(expr: nchisi s-mãcã oasili); tu lari, pãndza intrã
(expr: si strindzi, s-njicshureadzã); minduea-ti sh-dauã, dzãsi amirãlu, cã dzãlili nu intrã tu sac
(expr: nu bitisirã dzãlili, avem chiro); ficiorlu intrã nãpoi tu gailei sh-tu cripari
(expr: nchisi s-aducheascã nãpoi gailei sh-cripari); tsi-ari ficiorlu, di ts-intrã ahãt tu dintsi? (di nu pots s-lu vedz n fatsã, di tsã yini-agnos di el); lj-avea intratã luplu tru matsã
(expr: avea agiunatã multu) di-ahãtã alãgari; lj-intrã nã fricã mari
(expr: s-aspãre multu); intrã tu mari bile
(expr: ari unã mari chideri, cripari); nu lj-intrã tu cornu
(expr: nu-aduchi ghini, nu sh-u bãgã tu minti cum lipseashti, va s-agãrshascã)

§ intrat (in-trátŭ) adg intratã (in-trá-tã), intrats (in-trátsĭ), intrati/intrate (in-trá-ti) – tsi s-ari bãgatã tu-un loc; tsi ari pitrumtã; bãgat, dus, vinjit, hiptu, etc.
{ro: intrat, pătruns, etc.}
{fr: entré, pénétré, etc.}
{en: entered, penetrated, etc.}
ex: cu ocljilj intrats (hiptsã) tu cafcali; easti intrat di (easti hiptu, ari pitrumtã) dauã palmi

§ intrari/intrare (in-trá-ri) sf intrãri (in-trắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-intrã i s-pitrundi iuva; loclu pri iu intrã un lucru; bãgari, dutseari, vinjiri, hidzeari, etc.
{ro: acţiunea de a intra, de a pătrunde, etc.; intrare, pătrundere, etc.}
{fr: action d’entrer, de pénétrer, etc.; entrée}
{en: action of entering, of penetrating, etc.; entry}
ex: nã bisearicã fãrã intrari (fãrã ushi, loc pri iu s-intrã dunjaea); tu intrarea a bisearicãljei nã adunãm

§ intratã (in-trá-tã) sf fãrã pl – intrari, nchisitã, ahiursitã, etc.
{ro: intrat, început}
{fr: entrée, commencement}
{en: entry; commencement}
ex: nã intratã n casã (cum intrã n casã, unãshunã), u bagã cheatra sum limbã; unã intratã di (cum intrã) la ushi; unã intratã (cum intrã) amirãlu n casã; tu intrata di (tu nchisita-al) April; tu intrata (tu nchisita) a anlui

(expr: cãt s-lj-agiungã, cãt loc va s-lja sãrma tu stumahi)?; cãndu mi minduescu cãt lucru am, mi-acatsã heavra
(expr: canda lãndzidzãscu); acãtsat casã
(expr: loat casã cu nichi)?; pri mini mi-acatsã
(expr: ãnchisi s-mi doarã) tu lingurici; li mãcã! si-lj s-acatsã!
(expr: s-lj-armãnã tu grumadz); cu nãs nu putem s-n-acãtsãm
(expr: s-nã ncãrligãm, s-nã nciupãm; s-n-acãtsãm la ntreatsiri); acãtsã
(expr: cãdzu greauã) eapa cu nãs; mi-acãtsai
(expr: dada-nj cãdzu greauã cu mini) tru paranomãlj; nu lu-acatsã mintea
(expr: nu-achicãseashti, nu aducheashti); s-acãtsã
(expr: sicã, dãmlusi) di mãnj sh-di cicioari; lu-acatsã
(expr: ãlj sta ghini) armatli; lj-acãtsã ghini
(expr: vidzu hãiri cu) minciuna; lãili stranji mi-acatsã
(expr: nj-sta ghini); apa nu lu-avea acãtsatã
(expr: nu lj-avea faptã ghini); mi-acatsã
(expr: mi fatsi s-vom) amarea; bãgarã s-acatsã aloaturli trã numtã
(expr: si sã ndreagã trã numtã); lu-acãtsarã dratslji di ureclji
(expr: s-nãiri multu, s-inãtusi multu, timusi multu); s-avea acãtsatã di peri
(expr: s-avea ncãrligatã, nciupatã); muljari tsi lj-acatsã mãna di tuti
(expr: shtii s-facã multi lucri, cu mãsturilji, lishor sh-cum lipseashti); s-afirea s-nu lj-acatsã luna
(expr: s-nu-agiungã noaptea-amãnat); nu lu-acãtsa loclu
(expr: nu putea si sta tu-un loc; nu-l tsãnea, nu lu-avea loclu); zboarãli a tali acãtsarã loc
(expr: avurã griutati, featsirã lucrul tsi lipsea); nj-spunea cã la izvur acãtsarã feata aestã
(expr: u ncãlicarã, u-ambãirarã); cãldãrusha easti-acãtsatã
(expr: s-arsi pri foc) cu lapti; biu unã scafã di yin shi lu-acãtsã
(expr: lu-andrãlãsi, l-featsi sã-lj yinã mintsãli deavãrliga, lu mbitã); cum lu vidzu, acãtsã guvili
(expr: s-ascumsi); easti acãtsat cu mãyii
(expr: lj-si featsirã mãyi) di nu easti ghini; etc. etc.

§ acãtsat (a-cã-tsátŭ) adg acãtsatã (a-cã-tsá-tã), acãtsats (a-cã-tsátsĭ), acãtsati/acãtsate (a-cã-tsá-ti) – harea tsi u-ari un tsi easti acãtsat; tsi easti bãgat tu mãnã; loat, apucat, apcat, spindzurat, nchisit, etc.
{ro: agăţat, prins, ocupat}
{fr: accroché, attrapé, saisi, occupé}
{en: caught, occupied, started}
ex: suntu acãtsati (loati) cãljurli; cu mãnjli acãtsati (di lucru); ficiori acãtsats
(expr: a curi dadã avea cãdzutã greauã) Sãmbãta; tsi-ai di cãntsã acãtsat (mãrãnat)?

§ acãtsari/acãtsare (a-cã-tsá-ri) sf acãtsãri (a-cã-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu acatsã cariva icã s-acatsã tsiva; loari, apucari, apcari, spindzurari, nchisiri, etc.
{ro: acţiunea de a agăţa, de a prinde, de a ocupa; agăţare, prindere, ocupare}
{fr: action d’accrocher, d’attraper, de saisir, d’occuper}
{en: action of catching, of occupying, of starting}
ex: nã acãtsam cu acãtsarea; tãmbarea vrea acãtsari (spindzurari di penurã)

§ neacãtsat (nea-cã-tsátŭ) adg neacãtsatã (nea-cã-tsá-tã), neacãtsats (nea-cã-tsátsĭ), neacãtsati/neacãtsate (nea-cã-tsá-ti) – tsi nu easti acãtsat; tsi nu-ari lucru; niloat, neapucat, nispindzurat, ninchisit, etc.
{ro: care nu este agăţat (prins, ocupat); neagăţat}
{fr: qui n’est pas pris, qui ne pas attrapé; inoccupé, chômeur}
{en: who is not caught (occupied); unemployed}
ex: ãl leagã di doi calj neacãtsats (tsi nu eara acãtsats; dit irghilii); easti neacãtsat (nu-ari lucru, shadi tutã dzua)

§ neacãtsari/neacãtsare (nea-cã-tsá-ri) sf neacãtsãri (nea-cã-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu-acatsã icã nu s-acatsã tsiva; niloari, neapucari, nispindzurari, ninchisiri, etc.
{ro: acţiunea de a nu agăţa, de a nu prinde, de a nu ocupa}
{fr: action de ne pas attraper, de ne pas saisir, de ne pas occuper}
{en: action of not catching, of not occupying, of not starting}

§ acãtsãturã (a-cã-tsã-tú-rã) sf acãtsãturi (a-cã-tsã-túrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva acatsã tsiva; atsea tsi ari acãtsatã un; apucãturã, hui, tabieti, nvets, hãri (uruti), etc.; (fig: acãtsãturã = (i) stihimã; (ii) itii, sibepi, furnjii; (iii) alatusi, nindriptati)
{ro: agăţătură, nărav}
{fr: prise, (mauvaise) manière}
{en: catch, grasp, bad habit}
ex: lj-aflai unã acãtsãturã (fig: furnjii)

§ discats (dis-cátsŭ) (mi) vb I discãtsai (dis-cã-tsáĭ), discãtsam (dis-cã-tsámŭ), discãtsatã (dis-cã-tsá-tã), discãtsari/discãtsare (dis-cã-tsá-ri) – scot (ljau, dipun, etc.) un lucru di-aclo iu easti acãtsat (spindzurat);
(expr: hiu discãtsat = nu-am lucru)
{ro: desprinde (un lucru de unde este agăţat)}
{fr: décrocher}
{en: unhook, take down}
ex: discatsã-nj giuplu di pi penurã

§ discãtsat (dis-cã-tsátŭ) adg discãtsatã (dis-cã-tsá-tã), discãtsats (dis-cã-tsátsĭ), discãtsati/discãtsate (dis-cã-tsá-ti) – (lucru) tsi easti scos di-aclo iu eara acãtsat; (loclu) di iu easti loat un lucru spindzurat; fui discãtsat
(expr: nu-avui lucru) tutã veara
{ro: desprins (de unde este agăţat)}
{fr: décroché}
{en: unhooked, taken down}

§ discãtsari/discãtsare (dis-cã-tsá-ri) sf discãtsãri (dis-cã-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-discatsã un lucru
{ro: acţiunea de a desprinde (un lucru de unde este agăţat)}
{fr: action de décrocher}
{en: action of unhooking, of taking down}

{ro: acţiunea de a (se) scărbi; scârbire, dezgustare}
{fr: action de dégoûter quelqu’un}
{en: action of disgusting someone}

§ agnusedz (agh-nu-sédzŭ) vb I agnusai (agh-nu-sáĭ), agnusam (agh-nu-sámŭ), agnusatã (agh-nu-sá-tã), agnusari/agnusare (agh-nu-sá-ri) – (unã cu agnusescu)

§ agnusat (agh-nu-sátŭ) adg agnusatã (agh-nu-sá-tã), agnusats (agh-nu-sátsĭ), agnusati/agnusate (agh-nu-sá-ti) – (unã cu agnusit)

§ agnusari/agnusare (agh-nu-sá-ri) sf agnusãri (agh-nu-sắrĭ) – (unã cu agnusiri)

§ agnu-sos (agh-nu-sósŭ) adg agnusoasã (agh-nu-sŭá-sã), agnusosh (agh-nu-sóshĭ), agnusoasi/agnusoase (agh-nu-sŭá-si) – tsi-l fatsi cariva sã-lj hibã agnos; tsi da greatsã; gunusos
{ro: care face scârbă, dezgustător}
{fr: dégoûtant}
{en: disgusting}

§ gunusos (gu-nu-sósŭ) adg gunusoasã (gu-nu-sŭá-sã), gunusosh (gu-nu-sóshĭ), gunusoasi/gunusoase (gu-nu-sŭá-si) – (unã cu agnusos)
ex: di-arali zãcoani sh-gunusoasi s-fugã

{fr: action de coller}
{en: action of gluing}

§ lãchescu (lã-chĭés-cu) (mi) vb IV lãchii (lã-chíĭ), lãcheam (lã-chĭamŭ), lãchitã (lã-chí-tã), lãchiri/lãchire (lã-chí-ri) – (unã cu alãchescu)

§ lãchit (lã-chítŭ) adg lãchitã (lã-chí-tã), lãchits (lã-chítsĭ), lãchiti/lãchite (lã-chí-ti) – (unã cu alãchit1)

§ lãchiri/lãchire (lã-chí-ri) sf lãchiri (lã-chírĭ) – (unã cu alãchiri)

§ alãchiturã (a-lã-chi-tú-rã) sf alãchituri (a-lã-chi-túrĭ) – tsiva tsi easti alãchit di un altu lucru; loclu iu suntu alichiti dauã i ma multi lucri;
(expr: nj-easti unã-alãchiturã = un tsi sta tut chirolu ningã mini shi nu pot s-ascap di el)
{ro: lipitură}
{fr: collage}
{en: gluing, attachment}

§ alichescu (a-li-chĭés-cu) (mi) vb IV alichii (a-li-chíĭ), alicheam (a-li-chĭamŭ), alichitã (a-li-chí-tã), alichiri/alichire (a-li-chí-ri) – (unã cu alãchescu)
ex: s-frãmsi ma u-alichi; boea alicheashti; tini tsi ti-alichish
(expr: intrash) ãn cor; albã sã-nj ti ved, lea sor, tsi nj-alichish
(expr: bãgash) nveasta n cor; tu alichiri
(expr: cãndu s-acatsã n cor) ãlj cãntã ashitsi; lj-alichii dauã shuplets
(expr: lj-ded dauã pliscuti); lj-alichii dauã fushti
(expr: lj-ded un shcop); s-alichi
(expr: nu s-dispãrtsã) di tatã-su

§ alichit (a-li-chítŭ) adg alichitã (a-li-chí-tã), alichits (a-li-chítsĭ), alichiti/alichite (a-li-chí-ti) – (unã cu alãchit)

§ alichi-ri/alichire (a-li-chí-ri) sf alichiri (a-li-chírĭ) – (unã cu alãchiri)

§ lichescu (li-chĭés-cu) (mi) vb IV lichii (li-chíĭ), licheam (li-chĭamŭ), lichitã (li-chí-tã), lichiri/lichire (li-chí-ri) – (unã cu alãchescu)
ex: licheashti cartea cu colã; tsi s-lichi ashi di mini?; s-lichescu hãrpi; coaji di himunic nu s-licheashti di buric
(expr: nu ti saturã)

§ lichit (li-chítŭ) adg lichitã (li-chí-tã), lichits (li-chíts), lichiti/lichite (li-chí-ti) – (unã cu alãchit)

§ lichiri (li-chí-ri) sf lichiri (li-chírĭ) – (unã cu alãchiri)

§ dizlãchescu (diz-lã-chĭés-cu) (mi) vb IV dizlãchii (diz-lã-chíĭ), dizlãcheam (diz-lã-chĭamŭ), dizlãchitã (diz-lã-chí-tã), dizlãchiri/dizlãchire (diz-lã-chí-ri) – disfac un lucru di-aclo iu easti alichit; ndipãrtedz (disfac) unã di-alantã dauã i ma multi lucri tsi s-ta alichiti cu unã colã; dispartu (ndipãrtedz, l-fac s-hibã ahoryea) cariva di-un lucru i hiintsã; dizlichescu, disfac, ndipãrtedz, dispartu, etc.
{ro: dezlipi, separa}
{fr: décoller, disjoindre}
{en: unglue}
ex: cãndu va dzãc s-ti dizlãcheshti, atumtsea va dipunj di pri mer!; cãnjlji s-dizlãchirã; s-dizlãchi tinichelu; draclu nu s-dizlãchea di nãs

§ dizlãchit (diz-lã-chítŭ) adg dizlãchitã (diz-lã-chí-tã), dizlãchits (diz-lã-chítsĭ), dizlãchiti/dizlãchite (diz-lã-chí-ti) – tsi fu disfaptu (ndipãrtat, dis-pãrtsãt) di-un lucru di cari eara alãchit; dizlichit, disfãcut, ndi-pãrtat, dispãrtsãt, etc.
{ro: dezlipit, separat}
{fr: écollé, déjoint}
{en: unglued}

§ dizlãchiri/dizlãchire (diz-lã-chí-ri) sf dizlã-chiri (diz-lã-chírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un lucru s-dizlãcheashti; dizlichiri, disfãtseari, ndipãrtari, dispãrtsãri, etc.
{ro: acţiunea de a dezlipi, de a separa; dezlipire, separare}
{fr: action de décoller, de disjoindre; décollement, détachement}
{en: action of ungluing; detachement}

§ dizlãchiturã (diz-lã-chi-tú-rã) sf dizlãchituri (diz-lã-chi-túrĭ) – atsea tsi fatsi la dizlãchirea-a unui lucru; cumata tsi s-ari dizlãchitã; dizlichiturã
{ro: dezlipitură, separaţie}
{fr: décollement, détachement}
{en: detachement}

§ dizlichescu (diz-li-chĭés-cu) (mi) vb IV dizlichii (diz-li-chíĭ), dizlicheam (diz-li-chĭamŭ), dizlichitã (diz-li-chí-tã), dizlichiri/diz-lichire (diz-li-chí-ri) – (unã cu dizlãchescu)
ex: dizlichea primuveara pingerli; nu s-dizlicheashti (nu s-disparti) di mã-sa nitsiunã oarã

§ dizlichit (diz-li-chítŭ) adg dizlichitã (diz-li-chí-tã), dizlichits (diz-li-chítsĭ), dizlichiti/dizlichite (diz-li-chí-ti) – (unã cu dizlãchit)

§ dizlichiri/dizlichire (diz-li-chí-ri) sf dizlichiri (diz-li-chírĭ) – (unã cu dizlãchiri)

§ dizlichiturã (diz-li-chi-tú-rã) sf dizlichituri (diz-li-chi-túrĭ) – (unã cu dizlã-chiturã)

§ nidizlãchit (ni-diz-lã-chítŭ) adg nidizlãchitã (ni-diz-lã-chí-tã), nidizlãchits (ni-diz-lã-chítsĭ), nidizlãchiti/nidizlãchite (ni-diz-lã-chí-ti) – tsi nu fu disfaptu (ndipãrtat, dispãrtsãt) di-un lucru di cari eara alãchit; nidizlichit, nidisfãcut, nindipãrtat, nidispãrtsãt, etc.
{ro: nedezlipit, neseparat}
{fr: qui n’est pas décollé, qui n’est pas déjoint}
{en: that is not unglued}
ex: sh-di mortu, sh-di yiu, nidizlãchit (nidispãrtsãt) io hiu (angucitoari: numa)

§ nidizlãchiri/nidizlãchire (ni-diz-lã-chí-ri) sf nidizlã-chiri (ni-diz-lã-chírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un lucru nu s-diz-lãcheashti; nidizlichiri, nidisfãtseari, nindipãrtari, nidispãrtsãri, etc.
{ro: acţiunea de a nu dezlipi, de a nu separa; nedezlipire, neseparare}
{fr: action de ne pas décoller, de ne pas disjoindre}
{en: action of not ungluing}

§ nidizlichit (ni-diz-li-chítŭ) adg nidizlichitã (ni-diz-li-chí-tã), nidizlichits (ni-diz-li-chítsĭ), nidizlichiti/nidizlichite (ni-diz-li-chí-ti) – (unã cu nidizlãchit)

§ nidizlichiri/nidizlichire (ni-diz-li-chí-ri) sf nidizlichiri (ni-diz-li-chírĭ) – (unã cu nidizlãchiri)

{en: action of sinning}

§ neamãrtipsit (nea-mãr-tip-sítŭ) adg neamãrtipsitã (nea-mãr-tip-sí-tã), neamãrtipsits (nea-mãr-tip-sítsĭ), neamãrtipsi-ti/neamãrtipsite (nea-mãr-tip-sí-ti) – tsi nu ari faptã amãrtii; tsi easti fãrã amãrtii
{ro: nepăcătuit}
{fr: qui n’a pas péché}
{en: who has not sinned}

§ neamãrtipsiri/neamãrtipsire (nea-mãr-tip-sí-ri) sf neamãrtipsiri (nea-mãr-tip-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu fatsi amãrtii
{ro: acţiunea de a nu păcătui; nepăcătuire}
{fr: action de ne pas pécher}
{en: action of not sinning}

§ amãrtisescu (a-mãr-ti-sés-cu) vb IV amãrtisii (a-mãr-ti-síĭ), amãrtiseam (a-mãr-ti-seámŭ), amãrtisitã (a-mãr-ti-sí-tã), amãrtisi-ri/amãrtisire (a-mãr-ti-sí-ri) – (unã cu amãrtipsescu)
ex: amãrtisii cã mi purintai Vinirea Mari

§ amãrtisit (a-mãr-ti-sítŭ) adg amãrtisitã (a-mãr-ti-sí-tã), amãrtisits (a-mãr-ti-sítsĭ), amãrtisi-ti/amãrtisite (a-mãr-ti-sí-ti) – (unã cu amãrtipsit)

§ amãrtisi-ri/amãrtisire (a-mãr-ti-sí-ri) sf amãrtisiri (a-mãr-ti-sírĭ) – (unã cu amãrtipsiri)

§ mãrturisescu2 (mãr-tu-ri-sés-cu) (mi) vb IV mãrturisii (mãr-tu-ri-síĭ), mãrturiseam (mãr-tu-ri-seámŭ), mãrtu-risitã (mãr-tu-ri-sí-tã), mãrturisiri/mãrturisire (mãr-tu-ri-sí-ri) – nj-spun (pricunoscu) amãrtiili tsi-am faptã dinintea-a unui preftu (sh-caftu ljirtari-al Dumnidzã); pricunoscu cu zborlu i cu scriarea un lucru tsi-am faptã; exumuluyisescu, xumuluyisescu, ximulu-yisescu, ximistiripsescu, sulmuxescu
{ro: spovedi, mărturisi}
{fr: confesser}
{en: confess}
ex: nj-mãrturisescu (pricunoscu n fatsa-a unui preftu) amãrtiili; ti mãrturisish?; nu fu di cãbili s-mãrturiseascã (s-pricunoascã atseali tsi-ari faptã)

§ mãrturisit2 (mãr-tu-ri-sítŭ) adg mãrturisitã (mãr-tu-ri-sí-tã), mãrturisits (mãr-tu-ri-sítsĭ), mãrturisiti/mãrturisite (mãr-tu-ri-sí-ti) – (om) tsi ari pricunuscutã dinintea-a unui preftu amãrtiili tsi-ari faptã; (om) tsi ari pricunuscutã n fatsa-a unui atseali tsi-ari faptã; (lucru) tsi easti-aspus shi pricunuscut di cariva; exumuluyisit, xumuluyisit, ximu-luyisit, ximistiripsit, sulmuxit
{ro: spovedit, mărturisit}
{fr: confessé}
{en: confessed}
ex: tuti aesti suntu mãrturisiti (spusi sh-pricunuscuti) di nicuchiri

§ mãrturisiri2/mãrturisire (mãr-tu-ri-sí-ri) sf mãrturisiri (mãr-tu-ri-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva mãrturiseashti tsi-ari faptã; exumuluyisiri, xumuluyisiri, ximuluyisiri, ximistiripsiri, sulmuxiri
{ro: acţiunea de a se spovedi, de a mărturisi; spovedire, mărturisire}
{fr: action de confesser}
{en: action of confessing}

{ro: angajat, tocmit}
{fr: engagé (un travailleur); entré en service; placé comme domestique}
{en: hired (a worker); been hired for work}
ex: arugat (pãitit) la mãgãzii

§ arugari/arugare (a-ru-gá-ri) sf arugãri (a-ru-gắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva arugheadzã un (easti arugat ca) huzmichear; nrugari, ãnrugari, pãitiri, puitiri
{ro: acţiunea de a angaja, de a tocmi; angajare, tocmire}
{fr: action d’engager (un domestique); d’entrer en service; de se placer comme domestique}
{en: action of hiring (a worker); of being hired for work}

§ nrug (nrugŭ) (mi) vb I nrugai (nru-gáĭ), nrugam (nru-gámŭ), nrugatã (nru-gá-tã), nrugari/nrugare (nru-gá-ri) – (unã cu arughedz)
ex: mi nrugai la oili-a omlui a vostru

§ nrugat (nru-gátŭ) adg nrugatã (nru-gá-tã), nrugats (nru-gátsĭ), nrugati/nrugate (nru-gá-ti) – (unã cu arugat)

§ nruga-ri/nrugare (nru-gá-ri) sf nrugãri (nru-gắrĭ) – (unã cu arugari)

§ ãnrug (ãn-rugŭ) (mi) vb I ãnrugai (ãn-ru-gáĭ), ãnrugam (ãn-ru-gámŭ), ãnrugatã (ãn-ru-gá-tã), ãnrugari/ãnrugare (ãn-ru-gá-ri) – (unã cu arughedz)

§ ãnrugat (ãn-ru-gátŭ) adg ãnrugatã (ãn-ru-gá-tã), ãnrugats (ãn-ru-gátsĭ), ãnrugati/ãnrugate (ãn-ru-gá-ti) – (unã cu arugat)

§ ãnrugari/ãnrugare (ãn-ru-gá-ri) sf ãnrugãri (ãn-ru-gắrĭ) – (unã cu arugari)

(expr: l-ded dipadi) sh-lu bãtui; u-ashtirnurã tutã calea
(expr: teasirã chetsrã i cãldãrãmi pri cali); ashtirnets trã culcari
(expr: ndridzets crivatea, tindets vilendzãli pri loclu iu va si s-doarmã); cãndu u-ashtirnu sh-birbiljlu
(expr: cãndu nchisi s-batã dipriunã); mi ashtirnui tu beari (shidzui s-beau sh-nu-astãmã-tseam); di-asearã u-ashtirnurã la hani
(expr: s-curdusirã pri beari tutã noaptea); furlji u-au tru minti si s-ashtearnã
(expr: s-nu mata furã, s-facã unã banã shi s-lucreadzã ca tuts alantsã oaminj); ficiorlu s-ashtirnu
(expr: isihãsi, s-featsi cu minti, bãgã minti); multu s-ashtirnu
(expr: isihãsi, s-featsi cu minti), nu easti ca ma ninti; Culachi nu s-ashtirnea la lucru
(expr: nu shidea tu-un lucru, s-lucreadzã cuminti, ca tutã dunjaea); pri lucru si s-ashtearnã, nu-lj s-ashtirnea curlu
(expr: nu s-ashtirnea pri lucru; nu-l trãdzea inima s-lucreadzã; nu s-acãtsa s-lucreadzã); trã nã Lenã culunjatã, nu-nj s-ashtearnã dzua tutã
(expr: nu mi-acatsã loclu); sh-cara lu-ashtirnu pri shcop
(expr: sh-cara l-bãtu ghini), lj-ascãpirarã ocljilj; ti-ashtirnai
(expr: spush aralili tsi-ai faptã) la dascal

§ ashtirnut1 (ash-tir-nútŭ) adg ashtirnutã (ash-tir-nú-tã), ashtirnuts (ash-tir-nútsĭ), ashtirnuti/ashtirnute (ash-tir-nú-ti) – tsi easti tes pri tsiva; tsi easti bãgat s-shadã (tsi shadi) pri tsiva; tes, curdusit, etc.;
(expr: om ashtirnut = om di besã, cu mintea salami, tsi mindueashti ghini, tsi sh-veadi di lucrul a lui, etc.)
{ro: aşternut, aşezat, etc.}
{fr: étendu, assis, etc.}
{en: spread out, layed out, who sits down, etc.}
ex: pri-ashtirnuta (teasa mpadi) a mea tãmbari; unã padi ashtirnutã (acupiritã) cu earbã; calea ashtirnutã tutã cu chetri; calea ashtirnutã mash cu-asimi
(expr: cu-asimi teasã pri cali, tu loc di chetsrã); tora el easti om ashtirnut
(expr: di besã, cu minti, tsi sh-mutreashti lucrul salami)

§ ashtirnat (ash-tir-nátŭ) adg ashtirnatã (ash-tir-ná-tã), ashtirnats (ash-tir-nátsĭ), ashtirnati/ash-tirnate (ash-tir-ná-ti) – (unã cu ashtirnut1)
ex: eara cu mintea la loc, ashtirnatã shi nu vrea s-lu-ascultã; ahtari featã mushatã, cu zborlu ahãt dultsi sh-ashtirnat; eara muljarea di bunili shi di-ashtirnatili, nu sh-eara di lishoarili

§ ashtearniri/ashtearnire (ash-teár-ni-ri) sf ashtearniri (ash-teár-nirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-ashtearni tsiva
{ro: acţiunea de a aşterne; de a (se) aşeza; etc.}
{fr: action d’étendre; de mettre sur; de s’asseoir; etc.}
{en: action of spreading out, of laying out; of sitting down; etc.}
ex: casa va ashtirneari (ndridzeari)

§ ashtirneari/ashtirneare (ash-tir-neá-ri) sf ashtirneri (ash-tir-nérĭ) – (unã cu ashtearniri)

§ ashtirnari/ashtirnare (ash-tir-ná-ri) sf ashtirnãri (ash-tir-nắrĭ) – (unã cu ashtearniri)

§ dishternu (dish-tér-nu) vb III, II shi I dishtirnui (dish-tir-núĭ) shi dishtirnai (dish-tir-náĭ), dishtirneam (dish-tir-neámŭ) shi dishtirnam (dish-tir-námŭ), dishtirnutã (dish-tir-nú-tã) shi dishtirnatã (dish-tir-ná-tã), dishtearniri/dishtearnire (dish-teár-ni-ri) shi dishtirneari/dishtir-neare (dish-tir-neá-ri) shi dishtirnari/dishtirnare (dish-tir-ná-ri) – disfac sh-adun ashtirnutlu-a crivatiljei, misalea di pri measã, chilimea di mpadi, etc.
{ro: dez-aşterne; desface patul}
{fr: défaire le lit; ôter le tapis des chambres}
{en: undo the bed; take off the room carpet}
ex: dishternu (li-adun lucrili din) casa cã eara s-avdi fricã

§ dishtirnut (dish-tir-nútŭ) adg dishtirnutã (dish-tir-nú-tã), dishtirnuts (dish-tir-nútsĭ), dishtirnuti/dishtirnute (dish-tir-nú-ti) – (patlu) tsi-lj s-ari scoasã ashtirnutlu (vilendza, sindonea shi cãpitunjili); measa) tsi-lj s-ari sculatã misalea; (udãlu) tsi-lj s-ari scoasã chilimea
{ro: dez-aşternut; (patul) desfăcut}
{fr: défait (lit); ôté (tapis d’une chambre)}
{en: undone (bed); taken off (room carpet)}

§ dishtirnat (dish-tir-nátŭ) adg dishtirnatã (dish-tir-ná-tã), dishtirnats (dish-tir-nátsĭ), dishtirnati/dishtirnate (dish-tir-ná-ti) – (unã cu dishtirnut)

§ dishtearniri/dishtearnire (dish-teár-ni-ri) sf dishtearniri (dish-teár-nirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-dishtearni tsiva (un ashtirnut di pat, misali di pri-unã measã, etc.)
{ro: acţiunea de a dez-aşterne; de a desface patul}
{fr: action de défaire le lit; d’ôter le tapis des chambres}
{en: action of undoing the bed; of taking off the room carpet}

§ dishtirneari/dishtir-neare (dish-tir-neá-ri) sf dishtirneri (dish-tir-nérĭ) – (unã cu dishtearniri)

§ dishtirnari/dishtirnare (dish-tir-ná-ri) sf dishtirnãri (dish-tir-nắrĭ) – (unã cu dishtearniri)

§ neashtirnut (neash-tir-nútŭ) adg neashtirnutã (neash-tir-nú-tã), neashtirnuts (neash-tir-nútsĭ), neashtirnuti/neashtirnute (neash-tir-nú-ti) – tsi nu easti tes pri tsiva; (pat) tsi nu easti ashtirnut (ndreptu);
(expr: om neashtirnut = om tsi nu para lucreadzã, tsi nu sh-ari faptã casã sh-fumealji, tsi nu pots s-lji fats besã, etc.)
{ro: neaşezat, neaşternut, etc.}
{fr: qui n’est pas étendu; débraillé, sans tenue}
{en: who is not seated down, untidy, hardly decent}
ex: ficior neashtirnut ninga
(expr: tsi-alagã prit cãljuri fãrã s-facã tsiva, tsi nu si nsurã ninga, tsi nu sh-para caftã lucru, etc.)

§ neashtirnat (neash-tir-nátŭ) adg neashtirnatã (neash-tir-ná-tã), neashtirnats (neash-tir-nátsĭ), neashtirnati/neashtirnate (neash-tir-ná-ti) – (unã cu neashtirnut)
ex: sh-eara muljarea di bunili shi di-ashtirnatili, nu-sh eara di lishoarili shi di muljerli neashtirnati
(expr: tsi suntu apreasi tu minti, tsi nu pots s-lã fats besã)

§ neashtearni-ri/neashtearnire (neash-teár-ni-ri) sf neashtearniri (neash-teár-nirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu s-ashtearni (cãndu tsiva nu easti ashtirnut)
{ro: acţiunea de a nu aşterne; de a nu (se) aşeza}
{fr: action de ne pas (s’)étendre; de ne pas s’asseoir}
{en: action of not spreading out, of not laying out; of not sitting down}

§ neashtirneari/neashtirneare (neash-tir-neá-ri) sf neashtirneri (neash-tir-nérĭ) – (unã cu neashtearniri)

§ neashtirna-ri/neashtirnare (neash-tir-ná-ri) sf neashtirnãri (neash-tir-nắrĭ) – (unã cu neashtearniri)

§ ashtirnut2 (ash-tir-nútŭ) sn ashtirnuturi (ash-tir-nú-turĭ) shi ashtirnuti/ashtirnute (ash-tir-nú-ti) – loclu ndreptu cu vilendzã sh-cãpitãnj tra s-doarmã omlu; shtirnut, crivati, pat, strozmã, shiltei, dushec;
(expr:
1: intru tu-ashtirnut = mi bag s-dormu;
2: escu tu-ashtirnut = hiu lãndzit;
3: (bãrbat) mi bag (intru) tu-ashtirnut cu-unã muljari = u ncalic, u-ambairu, u mpihiur, etc.)
{ro: aşternut, pat}
{fr: lit, literie, couche}
{en: bed, bedding}
ex: ari ashtirnuti groasi; ashtirnut (strozmã) di palji; s-frãngã vruta-nj tu-ashtirnut; s-nji dai moara di piper di sum ashtirnut; armasirã tu-ashtirnut mash featili singuri; intrai tu ashtirnut
(expr: mi bãgai s-dormu)

§ shtirnut (shtir-nútŭ) sn shtirnuturi (shtir-nú-turĭ) – (unã cu ashtirnut2)
ex: s-doarmã tru un shtirnut (pat, crivati)

§ ashtirnãmintu (ash-tir-nã-mín-tu) sn ashtirnãminti/ashtirnãminte (ash-tir-nã-mín-ti) shi ashtirnãminturi (ash-tir-nã-mín-turĭ) – unã soi di cuvertã tsi s-bagã pri cal sum sãmar tra s-nu-lj facã arãnj a calui; ashtirnumintu, cuvertã
{ro: iblâncă}
{fr: chabraque (couverture en laine de chèvre)}
{en: blanket used to put on horses}
ex: scoasim ashtirnãmintili a caljlor

§ ashtirnumintu (ash-tir-nu-mín-tu) sn ashtirnuminti/ashtirnu-minte (ash-tir-nu-mín-ti) shi ashtirnuminturi (ash-tir-nu-mín-turĭ) – (unã cu ashtirnãmintu)

34: nj-bag stranjili = mi nvescu;
35: bag ciciorlu = calcu, urdin, bag zori si s-facã cum voi mini;
36: bag pi sulã = frig (di-aradã) njel pi sulã;
37: mi bag tu guva di sharpi = mi-ascundu ghini tra s-nu poatã s-mi aflã vãrnu, tra s-nu shtibã vãrnu iu hiu;
38: u bag strãmbã (cãciula) = nu-am dip ananghi, nu-nj trag gailelu, nu mi mealã;
39: lu bag arãu = lji spun a unui tsi nu shtia, lucrul arãu tsi-ari faptã)
{ro: băga, plasa, pune, aplica, intra, angaja, vârî, (se) amesteca, insista, convinge, înţelege, (se) decide, procura, fi atent, urmări, prinde, învinge, capitula, urla, învăţa, gândi, (se) culca, (se) îngrăşa, etc.}
{fr: mettre, placer, poser, appliquer, entrer, engager, fourrer, (se) mêler, insister, convaincre, comprendre, (se) décider, procurer, faire attention, poursuivre, attraper, vaincre, capituler, pousser des cris, rendre, penser, (se) coucher, s’engraisser, etc.}
{en: put, place, apply, get hired (for a job), enter, get mixed up, insist, convince, understand, decide, procure, be careful, pay attention, follow, catch, vanquish, capitulate, yell, learn, think, lie down, get fat, etc.}
ex: bagã-l tu sac sh-lja-l cu tini; bagã-nj mãna tu gepi; bagã-li dighios (dipuni-li); mi bãgai (shidzui, mi curdusii, mi-ashtirnui) ningã measã; bagã-li oili ninti; bãgats-lu n casã s-vã bag nãtheam di measã; paradzlji sã-lj badz la bancã; va-lj bãgãm avdeli; mi bãgai (intrai, mi-acãtsai) tu cor; s-avea bãgatã
(expr: intratã, arugatã) ca huzmichear; nãpãrticã s-bãgã (intrã, s-hipsi) tu fearicã; tsi ti badz (ti-ameastits) tu lucri xeani?; s-bãgã s-u da
(expr: sã ngricã, lj-cãdzu furtii, lji s-arcã s-u da); bãgats-u di cali
(expr: cãndirsits-u, apuadutsets-u, nduplicats-u) s-nu fugã; s-bãgã
(expr: nchisi) s-bumbuneadzã; s-bãgã sã strigã; bagã-ti pi dintsã (tindi-ti s-dornji cu fatsa nghios); s-bagã (s-dutsi s-doarmã) cu gãljinjli, si scoalã cu cucotslji; bagã-ts mintsãli n cap
(expr: adunã-ts mintsãli, isihã-sea, s-nu fats glãrinj); bãgat tsiva tu cornu i nu?
(expr: aduchit, achicãsit tsiva i nu?); cari-l bãga tu cornu?
(expr: cari lu-asculta tsi dzãtsi); bagã ghini tu cornu
(expr: ascultã, aduchea ghini tra s-nu-agãrsheshti) tsi-ts dzãc; bagã tu ureclji
(expr: ascultã ghini, shi s-ts-aduts aminti) tsi tsã spun; nu sh-avea bãgatã nitsi nã sãrmã n gurã
(expr: nu-avea mãcatã tsiva dip; eara multu-agiunj); mi bãgai
(expr: loai apofasea) s-li vindu oili; cãndu bãgarã
(expr: acãtsarã, nchisirã, loarã apofasea) s-facã numta; Mitlu bãgã
(expr: acumprã) nã furtii di balidz; anvitsai cã badz
(expr: acumpri, adunj, creshti) tsachi; bagã-ts oara
(expr: mutrea ghini s-nu pats tsiva, s-ts-ai cãshtiga, bagã-ts mintea); bagã oarã
(expr: mutrea ghini, ai-tsã mintea) s-nu intrã cariva n casã; nu bãgã oarã
(expr: nu-aduchi, nu-avdzã cã nu sh-avea mintea la-atseali) tsi-lj dzãsi aushlu; nu bãgai oarã
(expr: u-aveam mintea aljurea shi nu vidzui) ma s-tricu pri-aoa frati-tu; cãnjlji u bãgarã nãinti
(expr: (i) u-alãtrarã di u aspãrearã multu; (ii) trapsirã ninti, s-loarã dupã); el, cara-l bãgã luplu dinãpoi
(expr: cara lu-avinã luplu); s-ti bãgarim tu mãnã!
(expr: s-puteam s-ti-acats!); nu-lj si bagã mãnã
(expr: nu poati s-hibã astãmãtsit, nu poati s-hibã azvimtu); nu li bag mpadi
(expr: nu-nj mi prudau) dinãintea-a voastrã; easi nveasta, bagã boatsea
(expr: nchiseashti s-aurlã); nipotlu bãgã minti bunã
(expr: s-featsi cu minti, nvitsã cum s-facã); tsi bagã tu minti?
(expr: tsi mindueashti?); bagã-nj-ti
(expr: culcã-ti s-dornji), pulje, bagã-nj-ti (culcã-ti s-dornji); ved cã bãgash zvercã
(expr: ti ngrãshash); ved cã bãgash carni tu ureclji
(expr: ti ngrãshash); sh-bãgã lãili
(expr: intrã tu jali); mãni bãgãm
(expr: nchisim s-tsãsem) tu-arãzboi; multu mi bag
(expr: cilihtisescu, nj-bag zori) tra s-fug; sh-avea bãgatã stranjili atseali nalili
(expr: s-avea nviscutã cu stranjili nali) tsi li-adusi tatã-su dit Vlãhii; suntu anj di dzãli di cãndu nu bãgai ciciorlu
(expr: nu cãlcai) pi la nàsh; bãgãm
(expr: fripsim) pi sulã un noatin; chiru, canda s-bãgã tu guvã di sharpi
(expr: canda s-ascumsi tra s-nu lu-aflã vãrnu); cara si s-aflã tsi-ai faptã, lipseashti s-ti badz tu guvã di sharpi; lu bãgã arãu la frati-su
(expr: lj-dzãsi a frati-sui c-avea faptã un lucru arãu)

§ bãgat (bã-gátŭ) adg bãgatã (bã-gá-tã), bãgats (bã-gátsĭ), bãgati/bãgate (bã-gá-ti) – tsi easti faptu s-intrã iuva; tsi easti alãsat si sta pi tsiva; apus, pus, culcat, curdisit, ashtirnut
{ro: băgat, plasat, pus, aplicat, intrat, etc.}
{fr: mis, placé, posé, appliqué, entré, etc.}
{en: put, placed, applied, etc.}

§ bãgari/bãgare (bã-gá-ri) sf bãgãri (bã-gắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-bagã tsiva; puneari, culcari, curdisiri, ashtirneari
{ro: acţiunea de a băga, de a plasa, de a pune, de a aplica, de a intra, etc.; băgare, plasare, punere, aplicare, intrare, etc.}
{fr: action de mettre, de placer, de poser, d’appliquer, d’entrer, etc.}
{en: action of putting, of placing, of applying, etc.}
ex: tri bãgari pri aranã
(expr: easti multu bun); aestã eara bãgari tru somnu
(expr: aestã eara mash tra s-lu-arãdã)

§ nibãgat (ni-bã-gátŭ) adg nibãgatã (ni-bã-gá-tã), nibãgats (ni-bã-gátsĭ), nibãgati/ni-bãgate (ni-bã-gá-ti) – tsi nu easti bãgat s-intrã iuva; tsi nu s-ari bãgatã s-doarmã; etc.
{ro: nebăgat, neculcat, etc.}
{fr: qui n’est pas mis, qui n’est pas couché, etc.}
{en: who is not put in, who does not lie down, etc.}
ex: hiu nibãgat ninga (nu mi bãgai ninga s-dormu)

§ nibãgari/nibãgare (ni-bã-gá-ri) sf nibãgãri (ni-bã-gắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva i tsiva nu s-bagã
{ro: acţiunea de a nu băga, de a nu se culca, etc.}
{fr: action de ne pas mettre, de ne pas se coucher, etc.}
{en: action of not putting in, of not lying down, etc.}

§ bãgãturã (bã-gã-tú-rã) sf bãgãturi (bã-gã-túrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu oaea sh-cheari njelu ninti di-afitari; vãtãmãturã
{ro: avort la oi}
{fr: avortement chez les brebis}
{en: miscarriage (sheep)}