|
|
gengã
gengã (gén-gã) sf gendzi (gén-dzi) – alumta tsi s-fatsi namisa di doauã pãrtsã; loari di lucri cu zorea (furtu); dispuljarea di lucri tsi u fac atselj tsi amintarã unã alumtã di la-atselj (i lumea-a atsilor) tsi u chirurã; ghengã, pradã, spolji, pljashcã, pleashcã, pleacicã, alimurã, eamã, yeamã, yeaghmã, zulumi
{ro: luptă; pradă}
{fr: combat, lutte; butin}
{en: fight, spoils, plunder}
ex: s-featsi nã gengã (alumtã) mari tu loclu-atsel; muri vãtãmat tu gengã (alumtã); hiupsirã multsã dushmanj tu gengã
§ ghengã (ghĭén-gã) sf ghendzi (ghĭén-dzi) – (unã cu gengã)
ex: ahiurhirã ghenga (pradã, alimurã, pljashcã) s-facã
alimurã
alimurã (a-li-mú-rã) sf alimuri/alimure (a-li-mú-ri) – loari di lucri cu zorea (furtu); lucrili tsi s-lja (s-furã) di-atselj tsi amintarã un polim di la-atselj tsi-l chirurã polimlu (i lumea-a lor); pradã, spolji, pljashcã, pleashcã, pleacicã, eamã, yeamã, yeaghmã, gengã, ghengã, zulumi
{ro: jaf}
{fr: pillage}
{en: looting}
ex: u featsirã alimurã (u featsirã pradã = u mprãdarã)
dispolj
dispolj (dis-póljĭŭ) (mi) vb I dispuljai (dis-pu-ljĭáĭ), dispuljam (dis-pu-ljĭámŭ), dispuljatã (dis-pu-ljĭá-tã), dispuljari/dispuljare (dis-pu-ljĭá-ri) – ãlj scot (ljau di pi el tuti) stranjili sh-lu-alas gulishan; scot di pri un lucru (trup) tuti atseali tsi lu-acoapirã (stranji, cheali, coaji, lucri, etc.); gulishinedz; (fig: ljau cu zorea tuti averli shi bunetsli tsi li ari cariva sh-nu lu-alas cu tsiva dip; yizmu, ghizmedz)
{ro: despuia; jefui}
{fr: dépouiller; piller, spolier}
{en: strip, skin; plunder, despoil}
ex: mi dispuljai di tuti stranjili; mi dispuljarã (fig: nj-loarã, nj-furarã tut tsi-aveam) furlji; lu-acãtsarã n calea mari shi-l dispuljarã; avutslji dispoalji pri oarfãnj (fig: lã lja a oarfãnjlor tut tsi au); asparsirã lumi multã shi dispuljarã (fig: loarã tut tsi-avea) tuts avutslji
§ dispuljat (dis-pu-ljĭátŭ) adg dispuljatã (dis-pu-ljĭá-tã), dispuljats (dis-pu-ljĭátsĭ), dispuljati/dispuljate (dis-pu-ljĭá-ti) – tsi-lj s-au scoasã tuti stranjili di-armasi gulishan; gulishinat; (fig:
1: dispuljat = tsi-lj s-ari loatã cu zorea tutã avearea shi bunetsli tsi-avea, yizmat, ghizmat;
2: dispuljat = om tsi nu fatsi doi paradz, om multu arãu, fur, tihilai, andihristu, etc.)
{ro: despuiat; jefuit}
{fr: dépouillé; pillé, spolié}
{en: stripped, skinned; plundered, despoiled}
ex: shidea n casã dispuljat (fãrã stranji, gulishan) cã nu putea s-aravdã cãldura; na treatsi ntrã ushi nã moashi dispuljatã (gulishanã); imnam dispuljat cu cioaljili di pri mini peatic di peatic; cum tricui prit hoara-a dispuljatslor (fãrã stranji), si sãrgljirã di-nj li-arãchirã; cãmpul tut dispuljat (gulishan) armasi; dispuljatslji (fig: oaminjlji tsi nu-avea tsiva shi s-featsirã furi) sutsatã ligarã prit pãduri
§ dispulja-ri/dispuljare (dis-pu-ljĭá-ri) sf dispuljeri (dis-pu-ljĭérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-dispoalji cariva i tsiva; gulishinari; yizmari, ghizmari
{ro: acţiunea de a despuia; de a jefui; despuiere, jaf}
{fr: action de dépouiller; de piller, de spolier; dépouillement}
{en: action of stripping, of skinning; of despoiling, of plundering; despoliation}
§ dispuljiturã (dis-pu-ljí-tu-rã) sf dispuljituri (dis-pu-ljí-turĭ) – om tsi easti nviscut cu pãrtsãlj; pãrtãlos, pãrtalcu, partal, pãrtal; recicaman, aruptu, dispuljat, martirã; (fig: dispu-ljiturã = om tsi nu-i bun tri tsiva; om trã cari nu dai doi paradz)
oarfãn
oarfãn (ŭár-fãnŭ) sm, sf, adg oarfãnã (ŭár-fã-nã), oarfãnj (ŭár-fãnjĭ), oarfãni/oarfãne (ŭár-fã-ni) –
1: (ficior, featã) tsi nu-ari tatã, dadã i doilji pãrintsã; itin;
2: tsi nu-ari aveari shi mizi ari tsi s-mãcã sh-cu tsi s-bãneadzã; ashi cum agiumsi atsel tsi ari chirutã tutã avearea-lj; fucãrã, ftoh, neavut, zglob; (fig: oarfãn = (i) tsi easti lipsit (di-un lucru); (ii) tsi s-aflã tu-unã halã urutã; cari nu-ari tihi tu banã; mãrat, corbu, corbusit, stuhinat, ndzernu, scurpisit, etc.; expr:
2: oarfãn aruptu; oarfãn cãpãit = multu oarfãn, fucãrã, ftoh)
{ro: orfan; sărac}
{fr: orphelin; pauvre}
{en: orphan; poor}
ex: fumealja, di mumã armãni oarfãnã; ficiorlu-aestu easti oarfãn di mumã (nu-ari mumã, cã-lj muri); di tatã nu-armãn ficiorlji oarfãnj, ma di mumã armãn; muljari oarfãnã (ftoahi, fucãroanji); la oarfãnlu (fucãrãlu) s-arupsi cioara; fu oarfãn (fig: lipsit) di pãradz; nã casã oarfãnã (ftoahã, neavutã); casi njits, oarfãni (ca di oaminj ftohi), cu garduri di surtseali; sh-eara unoarã un bãrbat shi unã muljari, oarfãnj aruptsã
(expr: multu ftohi, oarfãnj, nu s-poati ma ftohi di nãsh); oarfãn-cãpãit
(expr: multu ftoh), ma nu s-alãsa di-avinari; a s-hiu oarfãn sh-tu cãlivã, mash cãliva s-hibã-a mea; armãnlu-i oarfãn pulj (pulj fãrã pãrintsã; icã pulj mãrat, curbisit); hiu oarfãn (ftoh), nu-am tsiva; oarfãnlu (ftohlu) prindi s-lucreadzã; suntu oarfãnj (fãrã pãrintsã; icã ftohi); tsi s-facã sh-nãs, oarfãnlu (fig: mãratlu); ma ghini oarfãn (ftoh) tinjisit, dicãt avut pizuit; di eshti oarfãn (ftoh), nu ti adunã cu avutslji; ma ghini oarfãn (ftoh) shi sãnãtos, di avut shi zãbãcos
§ urfanji1/urfanje (ur-fá-nji) sf urfãnj (ur-fắnjĭ) – starea (catas-tasea) tu cari s-aflã atselj tsi suntu oarfãnj, fãrã pãrintsã i ftohi; fucãrlãchi, ftohi, neaveari, urfãnilji, urfãneatsã;
(expr:
1: mutrea-ts urfanja = mutrea-ts di lucrul a tãu shi nu ti-ameasticã tu lucrili-a altor, lucri cu cari nu-ai s-fats tsiva; mutrea-ts di-irnjii;
2: mãcash urfanja = bãnash unã banã di oarfãn, ftoh)
{ro: sărăcie}
{fr: pauvreté, misère}
{en: poverty}
ex: urfanja (fucãrlãchea) a casãljei; nu lã eara duri urfanja (neavearea); mari urfanji avem; nu ari ma greauã lãngoari di urfanji (neaveari); eara nã urfanji cum s-ti-ascapã Dumnidzã; mãncash urfanja
pljashcã
pljashcã (pljĭásh-cã) sf pljashchi/pljashche (pljĭásh-chi) shi pljeshcuri (pljĭésh-curĭ) – loari di lucri di la cariva (furtu) faptã cu zorea; lucrili tsi s-lja (s-furã) di-atselj tsi amintarã un polim di la-atselj tsi-l chirurã polimlu (i lumea-a lor); pleashcã, pleacicã, pradã, pridãciuni, spolji, alimurã, eamã, yeaghmã, yeamã, gengã, ghengã, zulumi
{ro: pradă}
{fr: pillage, proie, butin}
{en: looting, plunder}
ex: nyiseadzã dupã pljashcã (pradã, spolji); di-iu cumbarã, di-iu, Marã, cu pleashca-aestã?
§ pleashcã1 (pleásh-cã) sf pleashchi/pleashche (pleásh-chi) shi pleshcuri (plésh-curĭ) – (unã cu pljashcã) featsim mari pleashcã
§ pleacicã1 (pleácĭ-cã) sf pleacichi/pleaciche (pleácĭ-chi) – (unã cu pljashcã1)
ex: trei luchi s-featsirã sots s-alagã deadun dupã pleacicã
§ pljacicã1 (pljĭácĭ-cã) sf pljacichi/pljaciche (pljĭácĭ-chi) – (unã cu pljashcã1)
§ pljashcagi (pljĭash-ca-gí) sm, sf, adg pljashcagioani/pljash-cagioane (pljĭash-ca-gĭŭá-nji), pljashcageadz (pljĭash-ca-gĭádzĭ), pljashcagioani/pljashcagioane (pljĭash-ca-gĭŭá-nji) – (atsel) tsi fatsi pljashcã (pradã, spolji, etc.); un tsi intrã n casã noaptea sh-furã lucri njits (ca, bunãoarã, stranji, curdelji, pheati, etc.); pleashcagi, zulumgi, zulumchear
{ro: jefuitor, borfaş}
{fr: pillard}
{en: looter, plunderer}
§ pleashcagi (pleash-ca-gí) sm, sf, adg pleashcagioa-ni/pleashcagioane (pleash-ca-gĭŭá-nji), pleashcageadz (pleash-ca-gĭádzĭ), pleashcagioani/pleashcagioane (pleash-ca-gĭŭá-nji) (unã cu pljashcagi)
§ pleacicagi (pleacĭ-ca-gí) sm, sf, adg pleaci-cagioani/pleacicagioane (pleacĭ-ca-gĭŭá-nji), pleacicageadz (pleacĭ-ca-gĭádzĭ) pleacicagioani/pleacicagioane (pleacĭ-ca-gĭŭá-nji) (unã cu pljashcagi)
ex: a pleacicageadzlor lã easti fricã s-intrã la noi
pradã
pradã (prá-dã) sf prãdz (prắdzĭ) – loari (furtu) di lucri shi hiintsi faptã cu zorea (dupã tsi easti amintatã unã alumtã); lucrili tsi s-lja (s-furã) di-atselj tsi amintarã un polim di la-atselj tsi-l chirurã polimlu (i lumea-a lor); pridãciuni, pleashcã, pleacicã, pljashcã, spolji, alimurã, eamã, yeamã, yeaghmã, gengã, ghengã, zulumi
{ro: pradă, prădăciune}
{fr: pillage, proie; spoliation}
{en: looting, plunder; dispoiling}
ex: ursa alãga trã vãrã pradã (pljashcã); loarã pradã (pljashcã, alimurã) multã
§ prãdãciuni/prãdãciune (prã-dã-cĭú-ni) sf prãdãciunj (prã-dã-cĭúnjĭ) – (unã cu pradã)
ex: nu suntu tora prãdãciunj ca ninti
§ pridãciuni/pridãciune (pri-dã-cĭú-ni) sf pridãciunj (pri-dã-cĭúnjĭ) – (unã cu pradã)
§ mprad (mprádŭ) vb I mprãdai (mprã-dáĭ), mprãdam (mprã-dámŭ), mprãdatã (mprã-dá-tã), mprãdari/mprãdare (mprã-dá-ri) – ljau cu zorea di la-atselj tsi lj-am azvimtã cu-alumta (trã tora di oarã i trã totna) unã parti i tuti bunili (averli) tsi au; calcu un loc (unã hoarã, un crat, un om, etc.) sh-lu irmuxescu di tut tsi ari; fac pradã (pljashcã, spolji, etc.); prad, ãmprad; irmuxescu, ermuxescu, pustixescu, pustuxescu, pustuescu, rimuxescu, pundescu, pundixescu, punduxescu, shcrituescu, shcretuescu
{ro: prăda}
{fr: piller}
{en: loot, plunder}
ex: vor s-u mpradã, vor s-u furã
§ mprãdat (mprã-dátŭ) adg mprãdatã (mprã-dá-tã), mprãdats (mprã-dátsĭ), mprãdati/mprãdate (mprã-dá-ti) – tsi-lj s-ari loatã (cu zorea) bunili tsi-avea; (loc azvimtu tu polim) tsi fu cãlcat shi irmuxit; prãdat, ãmprãdat; irmuxit, ermuxit, pustixit, pustuxit, pustuit, rimuxit, pundit, pundixit, punduxit, shcrituit, shcretuit
{ro: prădat}
{fr: pillé}
{en: looted, plundered}
§ mprãdari/mprãdare (mprã-dá-ri) sf mprãdãri (mprã-dắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva mpradã (prãdeadzã); prãdari, ãmprãdari; irmuxiri, ermuxiri, pustixiri, pustuxiri, pustuiri, rimuxiri, pundiri, pundixiri, punduxiri, shcrituiri, shcretuiri
psohi
psohi (psóhĭŭ) adg psoahi/psoahe (psŭá-hi), psohi (psóhĭ), psoahi/psoahe (psŭá-hi) – (di-aradã pravdã, cãtivãrãoarã om) tsi easti mortu (moartã); tsi ari psusitã; mortu (di-aradã pravdã, pulj, pescu, etc.); psusit, supsit, hiopsu, hiupsit
{ro: mort (când e vorba de animale)}
{fr: mort, crevé (en parlant des animaux, des oiseaux, des poissons, etc.)}
{en: dead (talking of animals, birds, fish, etc.)}
ex: vulpea s-featsi psoahi (cã easti moartã); cal tsi psohi cãdzu (tsi cãdzu mortu); afendul u-aflã psoahi (moartã) poarca; calu psohi, mushtili lu-ascuchi; aflã un gumar psohi, ãl bãgã tu cãldari; njarsirã aclo iu eara psohi sharpili; nyeadzã nã gumarã psoahi di ningã curcubetã; s-teasi n cali-lj ca psoahi
§ hiopsu (hĭóp-su) adg hioapsã (hĭŭáp-sã), hiopshi (hĭóp-shi), hioapsi/hioapse (hĭŭáp-si) – (unã cu psohi)
ex: n calea mari eara un cal hiopsu (mortu); avea arucatã cãtusha hioapsã tu gãrdinã la noi; nu vedz cã puljlji aeshti suntu hiopshi? (fig: slaghi, ca mortsã?); canda eshti hiopsu (mortu)
§ psusescu (psu-sés-cu) vb IV psusii (psu-síĭ), psuseam (psu-seámŭ), psusitã (psu-sí-tã), psusiri/psusire (psu-sí-ri) – nj-si curmã bana sh-mor; fac s-moarã (di-aradã unã pravdã, cãtivãrãoarã un om); pususescu, supsescu, hiupsescu, mor, vatãm;
(expr:
1: psusescu (di-arcoari) = nj-easti multã arcoari;
2: mi psusi di shcop = mi bãtu multu, mi vãtãmã di shcop)
{ro: muri, omorî (animal)}
{fr: mourir, tuer, crever (en parlant des animaux)}
{en: die, kill (talking of animals)}
ex: nji psusi (nj-muri) calu; oili cari li muldzea stihiulu di picurar, psusea (murea) tru loc; giumitati di oi psusirã di zulapi; ãlj psusi calu atsel cama mushatlu-a amirãlui; tora s-ti ved pri lucru, fatsi nãs, cã di nu, ti psusescu di shcop
(expr: ti vatãm di bãteari); psusim di-arcoari
(expr: murim di-arcoari, nã easti multã-arcoari)
§ psusit (psu-sítŭ) adg psusitã (psu-sí-tã), psusits (psu-sítsĭ), psusiti/psusite (psu-sí-ti) – tsi ari moartã; tsi fu vãtãmat; mortu, psohi, pususit, supsit, hiupsit, vãtãmat
{ro: care a murit (animal); mort, omorât}
{fr: qui est mort; tué, crevé; mort (en parlant des animaux)}
yeamã
yeamã (yĭá-mã) sf yeami/yeame (yĭá-mi) – lucrili tsi s-lja (s-furã) di-atselj tsi amintarã un polim di la-atselj tsi-l chirurã polimlu (i lumea-a lor); loari di lucri (furtu) shi hiintsi faptã cu zorea di la oaminj; eamã, yeagmã, alimurã, pradã, spolji, pljashcã, pleashcã, pleacicã, gengã, ghengã, zulumi;
(expr: fac (dau) yeamã = mprad)
{ro: jaf}
{fr: pillage, rapine}
{en: looting, plunder}
ex: lj-featsirã yeama
(expr: lu mprãdarã)
§ yeagmã (yĭágh-mã) sf yeagmi/yeagme (yĭágh-mi) – (unã cu yeamã)
§ eamã1 (ĭá-mã) sf eami/eame (ĭá-mi) – (unã cu yeamã)
ex: deadirã eamã tu avearea
(expr: u mprãdarã avearea) a tãtãnjlor a noshtri; cu eama (alimura, pljashca) li arãchirã
zulumi/zulume
zulumi/zulume (zu-lú-mi) sf zulunj (zu-lúnjĭ) – starea tu cari s-aflã (shi apitrusirea tsi u-aduchescu) oaminjlji dit tu-un stat iu caplu easti un tiran shi elj lipseashti s-facã (fãrã s-cãtigurseascã) tut tsi lã si caftã; loari di lucri cu zorea (di la oaminj); lucrili tsi s-lja (s-furã) di-atselj tsi amintã un polim di la-atselj tsi-l chirurã; pljashcã, pleashcã, pleacicã, pradã, pridãciuni, eamã, yeamã, yeaghmã, gengã, ghengã
{ro: pradă, oprimare}
{fr: proie, oppression}
{en: looting, plunder, oppression}
ex: zulumea (apitrusirea) shi avinãrli a crishtinjlor; cari trã bun, cari trã zulumi (pradã); easti an, nu-ari faptã zulumi ca altsã anj
§ zulumgi (zu-lum-gí) sm, adg zulumgeadz (zu-lum-gĭádzĭ) – (atsel) tsi fatsi zulumi (pljashcã, pradã, spolji, etc.); un tsi furã; zulumchear, pleashcagi, pljashcagi
{ro: jefuitor}
{fr: pillard}
{en: looter, plunderer}
§ zulumchear (zu-lum-chĭárŭ) adg zulumchearã (zu-lum-chĭá-rã), zulumcheari (zu-lum-chĭárĭ), zulumcheari/zulum-cheare (zu-lum-chĭá-ri) – (omlu) tsi caftã s-aibã tsiva cu itsi trop, cã ari i nu ari ananghi; tsi fatsi zulumi (pljashcã, pradã, spolji, etc.); zulumgi, pleashcagi, pljashcagi
{ro: hrăpăreţ, jefuitor}
{fr: rapace, pillard}
{en: rapacious, looter, plunderer}
ex: tuts cãts s-featsirã urtats cu-aestu zulumchear armasirã fãrã cãmeashi