DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ  
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ


Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

cap

cap (cápŭ) sn capiti/capite (cá-pi-ti) – partea di nai ma nsus a trup-lui di om iu s-aflã ncljisã midua (acupiritã prisuprã di per, sh-cu fatsa iu s-aflã ocljilj, narea, urecljili, gura, etc.); (fig:
1: cap = atsel tsi easti ma mari tu-unã parei di oaminj, cãp, cãpii, ma marli, mãimar; expr:
2: cap-di-cãni = yeatsã (hiintsã) dit pãrmiti tsi easti ca unã soi di lamnji cu truplu di om shi caplu di cãni;
3: cap di alj (tseapã, prash) = arãdãtsina-a aljlui (a tseapãljei, a prashlui) tu cari s-aflã partea tsi s-mãcã (dupã tsi easti curat di peaji);
4: nu-ari nitsiun cap di alj = easti multu ftoh, cã nu-ari macar un cap di alj tra s-mãcã;
5: cap di cãshcãval = aroatã ntreagã di cãshcãval;
6: cap di tsãtsã = gurgulj, chipita-a tsãtsãljei (dit cari sudzi njiclu, laptili di mumã);
7: cap di-arãu = ahiursiri di-arãu, izvur;
8: caplu-a corlui = atsel tsi s-aflã tu nchisita (caplu) a corlui shi, giucãndalui, lu tradzi dupã el;
9: cap di vearã, a vearãljei = nchisita, intrata-a vearãljei;
10: cap di paradz, cap = capital, capitalj, paradz bãgats tu-unã alishvirishi;
11: (ljau, ahiursescu, apãrnjescu) di la cap = nchisescu ditu-ahiurhitã;
12: cap di carni = cap lishor, tsi nu mindueashti ghini;
13: cap di gai = om tsi easti niheamã ca glar, lishor di minti, etc.;
14: cap di cheatrã, cap gros; cap greu; cap di tar (di crinã, di grij, di shinic, di tãgari, di mulari, di schizari, di ghegan, di vurgar, etc.) = om tsi easti cãpos, tsi u tsãni pi-a lui sh-atumtsea cãndu tuts alantsã dzãc altã soi, tsi nu para easti dishteptu, tsi-aducheashti greu sh-peanarga atseali tsi-lj si dzãc, etc.;
15: cap gol = (i) cap neacupirit di mãndilã i cãciulã shi (ii) un tsi nu-ari tsiva n cap, tsi nu mindueashti ghini, tsi easti lishor tu minti, glar;
16: dupã cap sh-cãciula = cata cum easti omlu, ashi-lj si uidisescu tuti;
17: nu-am minti n cap = (i) hiu multu nvirinat; (ii) nu minduescu (giudic) ghini, glãrii di minti di fac ahtãri glãrinj, etc.;
18: caplu fatsi, caplu tradzi; cap ai, tsi u vrei mãdua?; cap ai, minti tsi-ts lipseashti!; iu nu-i cap, cavai di cicioari = zbor tsi s-dzãtsi a unui tsi pati tsiva, cãndu lucrili-lj si duc tuti anapuda shi (i) cãndu stepsul easti a lui, (ii) cãndu li fatsi tuti lucrili dupã mintea-a lui, fãrã sã ntreabã pri altu, (iii) cãndu nu s-mindueashti ghini ninti ca s-lu facã un lucru, etc.;
19: pãnã s-nu dai cu caplu di praglu di nsus, nu vedz praglu di nghios; cari sh-bati caplu la praglu di nsus, mutreashti la praglu di nghios = zborlu tsi-lj si dzãtsi a unui tsi u bagã mintea mash dupã tsi-l pati un lucru, tsi nu shtii ca si s-afireascã pãnã cãndu nu u pati ninti;
20: caplu tsi nu ntreabã multi vai tragã = zborlu tsi-lj si dzãtsi a unui tsi nu caftã urnimii di la altsã, ninti ca s-lu-adarã un lucru;

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

seu

seu (séŭ) sn seuri (sé-urĭ) – grãsimi di la prãvdzã ca oaea (vaca, capra, etc. ma nu di la porcu);
(expr:
1: seulu a gãljinãljei = unã soi di earbã tsi s-da a gãljinãljei tra s-facã oauã;
2: am (bag, nj-acatsã coaljili…) seu = (i) am (fac, bag) aveari, agiungu avut; (ii) am sirmae (capital, capitalj);
3: bãnedz dit seulu-a meu = bãnedz di-avearea tsi-am adunatã cu lucrul a meu;
4: astupã (oaea) seuri = mãcã multu (oaea) shi si ngrashi;
5: va sã scoatã seu sh-di purits = easti ahãntu scljinciu, cã va sã scoatã paradz sh-di-aclo iu nu s-poati)
{ro: seu}
{fr: suif}
{en: animal fat, suet, tallow}
ex: carni slabã, nu ari seu (grãsimi); mãcarea cu seu nu mi-arãseashti; njelu-aestu avea seulu di un dzeadzit; lj-acãtsarã coaljili seu
(expr: featsi aveari); easti om tsi ari seu (tsi ari aveari, tsi easti avut); ca s-nu astuparã oili seuri!
(expr: ca s-nu mãcarã multu shi si ngrusharã oili!); cum sh-aundzea cutsutlu cu seulu ali vombirã; multi topchi di sari, nvãrtiti cu seulu a shchepilor

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

sirmae

sirmae (sir-ma-ĭé) sm sirmaedz (sir-ma-ĭédzĭ) – aveari (paradz, loc, pãrmãtii, etc.) cu cari omlu poati sã nchiseascã un lucru (cu cari s-facã ma multã aveari ca, bunãoarã, sã-sh dishcljidã unã ducheani, s-acumpãrã oi cu cari s-facã mãxulji trã vindeari, etc.); sirmei, cap, capital, capitalj, cãpitalj, seu;
(expr:
1: ari sirmaedz n cap = lj-ari sirmaedzlji mash tu minti, nu-ari tsiva;
2: nu ljau sirmae zborlu a lui = nu saidisescu zborlu a lui; nu dau simasii a zborlui a lui)
{ro: capital}
{fr: capital}
{en: capital}
ex: nã turnãm pri Veryea s-fãtsem sirmae (capitalj) trã la sari; nu-am mari sirmae shi nu pot s-mi-acats di-aestu lucru; va lom sirmae
(expr: va saidisim) graili-a aushlui; li lo sirmae
(expr: li bãgã tu cornu, deadi simasii la) zboarili a meali shi va s-dusi

§ sirmei/sirmee (sir-mé-i) sf sirmei (sir-méĭ) – (unã cu sirmae)
ex: cari nu ari sirmei, nu poati s-njargã mprapã; cu dzatsi liri sirmei ahiurhi

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

toc3

toc3 (tócŭ) sn tocuri (tó-curĭ) – paradzlji tsi-lj plãteashti cariva (di-aradã ti-un an), trã paradzlji tsi-lj lja cu borgi; gheafru, diafur, dyeafur, dyeafurauã;
(expr: toclu mãcã caplu = zbor tsi s-dzãtsi tr-atselj cari, vrãndalui s-amintã multu cu emburlichea, lja paradz trã capitalj cu toc mari shi apoea cherdu sh-capitaljlu cã nu pot s-lu pãlteascã toclu)
{ro: dobândă}
{fr: intérêt}
{en: interest}
ex:; lj-ded paradz cu toc

§ tuchisescu (tu-chi-sés-cu) vb IV tuchisii (tu-chi-síĭ), tuchiseam (tu-chi-seámŭ), tuchisitã (tu-chi-sí-tã), tuchisiri/tu-chisire (tu-chi-sí-ri) – dau paradz cu toc; bag paradz la bancã cu toc
{ro: da bani cu dobândă}
{fr: prêter de l’argent à intérêt}
{en: lend (give) money with interest}

§ tuchisit (tu-chi-sítŭ) adg tuchisitã (tu-chi-sí-tã), tuchisits (tu-chi-sítsĭ), tuchisiti/tuchisite (tu-chi-sí-ti) – (parã) dat cu toc
{ro: (ban) dat cu dobândă}
{fr: (argent) prêté avec intérêt}
{en: (money) lent (given) with interest}
ex: ari paradz tuchisits (dats cu toc)

§ tuchisiri/tuchisire (tu-chi-sí-ri) sf tuchisiri (tu-chi-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva da (bagã) paradz cu toc
{ro: acţiunea de a da bani cu dobândă}
{fr: action de prêter de l’argent à intérêt}
{en: action of lending (giving) money with interest}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã