DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ  
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ


Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

ciuhljan

ciuhljan (cĭu-hljĭánŭ) adg ciuhljanã (cĭu-hljĭá-nã), ciuhljanj (cĭu-hljĭánjĭ), ciuhljani/ciuhljane (cĭu-hljĭá-ni) – om tsi nu easti bun tri tsiva; un tsi alagã cãljurli, dit un loc tu altu, fãrã nitsiun scupo tu banã sh-fãrã s-aibã tu minti s-facã tsiva; un tsi nu lu-arãseashti s-lucreadzã; om tsi ahãrzeashti ca lumea s-lu aibã tu catafronisi (cã easti atim, tihilai, firaun, pushclju, etc.); vagabondu, dãrmalã, chimpaze, birdush, ciumagarã, hulandar, capisãz, pezevenghiu
{ro: vagabond, târâie-brâu, haimana}
{fr: vagabond, vaurien}
{en: vagabond, tramp}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

birdush

birdush (bir-dúshĭŭ) adg birdushi/birdushe (bir-dú-shi), birdush (bir-dúshĭ), birdushi/birdushe (bir-dú-shi) – un tsi alagã cãljurli tuti, dit un loc tu altu, fãrã nitsiun scupo tu banã sh-fãrã s-aibã tu minti s-facã tsiva; un tsi nu lu-arãseashti s-lucreadzã shi nu pari s-aibã un loc iu s-bãneadzã, cu casa sh-cu lucrul; tsi ahãrzeashti ca lumea s-lu aibã tu catafronisi (cã easti atim, tihilai, firaun, pushclju, etc.); vagabondu, ciuhljan, ciumagarã, hulandar, capisãz, pezevenghiu
{ro: vagabond, derbedeu, haimana}
{fr: vagabond}
{en: vagabond, tramp}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

capisãz

capisãz (ca-pi-sắzŭ) adg capisãzã (ca-pi-sắ-zã), capisãji (ca-pi-sắjĭ), capisãzi/capisãze (ca-pi-sắ-zi) – un tsi alagã cãljurli, dit un loc tu altu, fãrã nitsiun scupo tu banã sh-fãrã s-aibã tu minti s-facã tsiva; un tsi nu lu-arãseashti lucrul shi nu pari s-aibã un loc iu s-bãneadzã, cu casa sh-cu lucrul; hulandar, birdush, ciuhljan, ciumagarã, hulandar, vagabondu, pezevenghiu
{ro: haimana, hoinar}
{fr: flâneur, vagabond}
{en: vagrant, loafer, vagabond, tramp}
ex: tsi capisãz (hulandar, vagabondu) easti!

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

ciumagã

ciumagã (cĭu-má-gã) sf ciumãdz (cĭu-mắdzĭ) –
1: lemnu lungu shi suptsãri; ciumag, giumac, bishtoc, afingi, pulean, teg, ciun, shcop, tingãli, tsoapit, mãciucã;
2: lemnu tsi ari ca unã furcã di-unã parti, shi easti nturghisit di-alantã (tra s-poatã s-hibã hiptu tu loc); furtutiri;
(expr:
1: cu casa pri ciumagã = tsi nu-ari casã iu s-shadã, tsi alagã vagabondu, hulandar, pri-aoa sh-pri-aclo; cu casa pi durec;
2: tsi cã hoara-i fãrã cãnj, ciumaga nu cãrteashti = shi s-nu mindueshti cã ai ananghi di-un lucru, easti ghini s-ti-aveglji shi s-lu ai, ma s-vrei s-hii sigur trã ninti)
{ro: ciomag; stâlp-furcă}
{fr: gros bâton, gourdin, matraque; pieu fourchu}
{en: stick, rod; forked stake}
ex: nidzãs grailu, sh-lja nã ciumagã di cornu; lu-agudea cu ciumaga; ma ghini nã sutã di ciumãdz pri truplu-a-alãntui, di unã singurã pi-a meu; pri ciumaga al dispoti; easti dip, casa pri ciumagã
(expr: adzã aoa, mãni aclo); cara sãlgheashti ciumaga (mãciuca) di her, dishlji lji culcã mpadi; cum u vidzu, lj-u intrã pri zvercã cu ciumaga; acãtsarã sã s-arupã tsãruhili shi ciumaga sã s-aroadã prighios

§ ciumag (cĭu-mágŭ) sn ciumãdz (cĭu-mắdzĭ) – (unã cu ciumagã)
ex: n pãduri faptu fui, tut ãn pãduri criscui, sh-acasã-anda mi-adusirã, s-hiu nai mari-nj dzãsirã (angucitoari: ciumaglu); alãga cu ciumaglu tu mãnã

§ giumac (gĭu-mácŭ) sn giumatsi/giumatse(?) (gĭu-má-tsi) – (unã cu ciumagã)
ex: s-easti cã-l vrei hiljlu, spuni-lj giumaclu (shcoplu)

§ ciumagarã (cĭu-ma-gá-rã) adg ciumagareanj (cĭu-ma-gá-reanjĭ) – un tsi alagã cãljurli dit un loc tu altu (tsi easti cu casa pri ciumagã), fãrã nitsiun scupo tu banã sh-fãrã s-aibã tu minti s-facã tsiva; un tsi nu lu-arãseashti s-lucreadzã shi nu pari s-aibã un loc iu s-bãneadzã, cu casa sh-cu lucrul; tsi ahãrzeashti ca lumea s-lu aibã tu catafronisi (cã easti atim, tihilai, firaun, pushclju, etc.); hulandar, birdush, ciuhljan, vagabondu, capisãz, pezevenghiu
{ro: vagabond, haimana}
{fr: vagabond, fainéant}
{en: vagabond, tramp}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

coadã

coadã (cŭá-dã) sf codz (códzĭ) shi coadi/coade (cŭá-di) –
1: mãdularlu di dinãpoi a prãvdzãlor, tsi-ansari dit truplu-a lor, di-aradã, ma nsus di cur, ca unã lugurii lungã shi suptsãri; partea cu peani tsi s-aflã tu dinãpoea-a truplui di pulj; partea di dinãpoi, di-aradã ma suptsãri, a truplui di ndauã prici ca, bunãoarã, pescul, nipãrtica, etc.;
2: perlu dit caplu-a muljerlor (sh-a bãrbatslor, cãtivãrãoarã) tsi creashti lungu shi easti mpiltit; cusitsã, pãltãnitsã, pultãnitsã, plitencã, cuseauã, chicã;
3: partea cu cari frãndzãli (lilicili, frutili, etc.) suntu ligati di truplu (alumãchili) a pomlui (a earbãljei, etc.);
4: partea suptsãri shi lungã dit unã pitachi (litacicã) tsi s-pindzurã cãtã nghios;
5: partea dit-unã hãlati (lupatã, meturã, tigani, tengiri, etc.) di cari s-acatsã cu mãna;
6: aradã lungã di oaminj tsi-ashteaptã tsiva; (fig:
1: coadã (sf) = (i) omlu (pravda, lucrul) cari, tu-unã aradã di oaminj (prãvdzã, lucri), s-aflã tu soni, easti coduslu, easti-atsel dit soni; (ii) omlu tsi easti nai ma putsãn bunlu, nai ma slablu, nai ma glarlu, etc., dit unã parei di oaminj; (iii) lãna di la coada-a oailjei; (iv) oai, pravdã; (v) un tsi s-dutsi tut chirolu dupã (cu) un altu, sh-nu lu-alasã s-hibã dip singur (cã-l va multu, cã va s-veadã iu s-dutsi sh-tsi fatsi, etc.); (vi) cusuri, mã-hãnã, catmeri, smãrdã; (vii) mãdularlu-a bãrbatlui tsi lu-aleadzi di muljari, sh-cari s-aflã tu partea di nafoarã, di nghios sh-di nãinti a truplui; putsã, pulã, mandal, nanciu, hãlati, noaci, noadã, ciulicã, sochi;
2: (n, tu) coadã (adv) = dit (tu) soni, dit (tu) bitisitã, tu mardzini, etc.; acabeti, angeac, artãc, neisi, etc.; expr:
3: coadã-baturã (cŭá-dã-bá-tu-rã) sf (pluralu: coadã-baturi/coadã-bature) – pulj njic, sumolcu (siv, bagav), tsi bãneadzã di-aradã piningã api, cu coada lungã tsi sh-u minã tut chirolu, sh-cari s-dutsi sã-sh treacã earna tu locuri ma caldi; bajancã, cutrubatã, codabatrã;
4: coadã-albushi/coadã-albushe sf (pluralu: coadã-albu-shi/coadã-albushe) = pulj cu coada tsi da ca pri albu; cudalbã;
5: coadã-aroshi/coadã-aroshe sf (pluralu: coadã-aroshi/coadã-aroshe shi codz-aroshi/codz-aroshe shi coadi-aroshi/coadi-aroshe) = pulj tsi ari coada aroshi;
6: coada-a calui sf (pluralu: codzli-a calui) = soi di earbã tsi creashti tu locurli vlãngoasi, dit vãljuri, cu dauã trupuri, goali pri dinãuntru, unlu cari adarã fructi shi altu sterpu;
7: coadã-shurichinã sf (pluralu: codz shurichinji) = earbã tsi creashti prit tuti locurli, pi cãmpu i pit uboarili-a oaminjlor, cu frãndzã ca peani sh-lilicili, di-aradã albi, adunati stog ca tu-unã soi di arapun i umbrelã; shuricinã, shurichinã;

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

dãrmalã

dãrmalã (dãr-má-lã) sm, sf dãrmali/dãrmale (dãr-má-li) – tsi nu easti bun trã tsiva; tsi nu-ahãrzeashti mari lucru; chimpaze, ciuhljan, vagabondu, gulubizdrã, dispuljatã
{ro: nemernic}
{fr: homme (femme) sans valeur; vaurien, bélître}
{en: scoundrel, good for nothing; beggar}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

dilii/dilie

dilii/dilie (di-lí-i) adv – cu tutã iliftiria (hurietea, slobodia, etc.) tsi u-ari cariva tra s-facã tsi va (si s-ducã iu va, s-dzãcã tsi va, etc.)
{ro: liber}
{fr: librement}
{en: freely}

§ dilingiu (di-lin-gíŭ) adg dilingii/dilingie (di-lin-gí-i), dilingii (di-lin-gíĭ), dilingii (di-lin-gíĭ) – (om) tsi alagã dilii cãljurli, dit un loc tu altu, fãrã nitsiun scupo tu banã sh-fãrã s-aibã tu minti ca s-facã tsiva; (om) tsi nu lu-arã-seashti s-lucreadzã shi nu pari s-aibã un loc iu s-bãneadzã, cu casa sh-cu lucrul; tsi ahãrzeashti ca lumea s-lu aibã tu catafronisi (cã easti atim, tihilai, firaun, pushclju, etc.); dilbider, vagabondu, hulandar, birdush, ciuhljan, ciumagarã, pezevenghiu
{ro: derbedeu, vagabond, haimana}
{fr: vagabond, fainéant, rôdeur}
{en: tramp, vagabond}
ex: cai s-adunã cu dilingia (vagabonda, hulandara) atsea

§ dilbider (dil-bi-dérŭ) adg dilbiderã (dil-bi-dé-rã), dilbideri (dil-bi-dérĭ), dilbideri/dilbidere (dil-bi-dé-ri) – (unã cu dilingiu)
ex: dilbiderã (hulandarã, tsi urdinã dit un loc tu altu), ca nã pirdicã

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

haihui

haihui (háĭ-húĭ) invar – un tsi alagã cãljurli, dit un loc tu altu, fãrã nitsiun scupo tu banã sh-fãrã s-aibã tu minti s-facã tsiva; un tsi nu lu-arãseashti s-lucreadzã shi nu pari s-aibã un loc iu s-bãneadzã, cu casa sh-cu lucrul; hailum, hahã, vagabondu, ciumagarã, dilbi-der, dilingiu, birdush, ciuhljan, hulandar, pezevenghiu
{ro: zăpăcit, vagabond, haimana}
{fr: étourdi, écervelé, niais, vagabond, fainéant}
{en: vagabond, tramp}
ex: sh-eara niheamã hai-hui; dzua tutã cai lu veadi, haihui (vagabondu) ncoa, nclo

§ haihum (háĭ-húmŭ) sm haihumeanj (haĭ-hú-meanjĭ) – (unã cu haihui)
ex: easti un haihum, alagã tutã dzua cu gura hãscatã

§ haihulãchi/haihulãche (haĭ-hu-lắ-chi) sf haihulãchi (haĭ-hu-lắchĭ) – bana tsi u treatsi, dzuã di dzuã un vagabondu, un haihui
{ro: vagabondaj}
{fr: vagabondage}
{en: vagabondage, vagrancy}
ex: nveatsã-l si s-ashtearnã pi zãnati, cã haihulãchea nu va-lj creascã fumealja

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

hulandar

hulandar (hu-lan-dárŭ) adg hulandarã (hu-lan-dá-rã), hulandari (hu-lan-dárĭ), hulandari/hulandare (hu-lan-dá-ri) – un tsi alagã cãljurli, dit un loc tu altu, fãrã nitsiun scupo tu banã sh-fãrã s-aibã tu minti s-facã tsiva; un tsi sh-cheari chirolu fãrã s-facã tsiva, cari nu lu-arãseashti s-lucreadzã shi nu pari s-aibã un loc iu s-bãneadzã cu casa; birdush, ciuhljan, ciumagarã, capisãz, va-gabondu, sãglam
{ro: hoinar, vagabond}
{fr: vagabond, flaneur}
{en: vagabond, vagrant, tramp}
ex: s-avea adunatã cu ndoi hulandari (vagabondzã) sh-tora mintea nu-lj-easti ti lucru

§ hãlãndãrescu (hã-lãn-dã-rés-cu) vb IV hãlãndãrii (hã-lãn-dã-ríĭ), hãlãndãream (hã-lãn-dã-reámŭ), hãlãndãritã (hã-lãn-dã-rí-tã), hãlãndãriri/hãlãndãrire (hã-lãn-dã-rí-ri) – mi min dit un loc tu altu fãrã un scupo tu banã, fãrã s-am tu minti s-fac tsiva
{ro: hoinări, vagabonda}
{fr: courir la prétantaine}
{en: wander}
ex: hãlãndãri (alãgã cãljurli) tutã dzua shi seara-nj vinji mortu di foami shi di-avursiri

§ hãlãndãrit (hã-lãn-dã-rítŭ) adg hãlãndãritã (hã-lãn-dã-rí-tã), hãlãndãrits (hã-lãn-dã-rítsĭ), hãlãndãriti/hãlãndãrite (hã-lãn-dã-rí-ti) – tsi ari alãgatã cãljurli, dit un loc tu altu, fãrã nitsiun scupo tu banã; tsi sh-ari chirutã chirolu prit cãljuri fãrã s-aibã tu minti s-facã tsiva
{ro: hoinărit, vagabondat}
{fr: qui a couri la prétantaine}
{en: wandered}

§ hãlãndãriri/hãlãndãrire (hã-lãn-dã-rí-ri) sf hãlãndãriri (hã-lãn-dã-rírĭ) – atsea tsi fatsi atsel ti hãlãndãreashti; hãlãndãrii
{ro: acţiunea de a hoinări, de a vagabonda; hoinărire, vagabondare}
{fr: action de courir la prétantaine}
{en: action of wandering}
ex: nu poati si s-arupã di hãlãndãriri

§ hãlãndãrii/hãlãndãrie (hã-lãn-dã-rí-i) sf hãlãn-dãrii (hã-lãn-dã-ríĭ) – chirolu tsi-l treatsi cariva tsi hãlãndãreasti; hãlãndãriri
{ro: hoinărit}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

saglami

saglami (sa-ghlá-mi) adg, adv invar – tsi easti dealihea (nu easti minciunos, calpu); (om) tsi easti sigur (mbistimen, di ncreadiri, a curi pots s-lji fats besã); saglam, saglamcu, saicu, sigur, siguripsit, aslã, gnisiu; sigura
{ro: sigur, de încredere, veritabil}
{fr: sûr, certain, en sûreté, véritable; certainment}
{en: certain, true, real, certainly}
ex: pots s-lji zburãshti cã easti om saglami (di ncreadiri, mbistimen, a curi pots s-lji fats besã); nãsh nu u-au saglami (mintea ntreagã, sãnãtoasã); tuti suntu saglami (siguri, dealihea); zborlu-a lui easti saglami; pãrmãtsii saglami (dealihea, nu minciunoasã) au nãsh; easti lucru saglami (sigur)

§ saglam (sa-glámŭ) sm, sf, adg saglamã (sa-glá-mã), saglami (sa-glámĭ), saglami/saglame (sa-glá-mi) – (omlu) tsi pistipseashti cã un lucru (minduiri, vreari, etc.) easti (fãr di altã) sigur shi nu poati s-hibã altã soi; saglamcu, sigur, siguripsit, saicu, aslã, gnisiu
{ro: sigur; om de încredere}
{fr: sûr, certe; homme de confiance}
{en: certain; man of trust}

§ saglamcu (sa-glám-cu) sm, sf, adg saglamcã (sa-glám-cã), saglamtsi (sa-glám-tsi), saglamtsi/saglamtse (sa-glám-tsi) – (unã cu saglam)

§ sãglãmsescu (sã-glãm-sés-cu) vb IV sãglãmsii (sã-glãm-síĭ), sãglãmseam (sã-glãm-seámŭ), sãglãmsitã (sã-glãm-sí-tã), sãglãmsiri/sãglãmsire (sã-glãm-sí-ri) – fac un lucru tra s-hibã sigur; siguripsescu, asiguripsescu, asfãlsescu
{ro: (se) asigura}
{fr: (s’)assurer}
{en: assure, insure}

§ sãglãmsit (sã-glãm-sítŭ) adg sãglãmsitã (sã-glãm-sí-tã), sãglãmsits (sã-glãm-sítsĭ), sãglãmsiti/sãglãmsite (sã-glãm-sí-ti) – tsi easti faptu s-hibã sigur; siguripsit, asiguripsit, asfãlsit
{ro: asigurat}
{fr: assuré}
{en: assured, insured}

§ sãglãmsiri/sãglãmsire (sã-glãm-sí-ri) sf sãglãmsiri (sã-glãm-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva sãglãm-seashti; siguripsiri, asiguripsiri, asfãlsiri

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn