DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ  
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ


Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

ghizã1

ghizã1 (ghí-zã) sf fãrã pl – soi di cash tsi s-fatsi cu bãtearea tu talar (vãrã dauã oari di chiro) a dhalãljei; urdã, misitrã, mindzitrã
{ro: urdă, jintiţă}
{fr: fromage tiré du deuxième babeurre}
{en: cheese drawn from the second buttermilk}
ex: s-astãlje laptili, s-featsi ghizã; ghiza easti acrishoarã; dada avea faptã unã pitã di ghizã

§ ghizar (ghi-zárŭ) sm ghizari (ghi-zárĭ) – atsel tsi fatsi ghiza; shãgãr
{ro: jintiţar, cel care face urda}
{fr: celui qui fait de la “ghizã”}
{en: the one making “ghiza”}

§ shãgãr (shã-gắrŭ) sm shãgãri (shã-gắrĭ) – (unã cu ghizar)

§ ghizãreauã (ghi-zã-reá-ŭã) sf ghizãrei (ghi-zã-réĭ) – loclu di la stani iu s-hearbi dzãrlu tra si s-facã ghiza
{ro: jintiţă}
{fr: endroit d’une bergerie où l’on bout le petit-lait pour en extraire la “ghiza”; “ghiza” de seconde qualité}
{en: place where the whey is boiled to make “ghiza”}
ex: canda suntu cãnj la ghizãreauã

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

ghizai/ghizae

ghizai/ghizae (ghi-zá-i) sf ghizãi (ghi-zắĭ) – paradzlji tsi-lj si caftã a unui om s-lji da, di-aradã la chivernisi, trã un lucru nibun tsi ari faptã (trã unã znjii tsi-ari adratã, trã unã zãconi tsi ari cãlcatã, etc.); ghizã, gizã, gloatã, girime, girimei
{ro: amendă}
{fr: amende}
{en: fine}
ex: s-lu-ascapã fãrã ghizai (girimei)

§ ghizã2 (ghi-zắ) sm ghizadz (ghi-zádzĭ) – (unã cu ghizai)
ex: atumtsea avea ghizã mari, cari fura apã di la vãrnã

§ gizã (gi-zắ) sm gizadz (gi-zádzĭ) – (unã cu ghizai)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

ghizapi/ghizape

ghizapi/ghizape (ghi-zá-pi) sf ghizãchi (ghi-zắchĭ) – unã muljiturã fãrã hromã, tsi fatsi lucrili s-arudzineascã lishor shi ardi chealea-a omlui tsi da di ea
{ro: apă tare, acid azotic}
{fr: acide azotique}
{en: nitric acid}

§ ghizap (ghi-zápŭ) sn fãrã pl – (unã cu ghizapi)
ex: nj-arshu deadzitlu cu ghizap

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

canoni1/canone

canoni1/canone (ca-nó-ni) sf canonj (ca-nónjĭ) – unã leadzi astãsitã di bisearicã cari aspuni tsi poati i tsi nu poati si s-facã tu lucrili di bisearicã; pidipsirea (cazna, ghizaea, munda) tsi-lj si caftã (da) s-facã a unui tsi ari cãlcatã unã leadzi (canoni) astãsitã di bisearicã; leadzi (nom) di bisearicã
{ro: canon bisericesc}
{fr: canon, règle, pénitence}
{en: canon}
ex: shi shtii el canonjli (nomurli, ledzli di bisearicã); nj-deadi pragmaticolu canoni (cazni, mitãnj) yinghits

§ canonã1 (ca-nó-nã) sf canoani/canoane (ca-nŭá-ni) – (unã cu canoni1)

§ canonic (ca-nó-nicŭ) adg canonicã (ca-nó-ni-cã), canonits (ca-nó-nitsĭ), canonitsi/canonitse (ca-nó-ni-tsi) – tsi s-fatsi dupã cum u caftã canonea (leadzea di bisearicã); tsi ari s-facã cu canonea
{ro: canonic}
{fr: canonique}
{en: canonic, canonical}
ex: aestu lucru easti canonic (cãftat di leadzea di bisearicã); eara canonic (u cãfta leadzea, nomlu, adetea) la mãnãstir

§ canunizedz (ca-nu-ni-zédzŭ) vb I canunizai (ca-nu-ni-záĭ), ca-nunizam (ca-nu-ni-zámŭ), canunizatã (ca-nu-ni-zá-tã), canuniza-ri/canunizare (ca-nu-ni-zá-ri) – ufilisindalui canoanili a bisearicãljei, trec un om mortu tu arada-a ayilor (trã ghinetsli shi thamatili tsi ari faptã tu banã shi dupã moarti); fac canonj trã bisearicã; ayisescu, ayiusescu, sãntisescu, sãntsãscu
{ro: canoniza}
{fr: canoniser, mettre au nombre des saints}
{en: canonize}
ex: canunizã ndrepturli shi daturli; trã faptili-a lui lu canunizarã (ayisirã)

§ canunizat (ca-nu-ni-zátŭ) adg canunizatã (ca-nu-ni-zá-tã), canunizats (ca-nu-ni-zátsĭ), canunizati/canunizate (ca-nu-ni-zá-ti) – tsi easti tricut tu arada-a ayilor; leadzi faptã di bisearicã; ayisit, ayiusit, sãntisit, sãntsãt
{ro: canonizat}
{fr: canonisé}
{en: canonized}

§ canunizari/canunizare (ca-nu-ni-zá-ri) sf canunizãri (ca-nu-ni-zắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un om mortu easti canunizat, i unãleadzi easti canunizatã; ayisiri, ayiusiri, sãntisiri, sãntsãri

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

cãtãdicãtsescu

cãtãdicãtsescu (cã-tã-di-cã-tsés-cu) vb IV cãtãdicãtsii (cã-tã-di-cã-tsíĭ), cãtãdicãtseam (cã-tã-di-cã-tseámŭ), cãtãdicãtsitã (cã-tã-di-cã-tsí-tã), cãtãdicãtsiri/cãtãdicãtsire (cã-tã-di-cã-tsí-ri) – (ca giudicãtor, sh-cãndu s-tsãni unã crisi la huchiumati) ljau unã apofasi shi-l giudic pi-atsel tsi lu-aflu stipsit, tra (i) s-facã chiro ncljis tu filichii, (ii) s-pãlteascã ghizai, i (iii) sã-lj da tsiva a atsilui a curi lj-ari faptã stepsu
{ro: condamna}
{fr: condamner}
{en: sentence, condemn}

§ cãtãdicãtsit (cã-tã-di-cã-tsítŭ) adg cãtã-dicãtsitã (cã-tã-di-cã-tsí-tã), cãtãdicãtsits (cã-tã-di-cã-tsítsĭ), cãtã-dicãtsiti/cãtãdicãtsite (cã-tã-di-cã-tsí-ti) – (omlu) cari la giudicatã easti aflat cu stepsu shi pidipsit s-facã chiro ncljis tu filichii i s-pãlteascã unã ghizai
{ro: condamnat}
{fr: condamné}
{en: sentenced, condemned}

§ cãtãdicãtsiri/cãtãdicãtsire (cã-tã-di-cã-tsí-ri) sf cãtãdicãtsiri (cã-tã-di-cã-tsírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti cãtãdicãtsit
{ro: acţiunea de a condamna; condamnare}
{fr: action de condamner}
{en: action of sentencing, of condemning}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

dzãr

dzãr (dzắrŭ) sn dzãruri (dzắ-rurĭ) – muljiturã (i) tsi-armãni dit lapti cãndu s-fatsi cashlu, (ii) tsi s-aleadzi dit mãrcat cãndu s-fatsi unã guvã, (iii) dit dalã cãndu s-fatsi ghiza, etc.
{ro: zer}
{fr: petit lait}
{en: whey}
ex: dzãrlu di cãshcãval, dupã tsi-l hirbem, scoati mindzitrã; dzãrlu di dalã ãl dãm la cãnj; sh-mãrcatlu scoati dzãr; dzãrlu curã dit dala bãgatã tu stricãtori sh-armãni ghiza; biui dzãr cã mi-arãsea; cati dimneatsã bea nã scafã cu dzãr

§ zer (zérŭ) sn zeruri (zé-rurĭ) – (unã cu dzãr)
ex: umtul avea multu zer; veara-aestã bium multu zer

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

girime

girime (gi-ri-mé) sm girimedz (gi-ri-médzĭ) – paradzlji tsi lipseashti cariva s-lji da, di-aradã la chivernisi, trã un lucru nibun tsi ari faptã (trã unã znjii tsi-ari adratã, trã unã zãconi tsi ari cãlcatã, etc.); girimei, gloatã, ghizai, ghizã, gizã
{ro: amendă}
{fr: amende}
{en: fine}
ex: plãti mari girime (ghizã); cãrvãnarlji, plãtirã girimelu trã ngiumiticarea tsi-lj featsirã caljlji a agrului

§ girimei (gi-ri-mé-i) sf girimei (gi-ri-méĭ) – (unã cu girime)
ex: multu pãrã pãlti girimei (ghizai, gloatã)

§ girimitisescu (gi-ri-mi-ti-sés-cu) vb IV girimitisii (gi-ri-mi-ti-síĭ), girimitiseam (gi-ri-mi-ti-seámŭ), girimitisitã (gi-ri-mi-ti-sí-tã), girimitisiri/girimitisire (gi-ri-mi-ti-sí-ri) – nji si-arucã unã girimei trã lucrul nibun tsi-am faptã (trã unã znjii tsi-am adratã, trã unã zãconi tsi am cãlcatã, etc.); aruc un girime trã unã zãconi cãlcatã; pãltescu unã gloabã tsi-nj s-ari arcatã; girimitsescu; glubescu, glubuescu
{ro: globi, amenda}
{fr: infliger une amende}
{en: fine, impose a fine}
ex: mi girimitisirã (glubirã, nj-arcarã un girime) di 2000 di liri

§ girimitisit (gi-ri-mi-ti-sítŭ) adg girimitisitã (gi-ri-mi-ti-sí-tã), girimitisits (gi-ri-mi-ti-sítsĭ), girimitisiti/girimitisite (gi-ri-mi-ti-sí-ti) – (om) tsi ari pãltitã un girime; (unã girimei) tsi easti pãltitã; girimitsit, glubit, glubuit
{ro: globit, amendat}
{fr: qui a été infligé une amende}
{en: fined, who has been imposed a fine}

§ girimitisiri/girimitisire (gi-ri-mi-ti-sí-ri) sf girimitisiri (gi-ri-mi-ti-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva girimitiseashti; girimitsiri, glubiri, glubuiri
{ro: acţiunea de a globi, de a amenda}
{fr: action d’infliger une amende}
{en: action of fining, of imposing a fine}

§ girimitsescu (gi-ri-mi-tsés-cu) vb IV girimitsii (gi-ri-mi-tsíĭ), girimitseam (gi-ri-mi-tseámŭ), girimitsitã (gi-ri-mi-tsí-tã), girimitsiri/girimitsire (gi-ri-mi-tsí-ri) – (unã cu girimitisescu)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

giudic2

giudic2 (gĭú-dicŭ) vb I giudicai (gĭu-di-cáĭ), giudicam (gĭu-di-cámŭ), giudicatã (gĭu-di-cá-tã), giudicari/giudicare (gĭu-di-cá-ri) –
1: (ca giudicãtor la huchiumati, giudets) caftu s-aflu shi s-ved ma s-hibã dealihea cã omlu adus dinintea-a mea di chivernisi (pulitsii, zabitlãcã), stipseashti shi ari dealihea cãlcatã vãrã leadzi di-a statlui; (ca giudicãtor la huchiumati) caftu s-aflu shi s-dzãc cari ari ndriptati (shi cari stipseashti) di doilji oaminj (dauãli pãrtsã) tsi sã ncaci trã tsiva;
2: (ca giudicãtor sh-cãndu s-tsãni unã crisi la huchiumati) ljau unã apofasi shi-l cãtãdicãtsescu pi-atsel tsi lu-aflu stipsit, tra s-facã chiro ncljis tu hapsi, s-pãlteascã ghizai, i sã-lj da tsiva a atsilui a curi lj-ari faptã stepsu; crisescu, cãtãdicãtsescu
{ro: judeca, condamna (la un proces)}
{fr: juger, administrer la justice; condamner}
{en: judge, try a case, pass a sentence}
ex: mãni va s-giudicã ipotisea-a noastrã; Dumnidzãlu va nã giudicã; va nã giudicãm (nã crisim) la huchiumati; lu nvitsã cum sã zburascã dinintea-a aushaticlui cari va-l giudicã; catilu tsi-l giudica eara ligat di unlu oclju cã-l durea; spindzurats-mi, ma giudicats-mi ma naintea; ãlj grirã s-lu giudicã amirãlu

§ giudicat2 (gĭu-di-cátŭ) adg giudicatã (gĭu-di-cá-tã), giudicats (gĭu-di-cátsĭ), giudicati/giudicate (gĭu-di-cá-ti) – (omlu) tsi easti dus la huchiumati trã unã dãvii, dinintea-a unui giudicãtor; (omlu) cari la giudicatã easti cãtãdicãtsit s-facã ahapsi i s-pãlteascã unã ghizai; crisit, cãtãdicãtsit
{ro: judecat, condamnat (la un proces)}
{fr: jugé, administré la justice}
{en: judged; tried, sentenced}
ex: va-lj dzãcã giudicatlu (atsel tsi easti giudicat) atumtsea a tatãlui

§ giudicari2/giudicare (gĭu-di-cá-ri) sf giudicãri (gĭu-di-cắrĭ) – atsea tsi fatsi giudicãtorlu cãndu giudicã la huchiumati; crisiri, cãtãdicãtsiri
{ro: acţiunea de a judeca, condamna (la un proces)}
{fr: action de juger, administrer la justice; condamner}
{en: action of judging, of trying a case, of passing a sentence}
ex: iu s-avdzã spindzurari fãrã giudicari?

§ giudicatã2 (gĭu-di-cá-tã) sf giudicãts (gĭu-di-cắtsĭ) – tsirimonja tsi s-fatsi la huchiumati, cãndu s-tsãni unã dãvii shi s-giudicã unã catastasi; adãrãmintul iu s-tsãni unã dãvii (crisi); giudets, crisi, aguyii, dãvai, dãvii, dãvã, giudets, huchiumati

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

gloabã

gloabã (glŭá-bã) sf pl(?) – paradzlji tsi lipseashti cariva s-lji da, di-aradã la chivernisi, trã un lucru nibun tsi ari faptã (trã unã znjii tsi-ari adratã, trã unã zãconi tsi ari cãlcatã, trã xaguraua cãftatã di furi tra s-sãlãgheascã un sclav, etc.); ghizai, ghizã, gizã, girime, girimei
{ro: amendă}
{fr: amende}
{en: fine}
ex: mãcã zãndani, plãti shi gloabã (ghizai) nu njicã

§ glubescu (glu-bés-cu) vb IV glubii (glu-bíĭ), glubeam (glu-beámŭ), glubitã (glu-bí-tã), glubi-ri/glubire (glu-bí-ri) – nji s-arucã unã gloabã trã lucrul nibun tsi-am faptã (trã unã znjii tsi-am adratã, trã unã zãconi tsi am cãlcatã, trã xaguraua cãftatã di furi tra s-sãlãgheascã un sclav, etc.); aruc unã gloabã trã unã zãconi cãlcatã; pãltescu unã gloabã tsi-nj s-ari arcatã; glubuescu, girimitisescu, girimitsescu
{ro: globi, amenda}
{fr: infliger une amende}
{en: fine, impose a fine}
ex: mi glubirã furlji cu (nj-cãftarã furlji, mi bãgarã furlji s-lã dau unã xagurauã di) yinghits njilj di liri tra s-nj-ascap ficiorlu

§ glubit (glu-bítŭ) adg glubitã (glu-bí-tã), glubits (glu-bítsĭ), glubiti/glubite (glu-bí-ti) – (om) tsi ari pãltitã unã gloatã; (unã gloatã) tsi easti pãltitã; glubuit, girimitisit, girimitsit
{ro: globit, amendat}
{fr: qui a été infligé une amende}
{en: fined}

§ glubiri/glubire (glu-bí-ri) sf glubiri (glu-bírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva glubeashti; glubuiri, girimitisiri, girimitsiri
{ro: acţiunea de a globi, de a amenda}
{fr: action d’infliger une amende}
{en: action of imposing a fine}

§ glubuescu (glu-bu-ĭés-cu) vb IV glubuii (glu-bu-íĭ), glubueam (glu-bu-ĭámŭ), glubuitã (glu-bu-í-tã), glubui-ri/glubuire (glu-bu-í-ri) – (unã cu glubescu)
ex: tini, pãrmãtefte, tsi mi-ai glubuitã

§ glubuit (glu-bu-ítŭ) adg glubuitã (glu-bu-í-tã), glubuits (glu-bu-ítsĭ), glubuiti/glubuite (glu-bu-í-ti) – (unã cu glubit)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

mindzitrã

mindzitrã (min-dzí-thrã) sf mindzitri/mindzitre (min-dzí-thri) – cashlu tsi s-acatsã pisuprã, cãndu dzãrlu armas di la cashlu di-aradã s-hearbi cu foclu njic (dipus) shi s-astalji; ghizã, mizitrã, urdã
{ro: urdă, jintiţă}
{fr: fromage qui, dans le chaudron, après le bouillonnement du lait, reste au dessus du petit-lait}
{en: Aromanian cheese which is found remaining on top of the slowly heated whey}

§ mizitrã (mi-zí-trã) sf mizitri/mizitre (mi-zí-tri) – (unã cu mindzitrã)
ex: vãrnu cash nu easti ma gustos ca mizitra

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

tãvãrceac

tãvãrceac (tã-vãr-cĭácŭ) sn tãvãrceatsi/tãvãrceatse (tã-vãr-cĭá-tsi) – unã soi di sac (foali njic, tastru, etc.) faptu di cheali tu cari s-tsãni (ma multu) cash shi lapti acru; unã soi di foali njic (fuljinã, vãtãlah, utri, etc.); tãrvaci, tãrvash, tirufai, vurgã, zbãrnic, cheali, chilitsã, chilits, foali, fuljinã, utri, utur, vãtãlah
{ro: burduşel de piele}
{fr: petit sac (bourse) fait de peau crue pour y mettre du fromage ou du lait aigre}
{en: small bag made of untanned skin used to store cheese or sour milk}
ex: un cãrlig di picurar shi un tãvãrceac

§ tãrvash (tãr-váshĭŭ) sn tãrvashi/tãrvashe (tãr-vá-shi) – (unã cu tãvãrceac)
ex: dã-nj tãrvashlu di cãvrãmã

§ tãrvaci (tãr-vácĭŭ) sn tãrvaci/tãrvace (tãr-vá-ci) – (unã cu tãvãrceac)

§ tirufai (ti-ru-fáĭŭ) sn tirufai/tirufae (ti-ru-fá-i) – unã soi di sac multu njic faptu di cheali neargãsitã (cãtivãrãoarã dit stumahea di oai i caprã) tu cari s-tsãni (i s-poartã) cashlu; tãrvaci, tãrvash, tãvãrceac, zbãrnic, vurgã
{ro: burduşel de piele}
{fr: tout petit sac (bourse) de peau crue pour y mettre du fromage}
{en: small bag (sac or pouch) made of untanned skin of animals used to keep cheese}
ex: mãcarã un tirufai di ghizã

§ vãtãlah (vã-tã-lĭhŭ) sm vãtãlahi (vã-tã-láhĭ) shi sn vãtãlahi/vãtãlahe (vã-tã-lá-hi) shi vãtãlãhi (vã-tã-lắhĭ) – foali faptã di cheali di tsap tu cari s-poartã ma multu yin shi untulemnu; tãvãrceac, tãrvash, vurgã, tãrvaci, zbãrnic, foali, fuljinã, cheali, chilitsã, chilits, utri, utur
{ro: burduf}
{fr: outre; bouc (outre remplie d’huile ou de vin}
{en: goatskin bag filled up with oil or wine}
ex: di cheali di porcu vãtãlah (utri) nu s-fatsi; a turcului dã-lj masina sh-lja-lj vãtãlahlu (uturlu cu untulemnu); s-nj-aduts un cireap di pãnj, dauã vãtãlahi (utri) di yin, sh-doi boi

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã