(expr: tsi ncoa tsi nclo = tsi unã, tsi altã; si ncljidem zborlu, aestã easti)
{ro: încolo}
{fr: de là}
{en: there, that side, the other side}
ex: trapsi nclo (cãtrã-aclo); va-nj fug nclo (cãtrã-aclo), diparti; nclo (cãtrã tu-atsea parti) l-vidzui; ncoa, nclo alãgai (alãgai sh-di-aestã parti sh-di-alantã); yin di nclo (di di-alantã parti)

§ nclotsi/nclotse (ncló-tsi) adv – (unã cu nclo)
ex: sh-cama nclotsi (cãtrã-aclo), capidane!

§ ãnclo (ãn-cló) adv – (unã cu nclo)
ex: voi, rumãnjlji, di-ashi ãnclo (di-aclo, diparti)

§ ãnclotsi/ãnclotse (ãn-cló-tsi) adv – (unã cu nclo)

§ nculo (ncu-ló) adv – aclo, ma nclo, di-aclo, di diparti
{ro: încolo, de acolo, de departe}
{fr: là, de là, de loin}
{en: there, from there, from a distance}
ex: tricurã nculo (nclo); nculo (di-alantã parti) di arãu; di nculo (di diparti)

§ nculea (ncu-leá) adv –
1: di-aestã parti; cãtrã-aoa, ncoa, ãncoa, ncoatsi, ãncoatsi;
2: di-alantã parti; di-atsea parti; cãtrã-aclo; nclo, ãnclo, nclotsi, ãnclotsi;
(expr: di-aoa shi nculea = di-aoa shi nclo, di-aoa sh-ninti)
{ro: încoace; încolo}
{fr: de ce côté-ci; de ce côté-là}
{en: here, this side; there, the other side}
ex: nu yinu nculea (ncoa); cã di aoa nculea
(expr: di-aoa shi nclo; di-aoa sh-ninti), apili va s-curã totna; apili di-aoa nculea nu va hibã tsãnuti tu cljai; di-aoa nculea s-ti aveglji singur s-nu pats tsiva

§ ãnculea (ãn-cu-leá) adv – (unã cu nculea)

§ anculea (an-cu-leá) adv – (unã cu nculea)

§ dinclo (din-cló) adv – di-alantã parti di loclu iu s-aflã atsel tsi zburashti; di-alantã parti; ma nclo; naparti, anaparti, dindi, didindi
{ro: dincolo}
{fr: au delà, loin, de l’autre coté}
{en: over there, on the other side}
ex: arupsirã dinclo (ma nclo); dinclo (de-alantã parti) di cãshari; alipidã dinclo di dzeanã

§ dinclotsi (din-cló-tsi) adv – (unã cu dinclo)

(expr: eara, s-afla) tru-un loc un preftu; nu lu-avea
(expr: eara, s-afla) iuva; ashteaptã, nu-ari
(expr: nu easti aoa, nu s-veadi); shi Stamula nu-ari
(expr: nu easti)!; nu lu-ari iuva
(expr: nu s-aflã, nu easti iuva); Doamne, tsi nu lu-ari
(expr: tsi nu s-aspuni, nu da cap)!; iu s-dusi? tsi nu lu-ari
(expr: cãtse nu easti si s-veadã aoa)?; nu lu-ari
(expr: nu s-veadi) s-yinã!; tsi nu sh-lu-ari
(expr: iu easti), tsi nu sh-lu-ari (tsi nu s-veadi), gionili-a meu, laea si-nj yinã?; aoa lj-ari
(expr: aoa-lj veadi), aclo lj-ari
(expr: aclo lj-acatsã)

§ avut1 (a-vútŭ) adg avutã (a-vú-tã), avuts (a-vútsĭ), avuti/avute (a-vú-ti) – tsi easti tsãnut ca a lui
{ro: avut}
{fr: possédé}
{en: owned}

§ aveari1/aveare (a-veá-ri) sf averi (a-vérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva ari tsiva
{ro: acţiunea de a avea}
{fr: action de posséder}
{en: action of owning}

§ avut2 (a-vútŭ) adg avutã (a-vú-tã), avuts (a-vútsĭ), avuti/avute (a-vú-ti) – tsi ari multã aveari (avutsami, tutiputã); bugat, mbugat, arhundu, arhundã, zinghin, tsinghin, nicuchir;
(expr: aruptu di-avut = multu-avut; avut, multu di multu)
{ro: bogat}
{fr: riche}
{en: rich}
ex: avut (bugat), avut (bugat), aruptu (multu di multu avut)!; ninvitsatlu, cãt avut (arhundu) s-hibã, easti huzmichear a nvitsatlui; avut, di nu shtiu cãtã aveari am; avut, cã nu shtia iu s-lji bagã paradzlji; eara avut, ca nãs altu nu; avutlu tuti hãrli li-ari; sh-draclu-adutsi a avutlui doari; s-eara tuts avuts, cari vrea sãpa agrili?

§ priavut (pri-a-vútŭ) adg priavutã (pri-a-vú-tã), priavuts (pri-a-vútsĭ), priavuti/priavute (pri-a-vú-ti) – tsi easti multu avut (arhundu); tsi easti para avut (ma multu ca di-aradã)
{ro: prea bogat; foarte bogat}
{fr: trop riche; très riche}
{en: too rich; very rich}
ex: hiu priavut (multu avut)

§ aveari2/aveare (a-veá-ri) sf averi (a-vérĭ) – tuti lucrili (casã, loc, paradz, tutiputã, etc.) tsi li ari cariva (un om, unã fumealji, un cãsãbã, etc.); avutsãlji, avutsami, maltã, bugãtsãlji, bugutsãlji, yishteari, tutiputã, periusii
{ro: avere, avuţie}
{fr: richesse, fortune}
{en: wealth}
ex: om avdzãt tu-aveari shi minti; armasi moasha singurã, fãrã aveari; ahãntã aveari sh-ahãntã ghineatsã-lj cãdzu n casã

§ averi/avere (avéri) sf averi (s-vérĭ) – (unã cu aveari2)

§ neavut (nea-vútŭ) adg neavutã (nea-vú-tã), neavuts (nea-vútsĭ), neavuti/neavute (nea-vú-ti) – tsi nu easti avut; tsi nu-ari aveari shi mizi ari tsi s-mãcã sh-cu tsi s-bãneadzã; ftoh, fucãrã, oarfãn, zglob
{ro: sărac}
{fr: pauvre}
{en: poor}
ex: lj-caftã (lj-mutreashti, lj-ari ngãtan) multu pi neavuts

§ neaveari/neaveare (nea-veá-ri) sf neaveri (nea-vérĭ) – catandisea tu cari s-aflã atselj tsi suntu fucãradz shi nu-au tsiva; ftohi, fucãrlãchi, urfanji, urfãnilji, urfãneatsã
{ro: sărăcie}
{fr: pauvreté, indigence}
{en: poverty}
ex: ari mari neaveari (urfãnilji, ftohi) un om ãl lo neavearea (ftohea); tu multi arali dutsi neavearea (urfanja) pi huts; neavearea-l (fucãrlãchea-l) mãcã

§ avutsami/avutsame (a-vu-tsá-mi) sf fãrã pl – (unã cu aveari2)
ex: cu tutã-lj avutsamea (avearea) a lui; cum featsish, avute, avutsamea (avearea)? cu duhlu a chirutslor?; cãsili a lui nu li-avea nitsi-amirãlu, ahãtã avutsami di om; nã pãlati cu-unã sutã di udãi, mplini di avutsami (lucri scumpi, di oaminj avuts)

§ avutsãlji/avutsãlje (a-vu-tsắ-lji) sf avutsãlj (a-vu-tsắljĭ) – (unã cu aveari2)

§ avutsãscu (a-vu-tsắs-cu) vb IV avutsãi (a-vu-tsắĭ), avutsam (a-vu-tsámŭ), avutsãtã (a-vu-tsắ-tã), avutsãri/avu-tsãre (a-vu-tsắ-ri) – agiungu avut; ãnj creashti avearea; mbugãtsãscu, arhundipsescu
{ro: îmbogăţi}
{fr: s’enrichir}
{en: grow rich}
ex: tugearlãchea cama avutsashti (s-fatsi avutã)

§ avutsãt (a-vu-tsắtŭ) adg avutsãtã (a-vu-tsắ-tã), avutsãts (a-vu-tsắtsĭ), avutsãti/avutsãte (a-vu-tsắ-ti) – tsi s-ari faptã avut; mbugãtsãt, arhundipsit
{ro: îmbogăţit}
{fr: enrichi}
{en: grown rich}

§ avutsãri/avutsãre (a-vu-tsắ-ri) sf avutsãri (a-vu-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva avutsashti; mbugãtsãri, arhundipsiri
{ro: acţiunea de a se îmbogăţi; îmbogăţire}
{fr: action de s’enrichir}
{en: action of growing rich}

§ ãnavutsãscu (ã-na-vu-tsắs-cu) vb IV ãnavutsãi (ã-na-vu-tsắĭ), ãnavutsam (ã-na-vu-tsámŭ), ãnavutsãtã (ã-na-vu-tsắ-tã), ãnavutsãri/ãnavutsãre (ã-na-vu-tsắ-ri) – (unã cu avutsãscu)
ex: lu lo piningã nãs shi lu ãnavutsã cu lucrul tsi-lj deadi

§ ãnavutsãt (ã-na-vu-tsắtŭ) adg ãnavutsãtã (ã-na-vu-tsắ-tã), ãnavutsãts (ã-na-vu-tsắtsĭ), ãnavutsã-ti/ãnavutsãte (ã-na-vu-tsắ-ti) – (unã cu avutsãt)

§ ãnavutsã-ri/ãnavutsãre (ã-na-vu-tsắ-ri) sf ãnavutsãri (ã-na-vu-tsắrĭ) – (unã cu avutsãri)

(expr: ãlj si featsi fricã icã ari moartã)

§ arãtsit (a-rã-tsítŭ) adg arãtsitã (a-rã-tsí-tã), arãtsits (a-rã-tsítsĭ), arãtsiti/arãtsite (a-rã-tsí-ti) –
1: tsi easti faptu s-hibã cama aratsi; cari-aducheashti cã lj-easti ca arcoari; frigurat;
2: cari ari lãndzidzãtsã di itia cã ari statã tu arãtsimi; tsi ari loatã (lu-ari acãtsatã) arcoari; tsi ari hivritã; arcurat, hivrit, plivricit, plivircit, plivritusit, plirutusit
{ro: răcit}
{fr: refroidi}
{en: chilled}

§ arãtsiri/arãtsire (a-rã-tsí-ri) sf arãtsiri (a-rã-tsírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu-arãtseashti tsiva (i cariva); arcurari, hivriri, plivriciri, plivirciri, plivritusiri, plirutusiri
{ro: acţiunea de a răci; răcire}
{fr: action de refroidir}
{en: action of chilling}

§ arãtsimi/arãtsime (a-rã-tsí-mi) sf arãtsinj (a-rã-tsínjĭ) –
1: harea tsi-l fatsi un lucru s-hibã aratsi; arcoari, arãcoari, rãcoari, rcoari, arcurami, frig;
2: lãngoarea tsi poati s-u-acatsã atsel tsi sta tu-arcoari, tu vimtu aratsi; arcurari, arãtsiri; (fig: arãtsimi = ahapsi, filichii, ncljisoari, budrumi, zãndani)
{ro: frig, răceală}
{fr: froid, froideur, réfroidissement}
{en: cold, chilliness, cooling down}
ex: tu munti, arãtsimea-a noptsãlor di primuvearã easti minutã; blãstem di-arãtsimi s-avets trã eta-a etilor; lo arãtsimi (arãtsi, lãndzidzã); si sta tu arãtsimi (fig: filichii, budrumi)

§ arcoa-ri/arcoare (ar-cŭá-ri) sf – atsea tsi u fatsi aera tra s-hibã aratsi; atsea tsi aducheashti omlu cãndu nu-ari cãldurã (icã easti arãtsit); arãcoari, rãcoari, acroari, rcoari, frig, arcurami, arãtsimi;
(expr: creapã chetrili di-arcoari = fatsi multã arcoari)
{ro: frig, răceală}
{fr: froid}
{en: cold}
ex: dzua ploai, noaptea-arcoari (arãtsimi); adra guvojdi cu dintsãlj, ahãt trimura di-arcoari!

§ arãcoari/arãcoare (a-rã-cŭá-ri) sf arãcori (a-rã-córĭ) – (unã cu arcoari)

§ rãcoari/rãcoare (rã-cŭá-ri) sf rãcori (rã-córĭ) – (unã cu arcoari)
ex: cãndu nj-easti rãcoari

§ rcoari/rcoare (rcŭá-ri) sf rcori (rcórĭ) – (unã cu arcoari)

§ acroari/acroare (a-crŭá-ri) sf acrori (a-crórĭ) – (unã cu arcoari)

§ arcuredz (ar-cu-rédzŭ) vb IV arcurai (ar-cu-ráĭ), arcuram (ar-cu-rámŭ), arcuratã (ar-cu-rá-tã), arcurari/arcurare (ar-cu-rá-ri) – (unã cu arãtsescu)
ex: arcurã chirolu (arãtsi, s-featsi cama aratsi)

§ arcurat (ar-cu-rátŭ) adg arcuratã (ar-cu-rá-tã), arcurats (ar-cu-rátsĭ), arcurati/arcurate (ar-cu-rá-ti) – (unã cu arãtsit)
{ro: răcit}
{fr: refroidi; qui a pris froid}
{en: cooled, chilled; caught a cold}
ex: feata easti arcuratã, lo arcoari

§ arcurari/arcurare (ar-cu-rá-ri) sf arcurari (ar-cu-rắrĭ) – (unã cu arãtsiri)

§ arcurami/ar-curame (ar-cu-rá-mi) sf fãrã pl – arcoari, arãcoari, rãcoari, arãtsi-mi
{ro: frig, răceală}
{fr: froid, froideur, réfroidissement}
{en: cold, chilliness, coldness}

§ arcuros (ar-cu-rósŭ) adg arcuroasã (ar-cu-rŭá-sã), arcurosh (ar-cu-róshĭ), arcuroasi/arcuroase (ar-cu-rŭá-si) – tsi easti aratsi, tsi adutsi arcoari; (om) tsi nu poati s-aravdã multu arcoarea; tsi lj-easti arcoari multã; aratsi, friguros
{ro: friguros, rece, glacial}
{fr: frileux, glacial, qui a froid}
{en: sensitive to cold; who is (feels) cold}
ex: chirolu eara arcuros (aratsi); arcuroasili furtunj (tsi-aduc arcurami, tsi suntu arãts); om arcuros (tsi nu poati s-aravdã multu arcoarea)

{ro: severitate, asprime}
{fr: âpreté, sévérité}
{en: sternness, harshness}
ex: nu-i bunã asprimea totna

§ asprescu (as-prés-cu) (mi) vb IV asprii (as-príĭ), aspream (as-preámŭ), aspritã (as-prí-tã), aspriri/asprire (as-prí-ri) – mi fac aspru; fac un lucru s-hibã ascur; ascuredz
{ro: (se) înăspri, deveni sever}
{fr: devenir sévère, rendre âpre}
{en: become harsh}
ex: s-aspri multu di niheamã chiro; s-avea aspritã cu nãs; nji s-asprirã (nji sã featsirã ascuri) mãnjli

§ asprit (as-prítŭ) adg aspritã (as-prí-tã), asprits (as-prítsĭ), aspriti/asprite (as-prí-ti) – tsi s-featsi (cama) aspru; ascurat
{ro: înăsprit, devenit sever}
{fr: devenu sévère, rendu âpre}
{en: who became harsh}

§ aspriri/asprire (as-prí-ri) sf aspriri (as-prírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva s-aspreashti
{ro: acţiunea de a (se) înăspri, de a deveni sever; înăsprire}
{fr: action de devenir sévère, de rendre âpre}
{en: action of becoming harsh}

ex: inima-ts bãrbatã (bãrbãteascã, inimarcã) sh-mari; muljerlj-a lor, bãrbati (gioani, ca bãrbatslji); aspuni-ti bãrbat (gioni, ca un bãrbat); aestã fu tu-un chiro bãrbatã (gioni) muljari

§ bãrbãtos (bãr-bã-tósŭ) adg bãrbãtoasã (bãr-bã-tŭá-sã), bãrbãtosh (bãr-bã-tóshĭ), bãrbãtoasi/bãrbãtoase (bãr-bã-tŭá-si) – (unã cu bãrbat2)
ex: spunea bãrbãtos (livendu ca un bãrbat)

§ bãrbãtin (bãr-bã-tínŭ) adg bãrbãtinã (bãr-bã-tí-nã), bãrbãtinj (bãr-bã-tínjĭ), bãrbãtini/bãrbãtine (bãr-bã-tí-ni) – (unã cu bãrbat2)
ex: muljari bãrbãtinã (eneryicã, ca un bãrbat)

§ bãrbãtoanji/bãrbãtoanje (bãr-bã-tŭá-nji) sf bãrbãtoanji/bãr-bãtoanje (bãr-bã-tŭá-nji) – muljari (feaminã) tsi easti ca un bãrbat shi ari hãri di bãrbat; bãrbatã, bãrbãtinã
{ro: (femeie) virilă}
{fr: (femme) virile}
{en: virile (woman)}
ex: muljari bãrbãtoanji (sarpi ca un bãrbat)

§ bãrbãtsãlji/bãrbãtsãlje sf fãrã pl –
1: hãrli tsi-l fac bãrbatlu s-hibã mascur; atsea tsi-l fatsi omlu s-hibã bãrbat (nu muljari);
2: harea-a omlui tsi easti gioni; bãrbãteatsã, giunatic, giuneatsã, sãrpitslãchi, livindeatsã
{ro: virilitate; vitejie}
{fr: virilité; vaillance}
{en: manliness, virility; bravery}

§ bãrbãteatsã (bãr-bã-teá-tsã) sf bãrbãtets (bãr-bã-tétsĭ) – faptul cã cariva easti bãrbat; ilichia tu cari omlu treatsi dit ficiureatsã shi s-lugurseashti bãrbat; harea-a omlui tsi-l fatsi s-hibã gioni, bãrbat; bãrbãtsãlji, giunatic, giuneatsã
{ro: bărbăţie, virilitate; vitejie, bravură}
{fr: virilité, bravoure, vaillance}
{en: virility; bravery}
ex: s-alumtã cu bãrbãteatsã (giuneatsã); aspusirã mari bãrbãteatsã (giunatic)

§ bãrbãtescu1 (bãr-bã-tés-cu) adg bãrbãteascã (bãr-bã-teás-cã), bãrbãteshtsã (bãr-bã-tésh-tsã), bãrbãteshti (bãr-bã-tésh-ti) – tsi ari s-facã cu faptul cã un easti bãrbat; tsi aspuni bãrbãtsãlji tu purtarea-a lui; ti/di bãrbat;
(expr:
1: bãrbãteshtili = lucrili purtati di bãrbats;
2: loclu bãrbãtescu (dit bisearicã) = loclu di nuntru shi ninti a bisearicãljei iu sta di-aradã bãrbatslji)
{ro: bărbătesc, viril, energic}
{fr: d’homme; mâle; viril; énergique}
{en: manly, male, virile, energetic}
ex: aestã-i scuturã bãrbãteascã (di bãrbat); bisearica ari unã parti bãrbãteascã (ti bãrbats) shi unã muljireascã: muljireasca easti dupã bãrbãteasca (atsea parti dit bisearicã iu sta di-aradã mash bãrbatslji); preftul ishi dit bãrbãteasca
(expr: partea iu sta bãrbatslji tu bisearicã) shi intrã tu muljireasca; alumtatic bãrbãtescu (ca di bãrbats); la arãu, muljerli la bãrbãteshtili
(expr: stranjili di bãrbats)

§ bãrbãteashti/bãr-bãteashte (bãr-bã-teásh-ti) adv – ca faptã di bãrbats; ca bãrbatslji; cu bãrbãteatsã
{ro: bărbăteşte; cu vitejie, brav}
{fr: virilement; bravement}
{en: like a man, in a manly fashion, bravely}
ex: s-alumtarã bãrbãteashti (ca bãrbatslji)

§ mbãrbãtedz (mbãr-bã-tédzŭ) (mi) vb I mbãrbãtai (mbãr-bã-táĭ), mbãrbãtam (mbãr-bã-támŭ), mbãrbãtatã (mbãr-bã-tá-tã), mbãrbãtari/mbãr-bãtare (mbãr-bã-tá-ri) – lj-dzãc a unui s-nu-lj hibã fricã shi si s-poartã ca un bãrbat; ãlj dau curagi; lj-fac gãireti; ãlj bag ciulichi la inimã; inimusescu
{ro: îmbărbăta, încuraja}
{fr: encourager, s’ar-mer de courage}
{en: encourage}
ex: acãtsai s-mi mbãrbãtedz (sã-nj fac gãireti); aestã harauã mbãrbãtã pri suldats; multu si mbãr-bãtã; cãndu vidzurã ma mãrlj-a lor cã suntu cu nãsh, si mbãrbãtarã (loarã curai); u mbãrbãtai (lj-ded curai) niheamã cã s-avea chirutã fari

§ mbãrbãtat (mbãr-bã-tátŭ) adg mbãrbãtatã (mbãr-bã-tá-tã), mbãrbãtats (mbãr-bã-tátsĭ), mbãrbãtati/mbãrbãtate (mbãr-bã-tá-ti) – tsi fu faptu tra s-nu-lj mata hibã fricã; tsi-lj s-ari datã curagi; tsi-lj s-ari faptã gãireti; inimusit
{ro: îmbărbătat, încurajat}
{fr: encouragé, armé de courage}
{en: encouraged}

§ mbãrbãta-ri/mbãrbãtare (mbãr-bã-tá-ri) sf mbãrbãtãri (mbãr-bã-tắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti mbãrbãtat (inimusit); inimusiri
{ro: acţiunea de a îmbărbăta, de a încuraja; îmbărbătare, încurajare}
{fr: action d’encourager, de s’armer de courage; encouragement}
{en: action of encouraging; encouragement}
ex: lj-adusi mari mbãrbãtari cãndu ishi ti nãs

§ bãrbãtedz (bãr-bã-tédzŭ) (mi) vb I bãrbãtai (bãr-bã-táĭ), bãrbãtam (bãr-bã-támŭ), bãrbãtatã (bãr-bã-tá-tã), bãrbãtari/bãrbãtare (bãr-bã-tá-ri) – crescu sh-mi fac bãrbat
{ro: creşte şi a deveni bărbat}
{fr: devenir un homme}
{en: become a man}
ex: s-bãrbãtã (criscu shi s-featsi bãrbat) di nu-l cunuscui

§ bãrbãtat (bãr-bã-tátŭ) adg bãrbãtatã (bãr-bã-tá-tã), bãrbãtats (bãr-bã-tátsĭ), bãrbãtati/bãrbãtate (bãr-bã-tá-ti) – cari ari criscutã shi s-ari faptã bãrbat
{ro: care a devenit bărbat}
{fr: qui est devenu un homme}
{en: who became a man}

§ bãrbãtari/bãrbãtare (bãr-bã-tá-ri) sf bãrbãtãri (bãr-bã-tắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva creashti shi s-fatsi bãrbat
{ro: acţiunea de a creşte şi de a deveni bărbat}
{fr: action de devenir un homme}
{en: action of becoming a man}

§ dizbilescu (diz-bi-lés-cu) (mi) vb IV dizbilii (diz-bi-líĭ), dizbileam (diz-bi-leámŭ), dizbilitã (diz-bi-lí-tã), dizbiliri/dizbilire (diz-bi-lí-ri) – (unã cu bilescu)
ex: dizbilii (scosh, curai coaja di la) un fag; chealea s-dizbileashti (cadi, s-curã, s-bileashti) ca ljushpi njits

§ dizbilit (diz-bi-lítŭ) adg dizbilitã (diz-bi-lí-tã), dizbilits (diz-bi-lítsĭ), dizbiliti/dizbilite (diz-bi-lí-ti) – (unã cu bilit)

§ dizbiliri/dizbilire (diz-bi-lí-ri) sf dizbiliri (diz-bi-lírĭ) – (unã cu biliri)

§ dizbiliturã (diz-bi-li-tú-rã) sf dizbilituri (diz-bi-li-túrĭ) – (unã cu dizbiliri)