DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ  
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ


Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

arãpã

arãpã (a-rắ-pã) sf arãpi (a-rắpĭ) shi arãchi (a-rắchĭ) – catifur multu ncljinat shi piricljos trã omlu cari va s-lu dipunã (cã easti lishor ca s-cadã shi sã-sh facã arãu); rãpã, ripã, creac, meal, grem, gremur, greb, greblu, grimurã, grimelj, areapit, areapid, arepit, aripidinã, himã, hãu, hau, hauã
{ro: râpă, prăpastie}
{fr: escarpement, précipice, abîme, gouffre}
{en: steep slope, abyss, chasm, precipice}
ex: pi arãpi mi-arucutirã

§ rãpã (rắ-pã) sf rãpi (rắpĭ) shi rãchi (rắchĭ) – (unã cu arãpã)

§ ripã (rí-pã) sf ripi (rípĭ) shi richi (ríchĭ) – (unã cu arãpã)
ex: cãrvanea, ripa nghios ascapã; s-ruzui ripa cu nãsh; earam pi-unã ripã (catifur, coastã) a muntilui

§ arãpos (a-rã-pósŭ) adg arãpoasã (a-rã-pŭá-sã), arãposh (a-rã-póshĭ), arãpoasi/arãpoase (a-rã-pŭá-si) – tsi ari tuti hãrli a unei arãpã; tsi easti ncljinat shi ahãndos ca unã arãpã; rãpos, aripidinos
{ro: râpos, prăpăstios}
{fr: abrupt, escarpé}
{en: abrupt, steep}
ex: munti mari shi arãpos (cu multi arãpi, hãuri, etc.)

§ rãpos (rã-pósŭ) adg rãpoasã (rã-pŭá-sã), rãposh (rã-póshĭ), rãpoasi/rãpoase (rã-pŭá-si) – (unã cu arãpos)

§ areapit (a-reá-pitŭ) sn areapiti/areapite (a-reá-pi-ti) – (unã cu arãpã)
ex: ca cãpãrli tu areapit (arãpã)

§ arepit (a-ré-pitŭ) sn arepiti/arepite (a-ré-pi-ti) – (unã cu arãpã)

§ arup4 (a-rúpŭ) sn arupuri (a-rú-purĭ) – (unã cu arãpã)
ex: plãndzi shi zghileashti sh-tu arup s-arucuteashti; aruplu a Sionlui

§ arocut2 (a-rócutŭ) sn arocuti/arocute (a-ró-cu-ti) – (unã cu arãpã)
ex: arocutlu (aripidina, gremlu) i mari; va s-alunits di pri arocut (arãpã)

§ aripidinã (a-ri-pi-dí-nã) sf aripidinj (a-ri-pi-dínjĭ) – loclu ncljinat tsi dipuni di ndzeanã cãtrã nghios ca tu-unã arãpã; ripidinã, arãpidinã, arãpãdinã, arãpãdzãnã, catifur;

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

cher

cher (chĭérŭ) (mi) vb IV shi II chirii (chi-ríĭ) shi chirui (chi-rúĭ), chiream (chi-reámŭ), chiritã (chi-rí-tã) shi chirutã (chi-rú-tã), chiriri/chirire (chi-rí-ri) shi chireari/chireare (chi-reá-ri) – cherdu, scherdu;
1: (om, prici, pravdã) mor, ncljid ocljilj, mi duc, cãipu-sescu, mi fac afan, lu vatãm, lu mor, etc.; (earbã, lãludz, grãni) mãrãnghisescu, vãshtidzãscu, usuc, mor, etc.;
2: nu shtiu cãtrã iu lu-alãsai (l-bãgai, armasi) un lucru sh-cãtrã iu s-caftu tra s-lu aflu nãpoi; nji s-ari loatã un lucru (cu shtirea i fãrã shtirea-a mea) sh-va s-armãn trãninti fãrã el;
3: nu mata shtiu cãtrã iu mi aflu sh-cãtrã iu lipseashti s-mi duc tra s-mi tornu pri-unã cali tsi u cunoscu; mi dispãrtsãi di pareea cu cari earam deadun shi nu shtiu cum s-fac tra s-mi duc nãpoi cu ea; (mi) dzãgãdescu, (mi) zãgã-descu;
(expr:
1: chirutã-prãmãtii = tivichel, hazo, glar;
2: cãtã iu cheari soarili = tu-ascãpitatã;
3: u cher pusula = nu shtiu cãtã iu nj-easti mintea, caplu;
4: cher di minti, nj-cher mintea = glãrescu di minti, cicãrdãsescu, cihtisescu, etc.;
5: mor sh-cher dupã cariva = l-voi multu, lu-am tu multã vreari;
6: lj-cher torlu = nu shtiu cãtã iu s-dusi;
7: li cher di fricã = mi-aspar multu, nj-cher mintea di lãhtarã;
8: ninga cu-atseali tsãyi ti cheri? = cu-atseali lucri tsã cheri chirolu, ti njiri, tsã treatsi oara?;
9: l-cher dit vidzutã (ditru videari); l-cher dit oclji = s-fatsi afan; nu-l mata ved;
10: mi cher tu somnu = dormu-ahãndos, nj-trag un somnu greu;
11: cher oarã = amãn;
12: chirutã easti; chiruti-s tuti; chirutã u-avem = geaba, ncot)
{ro: pieri; pierde; rătăci; dispare}
{fr: périr; perdre; s’égarer; disparaître}
{en: perish; lose; lose one’s way; disappear}
ex: chiru (s-featsi afanã) sh-pãlatea shi tuti bunili alanti; chiru (fudzi, s-featsi afan) di ningã mini; iu s-murearim, iu s-chirearim (s-nã fãtsearim afanj); armãnlu nu cheari (nu s-fatsi afan, nu moari, nu cãipuseashti); va s-plãndzem ditru hicat laili turmi tsi chirum (nã si dusirã, nã murirã); chiru bana ditru nãsã (muri); ashi chirurã (murirã) doilji frats shi mã-sa, laea, lj-plãndzea inima; nj-chirui (nj-muri) un frati; va-lj chearã (va-l vatãmã, va-lj moarã) turtsilj sh-arbineshlji; az gãlbadza, mãni guvujdelu, chirea (murea) oili di videai cu ocljilj cum fug; tu pãduri chirurã calea (s-dzãgãdirã, nu shtiu cãtã iu s-aflã sh-cum s-facã tra si s-ducã diznou pri calea cunuscutã); cãndu cheari tsiniva calea, sh-chetrili ãlj ftisescu; ea-lj dzãsi cã s-chiru tu loclu aestu; mi chirui tu pãduri; astãlje un aush orbu, tsi avea chirutã calea; shi-sh chiru mulili (nu shtii iu-lj si dusirã, i cari ãlj li lo); nu chiru chiro, ma lo nã eapã; trã nãscãntsã anj, li bãgã tuti cãti chiru la loc; ãsh chirurã dzua ashi pãnã seara tu ntunicatã; u bãgã s-aspunã cum ãlj chiru dintr-oclji; li chiru planurli tsi lj-avea datã amirãlu; chirui multu la-agioc; ma multu chirea dicãt aminta; totna chirui di-agiumshu tiflu-pendar; s-chiru dip

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

grem

grem (grémŭ) sn gremuri (gré-murĭ) – catifur multu ncljinat shi multi ori piricljos trã omlu cari va s-lu dipunã (cã easti lishor ca s-cadã shi sã-sh facã arãu); gremur, greb, greblu, grimurã, grimelj, arãpã, rãpã, areapit, areapid, arepit, aripidinã, himã, hãu, hau, hauã
{ro: ponor, râpă, prăpastie}
{fr: escarpement, bord escarpé, pente, déclivité, abîme, gouffre}
{en: steep slope, abyss, chasm, precipice}
ex: canda fricã lj-u di gremuri (arãpi)

§ gremur (gré-murŭ) sn gremuri (gré-murĭ) – (unã cu grem)
ex: noi agiumsim la un gremur (arãpã)

§ grimelj (gri-méljĭŭ) sn grimealji/grimealje (gri-meá-lji) – (unã cu grem)
ex: di pi grimelj (areapit) lãhtãros tu hauã s-arucuteashti

§ grimurã (gri-mú-rã) sf grimuri/grimure (gri-mú-ri) – (unã cu grem)

§ greb2 (grébŭ) sn greburi (gré-burĭ) – (unã cu grem)

§ greblu (gré-blu) sn grebluri (gré-blurĭ) – (unã cu grem)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

hauã

hauã (há-ŭã) sf hãuri (hắ-urĭ) – loc (dit muntsã) multu-arãpos shi ahãndos tsi s-dipuni multu greu sh-cu mari piriclju di cãdeari sh-di moarti; hau, hauã, surpu, areapit, areapid, arepit, grem, gremur, greb, greblu, grimurã, grimelj, rãpã, arãpã, chiritã
{ro: prăpastie}
{fr: précipice, abîme, gouffre, chaos}
{en: abyss, chasm, precipice}
ex: ascãpã di aestã hauã fãrã fundu; ascumti tu dãncoasa hauã ali agãrshiri

§ hau (háŭ) sn hãuri (hắ-urĭ) – (unã cu hauã)
ex: cãdzui tu hau (grem, surpu); s-u-alasã feata aclo tu un hau

§ hãu (hắŭ) sn hãuri (hắ-urĭ) – (unã cu hauã)
ex: pishtireaua nghios, tu hãu, va sunã goalã; tu hãulu lai shi ahãndos cu nãs s-arucuteashti

§ hãusescu (hã-u-sés-cu) (mi) vb IV hãusii (hã-u-síĭ), hãuseam (hã-u-seámŭ), hãusitã (hã-u-sí-tã), hãusiri/hãusire (hã-u-sí-ri) – hig (pingu, fac s-intrã) tsiva cãtã tu fundul a unui lucru; fac s-cadã cariva tu hauã; afundusescu, fundusescu, afundu, afundedz, ahãndusescu, hãndãcusescu, vutsescu
{ro: cufunda}
{fr: enfoncer, plonger}
{en: sink, plunge into}
ex: nji si hãusirã (ahãndusirã) ocljilj; mi hãusii (afundai) tu pãduri

§ hãusit (hã-u-sítŭ) adg hãusitã (hã-u-sí-tã), hãusits (hã-u-sítsĭ), hãusiti/hãusite (hã-u-sí-ti) – tsi easti pimtu cãtã tu fundu; cãdzut (arcat) tu hauã; afundat, afundusit, fundusit, ahãndusit, hãndã-cusit, vutsit
{ro: cufundat}
{fr: enfoncé, plongé}
{en: sunk, plunged into}

§ hãusiri/hãusire (hã-u-sí-ri) sf hãusiri (hã-u-sírĭ) – atsea tsi fatsi atsel tsi afundã tsiva; atsea tsi s-fatsi cãndu un cadi (easti arcat) tu hauã; afundari, afundusiri, fundusiri, ahãndusiri, hãndãcusiri, vutsiri
{ro: acţiunea de a cufunda; cufundare}
{fr: action d’enfoncer (de plonger)}
{en: action of sinking (plunging into)}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

himã1

himã1 (hí-mã) sf fãrã pl – loc (dit muntsã) multu-arãpos shi ahãndos tsi s-dipuni multu greu sh-cu mari piriclju di cãdeari sh-di moarti; nhimã, hãu, hauã, areapit, areapid, arepit, grem, gremur, greb, greblu, grimurã, grimelj, rãpã, arãpã; (fig: himã = nghios, hima, la vali, la cãmpu)
{ro: prăpastie}
{fr: précipice, abîme, gouffre, aval}
{en: abyss, chasm, precipice, downstream}
ex: la dirveni, nghios, tu himã; armãnjlji freadzirã tu himã (fig: nghios, cãtrã la cãmpu, cãtrã njadzãdzuã)

§ nhimã (nhí-mã) sf fãrã pl – (unã cu himã)
ex: pri-aoa easti greu ti dipuneari, cã easti multu nhimã (arãpos);

§ hima (hí-ma) adv
1: loc tsi easti ma nghios di un altu loc (tsi s-aflã ma nsus); nghios cãtrã la vali; nghios cãtrã cãmpu trã irnari; ãnghios, nghios, nghiosura, nhima, n vali, ahi-mura, hambla, mpadi, pogor, pãgor, pugor;
2: (dipuni) cãtrã nghios, cãtrã halazmo
{ro: jos}
{fr: en bas, en aval; vers la plaine, vers la demeure d’hiver}
{en: down, downstream}
ex: fudzi hima (cãtrã nghios); alunica cãtrã hima (nghios); lj-ded cali a oului hima nghios pri chetri sh-pri bãrtsiri; hima (nghios) lja cãrarea; sh-u deadi hima nghios cãtrã-aclo; tutã noaptea dipun hima (la vali), bairi di cãrvãnj; duchi cã hima trag (trag cãtrã tu cãmpu); hoara lo trã hima (cãtrã nghios, cãtrã halazmo); lo di hima (lo di cadi, urfãneashti); s-arucuti pãnã hima

§ nhima (nhí-ma) adv – (unã cu hima)
ex: s-mi sãlighits cama nhima (ma nghios)

§ ahimura (a-hí-mu-ra) adv – (unã cu hima)
ex: calea di ahimura (di nghios)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

milurã

milurã (mi-lú-rã) sf miluri/milure (mi-lú-ri) – arãpã multu ncljinatã, fãrã earbã sh-cu loc arosh; arãpã, rãpã, ripã, grem, gre-mur, greb, greblu, grimurã, grimelj, areapit, areapid, arepit, aripi-dinã, himã, hãu, hau, hauã
{ro: râpă, prăpastie}
{fr: escarpement; ravin rougeâtre et privé d’herbe}
{en: steep slope with red earth and without grass}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

surpu1

surpu1 (súr-pu) (mi) vb I surpai (sur-páĭ), surpam (sur-pámŭ), surpatã (sur-pá-tã), surpari/surpare (sur-pá-ri) – u-aruc mpadi (u-aspargu, u dau di padi, u ruzuescu) unã binai (casã, punti, etc.) sh-u-alas (multi ori) si s-aspunã ca unã urvalã; lu-arãstornu (lu-arucutescu) sh-lu dau di padi; fac s-cadã tsiva; sãrup, surup, survuljisescu, rãzuescu, dãrãm, aspargu, arãzvuescu, arãvulsescu, arãvuescu, etc.; arustornu, alãstornu, alustornu, rãstornu, ristor; arucutescu, etc.;
(expr:
1: surpu (tu-alumtã) = azvingu, vatãm;
2: surpã-ti di-aoa (di-atsia) = fudz di-aoa, lja-ts zverca di-atsia, etc.;
3: surpã-ti di pi mini (nu ti tsãni dupã mini, fudz di ningã mini, alasã-mi isih)
{ro: dărâma, surpa, doborî}
{fr: renverser, écrouler, ébouler}
{en: throw (knock) down, demolish, overthrow}
ex: mi surpã (mi-arcã) nghios; surpai casa (u ruzuii, u-asparshu, u ded di padi); si surpã (cãdzu, s-asparsi) casa; surparã amirãlu (l-dipusirã di pi scamnu); surpã (featsi s-cadã) cirici di pi cirici; di pi cal ma ti surparã (ti-arãsturnarã, ti-arucutirã, ti deadirã di padi); vombira acãtsã cu dintsãlj sã-l surpã pluplu-atsel (s-lu da di padi); cãsli si surparã (cãdzurã mpadi); lj-trapsi cu sclotsa unã shi-lj surpã cãciula; surpã un plup, surpã doi, aproapi s-lji surpã tuts; tradzi cu cheatra shi surpã unã poalã di meari; el surpã (ascuturã merlu sh-adunã) unã poalã di meari; el surpã
(expr: azvimsi, vãtãmã) tu-un alumtatic dzatsi gionj; multsã purindzã surpãm
(expr: vãtãmãm)

§ surpat1 (sur-pátŭ) adg surpatã (sur-pá-tã), surpats (sur-pátsĭ), surpati/surpate (sur-pá-ti) – unã binai (casã, punti, etc.) tsi easti arcatã mpadi (aspartã, datã di padi, ruzuitã) sh-alãsatã s-aspunã ca unã urvalã; arãsturnat (arucutit) sh-dat di padi; faptu s-cadã; sãrupat, surupat, survuljisit, rãzuit, dãrãmat, aspartu, arãzvuit, arãvulsit, arãvuit, etc.; arãsturnat, alãsturnat, alusturnat, rãsturnat, arucutit, etc.; (fig: surpat = un tsi ari faptã multi amãrtii)
{ro: dărâmat, surpat, doborât, răsturnat}
{fr: renversé, écroulé, éboulé}
{en: thrown (knocked) down, demolished, overthrown}
ex: nu pot s-mi mut, tu-unã casã surpatã (aspartã, cãdzutã mpadi); Domnul scoalã surpatslji (fig: atselj cu-amãrtii)

§ surpari1/surpare (sur-pá-ri) sf surpãri (sur-pắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu tsiva i cariva easti surpat; sãrupari, surupari, survuljisiri, rãzuiri, dãrãmari, aspãrdzeari, arãzvuiri, arãvulsiri, arãvuiri, etc.; arãsturnari, alãsturnari, alusturnari, rãsturnari, arucutiri, etc.

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn