cã), ciornits (cĭór-nitsĭ), ciornitsi/cior-nitse (cĭór-ni-tsi) – (unã cu andornic)
ex: oai ciornicã (anapudã)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

cuturgi

cuturgi (cu-tur-gí) sm, sf cuturgioanji/cuturgioanje (cu-tur-gĭŭá-nji), cuturgeadz (cu-tur-gĭádzĭ), cuturgioanji/cuturgioanje (cu-tur-gĭŭá-nji) – om tsi nu easti ashtirnut la minti; om azvimturat, ndornic
{ro: om fără socoteală}
{fr: hasardeux}
{en: foolhardy man, adventurer}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

singur

singur (sín-gurŭ) adg singurã (sín-gu-rã), singuri (sín-gurĭ), singuri/singure (sín-gu-ri) – ashi cum s-aflã cariva tsi nu-ari nitsiun altu ningã el (cãndu shadi, imnã, lucreadzã, etc.); mash un, nu ma multsã; shungru, manoleac, munolcu, axolit;
(expr: singur ca chicuta; singur ca cuclu = un tsi easti dip singur tu lumi, un tsi nu-ari vãrnu di-aproapea tu banã, vãrnã soi)
{ro: singur}
{fr: seul; lui-même}
{en: alone; himself}
ex: eara singur (mash el) cãndu vinji la noi; easti singur (mash el, nu-avea altu) tu bana-aestã; s-nj-ascultats un singur (mash un) zbor; shidea singurã pri un cutsur, suschira sh-plãndzea; lu-alãsarã singur (fãrã altu), singuric; ficior singur (un la pãrintsã); tini hii singurlu ficior; sh-avea un singur (mash un) hilj; intrã singur (mash el) tu grãdinã; eu singur-nj (mash mini); el singur-si (mash el singur); nitsi singur-nji (mini insunj) nu shtiu; singur-shi (mash el insush) vinji; poarta s-dishcljidi di singurã (aoa ca adverbu: fãrã agiutorlu-a vãrnui); lu-alãsã pri budza-a arãului, s-chearã di singur; nu-avea tsi s-facã dzua tutã singurã ca cuc
(expr: dip singurã); nj-armash singurã ca cuclu, ca laea sh-ca corba

§ shungru (shĭún-gru) adg shungrã (shĭun-grã), shungri (shĭun-gri), shungri/shungre (shĭun-gri) – (unã cu singur)

§ singurush (sin-gu-rúshĭŭ) adg singurushi/singurushe (sin-gu-rú-shi), singurush (sin-gu-rúshĭ), singurushi/singurushe (sin-gu-rú-shi) – dip singur, mash el singur, singuric; singurshi
{ro: singurel}
{fr: tout seul}
{en: alone}
ex: Dumnidzãlu singurush (dip singur) sh-pãshtea cupia; singurush vinji

§ singurshi (sin-gur-shí) adg invar(?) – (unã cu singurush)
ex: singurushi (el singur, singuric) vinji

§ singuric (sin-gu-rícŭ) adg singuricã (sin-gu-rí-cã), singurits (sin-gu-rítsĭ), singuritsi/singuritse (sin-gu-rí-tsi) – (unã cu singurush)
ex: lu-alãsarã singur, singuric (mash el, dip singur)

§ singurami/singurame (sin-gu-rá-mi) sf fãrã pl – starea tu cari s-aflã omlu cari easti (bãneadzã) singur; loc iu nu-ari suflit di om; singureatsã, singurãtati, singuritati

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

vimtu

vimtu (vím-tu) sn vimturi (vím-turĭ) –
1: aerã, air, hãvai, hãvã, erã;
2: minari di-aerã, furtunã;
(expr:
1: ljau vimtu = adilj, ljau anasã; inshii (mi priimnu) nafoarã s-adilj niheamã vimtu (sã-nj treacã oara, cã nu fãtseam tsiva, cã bizdirseam ãn casã, cã fãtsea cãldurã n casã, etc.);
2: nj-ljau (nj-fac, ãlj dau) vimtu = l-fac lucrul cu zvorizmã, paramazmã, fuzmã, vantsu;
3: loai vimtu = arcurai, hivrii;
4: nj-lja caplu (mintea) vimtu = am pirifãnj, am glãrinj tu cap (tu minti);
5: easti loat di vimtu = easti glar, chirut;
6: easti vimtu-avinã (vimtu-adunã) = un tsi nu easti bun trã tsiva, tsi nu fatsi tsiva, etc.;
7: tsi vimtu ti-adutsi pri-aoa? = tsi ti-adutsi aoa la noi?; cum di vinjish pri-aoa; cum tihisish ca s-yinj? etc.;
8: zburãscu cum suflã vimtul = nu zburãscu ndreptu, cum lipseashti sh-cum minduescu, ma zburãscu cum mi-arãseashti, cum u va atsel tsi-ascultã, cum u caftã catastasea;
9: zburãscu tu vimtu = geaba zburãscu, cã nu hiu ascultat;
10: bati vimtu = zburashti naljurea;
11: nu suflã vimtu curat = nu-anjurzeashti ghini, caishti tsi va pãtsãm;
12: vimtul bati shi muntili aurlã = un fatsi lucrul sh-altu s-alavdã cu-aestu lucru;
13: dã-lj vimtu = alasã-l s-fugã, sãlãghea-l;
14: fudzi (ca) vimtu = fudzi multu-agonja;
15: ãlj suflã vimtu tu pungã = nu-ari paradz tu pungã; easti multu oarfãn, ftoh;
16: aruc paradzlji tu vimtu = lj-aspargu paradzlji mash ca s-glindisescu, fãrã s-ved dealihea vãrã hãiri, ti tsiva dip;
17: cu vimtu bãneadzã = zbor tsi s-dzãtsi tr-atsel tsi easti multu slab, cã mãcã dip putsãn)
{ro: aer, climă; vânt}
{fr: air, climat}
{en: air, climate; wind}
ex: tsi-i cãt loclu mari sh-altu-ahãt ma mari, sh-pali trup nu ari (angucitoari: vimtul); cu ocljilj nu s-veadi, cu ureaclja s-avdi (angucitoari: vimtul); muma-a mea sh-a meu tatã, frati-nju zurlu-lj disparti (angucitoari: vimtul); analtu-i tata, groasã-i dada, zurlu-i frati-nju (angucitoari: tserlu, loclu, shi vimtul); peturi pisti peturi pãnã n tser, si li-arneshti cu meturi tut nu cher, ma cãndu yini atsel fãrã trup, pri tuti li mãcã ca un lup (angucitoari: vimtul sh-niorlji); s-nu-aladz tu vimtu, s-nu-arãtseshti; vimtu seaminj, furtunã adunj; estan avum vimturi furtunoasi; trãdzea un vimtu mari shi vrea s-neacã unã cãravi; treatsi un vimtu caldu shi-l culcã tu somnu; cum sufla vimtul, lj-adusi n casã nã frãndzã; u-azbuirã vimtul sh-u-adusi n pãduri tu-unã vuloagã mushatã; vãrã arburi uscat tsi cãdea di vimtu di oarã-oarã!; acãtsã sã-lj treamburã carnea di pri nãsã ca nã frundzã scuturatã di vimtu; ca vimtul (agonja ca vimtul) s-hiumuseashti shi-lj lja caplu a frati-sui; bati vimtul tu hãvani (?expr: ?easti oarfãn, ftoh?); laea di featã s-prifeatsi nã scãntealji shi azbuirã, azbuirã, loatã di vimtu (faptã s-azboairã); [bãgats oarã cã aoatsi nu avem expresia: “easti glarã, chirutã”!]; lã deadirã vimtu

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn