|
|
huchi/huche
huchi/huche (hú-chi) sf huchi (húchĭ) – unã tabieti nvitsatã (cã-tivãrãoarã urutã, lai, slabã) dupã fãtsearea di multi ori a idyiului lucru; haractirlu a omlui ashi cum easti faptu di fisi (cu tuti hãrli shi huili cu cari s-ari amintatã); uchi, hui, adeti, nvets, anvets, tabieti, idiomã, idiumã, pleami, zãconi, taxi, areu, sinitisi, sinitii, sistimã, aradã, tabieti
{ro: obicei; fire}
{fr: habitude, coutume; naturel}
{en: habit, custom; natural}
ex: arauã huchi (adeti, sinitii, hui) a tãtãnjlor; tru aushatic nu poati si-sh alasã huchea (haractirlu); huchi arauã (tabieti, nvets arãu)
§ uchi1/uche (ú-chi) sf uchi (úchĭ) – (unã cu huchi)
ex: calu-a vostru easti bun, ma ari nã uchi (adeti slabã, hui), iu veadi arinã s-tãvãleashti
§ hui1/hue (hú-i) sf hui (húĭ) shi huiuri (hú-ĭurĭ) – unã huchi (ma multili ori nibunã, slabã, arauã) nvitsatã dupã fãtsearea di multi ori a idyiului lucru; adeti, areu, nvets, aradã, idiomã, idiumã, etc.; cusuri, mãrdai, catmeri, mãhãnã
{ro: obicei prost, nărav}
{fr: habitude (en mauvaise part)}
{en: bad habit}
ex: easti om cu huiuri (tabiets slabi)
§ huilã (huĭ-lắ) adg huiloanjii/huiloanje (huĭ-lŭá-nji), huiladz (huĭ-ládzĭ), huiloanji/huiloanje (huĭ-lŭá-nji) – (cal) tsi ari hui slabi, tsi minã caplu di-unã parti sh-di-alantã, mãshcã, da dit cicioari, etc.; uchealiu, uchios, tabietlã, jindaric, vitsearcu
{ro: nărăvaş}
{fr: qui a une mauvaise habitude; (cheval) rebours; qui a un vice redhibitoire}
{en: restive; who has a bad habit; vicious; who has a redhibitory defect}
ex: uricljatlu easti huilã (vitsearcu, tabietlã)
§ uchealiu (u-chĭa-líŭ) adg uchealii/uchealie (u-chĭa-lí-i), uchealii (u-chĭa-líĭ), uchealii (u-chĭa-líĭ) – (unã cu huilã)
ex: nu ncalic mini un cal uchealiu (cu hui, vitsearcu)
§ uchios (u-chĭósŭ) adg uchioasã (u-chĭŭá-sã), uchiosh (u-chĭóshĭ), uchioa-si/uchioase (u-chĭŭá-si) – (unã cu huilã)
huchimati/huchimate
huchimati/huchimate (hu-chi-má-ti) sf – vedz tu huchiumati
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: huchiumatihuchiumati/huchiumate
huchiumati/huchiumate (hu-chĭu-má-ti) sf huchiumãts (hu-chĭu-mắtsĭ) – adãrãmintul (casa, pãlatea) tu cari s-fatsi unã giudicatã (crisi, dãvã); huchimati, iuchiumeti, mekheme, sãrai, cunachi, giudets
{ro: tribunal, palatul justiţiei}
{fr: tribunal, palais de justice}
{en: tribunal, court of justice}
ex: huchiumatea s-arsi
§ huchimati/huchimate (hu-chi-má-ti) sf huchmãts (hu-chi-mắtsĭ) – (unã cu huchiumati)
§ iuchiumeti/iuchiumete (ĭu-chĭu-mé-ti) sf iuchiumets (ĭu-chĭu-métsĭ) – (unã cu huchiumati)
ex: cari ãlj si-aurã di ahãtã ducã a glarlui, s-plãmsi la iuchiumeti; Iuchiumetea vidzu, cã doilji suntu di lishorlji
§ iuchiumati/iu-chiumate (ĭu-chĭu-má-ti) sf iuchiumãts (ĭu-chĭu-mắtsĭ) – (unã cu huchiumati)
ex: lu sculã la iuchiumati (l-deadi n giudicatã)
biani/biane
biani/biane (bi-ĭá-ni shi beá-ni) invar – atsea tsi s-fatsi cãndu dauã lucri suntu bãgati unã ningã-alantã sh-mutriti tra si s-veadã cãt di multu sh-undzescu (i nu sh-undzescu); atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti-acljimat dinintea-a unui giudicãtor la huchiumati; clisi
{ro: comparare}
{fr: comparution, comparaison}
{en: comparison, appearance (before a court)}
ex: s-nã fatsim doilji biani (s-nã mutrim shi s-videm cãt di multu nã undzim un cu-alantu)
birhuzuri/birhuzure
birhuzuri/birhuzure (bir-hu-zú-ri) sf birhuzuri (bir-hu-zúrĭ) – efharistii, efhãrãstisiri, ushnurlãcã, shuchir, shuchiur, birichea-vis, spulaiti, hartã
{ro: mulţumire}
{fr: remerciment}
{en: thanks}
ex: s-ts-aduc birhuzuri (efharistii)
biricheavis
biricheavis (bi-ri-chĭá-visŭ) invar – pricunushteari a bunlui tsi-lj s-ari faptã; efharistii, efhãrãstisiri, ushnurlãcã, birhuzuri, shuchir, shuchiur, spulaiti, hartã
{ro: mulţumită}
{fr: grace}
{en: thanks}
ex: va lã u avem tu biricheavis (efharistii, shuchir) pãnã s-bãnãm
cãtãdicãtsescu
cãtãdicãtsescu (cã-tã-di-cã-tsés-cu) vb IV cãtãdicãtsii (cã-tã-di-cã-tsíĭ), cãtãdicãtseam (cã-tã-di-cã-tseámŭ), cãtãdicãtsitã (cã-tã-di-cã-tsí-tã), cãtãdicãtsiri/cãtãdicãtsire (cã-tã-di-cã-tsí-ri) – (ca giudicãtor, sh-cãndu s-tsãni unã crisi la huchiumati) ljau unã apofasi shi-l giudic pi-atsel tsi lu-aflu stipsit, tra (i) s-facã chiro ncljis tu filichii, (ii) s-pãlteascã ghizai, i (iii) sã-lj da tsiva a atsilui a curi lj-ari faptã stepsu
{ro: condamna}
{fr: condamner}
{en: sentence, condemn}
§ cãtãdicãtsit (cã-tã-di-cã-tsítŭ) adg cãtã-dicãtsitã (cã-tã-di-cã-tsí-tã), cãtãdicãtsits (cã-tã-di-cã-tsítsĭ), cãtã-dicãtsiti/cãtãdicãtsite (cã-tã-di-cã-tsí-ti) – (omlu) cari la giudicatã easti aflat cu stepsu shi pidipsit s-facã chiro ncljis tu filichii i s-pãlteascã unã ghizai
{ro: condamnat}
{fr: condamné}
{en: sentenced, condemned}
§ cãtãdicãtsiri/cãtãdicãtsire (cã-tã-di-cã-tsí-ri) sf cãtãdicãtsiri (cã-tã-di-cã-tsírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti cãtãdicãtsit
{ro: acţiunea de a condamna; condamnare}
{fr: action de condamner}
{en: action of sentencing, of condemning}
cati2
cati2 (ca-tí) sm catadz (ca-tádzĭ) – atsel (om bãgat di chivernisi) tsi giudicã tu unã crisi (huchiumati); cãthir, giudic, giudicãtor;
(expr:
1: easti unã cu catilu = li ndreapsi lucrili cu catilu, s-ari aduchitã cu giudicãtorlu;
2: mi scoalã la cati = mi dutsi n fatsa-a catilui s-mi giudic)
{ro: judecător}
{fr: juge}
{en: judge}
ex: lj-deadi pi mãna-a catilui (a giudicãtorlui); geaba mi giudic, cã el easti unã cu catilu (s-ari-aduchitã cu giudicãtorlu); catilu nu giudicã ghini; mi sculã la cati (mi-adusi la giudicatã, nãintea-a catilui) tra sã-nj lja oili; catilu (giudicãtorlu) tsi-l giudica eara ligat di unlu oclju
§ cãtir (cã-thírŭ) sm cãtiri (cã-thírĭ) – (unã cu cati2)
ex: sh-caftã pradz multsã cãtirlu (giudicãtorlu)
§ catilãchi/catilãche (ca-ti-lắ-chi) sf catilãchi (ca-ti-lắchĭ) – tehnea-a unui cati
{ro: meseria de judecător}
{fr: métier de juge}
{en: profession of a judge}
§ catili/catile (ca-tí-li) adv – (om) tsi easti multu-arãu, fãrã di nom, tsi calcã leadzea, shi chivernisea caftã s-lu-arucã tu-ahapsi tra s-nu mata poatã s-facã arãu la lumi; un tsi utsidi oaminj, tsi vatãmã lumi
{ro: criminal}
{fr: méchant, assassin}
{en: wicked, murderer}
ex: catili oaminj suntu
chitapi/chitape
chitapi/chitape (chi-tá-pi) sf chitãchi (chi-tắchĭ) – acoali ligati deadun tu cari s-au scriatã isturii (spuneri, puizii, nvitsãturi, etc.); acoali ligati deadun tu cari s-au scriatã arãdz di numi, di isãchi, etc.; vivlii, tifteri, catastih, catalog, condicã, tetradiu, aradã; (fig: chitapi = leadzi aflatã tu adetsli, icã scriatã tu tifterli-a chivernisiljei; adeti, aradã, leadzi, nom, zãcon, zaconj)
{ro: carte, registru}
{fr: livre, régistre}
{en: book, register}
ex: ea s-videm tsi dzãtsi tu chitapi (carti, catastih); mi scrie tu chitapi (tifteri); tora scot chitapea (tifterea); dupã chitapi (fig: arãdz, adets, ledz) nu easti tu cãdeari
§ chitapci (chi-tap-cí) sm chitapceadz (chi-tap-cĭádzĭ) – atsel tsi ari frundida-a cãrtsãlor (a vivliilor, a tifterlor, etc.) dit un udã i dit unã casã maxus adratã tr-aestu lucru (iu dunjaea poati s-yinã s-li mutreascã, s-li-acumpãrã i s-li lja cu nichi); atsel tsi ari frundida-a tifterlor di la chivernisi
{ro: librar, bibliotecar, arhivar}
{fr: libraire, bibliothécaire, archiviste}
{en: book seller, librarian, archivist}
ex: chitapcilu-nj scria nã arvoalã
§ chitib (chi-tíbŭ sm chitibeanj (chi-tí-beanjĭ) – grãmãtic tsi tsãni cãrtsãli (di la huchiumati)
{ro: greffier}
{fr: greffier}
{en: registrar}
§ chitaplãchi/chitaplãche (chi-ta-plắ-chi) sf chitaplãchi (chi-ta-plắchĭ) – tehnea tsi u fatsi un chitapci; tehnea tsi u fatsi un grãmãtic, un chitib
{ro: meseria de librar, de bibliotecar or de arhivar}
{fr: métier de libraire, de bibliothécaire ou d’archiviste}
{en: book seller, librarian or archivist occupation}
ex: itsido, chitaplãchea easti cu nami
clisi/clise
clisi/clise (clí-si) sf clisi/clise (clí-si) – carti di la chivernisi tsi-lj caftã a unui om si s-ducã, si s-pãrãstiseascã iuva ca, bunãoarã, n fatsa catilui la huchiumati, biani, etc.
{ro: citaţie}
{fr: citation}
{en: citation}
ex: lã vinjirã clisili
crisescu
crisescu (cri-sés-cu) vb IV crisii (cri-síĭ), criseam (cri-seámŭ), crisitã (cri-sí-tã), crisiri/crisire (cri-sí-ri) – minduescu ghini (ashi cum lipseashti, loyic, ndreptu nu strãmbu); mi aflu la giudicatã nãintea-a unui cati; (mi) giudic, siluyisescu, sãlushescu
{ro: raţiona; se judeca}
{fr: raisonner, juger; statuer}
{en: reason, judge; go to trial}
ex: om tsi nu criseashti (nu mindueashti ghini, tsi mindueashti strãmbu); nã crisim (giudicãm) la huchiumati
§ crisit (cri-sítŭ) adg crisitã (cri-sí-tã), crisits (cri-sítsĭ), crisiti/crisite (cri-sí-ti) – (lucru) tsi easti minduit ghini, ndreptu; (om) tsi easti giudicat nãintea-a unui cati; giudicat, siluyisit, sãlu-shit
{ro: raţionat; se judecat}
{fr: raisonné, jugé; statué}
{en: reasoned, judged; gone to trial}
§ crisiri/crisire (cri-sí-ri) sf crisiri (cri-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva mindueashti ndreptu; atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti giudicat nãintea-a unui cati; giudicari, siluyisiri, sãlushiri
{ro: acţiunea de a raţiona; de a se judeca}
{fr: action de raisonner, de juger; de statuer}
{en: action of reasoning, of judging; of going to trial}
§ crisi/crise (crí-si) sf crisuri (crí-surĭ) – giudicari ãn fatsa-a unui cati (giudicãtor) trã un lucru trã cari nu s-aduchescu dauã pãrtsã (doi oaminj, chivernisea shi un catili); giudicatã, giudets, aguyii, dãvai, dãvii, dãvã
{ro: proces, judecată}
{fr: procés, jugement, action en justice}
{en: lawsuit, judgement, trial}
§ diacrisi/diacrise (dhi-ĭá-cri-si) sf fãrã pl – harea tsi u-ari omlu (i) tsi poati tra s-giudicã ndreptu shi s-veadã cari easti dyeafuraua tsi li disparti (tsi li fatsi s-hibã ahoryea) dauã i ma multi lucri, icã (ii) cari poati s-aducheascã cãt fatsi, cãt ahãrzeashti dealihea un lucru
{ro: discernământ}
{fr: discernement}
{en: discernment}
cunachi2/cunache
cunachi2/cunache (cu-ná-chi) sf cunãchi (cu-nắchĭ) – adãrãmintul (casa, pãlatea) tu cari s-fatsi unã giudicatã (crisi, dãvã); huchiumati, huchimati, iuchiumeti, mekheme, sãrai, giudets
{ro: tribunal, palatul justiţiei}
{fr: tribunal, palais de justice}
{en: tribunal, court of justice}
ex: va nã giudicãm la cunachea (huchiumatea) di Grebini; pitricuts di la cunachi (huchiumati); mi caftã di la cunachi (giudets)
dãvii/dãvie
dãvii/dãvie (dã-ví-i) sf dãvii (dã-véĭ) – plãndzearea tsi u fatsi cariva la unã huchiumati tra s-lji si ndreaptã unã nindriptati tsi-lj s-ari faptã; giudicari ãn fatsa-a unui cati (giudicãtor) trã un lucru trã cari nu s-aduchescu dauã pãrtsã (doi oaminj, chivernisea shi un catili, criminal); dãvai, dãvã, giudicatã, giudets, aguyii, crisi
{ro: proces}
{fr: procés, action en justice}
{en: lawsuit, trial}
ex: celniclu s-dutsi la giudets i dãvii (giudicatã); cãdzush tu dãvii (tu giudicatã)? nu ascachi ãnyii; feci dãvii (mi plãngu la huchiumati); hiu tu dãvii (hiu tu giudicatã, mi giudic) cu cariva; ari dãvii cu sor-sa; am dãvii sh-lipseashti s-mi duc s-mi giudic; lu trapsi dãvii (lj-featsi crisi)
§ dãvai/dãvae (dã-vá-i) sf dãvãi (dã-vắĭ) – (unã cu dãvii)
§ dãvã (dã-vắ) sm dãvadz (dã-vádzĭ) – (unã cu dãvii)
§ dãvãgi (dã-vã-gí) sm, sf dãvãgioanji/dãvãgioanje (dã-vã-gĭŭá-nji), dãvãgeadz (dã-vã-gĭádzĭ), dãvãgioanji/dãvãgioanje (dã-vã-gĭŭá-nji) – atsel tsi s-plãndzi n fatsa-a catilui cã-lj si featsi unã nindriptati; atsel tsi lucreadzã trã stat shi-lj spuni a catilui tsi urutets ari faptã omlu tsi easti giudicat
{ro: acuzator, procuror}
{fr: accusateur}
{en: accuser, public prosecutor}
§ dãvãgilãchi (dã-vã-gi-lắ-chi) sf dãvãgilãchi (dã-vã-gi-lắchĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu lu-adutsi la giudicatã (ãn fatsa-a catilui) pri-atsel tsi-lj featsi nindriptati
{ro: acuzaţie}
{fr: accusation}
{en: accusation}