|
|
chisati*/chisate
chisati*/chisate (chi-sá-ti) – fimininlu plural di la adgictivlu “chisat”; vedz chisat
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascãchisati/chisate
chisati/chisate (chi-sá-ti) sf chisãts (chi-sắtsĭ) – catastasea tu cari s-aflã atsel tsi easti cu punga goalã, tsi easti ftoh; lipsã di paradz tu pungã; catastasea tu cari s-aflã un embur (tugear, pãrmãteftu, etc.) cãndu lucrili (alishvirishurli) nu-lj si duc ghini (nu-aflã pãrmãtii s-acumpãrã, nu poati s-li vindã pãrmãtiili tsi ari, etc.); lipsã di vinderi; vindeari di pãrmãtii cu cheardiri; neaveari, fucãrlichi, ftohi, urfanji, urfãnilji, urfãneatsã
{ro: sărăcie, lipsă de bani, criză, chesat}
{fr: pauvreté, manque d’argent; stagnation des affaires, mévente, crise}
{en: poverty, lack of money; stagnation of sales, selling at a loss, crisis}
ex: anlu aestu fu mari chisati; s-iftinirã lucrili n pãzari cã easti chisati
§ chesati/chesate (chĭé-sa-ti? icã chĭe-sá-ti?) sf pl(?) – (unã cu chisati)
ex: antsãrtsu avum nã mari chesati (lipsã di paradz)
chesati/chesate
chesati/chesate (chĭé-sa-ti? icã chĭe-sá-ti?) sf – vedz tu chisati
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: chisatichisedz
chisedz (chi-sédzŭ) vb I chisai (chi-sáĭ), chisam (chi-sámŭ), chisatã (chi-sá-tã), chisari/chisare (chi-sá-ri) – lu-agudescu un lucru (lj-dau cu cioclu, lu stumbusescu, l-matsin, l-stulcin, etc.) pãnã-l fac pulbiri, icã cumãts multu njits; matsin, stulcin, etc.;
(expr:
1: lj-chisedz oasili (di bãteari, etc.); lj-adar oasili ca urdzãts chisati = lj-dau un shcop sãnãtos;
2: nj-chiseadzã caplu; nj-chiseadzã piper n cap = (i) nji sã ngreacã multu s-lji fac tsiva, nj-dzãtsi multi sh-nu mi-alasã isih, etc.; (ii) mi pidipseashti multu)
{ro: pisa}
{fr: piler, hacher}
{en: grind, pound, pulverize, hash, mince}
ex: chisats zahãrea; chiseadzã chiperlu trã tsinã; dzãtseai cã chiseadzã alj tu hãvani sh-altã nu; chisedz (matsin) carnea tra s-fac chiftedz astarã; chiseadzã (matsinã) tu dubec cafeea; astalj sharpi, chiseadzã-lj caplu; lji li chisã oasili
(expr: lj-deadi un shcop sãnãtos); l-chisai di bãteari
(expr: lj-ded un shcop bun); aeri u chisã
(expr: u bãtu) ghini; dusi s-lji chiseadzã piper ãn cap
(expr: s-lu pidipseascã multu), ta s-lji yinã mintea
§ chisat (chi-sátŭ) adg chisatã (chi-sá-tã), chisats (chi-sátsĭ), chisati/chisate (chi-sá-ti) – tsi easti faptu cumãts njits i pulbiri; mãtsinat, stulcinat, stumbusit, etc.
{ro: pisat}
{fr: pilé, haché}
{en: ground, pulverized, hashed, minced}
§ chisari/chisare (chi-sá-ri) sf chisãri (chi-sắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-chiseadzã tsiva; mãtsinari, stulcinari, stumbusiri, etc.
{ro: acţiunea de a pisa}
{fr: action de piler, de hacher}
{en: action of grinding, of pounding, of pulverizing of mincing}
§ chisãturã (chi-sã-tú-rã) sf chisãturi (chi-sã-túrĭ) – ashi cum s-fatsi lucrul (cumãts njits, pulbiri, etc.) dupã tsi easti chisat; atsea tsi s-fatsi cãndu s-chiseadzã un lucru; chisari
{ro: pisătură}
{fr: broyage; toute substance pilée}
{en: grinding, pounding, pulverising}
eftin
eftin (ĭéf-tin) adg eftinã (ĭéf-ti-nã), eftinj (ĭéf-tinjĭ), eftini/eftine (ĭéf-ti-ni) – tsi easti bun shi custuseashti putsãn; tsi nu easti scumpu sh-ari unã tinjii tsi nji lu ndreadzi lucrul; (fig:
1: eftin = lucru tsi nu easti bun; cã s-ari pãltitã putsãn ti nãs shi lucrili buni suntu ma scumpi; expr:
2: scumpu la tãrtsã sh-eftin la fãrinã = zbor tsi s-dzãtsi atumtsea cãndu cariva da multu trã lucri tsi nu-ahãrzescu multu, ma nu va s-da cãt lipseashti trã lucri buni tsi dealihea ahãrzescu)
{ro: ieftin}
{fr: de bon marché, de bas prix}
{en: inexpensive, cheap}
ex: carnea tsi-adush easti eftinã (nu custuseashti multu); eftini suntu tuti tsi-acumpãrash
§ iftinãta-ti/iftinãtate (if-ti-nã-tá-ti) sf iftinãtãts (if-ti-nã-tắtsĭ) – faptul cã un lucru easti eftin; catastasea tu cari lucrili nu s-vindu scumpi, tuti suntu eftini; eftinãtate, eftineatsã, iftineatsã, iftinii, eftinii
{ro: eftinătate}
{fr: bon marché, bas prix, baisse de prix}
{en: cheapness}
ex: iftinãtatea-l mãcã pãrãlu; multã iftinitati easti aclo
§ iftineatsã (if-ti-neá-tsã) sf iftinets (if-ti-nétsĭ) – (unã cu ift-nãtati)
§ iftinii/iftinie (if-ti-ní-i) sf iftinii (if-ti-níĭ) – (unã cu iftinãtati)
§ eftinãtati/eftinãtate (ĭef-ti-nã-tá-ti) sf eftinãtãts (ĭef-ti-nã-tắtsĭ) – (unã cu iftinãtati)
§ eftineatsã (ĭef-ti-neá-tsã) sf eftinets (ĭef-ti-nétsĭ) – (unã cu iftinãtati)
§ eftinii/eftinie (ĭef-ti-ní-i) sf eftinii (ĭef-ti-níĭ) – (unã cu iftinãtati)
§ iftinipsescu (if-ti-nip-sés-cu) (mi) vb IV iftinipsii (if-ti-nip-síĭ), iftinipseam (if-ti-nip-seámŭ), iftinipsitã (if-ti-nip-sí-tã), iftinipsi-ri/iftinipsire (if-ti-nip-sí-ri) – lj-scad tinjia-a unui lucru tsi vindu; fac un lucru tra s-custuseascã ma putsãn di cum eara ma ninti; l-fac un lucru s-hibã (ma) eftin; eftinipsescu
{ro: iefteni}
{fr: baisser le prix; laisser à bon marché}
ftazmitcu
ftazmitcu (ftaz-mít-cu) sm, sf (shi adg) ftazmitcã (ftaz-mít-cã) ftazmittsi (ftaz-mít-tsi), ftazmittsi/ftazmittse (ftaz-mít-tsi) – pãni criscutã, nu cu maeaua di-aradã, ma cu-unã maeauã maxutarcã adratã dit gãrnutsãli di bilbici chisati, lucru tsi-lj da a pãniljei unã nustimadã ahoryea; stazmitcã
{ro: pâine făcută cu maia din boabe de năut}
{fr: pain de fête, boulangé avec du levain de pois chiche qui lui donne un arome et un goût particulier}
{en: special type of bread made with chic peas ferment}
§ stazmitcã (staz-mít-cã) sf stazmittsi/stazmittse (staz-mít-tsi) – (unã cu ftazmitcu)
ex: nj-adusi nã pãni stazmitcã, cã shtia cã mi-arãseashti multu
mãgiun
mãgiun (mã-gĭúnŭ) sm fãrã pl – purni chisati sh-hearti cu multã zahari tra s-tsãnã trã multu chiro; dultseami cu cari s-mescu oaspitslji (faptã di poami hearti tu multã zahari tra s-tsãnã multu chiro); mãgiuni, magiuni, mãngiun, dultseami
{ro: magiun, dulceaţă}
{fr: electuaire, marmelade}
{en: plum jam, jam}
ex: un dirvish lj-deadi mãgiun; cripiturli s-hibã astupati cu-unã turlii di mãgiun
§ mãgiuni/mãgiune (mã-gĭú-ni) sf fãrã pl – (unã cu mãgiun)
§ magiuni/magiune (ma-gĭú-ni) sf fãrã pl – (unã cu mãgiun)
§ mãngiun (mãn-gĭúnŭ) sm fãrã pl – (unã cu mãgiun)
ex: l-miscui cu cafe sh-cu mãngiun du gutunji
mustu
mustu (mús-tu) sn musturi (mús-turĭ) – dzama dultsi di-auã (i alti yimishi) chisati ninti ca sã nchiseascã si s-aprindã tra si s-facã yin; shirã (fig: mustu = dzama dultsi cari easi dit itsi yimishi)
{ro: must}
{fr: moût, vin doux}
{en: must (of grapes), unfermented wine}
ex: nica nu s-limpidzã mustul (shira); lji supsi tut mustul
§ mustos (mus-tósŭ) adg mustoasã (mus-tŭá-sã), mustosh (mus-tóshĭ), mustoasi/mustoase (mus-tŭá-si) – mplin di mustu; tsi ari nustimada di mustu (fig: mustos = dzãmos, cu multã dzamã)
{ro: mustos}
{fr: juteux}
{en: juicy}
ex: purtucãljli shi limonjli tsi nã vinjirã di Sãrunã suntu mustoasi (fig: dzãmoasi)
§ mustusescu (mus-tu-sés-cu) vb IV mustusii (mus-tu-síĭ), mustuseam (mus-tu-seámŭ), mustusitã (mus-tu-sí-tã), mustusiri/mustusire (mus-tu-sí-ri) – chisedz auãli tra s-li fac mustu; fac mustu; mi ncarcu di mustu
{ro: face must, mânji cu must}
{fr: fouler, pressurer le raisin; tacher (souiller) de moût}
{en: press the grapes; stain with must}
§ mustusit (mus-tu-sítŭ) adg mustusitã (mus-tu-sí-tã), mustusits (mus-tu-sítsĭ), mustusiti/mustusite (mus-tu-sí-ti) – (auãli) chisati tra si s-facã mustu; ncãrcat (dãmcusit cu mustu); (fig: mustusit = dãmcusit, chicat)
{ro: făcut must; mânjit cu must}
{fr: foulé, pressuré (raisin); taché (souillé) de moût}
{en: pressed (grapes); stained with must}
ex: timnjatolu mustusit (fig: chicat, dãmcusit cu chicuti) di untuleamni
§ mustusiri/mustusire (mus-tu-sí-ri) sf mustusiri (mus-tu-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-mustuseashti tsiva
{ro: acţiunea de a face must, de a se mânji cu must}
{fr: action de fouler, de pressurer le raisin; de se tacher (souiller) de moût}
{en: action of pressing the grapes; of staining with must}
ruealã
ruealã (ru-ĭá-lã) sf fãrã pl – gãrnutsã di gãrnu (sicarã, ordzu, misur, etc.) mãtsinati i chisati sh-fapti cumãts njits tra s-hibã dati ca hranã la prãvdzã; urov
{ro: uruială}
{fr: grains concassés}
{en: grains crushed in small pieces}
ex: avea datã ordzul trã ruealã (tra s-lu chiseadzã shi s-lu facã cumãts njits)
shirã
shirã (shí-rã) sf shiri/shire (shí-ri) – dzama dultsi di-auã (i alti yimishi) chisati ninti ca sã nchiseascã si s-aprindã tra si s-facã yin; mustu
{ro: must}
{fr: moût}
{en: must (of grapes)}
simiti/simite
simiti/simite (si-mí-ti) sf simits (si-mítsĭ) – pãni albã sh-ma moali, faptã cu fãrinã di nai ma buna; pãni faptã cu-unã mãeauã di gãrnutsã di tseatsirã chisati (niheamã ma dultsi ca di pãnea di-aradã, cu-unã anjurizmã shi nustimadã ahoryea); simitã
{ro: un fel de pâine albă şi moale}
{fr: une sorte de pain blanc et mou de qualité supérieure}
{en: special kind of white and soft bread}
ex: featsi nã pãni ca simitea; culac mari di simiti; ari nã featã cu fatsa (ca) di simiti; lo nãshti simits muljati tu dzamã di erghi di somnu; frati-su cama marili, vindea simits tu-unã hoarã; ncarcã gumarlu cu simits sh-cu doi utri di yin; tut mutrea la simits shi canda lã fãtsea cu ocljul
§ simitã (si-mí-tã) sf simiti/simite (si-mí-ti) – (unã cu simiti)
§ simigi (si-mi-gí) sm simigeadz (si-mi-gĭádzĭ) – omlu tsi fatsi i vindi simiti; simigiu, simici
{ro: cel ce face sau vinde “simite”}
{fr: celui qui fait ou celui qui vend “simiti”}
{en: maker or seller of “simiti”}
ex: nu-lj tãcãnea, cã va s-eara simigilu, furlu
§ simigiu (si-mi-gíŭ) sm simigii (si-mi-gíĭ) – (unã cu simigi)
§ simici (si-mi-cí) sm simiceadz (si-mi-cĭádzĭ) – (unã cu simigi)
sinapi/sinape
sinapi/sinape (si-ná-pi) sf sinãchi (si-nắchĭ) – unã soi di earbã tsi fatsi lilici galbini shi simintsã njits; simintsa faptã di-aestã earbã; pulbiri faptã dit simintsã ufilisitã di yeatsrã ca yitrii; unã soi di lugurii galbinã tsi s-fatsi dit simintsãli chisati sh-amisticati cu yin, puscã, apã shi ndauã mirudenii (tsi bagã tu mãcãruri tra s-lã si da unã nustimadã bunã)
{ro: muştar}
{fr: sénevé; moutarde}
{en: mustard}
ex: nj-aruc putsãnã sinapi; sinapea ardi
§ sinapizmo (si-na-piz-mó) sm sinapizmadz (si-na-piz-mádzĭ) – cumatã di pãndzã pri cari s-tindi un petur di yitria faptã cu pulbiri di sinapi, tra si s-bagã pi truplu-a omlui aclo iu-l doari; lãpã faptu cu pulbirea di sinapi
{ro: sinapism}
{fr: sinapisme}
{en: mustard plaster}