DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ  
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ


Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

diarii/diarie

diarii/diarie (dhi-ĭa-rí-i) sf diarii (dhi-ĭa-ríĭ) – lãngoari tsi-l fatsi omlu si s-ducã shi s-easã nafoarã (si s-cacã) multu moali (ca apa) sh-tut chirolu; cufoari, surdisiri, tartacutã, spriimnari, ishiri, strãbatiri, strãbãteari, stribatiri, stribãteari, urdinari, urdinat
{ro: diaree}
{fr: diarrhée}
{en: diarrhea}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

afoarã1

afoarã1 (a-fŭá-rã) adv – naparti di mardzinea-a unui loc ãncljis; nafoarã, dinafoarã; tsi nu s-aflã nuntru, tu-un loc ãncljis (casã, filichii, sfinduchi, gepi, etc.); shtiut mash dit minti (fãrã s-aibã ananghi tra s-li aibã dininti scriati zboarãli tu-unã carti); nafoarã, dinafoarã, ahoryea;
(expr:
1: altu afoarã di nãs (di-un lucru, idei, etc.) = tsi easti altu di nãs; tsi nu easti deadun (tu-un loc) cu altu; mash el singur;
2: om di-afoarã = om di la munti, picurar, fur, etc.;
3: es afoarã = mi cac;
4: mi scoati afoarã = mi fatsi s-mi cac;
5: cu cheptul afoarã = cu cheptul discupirit, gulishan)
{ro: afară; separat}
{fr: dehors, dans les montagnes, etc.; séparement}
{en: outside, in the mountains, etc.; separately}
ex: altsã cuscri shed afoarã; om criscut tu bumbacuri nu poati s-facã afoarã (tu muntsã); nu avea altu afoarã di nãs
(expr: eara mash el singur); afoarã di tini (ahoryea di tini tsi nu vinjish), tuts vinjirã

§ nafoarã1 (na-fŭá-rã) adv – (unã cu afoarã1)
ex: am doi ficiori, cãndu lj-aduc acasã, nãsh mutrescu nafoarã, sh-cãndu es nafoarã, nãsh mutrescu-acasã (angucitoari: cãlcãnjili); cãndu ts-ishai nafoarã; oaminj di nafoarã
(expr: di la munti, tsi nu bãneadzã n casã); dzãnili cu chepturli nafoarã
(expr: goali, discupiriti); ari multã ishiri nafoarã
(expr: ari cufoari, tartacutã, diarii); acãtsat di nafoarã (drats, dhemunj)

§ dinafoarã (di-na-fŭá-rã) adv – (unã cu afoarã1)
(expr: ti cunoscu dinãuntru shi dinafoarã = ti cunoscu ghini)
ex: li shtii dinafoarã
(expr: mash dit minti); dinafoarã (nafoarã) di casã

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

chinisi/chinise

chinisi/chinise (chí-ni-si) sf fãrã pl – lãngoari tsi-l fatsi omlu si s-ducã shi s-easã nafoarã (si s-cacã) multu moali (ca apa) sh-tut chirolu; lucrul (mãcarea, yitria) tsi guleashti tuti matsãli di murdãrilja tsi easti nuntru; yitria tsi u lja omlu tra s-easã nafoarã cãndu easti astupat, cãndu easti cu capsi; catartic, chinitco; diarii, cufoari, surdisiri, tartacutã, spriimnari, ishiri, urdinari, urdinat, strãbatiri, strãbãteari, stribatiri, stribãteari
{ro: diaree; pugativ}
{fr: diarrhée; purgatif}
{en: diarrhea; purgative}
ex: bunã-i atumtsea shi unã chinisi (un chinitco)

§ chinitco (chi-nit-có) sm chinitcadz (chi-nit-cádzĭ) – lucrul (mãcarea, yitria) tsi, cu ishirea nafoarã, l-fatsi omlu si-sh guleascã pãntica (matsãli) di tuti tsi s-aflã nuntru; yitria tsi u lja tra s-easã nafoarã atsel tsi easti astupat, tsi easti cu capsi; catartic, chinisi
{ro: pugativ}
{fr: purgatif}
{en: purgative}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

cufoari/cufoare

cufoari/cufoare (cu-fŭá-ri) sf cufori (cu-fórĭ) – lãngoari tsi-l fatsi omlu si s-ducã shi s-easã nafoarã (si s-cacã) dipriunã, multu moali i ca apa; diarii, strãbatiri, strãbãteari, stribatiri, stribãteari, surdisiri, tartacutã, spriimnari, ishiri, urdinari, urdinat
{ro: diaree}
{fr: diarrhée}
{en: diarrhea}
ex: am cufoari; u tãlje cufoarea (diaria) greauã

§ cufurescu (cu-fu-rés-cu) (mi) vb IV cufurii (cu-fu-ríĭ), cufuream (cu-fu-reámŭ), cufuritã (cu-fu-rí-tã), cufuri-ri/cufurire (cu-fu-rí-ri) – hiu lãndzit di diarii (cufoari); es nafoarã multu moali, apos sh-multi ori cu-arada; nj-yini tra s-es nafoarã (s-mi cac) tut chirolu; urdin, surdisescu, spriimnu;
(expr: li cufurescu (zmeanili) = nj-easti multu fricã)
{ro: cufuri}
{fr: foirer}
{en: have diarrhea}
ex: njeljlji s-cufurescu; li cufurish zmeanili (ti-aspãreash multu)

§ cufurit (cu-fu-rítŭ) adg cufuritã (cu-fu-rí-tã), cufurits (cu-fu-rítsĭ), cufuriti/cufurite (cu-fu-rí-ti) – tsi easti lãndzit di diarii; tsi-l talji cufoarea; tsi easi nafoarã tut chirolu (multu moali shi apos); urdinat, surdisit, spriimnat
{ro: cufurit}
{fr: foiré, maladif}
{en: sick with diarrhea}
ex: ti-adrash ca noatin cufurit

§ cufuriri/cufurire (cu-fu-rí-ri) sf cufuriri (cu-fu-rírĭ) – atsea tsi fatsi tut chirolu atsel tsi ari cufoari; urdinari, surdisiri, spriimnari, strãbatiri, strãbãteari, stribatiri, stribãteari, ishiri, diarii, urdinat, tartacutã
{ro: acţiunea de a cufuri; cufurire, cufureală}
{fr: action de foirer}
{en: action of having diarrhea}

§ cufuros (cu-fu-rósŭ) adg cufuroasã (cu-fu-rŭá-sã), cufurosh (cu-fu-róshĭ), cufuroasi/cufuroase (cu-fu-rŭá-si) – tsi ari (easti lãndzit di) cufoari (diarii); cufuryios, cufuryear, cãcãtos (fig: cufuros = tsi s-aspari lishor di itsi lucru; tsi nu para lj-u tsãni; tsi easti fricos, bishinos, etc.)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

es1

es1 (ĭésŭ) vb IV shi I ishii (i-shíĭ) shi inshii (in-shíĭ) shi ishai (i-shĭáĭ) shi inshai (in-shĭáĭ), isham (i-shĭámŭ) shi insham (in-shĭámŭ), ishitã (i-shí-tã) shi inshitã (in-shí-tã) shi ishatã (i-shĭá-tã) shi inshatã (in-shĭá-tã), ishiri/ishire (i-shí-ri) shi inshiri/inshire (in-shí-ri) shi ishari/ishare (i-shĭá-ri) shi inshari/inshare (in-shĭá-ri) – fug dit un loc tsi easti ca ncljis tra s-mi duc nafoarã dit el; (stealili, soarili, luna) s-alãnceashti pri tser (si scoalã, s-analtsã, da, arsari); (earba, lilicea, etc.) fitruseashti (da) dit loc; (calea) dutsi (agiundzi, bitiseashti, da) tu-un loc; fug, mi duc, etc.; (fig:
1: es = amintu la gioclu cu cãrtsã; expr:
2: nj-easi dit minti = agãrshescu, nj-fudzi dit minti;
3: es tu padi (migdani) = mi prudau, mi prudusescu, mi-aspun cai escu sh-cu-atseali tsi shtiu, mi dau di padi;
4: es fur = (mi duc tu muntsã shi) mi fac fur;
5: es dit zbor = nu-nj tsãn zborlu dat, nu fac atsea tsi-am tãxitã;
6: arãulu easi = arãulu ari apã multã shi s-vearsã (s-dipuni) nafoarã dit cupanja-a lui;
7: es nafoarã = mi duc la hale di-nj fac apa-atsea groasa; mi cac;
8: nj-easi suflitlu = (i) mor; (ii) mizi pot s-lu fac un lucru, avursescu multu;
9: tsi s-easã, s-easã; iu s-easã, s-beasã! = tsi easti si s-facã, si s-facã)
{ro: ieşi, răsări (astru, plantă); ajunge la capăt; câştiga (la jocuri de noroc); uita; deveni; călca cuvântul dat; (se) revărsa, defeca}
{fr: sortir; se lever (en parlant des astres); pousser (plantes); aboutir; être révolu; gagner (au jeu de cartes), être le premier; oublier; devenir; ne pas tenir parole; déborder, dégorger; aller à la selle, avoir la courante}
{en: go out, leave; come out, rise (sun, moon, plant); lead into, end at; win (games of luck); forget; break (promise, given word); overflow; defecate}
ex: iu esh tini tora?; la fãntãnã ea inshi; vrem s-ishim nafoarã; nu es (nu s-duc) armãnjlji n muntsã; ishi fãrtatlu atsel marli; soarili avea inshitã (datã pri tser); mustatsa ts-ishi (tsã deadi, nchisi s-tsã creascã), mintea ninga nu; iu va s-easã (iu va bitiseascã, iu va s-agiungã cu) mintitura aestã?; calea aestã easi (nã scoati, dutsi, bitiseashti) la arãu; s-esh (fig: s-amintsã) totna la cãrtsã; cu cãts giuca, totna isha (fig: aminta); inshii io (fig: am cartea ma mari, amintai): am trei ash; aestu lucru nu-nj easi dit minti
(expr: nu pot s-lu-agãrshescu); patrulji ficiori inshirã furi
(expr: s-featsirã furi); va s-ishim cu furlji tuts; tini eshti om tsi esh dit zbor
(expr: tsi nu tsã tsãnj zborlu); di ploi multi arãuri ishirã

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

spreamit1

spreamit1 (spreá-mitù) sm spreamits (spreá-mitsĭ) – atsea tsi scoati omlu (pravda) dit el cãndu s-dutsi di easi nafoarã; cãcat, cacã, merdu, pãngãneatsã, pãngãnãtati
{ro: căcat}
{fr: merde}
{en: shit}

§ spreamit2 (spreá-mitù) (mi) vb I sprimitai (spri-mi-táĭ), sprimitam (spri-mi-támŭ), sprimitatã (spri-mi-tá-tã), sprimita-ri/sprimitare (spri-mi-tá-ri) – mi stringu s-fac tsiva (s-mi cac!); (fig: spreamit = fac copus mari trã un lucru)
{ro: (se) screme, face effort pentru…}
{fr: s’épreindre, faire des grands efforts pour…}
{en: make great efforts for…}
ex: si spreamitã (fig: fatsi ahãntu copus) trã un cacafingu

§ sprimitat (spri-mi-tátù) adg sprimitatã (spri-mi-tá-tã), sprimitats (spri-mi-tátsĭ), sprimitati/sprimitate (spri-mi-tá-ti) – ashi cum easti cariva tsi si spreamitã; tsi ari faptã un copus mari (strindzeari) tra s-easã nafoarã
{ro: scremut}
{fr: fait des grands efforts pour…}
{en: who has done great efforts for…}

§ sprimitari/sprimitare (spri-mi-tá-ri) sf sprimitãri (spri-mi-tắrĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu si spreamitã
{ro: acţiunea de a (se) screme; scremere}
{fr: action de faire des grands efforts pour…}
{en: action of making great efforts for…}

§ sprem (sprémù) (mi) vb I sprimai (spri-máĭ), sprimam (spri-mámù), sprimatã (spri-má-tã), sprimari/sprimare (spri-má-ri) – (unã cu spreamit2)

§ sprimat (spri-mátù) adg sprimatã (spri-má-tã), sprimats (spri-mátsĭ), sprimati/sprimate (spri-má-ti) – (unã cu sprimitat)

§ sprimari/sprimare (spri-má-ri) sf sprimãri (spri-mắrĭ) – (unã cu sprimitari)

§ splimari/splimare (spli-má-ri) sf splimãri (spli-mắrĭ) – (unã cu sprimari)

§ sprimea-ri/sprimeare (spri-meá-ri) sf sprimeri (spri-mérĭ) – (unã cu sprimari)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

strãbat

strãbat (strã-bátŭ) vb III shi II strãbãtui (strã-bã-túĭ), strãbãteam (strã-bã-teámŭ), strãbãtutã (strã-bã-tú-tã), strãbatiri/strãbatire (strã-bá-ti-ri) shi strãbãteari/strãbãteare (strã-bã-teá-ri) – trec (imnu, alag) prit tsiva; intru ahãndos tu tsiva; fac guvã tu-un lucru; bag unã hãlati cu mithcã (cãtsut, sãitã, etc.) tu-un lucru pãnã treatsi di partea-alantã; stribat, pitrundu, spitrundu, spritundu, intru, cãrtiljedz, ampihiur, mpihiur, mpihior;
(expr: mi strãbati (njilã, dureari, vreari, etc.) = aduchescu multã njilã, dureari, vreari, etc.)
{ro: străbate}
{fr: traverser, pénétrer}
{en: traverse, go through}
ex: cu mintea tu-unã minutã stribãtem (tritsem prit) muntsã sh-vãljuri; cai poati sã stribatã (pitrundã) prit ahãtã ghimtã?; apa strãbãtu (tricu) prit mur; tsi jali-nj ti strãbati?
(expr: nj-ti pitrundi?); mi strãbãtu
(expr: aduchescu multu, mi pitrumsi) arcoarea

§ strãbãtut (strã-bã-tútŭ) adg strãbãtutã (strã-bã-tú-tã), strãbãtuts (strã-bã-tútsĭ), strãbãtuti/strãbãtute (strã-bã-tú-ti) – tsi ari tricutã prit tsiva; tsi easti tricut di cariva; tsi ari intratã ahãndos tu tsiva; tu cari ari intratã cariva; stribãtut, pitrumtu, pitrumsu, pitrundat, spitrumtu, spitrumsu, spitrundat, spritumtu, spritumsu, spritundat, cãrtiljat, intrat, ampihiurat, mpihiurat
{ro: străbătut}
{fr: pénétré, traversé}
{en: gone through}

§ strãbati-ri1/strãbatire (strã-bá-ti-ri) sf strãbatiri (strã-bá-tirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-pitrundi tsiva; stribatiri, strãbãteari, stribãteari, pitrundiri, pitrundeari, pitrundari, pitrundeari, spitrundiri, spi-trundeari, spitrundari, spritrundiri, spritundeari, spritundari, intrari, cãrtiljari, ampihiurari, mpihiurari
{ro: acţiunea de a străbate; străbatere}
{fr: action de traverser, de pénétrer}
{en: action of traversing, of going through}

§ strãbãtea-ri1/strãbãteare (strã-bã-teá-ri) sf strãbãteri (strã-bã-té-ri) – (unã cu strãbatiri)

§ strãbatiri2/strãbatire (strã-bá-ti-ri) sf strãbatiri (strã-bá-tirĭ) – lãngoari tsi-l fatsi omlu si s-ducã shi s-easã nafoarã (si s-cacã) multu moali (ca apa) sh-tut chirolu; strãbãteari, stribatiri, stribãteari, cufoari, diarii, surdisiri, tartacutã, spriimnari, ishiri, urdinari, urdinat

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

surdisescu

surdisescu (sur-di-sés-cu) vb IV surdisii (sur-di-síĭ), surdiseam (sur-di-seámŭ), surdisitã (sur-di-sí-tã), surdisiri/surdisire (sur-di-sí-ri) –
1: vindu, xifac;
2: u lundzescu (sh-u amãn) fãtsearea-a unui lucru; (fig: surdisescu = es nafoarã multu moali, apos sh-multi ori cu-arada; hiu lãndzit di diarii (cufoari); mi scoati nafoarã; nj-da cufoari; cufurescu, urdin, spriimnu)
{ro: vinde, lungi, tărăgăna}
{fr: vendre, traîner}
{en: sell, drag on}
ex: surdisit (vindut, xifeatsit) multã prãmãtii; nu surdisi (u tsãnu, lundzi, amãnã) multu shi, aestã aradã, s-asparsi; mi surdisi (fig: mi featsi s-es nafoarã, s-cufurescu) yitria tsi-nj deadi; mi surdisi multu (fig: nj-deadi unã mari cufurealã) aoaltari

§ surdisit (sur-di-sítŭ) adg surdisitã (sur-di-sí-tã), surdisits (sur-di-sítsĭ), surdisiti/surdisite (sur-di-sí-ti) –
1: tsi easti vindut, xifaptu;
2: tsi easti lundzit (amãnat) tra si s-facã
{ro: vindut, lungit, tărăgănat}
{fr: vendu, traîné}
{en: sold, dragged on}

§ surdisiri/surdisire (sur-di-sí-ri) sf surdisiri (sur-di-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-surdiseashti tsiva (s-vindi, sã xifatsi, s-lundzeashti fãtsearea-a unui lucru)
{ro: acţiunea de a vinde, de a lungi, de a tărăgăna; vindere, lungire, tărăgănare}
{fr: action de vendre, de traîner}
{en: action of selling, of dragging on}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

urdin2

urdin2 (úr-dinŭ) (mi) vb I urdinai (ur-di-náĭ), urdinam (ur-di-námŭ), urdinatã (ur-di-ná-tã), urdinari/urdinare (ur-di-ná-ri) – hiu lãndzit di diarii (cufoari); es nafoarã multu moali (apos sh-multi ori cu-arada); mi scoati nafoarã; nj-da cufoari; cufurescu, surdisescu, spriimnu
{ro: cufuri}
{fr: foirer}
{en: have diarrhea}
ex: di-aeri ãl urdinã (ari cufoari, diarii)

§ urdinat2 (ur-di-nátŭ) adg urdinatã (ur-di-ná-tã), urdinats (ur-di-nátsĭ), urdinati/urdinate (ur-di-ná-ti) – tsi easti lãndzit di diarii; tsi-l talji cufoarea; tsi easi nafoarã tut chirolu (multu moali shi apos); cufurit, surdisit, spriimnat
{ro: cufurit}
{fr: foiré, maladif}
{en: sick with diarrhea}

§ urdinari2/urdinare (ur-di-ná-ri) sf urdinãri (ur-di-nắrĭ) – atsea tsi fatsi tut chirolu atsel tsi ari cufoari; cufuriri, surdisiri, spriimnari
{ro: acţiunea de a cufuri; cufurire, cufureală}
{fr: action de foirer}
{en: action of having diarrhea}

§ niurdinat2 (ni-ur-di-nátŭ) adg niurdinatã (ni-ur-di-ná-tã), niurdinats (ni-ur-di-nátsĭ), niurdinati/niurdinate (ni-ur-di-ná-ti) – (om) tsi nu easti urdinat; tsi nu easti ishit nafoarã (tsi nu s-cacã tut chirolu, moali, apos)
{ro: necufurit}
{fr: qui n’a pas foiré}
{en: who is not sick with diarrhea}

§ niurdinari2/niurdinare (ni-ur-di-ná-ri) sf niurdinãri (ni-ur-di-nắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu easi nafoarã (nu s-cacã tut chirolu, moali, apos)
{ro: acţiunea de a nu se cufuri}
{fr: action de ne pas foirer}
{en: action of not having diarrhea}

§ urdinat3 (ur-di-nátŭ) sn urdinaturi (ur-di-ná-turĭ) – lãngoari tsi-l fatsi omlu si s-ducã shi s-easã nafoarã (si s-cacã) multu moali (ca apa) sh-tut chirolu; diarii, cufoari, surdisiri, spriimnari, ishiri, strãbatiri, strãbãteari, stribatiri, stribãteari, urdinari

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn