ex: trã minduitlu, sh-mushconjlu i trumbetã, trã neachicãsitlu, sh-tãmpãna i ncot

§ neachicãsiri/neachicãsire (nea-chi-cã-sí-ri) sf neachicãsiri (nea-chi-cã-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu nu s-achicãseashti (nu s-aducheashti) tsiva
{ro: acţiunea de a nu înţelege; neînţelegere}
{fr: action de ne pas comprendre}
{en: action of not understanding}

§ chicãsescu (chi-cã-sés-cu) (mi) vb IV chicãsii (chi-cã-síĭ), chicãseam (chi-cã-seámŭ), chicãsitã (chi-cã-sí-tã), chicãsi-ri/chicãsire (chi-cã-sí-ri) – (unã cu achicãsescu)

§ chicãsit (chi-cã-sítŭ) adg chicãsitã (chi-cã-sí-tã), chicãsits (chi-cã-sítsĭ), chicãsiti/chicãsite (chi-cã-sí-ti) – (unã cu achicãsit)

§ chicã-siri/chicãsire (chi-cã-sí-ri) sf chicãsiri (chi-cã-sírĭ) – (unã cu achicãsiri)

§ acãchisescu (a-cã-chi-sés-cu) (mi) vb IV acã-chisii (a-cã-chi-síĭ), acãchiseam (a-cã-chi-seámŭ), acãchisitã (a-cã-chi-sí-tã), acãchisiri/acãchisire (a-cã-chi-sí-ri) – (unã cu achicã-sescu)
ex: acãchisii (aduchii) tsi-nj scriai; acãchisi tsi eara zborlu

§ acãchisit (a-cã-chi-sítŭ) adg acãchisitã (a-cã-chi-sí-tã), acãchisits (a-cã-chi-sítsĭ), acãchisiti/acãchisite (a-cã-chi-sí-ti) – (unã cu achicãsit)
ex: easti multu acãchisit (chischin, tsi lj-acatsã mãna)

§ acãchisiri/acãchisire (a-cã-chi-sí-ri) sf acãchisiri (a-cã-chi-sírĭ) – (unã cu achicãsiri)

§ neacãchisit (nea-cã-chi-sítŭ) adg neacãchisitã (nea-cã-chi-sí-tã), neacãchisits (nea-cã-chi-sítsĭ), neacãchisiti/neacãchisite (nea-cã-chi-sí-ti) – (unã cu neachicãsit)
ex: om neacãchisit (tsi nu easti aduchit; tsi nu shtii s-lu facã un lucru); vrevuri neacãchisiti (tsi nu s-acãchisescu ghini tsi suntu) murmura din sinlu a noaptiljei

§ neacãchisiri/neacã-chisire (nea-cã-chi-sí-ri) sf neacãchisiri (nea-cã-chi-sírĭ) – (unã cu neachicãsiri)

§ achicãshonj (a-chi-cã-shĭónjĭŭ) adg achi-cãshoanji/achicãshoanje (a-chi-cã-shĭŭá-nji), achicãshonj (a-chi-cã-shĭónjĭ), achicãshoanji/achicãshoanje (a-chi-cã-shĭŭá-nji) –
1: tsi achicãseashti multu ghini; tsi easti multu dishteptu;
2: tsi ari puteri ca di mãyii (ca dit altã lumi); apicãshonj, mãyipsit, mãndipsit, aumbrat, cãntat
{ro: năzdrăvan}
{fr: féé}
{en: magic}
ex: aestu eara cal achicãshonj (aumbrat, cãntat, tsi shtii tut, tsi poati s-facã mãyi)

§ apicãshonj (a-pi-cã-shĭónjĭŭ) adg apicãshoanji/apicãshoanje (a-pi-cã-shĭŭá-nji), apicãshonj (a-pi-cã-shĭónjĭ), apicãshoanji/apicãshoanje (a-pi-cã-shĭŭá-nji) – (unã cu achicãshonj)
ex: ghini ma, sharpili aestu eara apicãshonj (tsi shtia tut, tsi putea s-facã mãyi)

§ achicazmo (a-chi-caz-mó) sm achicazmadz (a-chi-caz-mádzĭ) – atsea tsi-avem dupã tsi s-achicãseashti lumea; chicazmo, achicãsiri, acãchisiri, aduchiri
{ro: înţelegere, pricepere}
{fr: compréhension}
{en: understanding}

§ chicazmo (chi-caz-mó) sm chicazmadz (chi-caz-mádzĭ) – (unã cu achicazmo)

{ro: nesimţit}
{fr: insensible, indolent}
{en: insensitive, indolent}
ex: easti un om neaduchit (tsi nu-l mealã di-alantsã, tsi dzãc i tsi fac)

§ neaduchiri/neaduchire (nea-du-chí-ri) sf neaduchiri (nea-du-chírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu aducheashti; atsea tsi s-fatsi cãndu cariva fatsi un lucru shi nu-l mealã di tsi minduescu alantsã; niduchiri, neachicãsiri
{ro: acţiunea de a nu înţelege, de a fi nesimţit}
{fr: action de ne pas comprendre, de ne pas sentir}
{en: action of not understanding, of not feeling for others}

§ nea-ducheari/neaducheare (nea-du-chĭa-ri) sf neaducheri (nea-du-chĭérĭ) – (unã cu neaduchiri)

§ neaduchiti/neaduchite (nea-du-chí-ti) adv – (cu pripuzitsia “pi” nãinti) tsi fatsi tsiva fãrã tra s-hibã aduchit
{ro: pe nesimţite}
{fr: insensiblement}
{en: imper-ceptibly}
ex: intrã pri neaduchiti (fãrã s-lu-aducheascã cariva)

§ aduchitor (a-du-chi-tórŭ) adg aduchitoari/aduchitoare (a-du-chi-tŭá-ri), aduchitori (a-du-chi-tórĭ), aduchitoari/aduchitoare (a-du-chi-tŭá-ri) – un tsi-aducheashti, tsi sãmti, angucitor, mintimen, etc.
{ro: înţelegător, simţitor}
{fr: sagace, sensible}
{en: wise man, one who can understand (feel, guess)}
ex: easti-un om aduchitor (tsi aducheashti lishor, tsi sãmti)

§ aduchiturã (a-du-chi-tú-rã) sf aduchituri (a-du-chi-túrĭ) – aduchiri, sãmtsãri, mintiminilji
{ro: pricepere, înţelegere}
{fr: sagacité, comprehension}
{en: wisdom, understanding}

§ duchescu (du-chĭés-cu) (mi) vb IV shi II duchii (du-chíĭ), ducheam (du-chĭamŭ), duchitã (du-chí-tã), duchiri/duchire (du-chí-ri) shi ducheari/ducheare (du-chĭa-ri) – (unã cu aduchescu)
ex: ducheam un dor di sini; easti un om tsi nu s-ducheashti; duchescu multu ghini; amãnat duchi lumea tsi easti; atumtsea duchii cari easti Gardani; tãmpãna s-bats, nu ducheashti cãndu doarmi; duchii cãndu vinjish; cara-l duchi, lu-acumpãrã; lj-bãtu fatsa ma nu s-duchi; easti di doauã oauã, nu s-ducheashti

§ duchit (du-chítŭ) adg duchitã (du-chí-tã), duchits (du-chítsĭ), duchiti/duchite (du-chí-ti) – (unã cu aduchit)
ex: s-ducheashti troarã vulpea, cã nu-ari ma duchitã

§ duchiri/du-chire (du-chí-ri) sf duchiri (du-chírĭ) – (unã cu aduchiri)
ex: vãrnu nu-avea ahãtã duchiri ca el

§ ducheari/ducheare (du-chĭa-ri) sf ducheri (du-chĭérĭ) – (unã cu aduchiri)

§ niduchit (ni-du-chítŭ) adg niduchitã (ni-du-chí-tã), niduchits (ni-du-chítsĭ), niduchiti/niduchite (ni-du-chí-ti) – (unã cu neaduchit)
ex: niduchitã (fãrã s-u-aducheascã vãr, nisãmtsitã) fudzi din casã; anj di dzãli niduchit bãnã tu hoara-a noastrã; bre, lae, niduchitã!

§ niduchiri/niduchire (ni-du-chí-ri) sf niduchiri (ni-du-chírĭ) – (unã cu neaduchiri)

§ niducheari/niducheare (ni-du-chĭa-ri) sf niducheri (ni-du-chĭérĭ) – (unã cu neaduchiri)

§ duchitor (du-chi-tórŭ) adg duchitoari/duchitoare (du-chi-tŭá-ri), duchitori (du-chi-tórĭ), duchitoari/duchitoare (du-chi-tŭá-ri) – (unã cu aduchitor)

§ duchiturã (du-chi-tú-rã) sf duchituri (du-chi-túrĭ) – (unã cu aduchiturã)

36: bag pi sulã = frig (di-aradã) njel pi sulã;
37: mi bag tu guva di sharpi = mi-ascundu ghini tra s-nu poatã s-mi aflã vãrnu, tra s-nu shtibã vãrnu iu hiu;
38: u bag strãmbã (cãciula) = nu-am dip ananghi, nu-nj trag gailelu, nu mi mealã;
39: lu bag arãu = lji spun a unui tsi nu shtia, lucrul arãu tsi-ari faptã)
{ro: băga, plasa, pune, aplica, intra, angaja, vârî, (se) amesteca, insista, convinge, înţelege, (se) decide, procura, fi atent, urmări, prinde, învinge, capitula, urla, învăţa, gândi, (se) culca, (se) îngrăşa, etc.}
{fr: mettre, placer, poser, appliquer, entrer, engager, fourrer, (se) mêler, insister, convaincre, comprendre, (se) décider, procurer, faire attention, poursuivre, attraper, vaincre, capituler, pousser des cris, rendre, penser, (se) coucher, s’engraisser, etc.}
{en: put, place, apply, get hired (for a job), enter, get mixed up, insist, convince, understand, decide, procure, be careful, pay attention, follow, catch, vanquish, capitulate, yell, learn, think, lie down, get fat, etc.}
ex: bagã-l tu sac sh-lja-l cu tini; bagã-nj mãna tu gepi; bagã-li dighios (dipuni-li); mi bãgai (shidzui, mi curdusii, mi-ashtirnui) ningã measã; bagã-li oili ninti; bãgats-lu n casã s-vã bag nãtheam di measã; paradzlji sã-lj badz la bancã; va-lj bãgãm avdeli; mi bãgai (intrai, mi-acãtsai) tu cor; s-avea bãgatã
(expr: intratã, arugatã) ca huzmichear; nãpãrticã s-bãgã (intrã, s-hipsi) tu fearicã; tsi ti badz (ti-ameastits) tu lucri xeani?; s-bãgã s-u da
(expr: sã ngricã, lj-cãdzu furtii, lji s-arcã s-u da); bãgats-u di cali
(expr: cãndirsits-u, apuadutsets-u, nduplicats-u) s-nu fugã; s-bãgã
(expr: nchisi) s-bumbuneadzã; s-bãgã sã strigã; bagã-ti pi dintsã (tindi-ti s-dornji cu fatsa nghios); s-bagã (s-dutsi s-doarmã) cu gãljinjli, si scoalã cu cucotslji; bagã-ts mintsãli n cap
(expr: adunã-ts mintsãli, isihã-sea, s-nu fats glãrinj); bãgat tsiva tu cornu i nu?
(expr: aduchit, achicãsit tsiva i nu?); cari-l bãga tu cornu?
(expr: cari lu-asculta tsi dzãtsi); bagã ghini tu cornu
(expr: ascultã, aduchea ghini tra s-nu-agãrsheshti) tsi-ts dzãc; bagã tu ureclji
(expr: ascultã ghini, shi s-ts-aduts aminti) tsi tsã spun; nu sh-avea bãgatã nitsi nã sãrmã n gurã
(expr: nu-avea mãcatã tsiva dip; eara multu-agiunj); mi bãgai
(expr: loai apofasea) s-li vindu oili; cãndu bãgarã
(expr: acãtsarã, nchisirã, loarã apofasea) s-facã numta; Mitlu bãgã
(expr: acumprã) nã furtii di balidz; anvitsai cã badz
(expr: acumpri, adunj, creshti) tsachi; bagã-ts oara
(expr: mutrea ghini s-nu pats tsiva, s-ts-ai cãshtiga, bagã-ts mintea); bagã oarã
(expr: mutrea ghini, ai-tsã mintea) s-nu intrã cariva n casã; nu bãgã oarã
(expr: nu-aduchi, nu-avdzã cã nu sh-avea mintea la-atseali) tsi-lj dzãsi aushlu; nu bãgai oarã
(expr: u-aveam mintea aljurea shi nu vidzui) ma s-tricu pri-aoa frati-tu; cãnjlji u bãgarã nãinti
(expr: (i) u-alãtrarã di u aspãrearã multu; (ii) trapsirã ninti, s-loarã dupã); el, cara-l bãgã luplu dinãpoi
(expr: cara lu-avinã luplu); s-ti bãgarim tu mãnã!
(expr: s-puteam s-ti-acats!); nu-lj si bagã mãnã
(expr: nu poati s-hibã astãmãtsit, nu poati s-hibã azvimtu); nu li bag mpadi
(expr: nu-nj mi prudau) dinãintea-a voastrã; easi nveasta, bagã boatsea
(expr: nchiseashti s-aurlã); nipotlu bãgã minti bunã
(expr: s-featsi cu minti, nvitsã cum s-facã); tsi bagã tu minti?
(expr: tsi mindueashti?); bagã-nj-ti
(expr: culcã-ti s-dornji), pulje, bagã-nj-ti (culcã-ti s-dornji); ved cã bãgash zvercã
(expr: ti ngrãshash); ved cã bãgash carni tu ureclji
(expr: ti ngrãshash); sh-bãgã lãili
(expr: intrã tu jali); mãni bãgãm
(expr: nchisim s-tsãsem) tu-arãzboi; multu mi bag
(expr: cilihtisescu, nj-bag zori) tra s-fug; sh-avea bãgatã stranjili atseali nalili
(expr: s-avea nviscutã cu stranjili nali) tsi li-adusi tatã-su dit Vlãhii; suntu anj di dzãli di cãndu nu bãgai ciciorlu
(expr: nu cãlcai) pi la nàsh; bãgãm
(expr: fripsim) pi sulã un noatin; chiru, canda s-bãgã tu guvã di sharpi
(expr: canda s-ascumsi tra s-nu lu-aflã vãrnu); cara si s-aflã tsi-ai faptã, lipseashti s-ti badz tu guvã di sharpi; lu bãgã arãu la frati-su
(expr: lj-dzãsi a frati-sui c-avea faptã un lucru arãu)

§ bãgat (bã-gátŭ) adg bãgatã (bã-gá-tã), bãgats (bã-gátsĭ), bãgati/bãgate (bã-gá-ti) – tsi easti faptu s-intrã iuva; tsi easti alãsat si sta pi tsiva; apus, pus, culcat, curdisit, ashtirnut
{ro: băgat, plasat, pus, aplicat, intrat, etc.}
{fr: mis, placé, posé, appliqué, entré, etc.}
{en: put, placed, applied, etc.}

§ bãgari/bãgare (bã-gá-ri) sf bãgãri (bã-gắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-bagã tsiva; puneari, culcari, curdisiri, ashtirneari
{ro: acţiunea de a băga, de a plasa, de a pune, de a aplica, de a intra, etc.; băgare, plasare, punere, aplicare, intrare, etc.}
{fr: action de mettre, de placer, de poser, d’appliquer, d’entrer, etc.}
{en: action of putting, of placing, of applying, etc.}
ex: tri bãgari pri aranã
(expr: easti multu bun); aestã eara bãgari tru somnu
(expr: aestã eara mash tra s-lu-arãdã)

§ nibãgat (ni-bã-gátŭ) adg nibãgatã (ni-bã-gá-tã), nibãgats (ni-bã-gátsĭ), nibãgati/ni-bãgate (ni-bã-gá-ti) – tsi nu easti bãgat s-intrã iuva; tsi nu s-ari bãgatã s-doarmã; etc.
{ro: nebăgat, neculcat, etc.}
{fr: qui n’est pas mis, qui n’est pas couché, etc.}
{en: who is not put in, who does not lie down, etc.}
ex: hiu nibãgat ninga (nu mi bãgai ninga s-dormu)

§ nibãgari/nibãgare (ni-bã-gá-ri) sf nibãgãri (ni-bã-gắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva i tsiva nu s-bagã
{ro: acţiunea de a nu băga, de a nu se culca, etc.}
{fr: action de ne pas mettre, de ne pas se coucher, etc.}
{en: action of not putting in, of not lying down, etc.}

§ bãgãturã (bã-gã-tú-rã) sf bãgãturi (bã-gã-túrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu oaea sh-cheari njelu ninti di-afitari; vãtãmãturã
{ro: avort la oi}
{fr: avortement chez les brebis}
{en: miscarriage (sheep)}

2: tsi-lj poartã inati a unui cã-lj featsi un lucru tsi nu lu-arãsea; cãchiusit, chicãsit, ahuljisit, huljisit, hulusit, nãirit, nãrit, nãrãit;
3: tsi aducheashti (icã fatsi pri altu s-aducheascã) unã dureari sufliteascã (un dor greu tu inimã, unã mãrazi, cãnjinã, amãreatsã, cripari, etc.); tsi-lj chicã greu; tsi ari cripãri; nvirinat, nvirat, mãrinat;
4: di cari ari datã cariva (cu mãna, ciciorlu, etc.); agudit, pusputit, huhulit
{ro: incomodat, deranjat; supărat, ofensat; întristat; atins}
{fr: incommodé; fâché, offensé; attristé, qui a du chagrin; atteint, touché}
{en: disturbed; sorry, made angry, offended; saddened, grieved; touched}
ex: cãrtit (nvirinat) s-turnã acasã; s-turnã acasã multu cãrtit (mãrãnat); ved mini cã easti cãrtitã pãndza di la arãzboi (minatã, datã di ea); easti cãrtit (agudit, lãndzit di cheptu); easti cãrtit la minti (agudit la minti, tsi-sh chiru mintea); mintea tsi-easti ca cãrtitã (aguditã, nibunã); cu cheptul nu sta ghini: easti cãrtit (agudit, lãndzit di ofticã)

§ cãrtiri/cãrtire (cãr-tí-ri) sf cãrtiri (cãr-tírĭ) –
1: atsea tsi s-fatsi cãndu-lj s-aspardzi chefea-a unui; aspãrdzeari chefea (isihia); angulciri, pirãxiri;
2: atsea tsi s-fatsi cãndu-lj portu inati a unui; cãchiusiri, chicãsiri, ahuljisiri, huljisiri, hulusiri, nãiriri, nãriri, nãrãiri, pãreari arãu;
3: atsea tsi fatsi un cãndu aducheashti (icã fatsi pri altu s-aducheascã) unã dureari sufliteascã (un dor greu tu inimã, unã mãrazi, cãnjinã, amãreatsã, cripari, etc.); nvirinari, nvirari, amãrãri, nfushtari, cãnjisiri, pãrãpunjisiri, mãrãnari;
4: atsea tsi s-fatsi cãndu cariva da di tsiva (cu mãna, ciciorlu, etc.); agudiri, pusputiri, huhuliri
{ro: acţiunea de a incomoda, de a deranja; de a supăra, de a ofensa, de a întrista; de a atinge; incomodare, deranjare; supărare, ofensare; întristare; atingere}
{fr: action d’incommoder; de (se) fâcher, de s’offenser; d’attrister, de causer du chagrin; d’atteindre (de toucher)}
{en: action of disturbing; of getting sorry, of making somebody sorry, angry; action of offending, of grieving; of touching}
ex: di cãrtiri (nãrãiri, chicusiri) greauã; di cãrtiri greauã, cari nu shtea iu s-u caftã, sã ncljisi n casã s-cluceascã plãngul; nu shtea tsi s-facã di multã cripari shi di multã cãrtiri

§ cãrteari/cãrteare (cãr-teá-ri) sf cãrteri (cãr-térĭ) – (unã cu cãrtiri)
ex: s-nu-lj hibã cu cãrteari (pãreari arãu, nãiriri)

§ nicãrtit (ni-cãr-títŭ) adg nicãrtitã (ni-cãr-tí-tã), nicãrtits (ni-cãr-títsĭ), nicãrtiti/nicãrtite (ni-cãr-tí-ti) – tsi nu easti cãrtit (pãrut arãu, cãchiusit, chicãsit, huljisit, nãirit, nvirinat, nvirat, mãrinat); di cari nu-ari datã vãrnu; tsi nu easti cãrtit (pusputit, huhulit)
{ro: nesupărat, neofensat; nederanjat; neîntristat; neatins}
{fr: qui n’est pas fâché (offensé; incommodé, attristé, atteint, touché)}
{en: who is not sorry (made angry, disturbed, saddened, grieved, touched)}

§ nicãrtiri/nicãrtire (ni-cãr-tí-ri) sf nicãrtiri (ni-cãr-tírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu s-cãrteashti (nu chicuseashti, nu-lj pari-arãu, nu s-nãireashti, nu s-mãrineadzã, nu sã nvirineadzã, nu pusputeashti, etc.)
{ro: acţiunea de a nu (se) supăra, de a nu ofensa, de a nu (se) deranja; de a nu întrista, de a nu atinge; neîntristare, neatingere, etc.}
{fr: action de ne pas (se) fâcher, de ne pas s’offenser; de ne pas incommoder; de ne pas attrister, de ne pas causer du chagrin}
{en: action of not getting sorry, of not making somebody angry; of not disturbing, of not touching}

§ nicãrteari/nicãrteare (ni-cãr-teá-ri) sf nicãrteri (ni-cãr-térĭ) – (unã cu nicãrtiri1)

§ cãrtiturã (cãr-ti-tú-rã) sf cãrtituri (cãr-ti-túrĭ) –
1: aspãrdzeari chefea (isihia); angulciri, pirãxiri;
2: cãchiusiri, chicãsiri, ahuljisiri, huljisiri, hulusiri, nãiriri, nãriri, nãrãiri, pãreari arãu;
3: nvirin, nvirinari, nvirari, mãrazi, mãrinari; aguditurã, pusputiri, huhuliri
{ro: deranj; supărare; ofensă, întristare; atingere}
{fr: fâcherie; offense; affliction, chagrin; attouchement}
{en: disturbance; quarrel, offence; sorrow; touch, contact}

§ cãrteric (cãr-té-ricŭ) adg cãrtericã (cãr-té-ri-cã), cãrterits (cãr-té-ritsĭ), cãrteritsi/cãrteritse (cãr-té-ri-tsi) – tsi cãrteashti (tsi lu-ariseashti s-cãrteascã) lumea cu purtarea-a lui; tsi s-cãrteashti lishor (tsi chicuseashti, tsi-lj cadi milii, tsi-lj chicã greu, etc.), cãndu cariva-lj fatsi tsiva tsi nu lu-ariseashti; cãrtilos, cãrtilivos; (fig: cãrteric = un tsi lu-ariseashti s-furã)
{ro: supărător, supărăcios}
{fr: fâcheux, irritable}
{en: annoying, irritable}
ex: nu mi-arisescu oaminjlji cãrterits (tsi ti cãrtescu cu purtarea-a lor); s-nu lu-alash singur cã easti cãrteric (fig: lu-ariseashti s-furã lucri)

§ cãrtilos (cãr-ti-lósŭ) adg cãrtiloasã (cãr-ti-lŭá-sã), cãrtilosh (cãr-ti-lóshĭ), cãrtiloasi/cãrtiloase (cãr-ti-lŭá-si) – tsi lu-ariseashti s-cãrteascã, s-nu lu-alasã omlu isih; tsi li cãrteashti, li schinã lucrili; tsi pindzi, ximutã lumea; cãrtilivos, cãrteric
{ro: aţâţător, agitator}
{fr: qui attise, qui excite; agitateur}
{en: instigator, agitator}

§ cãrtilivos (cãr-ti-li-vósŭ) adg cãrtilivoasã (cãr-ti-li-vŭá-sã), cãrtilivosh (cãr-ti-li-vóshĭ), cãrtilivoasi/cãrtilivoase (cãr-ti-li-vŭá-si) – (unã cu cãrtilos)
ex: am un frati cãrtilivos (tsi cãrteashti, tsi ximutã lumea)

§ dimãndu2 (di-mắn-du) sm fãrã pl – atsea tsi-lj si dzãtsi (caftã) a unui s-facã, cã va i cã nu va; dimãndari, dimãndãciuni, dimãndatã, urdin, ordin, ordinii, pãrãnghilii, timbihi, emri, endolii, diatagmã, diitãyii, buiurdii
{ro: ordin, cerere}
{fr: avis, ordre, demande}
{en: order, ordinance, request}
ex: eara dimãndu (dimãndari, ordin) di pãradz di la patriarhii

§ dimãndatã (di-mãn-dá-tã) sf dimãndati/dimãndate – (unã cu dimãndu2)
ex: cãndu avdzã dimãndata (ordinlu) a dratslor; el mãlãgar, nu lã spusi tsiva, ma featsi dupã dimãndata-a vurcolaclui; pi dimãndata-a (la ordinlu a) lui fudzii; vinj pi dimãndati

§ dimãndat2 (di-mãn-dátŭ) adv [di-aradã, cu zborlu “pi/pri” nãinti] – cu dimãndari, cu ordin di la cariva, etc.
{ro: la comandă, cu ordin}
{fr: par ordre}
{en: on request}
ex: sh-eu pi dimãndat (cu cãftari, cu dimãndari, cu ordin) mi featsi; muljarea u adãrã pri dimãndatã; luplu pi dimãndati nu mãcã; plãti njilja di liri a hrisiclui, cã lu-adrã pri dimãndati

§ dimãndari2/dimãndare (di-mãn-dá-ri) sf dimãndãri (di-mãn-dắrĭ) – atsea tsi s-ari dimãndatã (cãftatã, pãrãnghilsitã, ursitã, pãlãcãrsitã, etc.); dimãndu, dimãndãciuni, dimãndatã, cãftari, pãrãnghilsiri, ursiri, pãlãcãrsiri, rigeai, ordin, etc.
{ro: recomandare, ordin}
{fr: recommandation, désir exprès; demande, prière; avis, ordre confié}
{en: recommandation, specific desire, demand, request, order}
ex: dimãndãrli a Hristolui; nj-deadi multã dimãndari (mari rigeai); cu dimãndarea (ordinlu, ligãtura) si s-toarnã; cu mãndzã scrisi n cheptu-ts nã greauã dimãndari (ordin); deadi-atumtsea dimãndari (ordin) ca s-aspargã dauãli hori

§ dimãndãciuni/di-mãndãciune (di-mãn-dã-cĭú-ni) sf dimãndãciunj (di-mãn-dã-cĭúnjĭ) – (unã cu dimãndari2)
ex: am unã dimãndãciuni (rigeai, mirachi, vreari); sh-adusi aminti di dimãndãciunea a mã-sai; truoarã deadi dimãndãciuni s-yinã shamishtreilji n fatsã-lj; unã dzuã deadi dimãndãciuni, si s-aleagã di tuti locurli oaminjlji atselj nai cama achicãsits

ex: omlu tsi s-featsi cu grei (grai, zbor); un grei (zbor) bun voi s-avdu di la tini

§ grelj (gréljĭŭ) sn grelji/grelje (gré-lji) – (unã cu grai)

§ grii (gríĭŭ) sn grii/grie (grí-i) shi griiri/griire (grí-i-ri) – (unã cu grai)

§ grescu (grés-cu) vb IV grii (gríĭ), gream (greámŭ), gritã (grí-tã), griri/grire (grí-ri) –
1: scot zboarã dit gurã sh-aspun minduirli tsi-am tu minti cu scupolu ca atsel tsi mi-avdi s-aducheascã tsi minduescu (tsi mi doari, tsi ved, tsi hãbãri voi s-lji dau, etc.); lu-acljem pri cariva s-yinã cãtrã mini; am/dau unã numã (a unui), ãlj dzãc numa; ursescu cariva sã-nj intrã n casã; zburãscu, cuvintedz, acuvãntedz, dzãc, zãc, spun, aspun; acljem, cljem, strig, zghilescu, ursescu, acãlisescu, cãlisescu, acãljisescu, cãljisescu;
(expr:
1: nu grescu (scot) zbor = tac nu dzãc tsiva;
2: nu-am gurã s-grescu = nu-am furnjii, ndreptu s-dzãc vãrã zbor;
3: nu nã grim cu gura = nu nã zburãm, him ncãceats;
4: gurã s-avea, vreai greascã = zbor tsi s-dzãtsi trã un lucru tsi nu-l videm, cu tuti cã easti ningã noi, dinintea-a ocljilor, tsi-l cãftãm sh-nu-l videm)
{ro: grăi, vorbi, spune, zice, striga, chema, invita}
{fr: parler, dire, prononcer, appeler, convier, inviter}
{en: speak, say, tell, call, invite}
ex: cum tsã greshti? (cum ti-acljamã?); lj-grii (lj-dzãsh, l-cljimai, l-cãlisii) s-yinã acasã s-tsinã cu noi; grea tini (zbura tini) cã eshti cama-aush; nu sh-grescu (nu shi zburãscu) cã suntu ncãceats; sh-ashi-nj greashti (dzãtsi, zburashti) zbor di om; nu-sh grescu (nu-sh zburãscu; expr: suntu ncãceats); nu-lj greashti zbor (nu-lj zburashti); grea (zbura) tini cara nu-ai lucru; grea (dzã, zbura), de, tora, moi muljare; iu shedz tini? iuva, lj-greashti (lj-dzãtsi) aestu; ayilu-lj gri (dzãsi, zburã) a amirãlui; grits-lj-al (climats-lu) Nica si-lj da sari; a noauã nu nã grit (acljimat, cãlisit) la numtã; cum ts-grescu a tsia (cum tsã dzãc a tsia, cum ti-acljamã)?; nu-ari gurã s-greascã
(expr: ma ghini s-tacã; nu-ari ndreptu sã zburascã, sã scoatã un zbor); nu-sh grescu cu gura
(expr: suntu ncãceats)

§ grit (grítŭ) adg gritã (grí-tã), grits (grítsĭ), griti/grite (grí-ti) – tsi ari scoasã zboarã dit gurã tra si sh-aspunã minduirli, atseali tsi-ari tu minti; (zbor, minduiri, etc.) tsi easti dzãs; (om) tsi easti acljimat (cãlisit, strigat, etc.); zburãt, cuvintat; dzãs, zãs, spus, aspus, acljimat, cljimat, strigat, zghilit, ursit, acãlisit, cãlisit, acãljisit, cãljisit
{ro: grăit, vorbit, spus, zis, strigat, chemat, invitat}
{fr: parlé, dit, appelé, prononcé, convié, invité}
{en: spoken, said, told, called, invited}
ex: avdi Mita zboarãli griti (zburãti, dzãsi)

§ griri/grire (grí-ri) sf griri (grírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva greashti tsiva i pri cariva; gritã, zburãri, cuvintari; dzãtseari, zãtseari, spuneari, aspuneari, acljimari, cljimari, strigari, zghiliri, ursiri, acãlisiri, cãlisiri, acãljisiri, cãljisiri
{ro: acţiunea de a grăi, de a vorbi, de a spune, de a zice, de a chema, de a striga, de a invita; grăire, vorbire, spunere, zicere, strigare, chemare, invitare}
{fr: action de parler, de dire, d’appeler, de prononcer, de convier, d’inviter}
{en: action of speaking, of saying, of telling, of calling, of inviting}
ex: mi doari caplu di griri (zburãri, acljimari)

§ nigrit (ni-grítŭ) adg nigritã (ni-grí-tã), nigrits (ni-grítsĭ), nigriti/nigrite (ni-grí-ti) – (zbor, minduiri, etc.) tsi nu easti grit; tsi nu ari scoasã zbor dit gurã; tsi nu easti dzãs; (om) tsi nu easti acljimat (cãlisit, strigat, etc.); nizburãt, nidzãs, nispus, neacljimat, nicljimat, nistrigat, nizghilit, niursit, nicãlisit;
(expr:
1: apã nigritã = apã dit pãrmiti, loatã di la izvur (shoput), ninti ca s-yinã cariva sh-ninti ca s-da soarili; apã ninchisitã; tu pirmithi: apã nipusputitã di vãrnu sh-cari, cãndu u lja i u bea, gionili-aleptu, nu mata scoati un zbor;
2: zboarã nigriti = zboarã slabi, uruti, arushinoasi;
3: nigrit ninga zborlu = ninti ca s-dzãcã vãr zbor, unãshunã)
{ro: negrăit, nespus, nechemat, neinvitat}
{fr: qui n’est pas dit, n’est pas appelé, n’est pas invité}
{en: who has not spoken, who is not called, not invited}
ex: nigrit ninga fu
(expr: ninti ca s-hibã grit) zborlu; tsi nigriti
(expr: zboarã arushinoasi) lj-ishirã dit gurã; nigritã ghini
(expr: unãshunã), dirvishlu ãlj da unã ampaturlari a calui

§ nigriri/nigrire (ni-grí-ri) sf nigriri (ni-grírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu greashti tsiva i nu-lj greashti a unui; nizburãri, nidzãtseari, nispuneari, neacljimari, nicljimari, nistrigari, nizghiliri, niursiri, nicãlisiri
{ro: acţiunea de a nu grăi, de a nu spune, de a nu chema, de a nu invita}
{fr: action de ne pas dire, de ne pas appeler, de ne pas inviter}
{en: action of not saying, of not calling, of not inviting}

§ gritã (grí-tã) sf griti/grite (grí-ti) – zborlu tsi easti arcat (zghic, aurlarea, strigarea, acljimarea, etc.) cãndu cariva greashti
{ro: strigăt, chemare}
{fr: cri, cri d’appel}
{en: invitation, calling}
ex: nu va gritã (nu-ari-ananghi s-lji grim, di dzãtseari tsiva, di-acljimari); nu-ashtipta gritã doauã ori; nu mi durea caplu di gritã (nu-aveam ananghi s-lu mpingu, di cljimari, nu-aveam ananghi s-lu mpingu, s-lji strig, s-lji zghilescu); di dauã ori gritã (acljimari) nu voi; cu grita nu s-fatsi lucru

§ grãescu (grã-ĭés-cu) vb IV grãii (grã-íĭ), grãeam (grã-ĭámŭ), grãitã (grã-í-tã), grãiri/grãire (grã-í-ri) – (unã cu grescu)

§ grãit (grã-ítŭ) adg grãitã (grã-í-tã), grãits (grã-ítsĭ), grãiti/grãite (grã-í-ti) – (unã cu grit)

§ grãiri/grãire (grã-í-ri) sf grãiri (grã-írĭ) – (unã cu griri)

§ ãnj (ắnjĭ) shi nji (njí) shi nj1 (-njĭ, njĭ-) ((i) pr pirs I: singular, masculin shi fiminin, ginitiv shi dativ; forma shcurtã a pronumãljei pirsunalã “a njia” tsi-lj s-adavgã multi ori tra s-lji nvãrtushadzã noima; (ii) pr refl I: singular, masculin shi fiminin, dativ) – a njia
{ro: mie, îmi, mi}
{fr: à moi, moi}
{en: to me, me}
ex: nji (nji = a njia) deadi unã carti; nji (nji = a njia) spusi cã va s-yinã cu mini; nji-l (nji-l = ãnj lu) vãtãmarã, mãratlu; el ãnj (ãnj = a njia) fu di bunjlji; ãnj (ãnj = a njia) deadi unã carti; ãnj (ãnj = a njia) dzãsi s-fug di-aoa; mori ãnj lu-avdu shi-nj lu-ascultu; di nj-adutsi (nj = nji, a njia) mash virin; ea dzã-nj (nj = ãnj, a njia), armãnã; pashti-nj-u (nj = nji, ãnj, a njia) oaea; nu shtiu laea-nj (nj = di mini; icã a mea), tsi sã-nj fac (nj = ãnj, a njia) tutã dzua; nj-armash (nj = nji, a njia) fãrã bãrbat; nj-pari (nj = nji = a njia) cã nu ved ghini; nj-adrai (nj- = nji, ãnj = a njia, trã mini) unã casã mushatã; nj-mi (nj- = nji, ãnj) minduescu sã-nj fug shi s-ti-alas singur