DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ  
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ


Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

shauã

shauã (shĭá-ŭã) sf shei (shĭéĭ) shi shali/shale (shĭá-li) shi shelj (shĭéljĭ) – hãlatea di cheali i lemnu tsi s-bagã pri schinãratlu-a calui (ca un scamnu fãrã cicioari shi-aradzãm dinãpoi) sh-pri cari shadi omlu ncãlar; selã;
(expr: lj-bag shaua = lu-arãd, lu plãnip-sescu, l-plãnãsescu, lu ncaltsu, lj-trag cãlupea, lj-bag cuvata, lj-bag sãmarlu, lj-bag pirde la oclji, l-bag tu tastru, etc.)
{ro: şa}
{fr: selle}
{en: saddle}
ex: am un cal multu mushat, ma-lj scots shaua di pi schinãrat, ãlj si ved matsãli tuti (angucitoari: sinduchea); cal cu shauã; calu eara fãr di shauã; bãgai shaua pi schinãratlu-a calui; di pi shauã, pi gumar; avu chiro si s-ascundã sum shaua-a eapãljei, adunat gljem; shi ncãlicai pri un cal cu shauã shi vidzui s-v-aspun un pãrãmit a voauã!; scutea dit shaua-a calui nã pãreaclji di stranji hrisusiti; tuti cãti suntu lipsiti la un sumar shi la nã shauã; sh-cu chealea-a eapãljei sh-featsi shaua, cu cari si ndreadzi calu; bagã mãna tu ocljul di shauã shi vai aflji nã cutii di-asimi

§ selã (sé-lã) sf seli/sele (sé-li) – (unã cu shauã)
ex: vindu cal cu selã; tuts pri calj cu selã (shauã)

§ nshiuedz (nshi-u-ĭédzŭ) vb I nshiuai (nshi-u-áĭ), nshiuam (nshi-u-ámŭ), nshiuatã (nshi-u-á-tã), nshiuari/nshiuare (nshi-u-á-ri) – bag shauã pi schi-nãratlu-a calui (a gumarlui, a mulãljei, etc.); nshiedz, nshel;
(expr: nshiuedz pri cariva = lu-arãd, lu plãnãsescu, l-plãnipsescu, lu ncaltsu, lj-trag cãlupea, lj-bag cuvata, lj-bag sãmarlu, lj-bag pirde la oclji, l-bag tu tastru, etc.)
{ro: înşeua}
{fr: seller}
{en: saddle}
ex: s-apruche di un cal arãnjos shi-lj bãgã earbã sh-apoea lu nshiuã

§ nshiuat (nshi-u-átŭ) adg nshiuatã (nshi-u-á-tã), nshiuats (nshi-u-átsĭ), nshiuati/nshiuate (nshi-u-á-ti) – (cal, mulã) tsi-lj s-ari bãgatã shaua; nshiat, nshilat
{ro: înşeuat}
{fr: sellé}
{en: saddled}

§ nshiuari/nshiuare (nshi-u-á-ri) sf nshiuãri (nshi-u-ắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu si nshiueadzã un cal (gumar, mulã); nshiari, nshilari

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

spel

spel (spélŭ) (mi) vb I spilai (spi-láĭ), spilam (spi-lámŭ), spilatã (spi-lá-tã), spilari/spilare (spi-lá-ri) – fac s-hibã curat un lucru (di-aradã, cu larea-a lui cu apã shi sãpuni); aspel, lau, alau; (fig:
1: spel = lau stranji; limpidzãscu, trec stranjili spilati cu sãpuni prit apã limpidi; expr:
2: li spel (di-aoa) = fug cu dealaga sh-ma s-pot, fãrã s-mi-aducheascã ghini alantã lumi; u-angan cãtsaua; ãnj ljau zverca, ãnj ljau pãltãrli, etc.;
3: mi spel (di-un lucru, di-unã borgi) = ascap (mi lau) di-un lucru, nj-plãtescu unã borgi;
4: spealã-ts gura = lã-ts gura; s-nu zburãshti urãt di omlu bun, s-nu-l zburãshti di-arãu, s-nu-l cacuzburãshti;
5: lj-tornu (apã) si s-(a)spealã = lj-versu apã si s-la pri mãnj, pri fatsã, pri trup, etc.;
6: cãtusha si spealã (s-la) = cãtusha sh-lindzi chealea)
{ro: spăla}
{fr: laver}
{en: wash}
ex: mi lai sh-mi spilai; mi spilai (lai) cu apã aratsi; ti spilash (lash)?; ca sã-sh spealã (la) mãnjli; s-li spilãm di-aoa
(expr: s-fudzim di-aoa); s-li-aspealã (s-fugã) di fricã; ma troarã li spilã
(expr: fudzi); li ded prit dauã sãpuni, tora li spel (fig: li limpidzãscu, li trec prit apã curatã); mi spilai (ascãpai, mi vindicai) di heavrã; mi spilai (ascãpai) di borgi

§ spilat (spi-látŭ) adg spilatã (spi-lá-tã), spilats (spi-latsĭ), spilati/spilate (spi-lá-ti) –
1: cari fu faptu s-hibã curat; aspilat, lat, alat;
2: curat, spãstrit, spastru
{ro: spălat, curat}
{fr: lavé, propre}
{en: washed, clean}

§ spilari/spilare (spi-lá-ri) sf spilãri (spi-lắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu si spealã un lucru; aspilari, lari, alari
{ro: acţiunea de a spăla; spălare}
{fr: action de laver}
{en: action of washing}

§ spilãturã (spi-lã-tú-rã) sf spilãturi (spi-lã-túrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu si spealã un lucru; lucrili aspilati; spilari, aspilari, lari, alari
{ro: spălătură}
{fr: lavage}
{en: washing} (fig: spilãturã = ghelã fãrã nustimadã, proastã)
ex: mãcai nã spilãturã (ghelã proastã)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

suflu

suflu (sú-flu) vb I suflai (su-fláĭ), suflam (su-flámŭ), suflatã (su-flá-tã), suflari/suflare (su-flá-ri) – scot vimtu cu puteari, dit plimunj prit gurã (prit nãri); treatsi vimtu cu puteari dit un loc ma aratsi tu-un loc ma caldu (nafoarã i dit un loc dishcljis tu-un altu n casã); scot vimtu prit gurã (greu sh-agonja tra s-ljau anasã) cãndu hiu avursit dupã un copus mari tsi-l fac; adilj, ahulescu, bati (vimtu), tradzi (vimtu);
(expr:
1: nj-suflu narea = scot vimtu prit nãri cu puteari tra sã scot mixili tsi am nãuntru cari nu mi-alasã s-lj-au ghini anasã;
2: nu-am cu tsi sã-nj suflu narea = hiu multu oarfãn, cã nu-am paradz nitsi ti-unã distimeli; nu-am nitsi ascucheat ãn gurã; nu-am zmeanã la cur; etc.;
3: suflã draclu tu pungã = nj-easti punga goalã; nu-am paradz;
4: lji suflu = am paradz;
5: suflu lampa (tseara, shpirtul, etc.) = scot vimtu cu puteari dit gurã pristi pira-a lambãljei (a tsearãljei, a shpirtului, a pirãljei, etc.) tra s-u-astingu;
6: suflu foclu = scot vimtu cu puteari dit gurã pristi foc (i) tra s-lu-astingu, icã (ii) tra s-nu s-astingã, tra s-lu fac sã-lj creascã pira, tra s-ardã ma ghini;
7: lj-suflu unã (pliscutã) = lj-dau (lj-trag) nã pliscutã;
8: suflu flueara = bat flueara tra si s-avdã un cãntic;
9: omlu (pravda) nu mata suflã = omlu (pravda) nu-adilji, nu bãneadzã, easti mortu;
10: s-lu sufli, cadi = easti multu slab;
11: nu suflu nitsiun zbor = tac, nu dzãc tsiva a vãrnui, nu scot un zbor din gurã di-atseali tsi shtiu, tsi-nj sã spun, etc.)
{ro: sufla; respira; sufla nasul; stinge; etc.}
{fr: souffler; respirer; (se) moucher; éteindre; haleter; etc.}
{en: blow; breathe; blow one’s nose; extinguish (fire); pant; etc.}
ex: suflã (bati) vimtul cu puteari; va s-li suflã (lja) vimtul; sufla cu foljili tra sã schinã foclu; acãtsã ta-s suflã notlu, shi gljetslu, cari eara vãrtos ca bãrtsirea; suflãndalui un vimtu subtsãri shi caldu, li-astrãchi tuti apili; cum sufla vimtul, lj-adusi n casã nã frãndzã di dafnã; shi sufla turbatlu vimtu di dzãtseai cã vai chearã lumea!; ta s-nu imni pi-aoa, pi-aclo, yinu sã sufli la foali; acãtsã sã suflã prit nãri; suflu prit curlu a trumbetãljei sh-u-adun nãpoi tutã oastea; suflã tu foc ta si s-aprindã; dzãsi a shcljoplui, si suflã foclu, cã s-astimsi; nu vedz, cã s-astimsi foclu? ãlj dzãsi-a aishtui, suflã niheam; tsi suflji (adilj, ljai anasã) ashi greu?; va aibã moartã, ved cã nu suflã
(expr: easti mortu, nu-adilji); suflã-ts nãrli cã li ved mplini
(expr: scoati-ts mixili dit nãri); suflã
(expr: astindzi-u) lamba, cã vinji oara s-nã bãgãm tu crivari s-durnjim; apustusish, ved cã suflji; suflã-lj

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn