{ro: arămit, oxidat}
{fr: cuivré, oxydé, couvert de vert-de-gris}
{en: coated with copper}

§ bãcãryisiri/bãcãryisire (bã-cãr-yi-sí-ri) sf bãcãryisiri (bã-cãr-yi-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un lucru s-bãcãryiseashti
{ro: acţiunea de a arămi, de a se oxida; arămire}
{fr: action de cuivrer, de s’oxyder, de se couvrir de vert-de-gris}
{en: action of coating with copper}

§ bãcrescu (bã-crés-cu) (mi) vb IV bãcrii (bã-críĭ), bãcream (bã-creámŭ), bãcritã (bã-crí-tã), bãcriri/bãcrire (bã-crí-ri) – (unã cu bãcãryisescu)
ex: sinia s-bãcri (acãtsã un petur veardi-murnu multu suptsãri)

§ bãcrit (bã-crítŭ) adg bãcritã (bã-crí-tã), bãcrits (bã-crítsĭ), bãcriti/bãcrite (bã-crí-ti) – (unã cu bãcãryisit)
ex: si nfãrmãcarã cu mãcari dit vasi bãcriti

§ bãcriri/bãcrire (bã-crí-ri) sf bãcriri (bã-crírĭ) – (unã cu bãcãryisiri)

ex: mãcãm ciumã di cãrcãngi

§ ciumealã (cĭu-meá-lã) sf ciumelj(?) (cĭu-méljĭ) – lucri trã mãcari; mãcari, hranã
{ro: mâncari, hrană}
{fr: nourriture}
{en: food}
ex: sã scutem ciumeala (mãcarea, hrana)-a ficiorlor; nu-au ciumealã (nu-au tsi s-mãcã)

§ ciumle-chi/ciumleche (cĭum-lé-chi) sf ciumlechi (cĭum-léchi) – unã soi di mãcari (ghelã) di pãtãts sh-tseapi cu carni;
(expr: iu-i ciumlechea-ali ljirtatã?! = zbor tsi s-dzãtsi cã ti-arãseashti un lucru neadrat ghini cã ashi fush nvitsat, ca ciumlechea afumatã di-acasã di la dada)
{ro: ciumlec, un fel de tocană}
{fr: ragout (de boeuf) aux oignons}
{en: sort of prepared meal with beef, potatoes and onions}

§ nciumulescu (ncĭu-mu-lés-cu) (mi) vb IV nciumulii (ncĭu-mu-líĭ), nciumuleam (ncĭu-mu-leámŭ), nciumulitã (ncĭu-mu-lí-tã), nciumuliri/nciumulire (ncĭu-mu-lí-ri) – (unã cu ciumu-lescu)
ex: sã nciumulea tu yii, (fig: s-muciulea tu-arãu); li nciumuli (li sufrusi, li murdãri) stranjili nali

§ nciumulit (ncĭu-mu-lítŭ) adg nciumulitã (ncĭu-mu-lí-tã), nciumulits (ncĭu-mu-lítsĭ), nciumuliti/nciumulite (ncĭu-mu-lí-ti) – (unã cu ciumulit)

§ nciu-muliri/nciumulire (ncĭu-mu-lí-ri) sf nciumuliri (ncĭu-mu-lírĭ) – (unã cu ciumuliri)

{ro: fumat}
{fr: fumé (cigarette)}
{en: smoked (cigarette, pipe)}

§ fumari/fumare (fu-má-ri) sf fumãri (fu-mắrĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu bea unã tsigari
{ro: acţiunea de a fuma; fumare}
{fr: action de fumer du tabac}
{en: action of smoking tobacco}
ex: fumarea fatsi arãu shi nu aundzeashti la ficiori

§ fumãrii/fumãrie (fu-mã-rí-i) sf fumãrii (fu-mã-ríĭ) – aerã mplinã di fum; negurã di fum; scutidi
{ro: fumăraie}
{fr: épaisse fumée, ténébres}
{en: clouds of smoke}
ex: fumãria (scutidea) a noaptiljei

§ afum (a-fúmŭ) (mi) vb I afumai (a-fu-máĭ), afumam (a-fu-mámŭ), afumatã (a-fu-má-tã), afumari/afu-mare (a-fu-má-ri) –
1: fac sã scoatã fum; lãescu, cã shidzui tu fum; mi-acoapir cu fum; fac tsiva (carni) sã sta tu fum ma multu chiro, tra s-u fac s-nu s-aspargã shi s-tsãnã multu chiro;
2: acoapir un lucru (oarã, nel, minghiush, etc.) cu-un petur multu suptsãri di amalãmã (asimi, etc.) tra s-lu fac lucrul ma mushat (s-dãnãseascã ma ghini, etc.); fum, hrisusescu, mãlãmusescu, ãngãlbidedz, nglubudedz;
(expr:
1: u-afum = fug, li cãlescu; li ciulescu, u shpirtuescu;
2: afum = fur;
3: mi-afum = (i) beau multu yin i arãchii sh-mi mbet; (ii) mi mãrinedz, mi siclitsescu (iii) mi lãescu (di fum);
4: lj-afum nãrli = lu ncaci, lu-aurlu, l-bag dinãpoi;
5: lj-afum ugeaclu = l-clirunumsescu; etc.)
{ro: fuma; expune la fum; polei, auri; scoate fum}
{fr: fumer; exposer à l’action de la fumée; dorer; degager de la fumée}
{en: expose to the effect of smoke; smoke; gild}
ex: foclu mi-afumã; tutã oda nj-afumãm cu fumlu di thimnjamã; muljarea arauã easti ca casa tsi afumã (scoati fum); cãldarea s-afumã (lãi di fum); afumãm (nglubudãm, hrisusim) verli la hrisic; mi-afumai (lãii di fum) tu fatsã; afumai un nel di-asimi; cum ugeaclu a nostru afumã (scoati fum); u-afumã
(expr: fudzi) di-aclo; arapi aloatlu dit cãpisteari sh-u-afumã
(expr: sh-fudzi) di-aclo; afumash
(expr: furash) nã oai; nu alasã hilj s-lj-afumã ugeaclu
(expr: s-lu clirunumseascã); v-afumat
(expr: vã mbitat) la numtã; mi afumai (mi mbitai) la cafine; s-afumarã (biurã, sã mbitarã) deaghinealui; va ts-afum nãrli
(expr: va ti ncaci)

§ afumat (a-fu-mátŭ) adg afumatã (a-fu-má-tã), afumats (a-fu-mátsĭ), afumati/afumate (a-fu-má-ti) – tsi scoasi fum; tsi lãi di shideari la fum; faptu sã sta tu fum; fumat, hrisusit, mãlãmusit, ãngãlbidat, nglubudat;
(expr: fudzit, cãlit; ciulit, shpirtuit; furat; mbitat; mãrinat; ncãceat; clirunumsit; etc.)
{ro: fumat; afumat, expus la fum; poleit, aurit; care a scos fum}
{fr: fumé; exposé à l’action de la fumée; doré; degagé de la fumée}
{en: smoked; exposed to the effect of smoke; gilded}
ex: afumati (hrisusiti) cu amalamã; featã, tsi nj-eshti afumatã
(expr: mãrinatã)?

§ afumari/afumare (a-fu-má-ri) sf afumãri (a-fu-mắrĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu s-afumã; scuteari fum; lãiri di shideari tu fum; fumari, hrisusiri, mãlãmusiri, ãngãlbidari, nglubudari;
(expr: fudziri, cãliri; ciuliri, shpirtuiri; furari; mbitari; ncãceari; clirunumsiri; etc.)
{ro: acţiunea de a fuma, de a polei, de a scoate fum; fumare; expunere la fum; poleire; scoatere fum}
{fr: action de fumer, d’exposer à l’action de la fumée; de dorer; de degager de la fumée}
{en: action of smoking, of exposing to the effect of smoke; of gilding}
ex: afumarea cu thimnjamã easti sãnãtoasã

§ afumãturã (a-fu-mã-tú-rã) sf afumãturi (a-fu-mã-túrĭ) – urma alãsatã di-unã afumari; nglubudari, hrisusiri
{ro: poleire}
{fr: dorure}
{en: gilding}

§ fumig (fú-migŭ) vb I fumigai (fu-mi-gáĭ), fumigam (fu-mi-gámŭ), fumigatã (fu-mi-gá-tã), fumigari/fumigare (fu-mi-gá-ri) – fac un lucru (cu ardearea) si scoatã fum; fac un lucru s-treacã prit fum; (un lucru) ardi fãrã pirã shi scoati fum
{ro: fumega}
{fr: dégager de la fumée}
{en: give off smoke; smoke}
ex: nica fumigã (scoati fum) loclu iu arsi casa

§ fumigat (fu-mi-gátŭ) adg fumigatã (fu-mi-gá-tã), fumigats (fu-mi-gátsĭ), fumigati/fu-migate (fu-mi-gá-ti) – tsi ari scoasã fum; tsi ari arsã cu scutearea di fum
{ro: fumegat}
{fr: qui a dégagé de la fumée}
{en: given off smoke; smoked}

§ fumigari/fumigare (fu-mi-gá-ri) sf fumigãri (fu-mi-gắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu fumigã tsiva
{ro: acţiunea de a fumega; fumegare}
{fr: action de dégager de la fumée}
{en: action of giving off smoke; of smoking}
ex: nã stãmãnã tsãnu fumigarea (scutearea di fum) tu urvali

{ro: furt, hoţie}
{fr: vol, brigandage, larcin}
{en: thievery, robbery, larceny}
ex: di furtu (di la furari) mãnã s-nu tradz; nu featsi alti furturi (furãri); cu furtul featsi tutiputa; bãneadzã cu furtul; di furtu hãiri nu s-veadi

§ furilji/furilje (fu-rí-lji) sf furilj (fu-ríljĭ) – (unã cu furtu)
ex: furilja (furtul) nu vã prindi; di furilji (furtu) casã nu s-adarã; bãnai di furilji (furtu)

§ furlichi/furliche (fur-lí-chi) sf furlichi (fur-líchĭ) – (unã cu furtu)

§ furescu (fu-rés-cu) adg fureascã (fu-reás-cã), fureshtsã (fu-résh-tsã), fureshti (fu-résh-ti) – tsi ari s-facã cu furlji (cu furilja, cu furtul, etc.); (lucru) di furi;
(expr:
1: tu mãnj fureshti = sclav la furi (cari di-aradã, va-l vãtãma, ma s-nu lã si dãdea unã axagurauã);
2: ascãpash di mãnj fureshti, s-cadz tu mãnj turtseshti = dit un arãu, cadz tu un altu, ma mari arãu)
{ro: hoţesc}
{fr: de voleur}
{en: that has to do with stealing}
ex: nsus tu muntili furescu (di furi); easti un loc furescu (bun trã furi); paradz fureshti, casã nu-adarã; tu mãnj fureshti i turtseshti cadz, un darac easti

§ fureashti/fureashte (fu-reásh-ti) adv – ca di furi
{ro: hoţeşte}
{fr: à la maniére des voleurs}
{en: as in a robbery}
ex: si-l cruescu fureashti (ca di la furi)

§ fur3 (fúrŭ) (mi) vb I furai (fu-ráĭ), furam (fu-rámŭ), furatã (fu-rá-tã), furari/furare (fu-rá-ri) –
1: ljau peascumta i cu zorea un lucru tsi nu easti a meu; afur, afum, acats, ahulescu, agudescu, cãrtescu, nciulescu, spãstrescu, ciun, ciuplescu, sufrusescu, mut, sec, etc.;
(expr:
1: mi fur = fug peascumta fãrã s-mi lja vãr di hãbari;
2: mi furã (l-fur) somnul = mi lja, mi-acatsã somnul, dormu, agãrshescu;
3: ti furã di tr-oclji = ti furã n fatsã sh-nu lu-aducheshti;
4: furã oauã di sum cloci = easti un fur multu bun, multu dishteptu)
{ro: fura; furişa; adormi}
{fr: voler; glisser subrepticement; (s’)endormir}
{en: steal, rob; leave surreptitiously; fall asleep}
ex: cari furã (lja cu zorea i peascumta) shtii s-ascundã; nj-ishirã furlji n cali shi-nj li furarã tuti; furã tut tsi-lj cadi tu mãnã, s-ts-ai cãshtigã; astãndz furi ou, mãni va furi bou; s-furã
(expr: fudzi peascumta fãrã s-lu lja, s-lu-acatsã vãr di hãbari) di-acasã; nj-ti furã
(expr: ti-acãtsã) dorlu shi jalea; s-lu furã somnul
(expr: lu-acatsã somnul ta s-doarmã); l-fura dintr-oclji
(expr: l-fura pri fatsã) nãscãntsã, alãxea cãrtsã, scutea unã, bãga altã, mutrea patnilu, ma Bacola ncljidea ocljilj la tuti; adrash cãshari cu gumarlu? nu ts-lu furarã dintr-oclji?
(expr: nu-ts lu furarã dinintea-a ta?)

§ furat (fu-rátŭ) adg furatã (fu-rá-tã), furats (fu-rátsĭ), furati/furate (fu-rá-ti) – harea tsi u-ari cariva cari-lj si lo tsiva (peascumta i cu zorea); cari s-furã; afurat, afumat, acãtsat, etc.
{ro: furat; furişat; adormit}
{fr: volé; dérobé; glissé subrepticement; endormi}
{en: stolen, robbed; left surreptitiously; fallen asleep}
ex: tuti lucrili furati li-aflarã tu casa-a furlui; mãcã di furatili (atseali cari s-furarã)

§ furari/furare (fu-rá-ri) sf furãri (fu-rắrĭ) – atsea tsi fatsi un cari furã; afurari, afumari, acãtsari, etc.
{ro: acţiunea de a fura, de a se furişa, de a adormi; furare; furişare; adormire}
{fr: action de voler (glisser subrepticement; (s’)endormir)}
{en: action of (stealing; leaving surreptitiously; falling asleep)}
ex: shi tsi furari, sh-pri tsi hali ti-adusi

§ afur3 (a-fúrŭ) (mi) vb I afurai (a-fu-ráĭ), afuram (a-fu-rámŭ), afuratã (a-fu-rá-tã), afurari/afurare (a-fu-rá-ri) – (unã cu fur2)
ex: si ngiurã shi s-afurã (s-furã); lji s-afurarã shapti njilj di-aslanj

§ afurat (a-fu-rátŭ) adg afuratã (a-fu-rá-tã), afurats (a-fu-rátsĭ), afurati/afurate (a-fu-rá-ti) – (unã cu furat)
ex: lucri afurati (loati cu zorea icã peascumta)

§ afurari/afurare (a-fu-rá-ri) sf afurãri (a-fu-rắrĭ) – (unã cu furari)
ex: pri la curvãrilji, pri la afurari; afurarea nu easti lucru bun

{ro: aurit}
{fr: doré}
{en: gilded}
ex: sh-dishcljisi feata hrisusita
(expr: ca di-amalamã) gurã sh-dzãsi; puljlu-l bãgarã tu-unã culuvii hrisusitã; adrat cu stranji mushati shi hrisusiti; caftã tsi-l doari hrisusita inimã; mash zboari hrisusiti scutea din gurã; s-nu u fats, minti hrisusitã sh-alãvdatã!

§ hrisusiri/hrisusire (hri-su-sí-ri) sf hrisusiri (hri-su-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-hrisuseashti tsiva; afumari, mãlãmusiri, ãngãl-bidari, nglubudari
{ro: acţiunea de a auri; aurire}
{fr: action de dorer}
{en: action of gilding}

§ hrisic (hrí-sicŭ) sm hrisits (hrí-sitsĭ) – omlu tsi lucreadzã, adarã, sh-vindi lucri fapti di-asimi sh-amalamã; omlu tsi fatsi i vindi giuvaricadz; hriscu, giuvairgi, favru
{ro: argintar, bijutier}
{fr: argentier, orfèvre}
{en: jeweler}
ex: unãoarã la un hrisic s-dutsi-un arbines; lj-plãti njilja di liri a hrisiclui; hrisitslji di-astãndzã ti-adarã sh-tini yiu, nu un nel!; nu pistipsea, cã s-li aibã faptã mãnã di hrisic

§ hriscu (hrís-cu) sm hrishtsi (hrísh-tsi) – (unã cu hrisic)
ex: eara nãoarã tu Turchii hrishtsi cu-anami, lucrul a lor eara cãftat tu Ivropi

§ hrisicli-chi/hrisicliche (hri-sic-lí-chi) sf hrisiclichi (hri-sic-líchĭ) – tehnea shi lucrul faptu di un hrisic
{ro: meseria de argintar (bijutier)}
{fr: métier d’argentier, d’orfèvre}
{en: jeweler’s profession}

§ hrisu-mulã (hri-su-mú-lã) sf hrisu-muli/hrisu-mule (hri-su-mú-li) – mulã nishani, trã ciudii, di-amalamã
{ro: catâr de aur (minunat)}
{fr: mulet d’or (merveilleux)}
{en: golden (wonder) mule}
ex: cãvalã pri unã hrisu-mulã (mulã nishani)

§ hrismã (hrís-mã) sf hrismi/hrisme (hrís-mi) – atsea tsi fatsi preftul cãndu njiruseashti; undzearea tsi u fatsi un preftu a unui crishtin, cu untulemnu ayiusit; njirusiri, njiruiri, mirusiri
{ro: miruire}
{fr: sainte onction}
{en: saint unction}