§ urãt2 (u-rắtŭ) adg urãtã (u-rắ-tã), urãts (u-rắtsĭ), urãti/urãte (u-rắ-ti) – (unã cu aurãt1);
ex: ãlj s-avea urãtã bana (avea bizirsitã, s-avea sãturatã di banã) fãrã hilj-su; cã-lj s-avea urãtã (s-avea sãturatã) di shidearea-a lui

§ urãri/urãre (u-rắ-ri) sf urãri (u-rắrĭ) – (unã cu aurãri)

§ urã (ú-rã) sf uri/ure (ú-ri) – sãmtsãrea vãrtoasã di dushmãnilji tsi u ari un om trã cariva; pizmã
{ro: ură}
{fr: haine}
{en: hate}
ex: cu oclj-arosh, turbats di urã

(expr: ca atseali ma curbisitili di curbisiti); nãsh pascu patili shi bãneadzã ca lailji ali lai (exp: ca nai ma corghilj oaminj dit lumi); ma s-nu-nj cherdu laea (mãrata) minti; dipuneam dit un lai (vrut) munti greu; laili (corghili di) heari cum li portu?; nu dã di Pirushana, cã va si s-facã ma lãili (nai ma urutili lucri); sh-bãgã lãili
(expr: stranjili lãi) adoara
(expr: sh-bãgã stra-njili lãi adoara icã sã ncurunã diznou); ãsh bãgã lãili
(expr: si nsurã) cu feata-a murarlui; s-adrã omlu mash tu lãili
(expr: stranjili lãi di jali); nu-lj badz laea?
(expr: nu li-alash aesti lucri? nu dzãts si s-facã xichi?); vinjim la tini s-bem cãti un lai
(expr: un cafe); s-lj-u toarcã dzua-a njiclui mash pri hirlu atsel lailu
(expr: s-lji scrii mash unã mirã, soarti arauã); lai (corbu) sh-corbu sã-nj ti vedz

§ prilai (pri-láĭŭ) adg prilai/prilae (pri-lá-i), prilãi (pri-lắĭ) shi prilai (pri-láĭ), prilãi (pri-lắĭ) shi prilai (pri-láĭ) – tsi ari unã hromã multu lai; tsi easti multu arãu; tsi s-aflã tu-unã halã multu urutã; paralai
{ro: prea negru; prea periculos}
{fr: trop noir; trop dangereux}
{en: too black; too dangerous}
ex: ma lãi sh-prilãi

§ paralai (pá-ra-láĭŭ) adg paralai/paralae (pá-ra-lá-i), paralãi (pá-ra-lắĭ) shi paralai (pá-ra-láĭ), paralãi (pá-ra-lắĭ) shi paralai (pá-ra-láĭ) – (unã cu prilai)

§ lãits (lã-ítsŭ) adg lãitsã (lã-í-tsã), lãits (lã-ítsĭ), lãiti/lãite (lã-í-ti) – hromã tsi easti multu di multu lai, lai ncljis
{ro: negru de tot}
{fr: noir foncé}
{en: very black}
ex: lai, lãits (lai, multu di multu lai)

§ lãeatsã (lã-ĭá-tsã) sf lãets (lã-ĭétsĭ) –
1: hroma lai shi ntunicoasã tsi u-ari un lucru; damcã lai (tsi poati s-easã pri chealea-a omlui);
2: harea tsi u ari cariva tra s-hibã arãu (lai la inimã); arãulu tsi-l fatsi omlu lupusit (arãu); ugoadã (tihisiri) tsi adutsi-a omlui tsi u pati, mari dureari shi znjii trupeascã shi sufliteascã; taxirati, distihii, cãtratsã, pacus, pacuz, bilje, biljauã, biljai, bileauã, scangi, scanci, cangi, curbisiri, stuhinari, lupusiri, scutidi, etc.
{ro: negreaţă, obscuritate, ghinion, nenorocire, sacrilegiu}
{fr: noirceur, noircissure, obscurité, guignon, malheur; sacrilège}
{en: black, blackness, darkness; bad luck, misfortune, sacrilege}
ex: pri casã s-veadi lãeatsã (homa lai, ntunicoasã); njiclu lãndzidzashti shi scoati lãeatsã (dãmtsã lãi pi cheali); iu turnãm caplu… tsãpit… unã lãeatsã (scutidi) nipitrumtã; ca ti lãeatsã (bilje), Mitra avea arãtsitã putsãn; lj-aflai tu lãeatsã (cripãri, banã greauã); lãeatsã cu saclu
(expr: taxirãts, biljadz, cripãri multi); lãeatsa (lucrul arãu) s-fatsi lishor; s-moarã di foami sh-tu lãets (cripãri, taxirãts); lumi mplinã di lãets (di cripãri, taxirãts); s-ti lja lãeatsa; trapsi lãetsli
(expr: taxirãtsli) a loclui; Doamne, tsi lãets (lucri arali) au faptã, di armãnjlj-ahãti-au traptã?; trapsim nã lãeatsã-aclo di va s-u spun sh-a mortsãlor

§ lãiturã (lã-i-tú-rã) sf lãituri (lã-i-túrĭ) – harea tsi u-ari un lucru tra s-hibã lai; loc tsi easti lai; lãeatsã
{ro: negreaţă}
{fr: noirceur}
{en: blackness, darkness}

§ lãilji/lãilje (lã-í-lji) sf lãilj (lã-ílj) – agunos, agnos, greatsã
{ro: dezgust}
{fr: dégoût}
{en: disgust}
ex: am mari lãilji (agnos) ti lucru

§ lãescu (lã-ĭés-cu) vb IV lãii (lã-íĭ), lãeam (lã-ĭámŭ), lãitã (lã-í-tã), lãiri/lãire (lã-í-ri) –
1: fac un lucru s-lja hroma lai; buisescu tsiva tu lai; l-fac un lucru lai cu ardearea; aspun lai; ncãrnjidedz;
(expr:
1: nj-si lãeashti = nji s-aurashti sh-nu shtiu tsi s-adar tra sã-nj treacã oara; avursescu sh-mi satur di-atseali tsi fac; mi plictisescu, buhtisescu, bizirsescu, sãcãldisescu;
2: chirolu lãeashti = (chirolu) si ntunicã, s-fatsi scutidi;
3: nj-si lãeashti bana; nj-lãeashti inima, bana; etc. = nji si nvirineadzã bana; nj-si-aspardzi bana (nu-am bana bunã) cu-atseali tsi pat; nj-adutsi un ahãntu mari arãu (dureari, cripari, etc.) cã-nj fatsi bana greauã)
{ro: înnegri, (se) întuneca; (se) arde la soare}
{fr: noircir; obscurcir}
{en: blacken, darken}
ex: mi lãii (loai hroma lai) di fum; mi lãi soarili (nj-featsi chealea lai, mi arsi); gãili, adunati stoguri, lãea pisti citii (fãtsea peatitsi lãi pristi citii); ma corghili mash lãescu; corbu, tsi tsã fac puljlji? ma crescu sh-ma lãescu; lãish niheamã cijmili, cã s-avea fapti-aroshi; ti mãrtash, ti lãish (agiumsish ma-arãu); s-lãi
(expr: sh-bãgã stranji lãi) ca nã cãlgãritsã; s-lãi fare (s-asparsi fare), omlu-aestu; tu cãmpu va nã lãeascã soarili (nã ardã, va n-acatsã); lã si lãi
(expr: si aurã) a gionjlor; nji si lãi
(expr: nji si lo di pristi inimã, nj-si featsi agnos, mi sãturai) di lucru; aoa, disuprã, canda lãeashti
(expr: s-aspuni lai, curbiseashti) greu blãstem; vrei sã-nj lãeshti
(expr: amãrãshti) inima?; lãish
(expr: u nvirinash) feata tu hicati; ne s-alasã, ne s-lãeascã
(expr: s-creapã di ghideri)

§ lãit (lã-ítŭ) adg lãitã (lã-í-tã), lãits (lã-ítsĭ), lãiti/lãite (lã-í-ti) – tsi easti faptu lai (cu buisirea, ardearea la soari, etc.); ncãrnjidedz
{ro: înnegrit, întunecat; ars (de soare)}
{fr: noirci; assombri}
{en: blackened, darkened; burned}
ex: sturi lãits (buisits, faptsã lãi); unã di cãtrã searã lãitã (ntunicatã), cu tserlu astupat; lãiti (arsi) di soari; lãita
(expr: mãrata)! cu tsi njilã di gushi lo s-mi-acatsã!; cãndu ea-l vidzu, lãita
(expr: corba); sh-eara mushatã, lãita
(expr: mãrata); vidzush tsi-nj featsi lãitlu? (omlu-aestu-arãu, tihilailu?); mu mutreshti tsi mushatã easti lãita?; o, lai lãite! (andihriste!); aushlji… lãits (corghi) tu-arniu ma sh-njergu; lãitslji
(expr: mãratslji) gionj; lãita-lj
(expr: blãstimata-lj) di vitsinã; sh-plãngu nj-eara a lor lãitã
(expr: mirã lai)

§ lãiri/lãire (lã-í-ri) sf lãiri (lã-írĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-lãeashti tsiva; ncãrnjidari
{ro: acţiunea de a înnegri, de a (se) întuneca; de a se arde la soare; înnegrire, întunecare}
{fr: action de noircir; d’obscurcir, de s’assombrir}
{en: action of blackening, of darkening}

{ro: a-i trece plictiseala, a-i trece supărarea, a-i trece enervarea}
{fr: ne plus (s’)ennuyer, ne plus (s’)embêter, ne plus (s’)énerver}
{en: be no longer bored, be no longer annoyed}
ex: mizi-l vidzui disãcãldisit (cã lj-ari tricutã sãcãlmaea)

§ disãcãldisit (di-sã-cãl-di-sítŭ) adg disãcãldisitã (di-sã-cãl-di-sí-tã), disãcãldisits (di-sã-cãl-di-sítsĭ), disãcãldisiti/disãcãldisite (di-sã-cãl-di-sí-ti) – tsi nu mata easti sãcãldisit
{ro: căruia i-a trecut plictiseala (supărarea, enervarea)}
{fr: qui n’est plus ennuyé (embêté, énervé)}
{en: who is no longer bored, who is no longer annoyed}

§ disãcãldisiri/disãcãldisire (di-sã-cãl-di-sí-ri) sf disãcãldisiri (di-sã-cãl-di-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva s-disãcãldiseashti
{ro: acţiunea de a-i trece plictiseala, de a-i trece supărarea, de a-i trece enervarea}
{fr: action de ne plus (s’)ennuyer, de ne plus (s’)embêter, de ne plus (s’)énerver}
{en: action of being no longer bored, of being no longer annoyed}