|
|
lesta
lesta (lés-ta) adv – (lucru) tsi s-ari ndreaptã (adratã ashi cum lipseashti) trã tsi u-ari tu minti omlu s-facã; tsi easti bitisit, ndreptu; etim, etmu, hãzãrcu, hãzãri, hãrlu, protim, bitisit, ndreptu
{ro: gata, pregătit}
{fr: prêt, préparé, prompt}
{en: ready, prepared}
ex: nu-ashtiptats, cã lesta nu hiu; tra s-mãcã, totna lesta (etim) easti
cleashti/cleashte
cleashti/cleashte (cleásh-ti) sn, sf cleshti (clésh-ti) – hãlati cu dauã bratsi fapti ca s-acatsã (s-lu toarnã, s-lu tragã, s-lu scoatã na-foarã, etc.) un lucru (ca bunãoarã unã penurã, jarlu dit foc, dintili dit gurã, etc.); cljashti, cleaci, tsimbistrã, tsimbidã, tãnali, dãnalji, mashi, mãshe;
(expr:
1: cleashtili a cavrului, a cãrãvidãljei = protili dauã bratsi mãri a cavrului tsi s-tindu cãtrã nãinti shi sh-u-aduc cu-un cleashti;
2: canda-i scot zboarãli din gurã cu cleashtili = mi ngrec multu tra sã zburascã, ãlj bag multã zori tra sã scoatã un zbor din gurã)
{ro: cleşte}
{fr: tenailles, davier, tire-clous}
{en: tongs (blacksmith), pincers (for drawing nails), forceps}
ex: acatsã-u cu cleashtili; cu cleashtea nu-lj scuteai zbor din gurã
(expr: cu tutã ngricarea tsi-lj fãtseai, nu puteai s-lu fats ca sã zburascã)
§ cljashti/cljashte (cljĭásh-ti) (sf shi sn) cljeshti (cljĭésh-ti) shi cljeshtsã (cljĭésh-tsã) – (unã cu cleashti)
ex: cljashtili a cãrã-vidãljei
(expr: bratsãli mãri di nãinti a cãrãvidãljei)
§ cleaci (cleácĭŭ) sm pl(?) – (unã cu cleashti)
§ nclishtedz (nclish-tédzŭ) (mi) vb I nclishtai (nclish-táĭ), nclishtam (nclish-támŭ), nclishtatã (nclish-tá-tã), nclishtari/nclishtare (nclish-tá-ri) – acats cu cleashtili; acats un lucru sh-lu tsãn stres sh-cu multã puteari;
(expr: nclishtedz gura = tsãn gura ncljisã sh-nu-alas vãrnu s-nj-u dishcljidã; nu scot un zbor din gurã)
{ro: încleşta}
{fr: serrer fortement}
{en: clench}
ex: nclishtã gura shi nu vru s-bea yitria
§ nclishtat (nclish-tátŭ) adg nclishtatã (nclish-tá-tã), nclishtats (nclish-tátsĭ), nclishtati/nclishtate (nclish-tá-ti) – tsi easti stres (ca) di-un cleashti
{ro: încleştat}
{fr: serré fortement}
{en: clenched}
ex: cu gura nclishtatã
(expr: ncljisã vãrtos)
§ nclishtari/nclishtare (nclish-tá-ri) sf nclishtãri (nclish-tắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu sã nclishteadzã tsiva
cljai/cljae
cljai/cljae (cljĭá-i) sf cljei (cljĭéĭ) – hãlati njicã di mãnã (di-aradã di metal) cu cari sã ncljiadzã i s-dishcljiadzã un cãtinar i unã bravã (di la unã ushi, dulapi, etc.); cljiitoari, ncljiitoari, dishcljitoari, dishcljidzãtoari, cheai; (fig:
1: cljai = (i) bravã); (ii) cãtinar, catinã; expr:
2: bag tu cljai; tsãn cu cljai = ncljid cu cljaea;
3: hiu cljaea-a draclui, a chisãljei = hiu multu scljinciu;
4: li dau cljeili = mor, lji ncljid ocljilj trã totna;
5: lj-aflu cljaea-a lucrului = lj-aflu murafetea-a lucrului; shtiu cum s-u dizleg ipotisea;
6: lj-aspun cljaea = lj-aspun cum s-lu facã un lucru;
7: fur cljeili di la bisearicã = (i) am fatsa lai, murdarã, di boi, di milani, etc.: (ii) hiu om arãu, lai, andihristu;
8: ea s-nica shi “cljeili, cljeili!” striga = s-dzãtsi trã atsel tsi nu-sh mutreashti hala mari tu cari cãdzu ma s-mindueashti la chirãturi; zborlu yini di la pãrmitlu cu muljarea tsi sã nica tu lac shi-lj striga a bãrbat-sui cã ari cljeili di casã n gepi shi nu va poatã s-intrã n casã cãndu va s-toarnã)
{ro: cheie}
{fr: clé}
{en: key}
ex: adu cljaea (cljiitoarea) tra sã ncljiem usha; li bãgã tu cljai (li ncljisi cu cljaea); omlu-aestu easti cljaea-a chisãljei
(expr: multu scljinciu); stres, stres, cljaea-a draclui
(expr: multu di multu scljinciu); duri fu cljaea-a draclui
(expr: scljinciul a scljincilor); dusi, li deadi cljeili
(expr: muri); furash cljeili di la bisearicã
(expr: eshti om arãu, tsi fats mash lãets)
§ cljiitsã (clji-í-tsã) sf cljiits (clji-ítsĭ) – clai njicã; cljitsã
{ro: cheiţă}
{fr: petite clé}
{en: small key}
ex: lala cãrteashti sh-teta zgileashti (angucitoari: cljaea (fig: bravã, cãtinar) shi cljiitsa)
§ cljitsã (cljí-tsã) sf cljits (cljítsĭ) – (unã cu cljiitsã)
ex: bãgã cljitsa (cljaea-atsea njica) tu cljai (fig: bravã, cãtinar), nu s-uidiseashti
§ cljiitoari/cljiitoare (clji-i-tŭá-ri) sf cljiitori (clji-i-tórĭ) – (unã cu cljai)
ex: adu cljiitoarea tra s-dishcljidem usha
§ cheai/cheae (chĭá-i) sf chei (chĭéĭ) – (unã cu cljai)
etim
etim (é-timŭ) adg etimã (é-ti-mã), etinj (é-tinjĭ) etimi/etime (é-ti-mi) – (lucru) tsi s-ari ndreaptã (adratã ashi cum lipseashti) trã tsi u-ari tu minti omlu s-facã; tsi easti bitisit, ndreptu; etmu, lesta, hãzãrcu, hãzãri, hãrlu, protim, protmu, bitisit, ndreptu
{ro: gata, pregătit}
{fr: prêt, préparé}
{en: ready, prepared}
ex: hiu etim s-yin; easti etim s-fugã
§ etmu (ét-mu) adg etmã (ét-mã), etnji (ét-nji) etmi/etme (ét-ni) – (unã cu etim)
§ etimãsescu (e-ti-mã-sés-cu) (mi) vb IV etimãsii (e-ti-mã-síĭ), etimãseam (e-ti-mã-seámŭ), etimãsitã (e-ti-mã-sí-tã), etimãsiri/etimãsire (e-ti-mã-sí-ri) – fac (lu ndreg, l-bitisescu) un lucru s-hibã etim (ashi cum lipseashti) trã tsi u-am tu minti s-fac cu el; l-fac un lucru hãzãri; ndreg, bitisescu
{ro: (se) pregăti}
{fr: (se) préparer, apprêter}
{en: get/make ready, prepare}
§ etimãsit (e-ti-mã-sítŭ) adg etimãsitã (e-ti-mã-sí-tã), etimãsits (e-ti-mã-sítsĭ), etimãsiti/etimãsite (e-ti-mã-sí-ti) – tsi easti faptu etim (hãzãri, lesta, etc.); tsi easti bitisit, ndreptu
{ro: pregătit}
{fr: préparé, apprêté}
{en: made ready, prepared}
§ etimãsiri/etimãsire (e-ti-mã-sí-ri) sf etimãsiri (e-ti-mã-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-etimãseashti un lucru; etimãsii, bitisiri, ndridzeari, ndreadziri
{ro: acţiunea de a (se) pregăti; pregătire}
{fr: action de (se) préparer, de s’apprêter}
{en: action of getting/making ready, of preparing}
§ etimãsii/etimãsie (e-ti-mã-sí-i) sf etimãsii (e-ti-mã-siĭ) – etimãsirea (bitisita, ndridzearea) a unui lucru; etimãsiri, bitisitã, ndridzeari, protimii
{ro: pregătire}
{fr: préparation, preparatif, apprêt}
{en: preparation}
hãzãrcu
hãzãrcu (hã-zắr-cu) adg hãzãrcã (hã-zắr-cã), hãzãrtsã (hã-zắr-tsã), hãzãrtsi/hãzãrtse (hã-zắr-tsi) – (lucru) tsi s-ari ndreaptã (adratã ashi cum lipseashti) trã tsi u-ari tu minti omlu s-facã cu el; tsi easti etim, bitisit, ndreptu; hãzãri, hãrlu, etim, etmu, lesta, protim, bitisit, ndreptu
{ro: gata, pregătit}
{fr: prêt, préparé, prompt}
{en: ready, prepared}
ex: mãcarea u-aflãm hãzãrcã
§ hãzãri/hãzãre (hã-zắ-ri) invar (adv, adg) – (unã cu hãzãrcu)
ex: hits tuts hãzãri? (etinj?); measa-i hãzãri (etimã); s-ascumbusi shi li-adrã tuti lucrili a casãljei hãzãri; nu escu nica faptu hãzãri ti ducã
§ hãrlu (hắr-lu) invar (adv, adg) – (unã cu hãzãrcu)
ex: harlu tsi stãtea hãrlu (etim) cu-apala shi-l fuvirsea, s-lji talji caplu
ngulishedz
ngulishedz (ngu-li-shĭédzŭ) vb I ngulishai (ngu-li-shĭáĭ), ngu-lisham (ngu-li-shĭámŭ), ngulishatã (ngu-li-shĭá-tã), ngulisha-ri/ngulishare (ngu-li-shĭá-ri) – lj-s-acatsã gura (limba) a omlui agudit di dãmblã di nu poati s-greascã un zbor; nj-s-acatsã limba shi scot bots i zboarã dit gurã tsi par multi ori fãrã noimã (cã nu suntu ghini avdzãti i aduchiti di-atselj tsi li avdu); mi ncheadic tu zburãri; nji sã ncljishteadzã limba (gura); bãlbãescu, bãbãlescu
{ro: se încleşta (gura, limba), (se) bâlbâi}
{fr: être frappé de paralysie buccale; bredouiller}
{en: clench (one’s mouth, teeth), mumble}
ex: lã si ngulishadzã limba (lã s-acatsã limba di nu pot s-greascã un zbor); limba lji si ngulishe (lji s-acãtsã, lji si ncljishtã)
§ ngulishat (ngu-li-shĭátŭ) adg ngulishatã (ngu-li-shĭá-tã), nguli-shats (ngu-li-shĭátsĭ), ngulishati/ngulishate (ngu-li-shĭá-ti) – tsi-lj s-ari ncljishtatã gura di nu poati s-greascã un zbor; bãlbãit, bãbãlit
{ro: căruia i s-a încleştat gura (limba), bâlbâit}
{fr: qui est frappé de paralysie buccale; qui bredouille}
{en: who has a clenched mouth, who mumbles}
§ ngulishari/ngulishare (ngu-li-shĭá-ri) sf ngulisheri (ngu-li-shĭérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu-lj si ncljishteadzã gura-a omlui; bãlbãiri, bãbãliri
{ro: acţiunea de a i se încleşta gura (limba), de a (se) bâlbâi}
{fr: action d’être frappé de paralysie buccale; de bredouiller}
{en: action of clenching one’s mouth (teeth), action of mumbling}
protim
protim (pró-thimŭ) adg protimã (pró-thi-mã), protinj (pró-thinjĭ), protimi/protime (pró-thi-mi) – tsi easti etim (hãzãri, ndreptu, ashi cum lipseashti) tra s-facã tsiva; tsi easti etmu s-chirniseascã pri cariva; protmu, etim, etmu, lesta, hãzãrcu, hãzãri, hãrlu, bitisit, ndreptu
{ro: serviabil, prompt, gata pentru}
{fr: prompt à, prêt, serviable}
{en: prompt, ready, willing to help} protmu (próth-mŭ) adg protmã (próth-mã), protnji (próth-njĭ), protmi/protme (próth-mi) – (unã cu protim)
ex: vrea esh ma prucupsit, ma protmu (ma etim)
§ protimii/protimie (pro-thi-mí-i) sf protimii (pro-thi-míĭ) – harea tsi u-ari atsel tsi ari vrearea (shi easti etim) s-lu-agiutã pri cariva; etimãsii
{ro: promptitudine}
{fr: empressement; bonne volonté}
{en: readiness, eagerness, willingness to help}