DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ  
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ


Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

lastic

lastic (lás-ticŭ) sn lastitsi (lás-ti-tsi) – dzama (albã ca laptili) tsi si scoati dit un arburi tsi creashti tu locurli caldi, tsi easti lucratã tra s-da unã lugurii moali, cari si nduplicã lishor fãrã si s-frãngã sh-dit cari s-fac multi lucri lipsiti di om; lucru faptu dit aestã lugurii ca, bunãoarã, (i) proashtea cu cari s-agioacã njitsli (tra s-aminã chitritseali), (ii) botsa njicã tu cari s-bagã laptili tsi s-da a natslor s-bea (cãndu dada-a lor nu poati s-lji alãpteadzã), (iii) unã soi di pãpusã tsi s-bagã pristi pãputsãli di-aradã tra s-nu s-murdãripseascã (di lãschili di nafoarã cã suntu lishor trã scuteari cãndu s-intrã n casã), etc.; lasticã, lastih, lastihã, proashti, etc.
{ro: cauciuc, elastic; praştie; biberon; galoşi}
{fr: caoutchouc, élastique; fronde élastique; biberon; galosh}
{en: rubber; rubber sling; baby bottle; rubber overshoes}
ex: lasticlu (botsa cu cari bea njitslji lapti) nu s-aspealã ghini

§ lasticã (lás-ti-cã) sf lastitsi/las-titse (lás-ti-tsi) shi lãstits (lắs-titsĭ) – (unã cu lastic)

§ lastih (lás-tihŭ) sn lastihi (lás-tihĭ) – (unã cu lastic)

§ lastihã (lás-ti-hã) sf lastihi (lás-tihĭ) – (unã cu lastic)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

ansar1

ansar1 (an-sárŭ) vb IV shi II ansãrii (an-sã-ríĭ), ansãream (an-sã-reámŭ), ansãritã (an-sã-rí-tã), ansãriri/ansãrire (an-sã-rí-ri) shi ansãreari/ansãreare (an-sã-reá-ri) – mi-aruncu cãtrã nghios dit-un loc ma-analtu; mi-aruc (mi hiumusescu, mi-aleapid) pri cariva (di-iuva icã dit-un loc tu-un altu); mi-aleapid nsus cu putearea-a cicioarilor tra s-cad deapoea nãpoi pri loc; nsar, sar, antrisar, astrisar, andrisar, andisar, alsar, arsar, arãsar, mi hiumusescu, mi-aleapid, mi sãlghescu, asaltu, saltu
{ro: sări, se repezi}
{fr: sauter}
{en: jump, leap}
ex: ansãrirã (s-alipidarã) di dupã fadz; lj-ansãri cheatra trãsh ãnclo; lamnja ansãri shi-lj dzãsi; ascumtã dupã un gãbjeu, ansãri shi dzãsi; featsirã numtã mari, giucarã sh-ansãrirã; ansãrii (mi-arcai pristi, andrisãrii) hãndachea

§ ansãrit (an-sã-rítŭ) adg ansãritã (an-sã-rí-tã), ansãrits (an-sã-rítsĭ), ansãriti/an-sãrite (an-sã-rí-ti) – (atsel) tsi s-arcã dit-un loc tu altu; tsi s-arcã cãtã nghios dit un loc ma-analtu; (lucrul) pristi cari s-ari arcatã (ansãritã) cariva; nsãrit, sãrit, antrisãrit, astrisãrit, andrisãrit, andisãrit, alsãrit, arsãrit, arãsãrit, hiumusit, alipidat, sãlghit, asãltat, sãltat
{ro: sărit, repezit}
{fr: sauté}
{en: jumped, leaped}
ex: gardul easti ansãrit

§ ansãriri/ansãrire (an-sã-rí-ri) sf ansãriri (an-sã-rírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva ansari; ansãreari, nsãriri, sãriri, antrisãriri, astrisãriri, andrisãriri, andisãriri, alsãriri, arsãriri, arã-sãriri, hiumusiri, alipidari, sãlghiri, asãltari, sãltari
{ro: acţiunea de a sări, de a se repezi; sărire, repezire}
{fr: action de sauter}
{en: action of jumping, of leaping}

§ ansãreari/ansãreare (an-sã-reá-ri) sf ansãreri (an-sã-rérĭ) – (unã cu ansãriri)

§ ansãriturã (an-sã-ri-tú-rã) sf ansãrituri (an-sã-ri-túrĭ) – atsea tsi fatsi omlu cari ansari tsiva; ansãriri, antrisãturã, saltã
{ro: săritură}
{fr: saut, bond}
{en: jump, leap}

§ ansãritoanji/ansãritoanje (an-sã-ri-tŭá-nji) sf ansãritoanji/ansãritoanje (an-sã-ri-tŭá-nji) – topã di lastic (i lastic sh-cheali cu vimtu nãuntru) tsi ansari dipriunã nsus shi nghios cãndu cadi pri loc (i easti arcatã cu puteari); topã, topcã, balã, shucã

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

aroatã1

aroatã1 (a-rŭá-tã) sf, adv aroati/aroate (a-rŭá-ti) – lucru arucutos (tserclju) di metal (lemnu, plasticã, etc.) tsi poati s-hibã mplin tu mesi i gol, sh-cari, anvãrtinda-si fatsi si s-minã un lucru (amaxi, moarã, funea di la puts, etc.); arocut mari di cheatrã cu guvã tu mesi cu cari s-matsinã grãnili la moarã; mardzinea-a unui lucru stronghil (arucutos, gurguljitos) iu cati punctu (loc) a ljei s-aflã tu idyea dipãrtari di-un altu punctu (loc) dit mesi (tsi s-acljamã chentru); tsercljul di her tsi s-bagã deavãrliga di-un talar (tra s-lji tsãnã deadun scãndurli di cari easti faptu); roatã, arcoatã, arocut, rocut, arucot, tserclju, tserchiu, rucoci, furcutash, ghirgal, chirseni; (fig: aroatã = vrondul faptu di-unã aroatã cãndu s-minã)
{ro: roată, piatră de moară, cerc, cerc (de butoi)}
{fr: roue, cercle, cerceau}
{en: wheel, circle, hoop}

§ roatã (rŭá-tã) sf, adv roati/roate (rŭá-ti) – (unã cu aroatã1)
ex: s-asparsi nã roatã di la cucii; un vultur acãtsã si s-anvãrteascã shi s-u-aducã roatã mãrsha (s-u-aducã deavãrliga ca unã aroatã); roata di prisuprã di la moarã

§ arcoatã (ar-cŭá-tã) sf arcots (ar-cótsĭ) – (unã cu aroatã1)

§ arocut1 (a-ró-cutŭ) sn arocuti/arocute (a-ró-cu-ti) shi aroacu-ti/aroacute (a-rŭá-cu-ti) – (unã cu aroatã1)
ex: arocutlu (aroata) a putslui tsi s-frica shi s-anvãrtea; un om ancãrcat cu aroacuti (aroati) di moarã; arocutlu (tsercljul) di moali brats; arocuti (fig: vrondul di arocuti) asunarã

§ rocut (ró-cutŭ) sn rocuti/rocute (ró-cu-ti) shi roacuti/roacute (rŭá-cu-ti) – (unã cu aroatã1)

§ arucot (a-ru-cótŭ) sn arucoati/arucoate (a-ru-cŭá-ti) – (unã cu aroatã1)
ex: tserclju s-fac, s-fac arucot (tserclju); suntu ca gilats, ca atselj di sum arucot (aroatã)

§ arucutescu (a-ru-cu-tés-cu) (mi) vb IV arucutii (a-ru-cu-tíĭ), arucuteam (a-ru-cu-teámŭ), arucutitã (a-ru-cu-tí-tã), arucutiri/arucutire (a-ru-cu-tí-ri) – min un lucru anvãrtindalui shi turnãndalui ca aroata; (mi) tornu di-unã parti sh-di-alantã; (mi) tindu (culcu, di-arada pi crivati) tra s-dormu; arcutescu, antãvãlescu, andãvãlescu, cutuvulescu, cutãvãlescu, cutuvlescu, ntãvãlescu, tãvãlescu, anduchilescu, ghilindescu, chilindescu; (fig:

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

balã4

balã4 (bá-lã) sf bali/bale (bá-li) – un lucru stronghil (ca unã sferã, mer, piponj, etc.) di cheali, pãndzã, lastic, etc. cu cari s-agioacã njitslji (sh-mãrlji), agudinda-l cu ciciorlu (la futbol), aminãnda-l cu mãna (cãndu-i adrat di neauã), etc.; topcã, topã
{ro: minge}
{fr: balle, boule, corps ronds}
{en: ball; sphere}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

brumancã

brumancã (bru-mán-cã) sf brumãntsi (bru-mắn-tsi) – unã soi di stranj njic (di pãndzã, lãnã, cheali, lastic, etc.) tsi-acoapirã mash mãna faptu maxus tra s-u-afireascã di-arcoari (murdãrilji, etc.) i s-hibã purtat mash trã mushuteatsã shi cãmãrusiri; mãnushi, gantã, hirotã, pumãnicã, mitani
{ro: mănuşă; mănuşă cu un deget}
{fr: gant; mitaine, moufle}
{en: glove; mitten}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

buveatã

buveatã (bu-veá-tã) sf buveti/buvete (bu-vé-ti) – lugurii (di lastic) cu cari s-acatsã pãrpodzli tra sã sta teasi pri cicior; buvetã, vuveatã, vuvetã, cãltsãvetã;
(expr: nj-cadi buveata = nj-si disfatsi buveata)
{ro: jartieră}
{fr: jarretière}
{en: garter}

§ buvetã (bu-vé-tã) sf buvets (bu-vétsĭ) – (unã cu buveatã)
ex: nj-featsi nã preaclji di buvets; tsi fats di-ts cadi buveta?
(expr: di tsi sã disfatsi buveta?)

§ vuveatã (vu-veá-tã) sf vuveati/vuveate (vu-vé-ti) – (unã cu buveatã)

§ vuvetã (vu-vé-tã) sf vuvets (vu-vétsĭ) – (unã cu buveatã)

§ cãltsãvetã (cãl-tsã-vé-tã) sf cãltsãve-ti/cãltsãvete (cãl-tsã-vé-ti) – lugurii (buvetã di lastic) cu cari s-acatsã cioaritslji sum dzinuclji; buvetã, buveatã, vuvetã, vuveatã;
(expr:
1: caftsã di la cãni cãltsãvetã? = caftsã di la cariva s-tsã da un lucru tsi nu lu-ari i s-tsã facã tsiva tsi nu poati?;
2: l-trag di cãltsãvetã = lj-u pot multu)
{ro: jartieră cu care se ţin cioarecii sub genunchi}
{fr: jarretière destinée à fixer les “cioarits” au dessous de genoux}
{en: garter used to hold the “cioarits” bellow the knee}
ex: sãndzi lai ca mura, di ts-agiundzea pãn di cãltsãvetã; ahtãri ca tini, lj-trag di cãltsãvetã
(expr: lã u pot)

§ mbuvet (mbu-vétŭ) (mi) vb I mbuvitai (mbu-vi-táĭ), mbuvitam (mbu-vi-támŭ), mbuvitatã (mbu-vi-tá-tã), mbuvita-ri/mbuvitare (mbu-vi-tá-ri) – nj-acats pãrpodzlji cu buveta; nj-acats cioaritslji cu buveta sum dzinuclju
{ro: lega cioarecii sub genunchi cu jartiera}
{fr: fixer les “cioarits, une sorte de chausse” au dessous des genoux à l’aide de la jarretière}
{en: fix the “cioarits, sort of breeches” under the knee with the garter}
ex: ashteaptã s-mi mbuvet

§ mbuvitat (mbu-vi-tátŭ) adg mbuvitatã (mbu-vi-tá-tã), mbuvitats (mbu-vi-tátsĭ), mbuvitati/mbuvitate (mbu-vi-tá-ti) – tsi ari pãrpodzlji i cioaritslji acãtsats cu buveta; (buveatã) tsi easti-acãtsatã

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

cãfasi1/cãfase

cãfasi1/cãfase (cã-fá-si) sf cãfãsh (cã-fắshĭ) – unã soi di cutii njicã (cãsicã di lemnu, her i plasticã) adratã maxus trã tsãnearea-a puljlor (cãntãtori) ãn casã; unã soi di cutii mari (cãsicã di lemnu, scãnduri i her) tu cari suntu tsãnuti ncljisi pricili agri tra s-nu s-facã znjii; cãfesi, cluvii, culuvii, cãfashi; (fig: cãfasi = hapsi, filichii, ncljisoari, etc.)
{ro: colivie}
{fr: cage}
{en: cage}
ex: nj-ahãrzi nã cãfasi; tsãnea aslanjlji tu cãfasi di her; bãgã puljlu tu-unã cãfasi (culuvii) shi-l hrãnea; cãfasea-i spindzuratã di dureclu dit chioshi; escu tu cãfasi (fig: ncljis ca tu filichii) n casa aestã

§ cãfashi1/cãfashe (cã-fá-shi) sf cãfãsh (cã-fắshĭ) – (unã cu cãfasi1)

§ cãfesi/cãfese (cã-fé-si) sf cãfesh(?) (cã-féshĭ) – (unã cu cãfasi1)
ex: arslan mari ncljis tu cãfesi di her

§ ncãfãsescu (ncã-fã-sés-cu) vb IV ncãfãsii (ncã-fã-síĭ), ncãfãseam (ncã-fã-seámŭ), ncãfãsitã (ncã-fã-sí-tã), ncãfãsiri/ncãfãsire (ncã-fã-sí-ri) – ncljid (un pulj, unã agru-prici) tu-unã culuvii (cãfasi); (fig: ncãfãsescu = (i) ascundu videarea; astup videarea di nafoarã, prit firidã, n casã; (ii) bag (ncljid) cariva tu hapsi)
{ro: pune în colivie sau cuşcă}
{fr: fermer dans une cage}
{en: put in a cage}
ex: turtsãlj au adetea si shi ncãfãseascã pingerli
(expr: astupã videarea prit pingeri)

§ ncãfãsit (ncã-fã-sítŭ) adg ncãfãsitã (ncã-fã-sí-tã), ncãfãsits (ncã-fã-sítsĭ), ncãfãsiti/ncãfãsite (ncã-fã-sí-ti) – tsi easti ncljis tu-unã cãfasi
{ro: pus în colivie sau cuşcă}
{fr: fermé dans une cage}
{en: put in a cage}
ex: sh-la bisearicã, loclu a muljerlor easti ncãfãsit
(expr: ascumtu di videarea-a bãrbatslor)

§ ncãfãsi-ri/ncãfãsire (ncã-fã-sí-ri) sf ncãfãsiri (ncã-fã-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un pulj (unã agru-prici) easti ncljis tu-unã cãfasi

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

cãrtsã

cãrtsã (cắr-tsã) sf pl (ufilisit mash la plural) – tsãsut moali dit truplu a omlui (a prãvdzãlor), tsi sh-u-adutsi cu lasticlu, sh-cari, di ma multili ori s-aflã ntrã (namisa di) oasi, ma poati si s-aflã shi ahoryea, tu loc di os; cãrtsãlinã, scãrciu, scãrcic
{ro: cartilaj, zgârci}
{fr: cartilage}
{en: cartilage}
ex: cãrtsãli (scãrciclu) di nãri ãlj cãrtsãnirã

§ cãrtsãlinã (cãr-tsã-lí-nã) sf cãrtsãlini/cãrtsãline (cãr-tsã-lí-ni) – (unã cu cãrtsã)
ex: la cap, mash cãrtsãlinili mãc; lji si frãmsirã cãrtsãlinili di la nãri

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

cãrulj

cãrulj (cã-rúljĭŭ) sn cãrulji/cãrulje (cã-rú-lji) – njic chelindru (di-aradã di lemnu, metal, plastic) deavãrliga di cari si-anvãrteashti un hir lungu di lãnã, mitasi, metal, etc.; mãsur, cotcã
{ro: mosor, bobină}
{fr: bobine}
{en: spool, reel, bobbin}
ex: cãrulji albi, nu lãi

§ cotcã1 (cót-cã) sf invar – (unã cu cãrulj)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

caselã

caselã (ca-sé-lã) sf caseli/casele (ca-sé-li) – cutii tu cari s-tsãn (s-poartã, s-vindu, etc.) lucri; cutii mari adratã ma multu di lemnu (metal, plasticã, carti groasã, etc.) tu cari s-tsãn (s-poartã, s-vindu, etc.) lucri mãri sh-greali; sfinduchi, sinduchi, haselã, casã, cãselã, casonã, mãlatã, sipeti, baulã, valitsã
{ro: cufăr, ladă}
{fr: coffre, malle, caisse de bois}
{en: chest, box, bin}
ex: caselã (sinduchi) mplinã di cãrtsã; s-lja paradz dit caselã (casã, cutii); dizvulusi casela shi lo cãts paradz vru

§ cãselã (cã-sé-lã) sf cãseli/cãsele (cã-sé-li) – (unã cu caselã)

§ casonã (ca-só-nã) sf casoni/casone (ca-só-ni) – (unã cu caselã)
ex: auãli li bagã tu casonã

§ casã2 (cá-sã) sf casi/case (cá-si) – (unã cu caselã)
(expr: casã di gaz = cutia tu cari s-bagã shi s-tsãni gazlu)

§ haselã (ha-sé-lã) sf haseli/hasele (ha-sé-li) – (unã cu caselã)
ex: haselã (sinduchea cu pai) di-al Moisi; va s-dishcljidã hasela (casona); bagã flurii tu haselã (sfinduchi)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

cheaptini/cheaptine

cheaptini/cheaptine (chĭáp-ti-ni) sm cheaptsãnj (chĭáp-tsãnj) – hãlati (ca unã ploaci suptsãri di os, metal, plasticã cu dintsã di-unã parti), faptã maxus tri discãcearea-a hirilor di per din cap (cu cari perlu easti adunat shi faptu s-aspunã ndreptu); hãlati di metal cu dintsã (tsi sh-u-adutsi cu ploacea di ma nsus) cu cari s-discaci itsi soi di hiri; hãlati (ma multu la plural) cu cari s-discaci, s-dizmeasticã hirili (di lãnã) dit arãzboi (scamnu di-arãzboi); cheptini, chiptinici, zornã, zugranã, dzugranã, discãcitor, discãcior, gribã, griblã, glibã;
(expr:
1: cheaptinili-a cucotlui = unã parti cãrnoasã tsi u-ari cucotlu tu partea di nsus a caplui, di-aradã aroshi sh-cu dintsã ca un cheaptini; creasta-a cucotlui, cresã, giufcã);
2: cheaptini di tradziri = cheaptini di discãceari, di scãrminari (lãna);
3: intru tu cheaptsãnj = mi-acats s-dizmeastic, s-discaci lãna)
{ro: pieptene}
{fr: peigne, carde}
{en: comb, card}
ex: doi cãlugri s-trag di barbã (angucitoari: cheaptinli di lãnã); hartsa, fartsa, fãrã njilã (angucitoari: cheaptinli di lãnã); la cicioari-arãshcljitoari, dinãpoi poartã cusoari shi pri cap un cheaptini sh-ari (angucitoari: cucotlu); cari sh-ari barba, sh-ari sh-cheaptinili; cheaptini di fildish; cheaptinã-ti cu cheaptini di os; nu-nj dai cheaptinili?; s-trãdzem tu cheaptsãnj (scamnul di la-arãzboi); di cheaptsãnj ma s-plãndzi unã altã

§ cheptini/cheptine (chĭép-ti-ni) sm cheptsãnj (chĭép-tsãnj) – (unã cu cheaptini)

§ chiptinici (chip-ti-nícĭŭ) sn chipti-nici/chiptinice (chip-ti-ní-ci) – cheaptini njic
{ro: pieptene mic}
{fr: petite peigne}
{en: little comb}

§ chiptinar (chip-ti-nárŭ) sm chiptinari (chip-ti-nárĭ) – atsel tsi fatsi i vindi cheaptsãnj; atsel tsi cheaptinã (discaci, dizmeasticã) hirili di lãnã
{ro: pieptănar}
{fr: peigneur, cardeur}
{en: comb, carder}

§ cheaptin (chĭáp-tinŭ) (mi) vb I chiptinai (chip-ti-náĭ), chiptinam (chip-ti-námŭ), chiptinatã (chip-ti-ná-tã), chiptinari/chiptinare (chip-ti-ná-ri) – trec cu cheaptinili prit per tra s-lu-adun shi s-lu ndreg; dau cu cheaptsãnjlji tra s-dizmeastic hirili di lãnã

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn