§ lunjinat (lu-nji-nátŭ) adg lunjinatã (lu-nji-ná-tã), lunjinats (lu-nji-nátsĭ), lunjinati/lunjinate (lu-nji-ná-ti) – tsi easti nvilit di lunjinã tra s-poatã si s-veadã; fixit, lutsit
{ro: luminat, clarificat, lucit, etc.}
{fr: éclairé, brillé, illuminé, clarifié}
{en: lighted, clarified, sparkled, glimmered}
ex: casa easti putsãn lunjinatã

§ lunjinari/lunjinare (lu-nji-ná-ri) sf lunjinãri (lu-nji-nắrĭ) – atsea tsi s-featsi cãndu s-lunjinã tsiva; fixiri, videari, limpidzãri, lutsiri
{ro: acţiunea de a lumina, de a clarifica, de a luci, etc.; luminare, clarificare, lucire, etc.}
{fr: action d’éclairer de briller, de faire de la lumière, de clarifier}
{en: action of lighting, of clarifying, of sparkling, of glimmering)}
ex: lucreadzã la lunjinarea (fig: s-lã dea videalã) a patriotslor a lui

§ lunjinos (lu-nji-nósŭ) adg lunjinoasã (lu-nji-nŭá-sã), lunjinosh (lu-nji-nóshĭ), lunjinoasi/lunjinoase (lu-nji-nŭá-si) – tsi da i fatsi lunjinã, lutsitor, scãntiljitor
{ro: luminos, clarificator, lucitor}
{fr: lumineux, clair, brillant}
{en: luminous, that shows light, sparkling}
ex: soarli lunjinos (tsi fatsi lunjinã); ãn cheari nitsi unã mundã lunjinoasã (tsi s-da lunjinã); doi oclji lunjinosh (scãntiljitori); nã nveastã multu lunjinoasã (lutsitoari); casã lunjinoasã (cu lunjinã)

§ luminã (lu-mí-nã) sf luminj (lu-mínjĭ) – (unã cu lunjinã)

§ luminari/luminare (lu-mi-ná-ri) sf luminãri (lu-mi-nắrĭ) – lucru adrat di tsearã (stronghil sh-lungu ca un chelindru) cu un hir di fitilj tu mesi tsi s-aprindi la bisearicã (cãndu crishtinjlji sã ncljinã al Dumnidzã) i acasã tra s-facã lunjinã noaptea; tsearã, axungucheri, ayiucheri, spirmatsetã;
(expr:
1: ti caftu cu luminarea = ti caftu greu, pristi tut ca s-ti aflu sh-nu pot;
2: u caftu ncãcearea cu luminarea = escu cãvgãgi, dzãndzãvos, etc.; mi ncaci tut chirolu, cu caritsido, sh-trã tsiva dip; u caftu ncãcearea cu tseara)
{ro: lumânare}
{fr: cierge, bougie}
{en: wax-candle}
ex: am nã nveastã agzutoasã, fatsi casa lunjinoasã (angucitoari: luminarea); eu ãn casã cãndu intru, umplu loclu-atsel ma strimtu, shi di dzuã nj-easti-arshini, noaptea ãnj ved cama ghini (angucitoari: luminarea); tuts ãlj fixeashti shi ea lãeashti (angucitoari: luminarea); njicã-i laea, umpli udaea (angucitoari: luminarea); aprindi nã luminari shi u bagã aclo noaptea; dauã luminãri tsi s-ardã; u-aumsi cu cãtrani muljari-sa shi-lj deadi nãoarã foc di arsi ca luminarea; aflji doauã luminãri tsi s-ardã, s-ardã shi s-nu s-bitiseascã; cu luminarea s-ti cãftam sh-nu ti-aflam; turcul u caftã ncãcearea cu luminarea; luminarea-i tseara-al Dumnidzã

(expr: tsi s-mutreshti prota cãndu aveai ahãnti lucri n fatsã tsi ti ciudisea?); cari u vidzu luguria streasã
(expr: cara vidzu zorea, cara vidzu cum s-mintirã lucrili); vidzurã sh-pãtsãrã dratslji pãnã s-lu-alinã
(expr: lu-alinarã cu multã zori); cari vidzurã tsi nu vidzurã
(expr: vidzurã multi di multi lucri; icã, cari pãtsãrã nipãtsãtili)

§ vidzut (vi-dzú-tã) adg vidzutã (vi-dzú-tã), vidzuts (vi-dzútsĭ), vidzuti/vidzute (vi-dzú-ti) – tsi easti aduchit cu mintea i cu ocljilj; tsi easti mutrit, cãndu easti niputut (di-un yeatru i di altu cariva); a curi lji s-ari faptã unã vizitã; mutrit, cãftat, bãgat oarã, vizitat, etc.
{ro: văzut, cercetat, examinat, îngrijit}
{fr: vu, cherché, examiné, soigné}
{en: seen, searched, examined, looked after, nursed}
ex: omlu vidzut (mutrit) di yeatsrã bãneadzã ma multu

§ videari1/videare (vi-deá-ri) sf videri (vi-dérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva veadi tsiva; mutriri, aduchiri, cãftari, etc.; harea tsi u ari omlu s-veadã cu ocljilj; videalã, vidzutã
{ro: acţiunea de a vedea, de a cerceta, de a examina, de a îngriji; vedere, cercetare, examinare, îngrijire}
{fr: action de voir, de chercher, d’examiner, de soigner}
{en: action of seing, of searching, of examining, of looking after, of nursing}
ex: s-pãrea la videari, di-asimi cã vrea hibã; unã videari tsi lã featsi (cum li/lji vidzu, dit oara tsi sh-arcã ocljilj pri nãsh)

§ veadi-ri/veadire (veá-di-ri) sf veadiri (veá-dirĭ) – (unã cu videari)

§ nividzut (ni-vi-dzútŭ) adg nividzutã (ni-vi-dzú-tã), nividzuts (ni-vi-dzútsĭ), nividzuti/nividzute (ni-vi-dzú-ti) – tsi nu easti vidzut; cari nu fu vidzut; tsi nu s-veadi cu ocljilj i nu s-aducheashti cu mintea; tsi nu easti mutrit (di-un yeatru i di altu cariva) cãndu easti niputut; tsi ari harea tsi-l fatsi ta s-nu poatã s-hibã vidzut; afan, nimutrit, nicãftat, nibãgat oarã, nivizitat, etc.
{ro: nevăzut, necercetat, neexaminat, neîngrijit; invizibil}
{fr: qui n’est pas vu; qui n’a pas été vu (cherché, examiné, soigné); invisible}
{en: who is not seen; that has not been seen (searched, examined, looked after, nursed); invisible}
ex: s-dau di aumbra nividzutã (cari nu s-veadi); lja pãtãricea n mãnã shi s-fatsi nividzut di-aclo (s-fatsi afan); s-bãsharã, plãmsirã, cã eara di doi anj nividzuts; u-arcã pri cal shi nividzut (afan) s-featsi di-aclo; dzãsi oama graili aisti shi nividzutã s-featsi

§ nivideari/nivideare (ni-vi-deá-ri) sf nivideri (ni-vi-dérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu veadi tsiva; nimutriri, neaduchiri, nicãftari, etc.; harea tsi u ari omlu tra s-nu veadã cu ocljilj;
(expr:
1: easti ti nivideari = easti tu-unã halã ahãntu urutã tu videari, cã nu tsã yini s-u mutreshti)
{ro: acţiunea de a nu vedea (cerceta, examina, îngriji); nevedere, necercetare, neexaminare, neîngrijire}
{fr: action de ne pas voir (de ne pas chercher, de ne pas examiner, de ne pas soigner (être soigné))}
{en: action of not seing (not searching, not examining, not looking after, not nursing)}
ex: fatsa-lj mash cheali shi oasi eara ti nivideari
(expr: eara ahãntu slabã cã nu tsã yinea s-u mutreshti, nu puteai s-u mutreshti, nu eara trã videari); ahtari mãcari trã nivideari eara; s-armãnã cu coarni tri nivideari; lu nyisai tu somnu, ahãntu lai sh-ahãntu trã nivideari eara

§ nividzutã (ni-vi-dzú-tã) sf nividzuti/nividzute (ni-vi-dzú-ti) – lucru (zbor, pãtsãri, huneri, etc., di-aradã urut), cum nu s-ari vidzutã i avdzãtã vãrãoarã tu lumi; nipãtsãtã, nitraptã, neavdzãtã
{ro: păţanie foarte grea, nevăzută de nimeni în lume}
{fr: grande mésaventure jamais vue dans le monde}
{en: misadventures unseen in the world}
ex: sh-vidzu mãratlu nividzutili (nipãtsãtili, nitraptili)

§ videalã (vi-deá-lã) sf videlj (vi-déljĭ) –
1: harea tsi u ari omlu s-veadã cu ocljilj; videari, vidzutã;
2: lunjinã, fexi, limpidzãmi, finghit, lampã
{ro: văz, vedere; lumină, claritate, lampă}
{fr: vue, aspect; lumière, vue, clarté, lampe}
{en: look, aspect; light, clarity, sight, lamp}
ex: nu-am videala (videarea) bunã; videala (videarea) va-lj yinã dinãcali; s-lã lja videala (videarea); lampa didea nã mari videalã (lunjinã, fexi); aprindi videala (lampa); videala (lunjina) a ljei si mpartã; ma videala (lunjina-a finghitlui) nu shidea tu un singur loc

§ vidzutã (vi-dzú-tã) sf fãrã pl –
1: harea tsi u ari omlu s-veadã cu ocljilj; videalã, videari;
2: ashi cum aspuni un lucru (fatsa-a omlui, etc.); videari, opsi, indami, masti, fanã, prep, ceahre, etc.
{ro: înfăţişare, vedere}
{fr: vue, regard, aspect}
{en: look, aspect}
ex: ari vidzutã (videari) di bãrbat; tu vidzutã (videari) pãrea bun; nu-ari vidzutã (videari) bunã

§ videari2/videare (vi-deá-ri) sf videri (vi-dérĭ) – (unã cu vidzutã)

§ pruved (pru-védŭ) (mi) vb II pruvidzui (pru-vi-dzúĭ), pruvideam (pru-vi-deámŭ), pruvidzutã (pru-vi-dzú-tã), pruvideari/pruvideare (pru-vi-deá-ri) –
1: ved di nãinti (cu mintea) cã un lucru va si s-facã; tsiva-nj dzãtsi di ninti (am unã noimã, intru tu ergu, ved, aduchescu, spun, etc.) di lucri tsi va si s-facã ma nãpoi;
2: mi ndreg cu stranji mushati tra s-mi veadã dunjaea cum aspun; mi cãmãrusescu; prived, prufitipsescu
{ro: prevedea, (se) găti, (se) dichisi}
{fr: prévoir, pourvoir; (se) bien présenter, avoir un bon aspect}
{en: foresee; dress up}
ex: pruveadi (lj-si pari, lj-intrã unã noimã) cã va chearã; pruvidzu dit os; si s-pruveadã (si s-stulseascã si s-cãmãruseascã) cu fluriili

§ pruvidzut (pru-vi-dzú-tã) adg pruvidzutã (pru-vi-dzú-tã), pruvidzuts (pru-vi-dzútsĭ), pruvidzuti/pruvidzute (pru-vi-dzú-ti) –
1: (lucru) tsi easti vidzut di ninti (cu mintea) cã va si s-facã; (lucru) trã cari a unui ãlj yini unã noimã cã va si s-facã;
2: (omlu) tsi s-ari ndreaptã mushat (s-ari stulsitã) tra s-aspunã pripsit cãndu s-cãmãruseashti; prividzut, prufitipsit
{ro: prevăzut, gătit, dichisit}
{fr: prévu, pourvu; bien présenté, qui a un bon aspect}
{en: foreseen; well dressed up}

§ pruvideari/pruvideare (pru-vi-deá-ri) sf pruvideri (pru-vi-dérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva pruveadi lucrul tsi va si s-facã; atsea tsi s-fatsi cãndu cariva s-pruveadi; privideari, prufitipsiri
{ro: acţiunea de a prevedea, de a se găti, de a se dichisi; prevedere}
{fr: action de prévoir, de pourvoir; de (se) bien présenter, d’avoir un bon aspect}
{en: action of foreseeing; of dressing up}

§ prived (pri-védŭ) (mi) vb II prividzui (pri-vi-dzúĭ), privideam (pri-vi-deámŭ), prividzutã (pri-vi-dzú-tã), privideari/privideare (pri-vi-deá-ri) – (unã cu pruved)
ex: prived cã va s-mor

§ prividzut (pri-vi-dzú-tã) adg prividzutã (pri-vi-dzú-tã), prividzuts (pri-vi-dzútsĭ), prividzu-ti/prividzute (pri-vi-dzú-ti) – (unã cu pruvidzut)

§ prividea-ri/privideare (pri-vi-deá-ri) sf privideri (pri-vi-dérĭ) – (unã cu pruvideari)

§ strãved (strã-védŭ) (mi) vb II strãvidzui (strã-vi-dzúĭ), strãvideam (strã-vi-deámŭ), strãvidzutã (strã-vi-dzú-tã), strãvideari/strãvideare (strã-vi-deá-ri) – ved prit tsiva; ved
{ro: vedea prin ceva}
{fr: voir par}
{en: see through}
ex: si strãveadi (s-veadi) ghini pit geami; mash suflitlu poati si strãveadã (s-veadã) pit mur

§ strãvidzut (strã-vi-dzú-tã) adg strãvidzutã (strã-vi-dzú-tã), strãvidzuts (strã-vi-dzútsĭ), strãvidzuti/strãvidzute (strã-vi-dzú-ti) – tsi s-veadi prit tiva
{ro: văzut prin ceva}
{fr: vu par}
{en: seen through}

§ strãvideari/strãvideare (strã-vi-deá-ri) sf strãvideri (strã-vi-dérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu si strãveadi tsiva
{ro: acţiunea de a vedea prin ceva}
{fr: action de voir par}
{en: action of seeing through}