|
|
aumbrã
aumbrã (aúm-brã) sf aumbri/aumbre (a-úm-bri) – loc ãntunicat sh-fãrã lunjinã; urma tsi u-aspuni pri loc un lucru cãndu di-alantã parti easti vidzut di soari (di-unã lunjinã vãrtoasã); umbrã; (fig: aumbrã = (i) fatsã mushatã sh-cu hari; aumbrat; vidzutã, videari, mutrã; (ii) om, omlu di ningã cariva, xen; (iii) apanghiu, agiutor, atsel tsi n-afireashti tra s-nu pãtsãm tsiva; (iv) mortu, fandazmã, stihio, stihii, vãrcolac, boshi, stifã; (v) amayi, mãndii, vãscãnii; expr:
2: am aumbrã di… = nj-undzescu cu…, hiu ca…;
3: mi-acats di cariva (mi tsãn) ca aumbra = hiu cu cariva tut chirolu sh-nu lu-alas dip ta s-hibã singur;
4: nj-easti fricã (mi-aspar) sh-di-aumbrã = hiu om tsi nj-easti fricã sh-di nai ma njitsli lucri;
5: nu veadi, cã-lj tsãni aumbrã narea = zbor tsi s-dzãtsi tr-atsel tsi easti tivichel, tsi nu lj-acatsã mãna trã tsiva, tsi nu para bagã oarã tsi s-fatsi deavãrliga di el;
6: va mi scoatã dit soari s-mi bagã tu-aumbrã shi dit aumbrã tu soari? = zbor tsi s-dzãtsi cãndu un ari angãtan di cariva, di la cari nu s-ashteaptã s-veadã nitsiunã hãiri)
{ro: umbră, faţă graţioasă, aparenţă, aerul, omul (străinul de lângă cineva); protecţie; fantomă}
{fr: ombre; beaux traits du visage (surtout autour des yeux); air, apparence; étranger; protection, abri protecteur; fantôme, revenant}
{en: shade; gracious appearance; stranger, protection; ghost, phantom}
ex: tsi treatsi prit apã shi nu s-udã? (angucitoari: aumbra); treatsi prit apã, nu s-adapã, necã s-udã, necã s-afundã (angucitoari: aumbra); funi lungã sh-fãrã-aumbrã (angucitoari: calea); shidzum tutã dzua sum aumbra-a sãltsilor; si-l talji chiparishlu, cã lã tsãni aumbrã; tu-aumbra-a voastrã io nu-nj shed; muljari cu aumbrã (fig: aumbratã, harishi, ndilicatã, tsi-ari fatsa dultsi, cu multã hari); avea ficiorlu aleptu aumbrã (fig: vidzutã, mutrã) di hilj di-amirã; nu cunoashti cãt ãlj tsãni aumbra; aumbra atsea (fig: omlu, xenlu atsel) din casã; aumbra (fig: omlu di ningã tini, xenlu), cari easti?; cu a cui aumbrã (fig: cu a cui agiutor, cari va s-n-afireascã di-arali, sum a cui apan-ghiu) njardzim noi tu arniu?; l-cãlcã aumbra (fig: ãlj s-alinci fandazma, stihia, vãrcolaclu); ma nu-nj putui cu ocljilj s-dau di-aumbra (fig: fandazma) nividzutã; sh-u-avu s-nu hibã vãrã aumbrã (fig: stifã, fandazmã); aumbrili (fig: mortsãlj) tu cãragã si ncljid, ashi si spuni dit aushatic; pãnã sh-di-aumbrã-lj s-aspari
(expr: s-aspari multu lishor); nu hiu di atselj tsi lã s-aspari ocljul di aumbrã-lã
(expr: tsi s-aspari lishor)
§ umbrã (úm-brã) sf um-bri/umbre (úm-bri) – (unã cu aumbrã)
chibritã
chibritã (chi-brí-tã) sf – vedz tu chibrit
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: chibritchibrit
chibrit (chi-brítŭ) sn chibriti/chibrite (chi-brí-ti) – cumãtici di lemnu (di vãrã 3-4 cm. lungã) cari ari la un capit unã umflãturã adratã di unã lugurii tsi lja foc cãndu s-freacã di tsiva; shpirtu, spirtu, chibritã
{ro: chibrit}
{fr: allumette}
{en: match}
§ chibritã (chi-brí-tã) sf chibriti/chibrite (chi-brí-ti) – (unã cu chibrit)
ex: tradzi nã chibritã; fã lunjinã cu unã chibritã
mbritã
mbritã (mbrí-tã) sf – vedz tu bruescu
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: bruescumutrescu
mutrescu (mu-trés-cu) (mi) vb IV mutrii (mu-tríĭ), mutream (mu-treámŭ), mutritã (mu-trí-tã), mutriri/mutrire (mu-trí-ri) –
1: nj-aruc ocljilj pri tsiva i cariva tra s-ved cum aspuni; nj-aruc ocljilj; nj-pascu ocljilj;
2: bag oarã la-atseali tsi am dininti i tsi s-fac deavãrliga di mini; nj-am cãshtigã; escu cu cãshtigã;
3: lj-am frundida (cãshtiga, ngãtanlu) a unui; muntrescu, mbrescu, brescu, bruescu, burescu, cãshtighedz, cãtãndisescu, frundisescu, frundixescu; (fig:
1: mutrescu = fac siryeani, siryinsescu; expr:
2: nj-mutrescu lucrul (huzmetea, urfanja, irnjia); nj-mutrescu calea nãinti = (i) nu-am ananghi, nu mi mealã; (ii) nj-ved di lucrul a meu, nu mi-ameastic tu lucri xeani;
3: nj-mutrescu gustul = fac cum ãnj va chefea;
4: mutrescu ghini, cu cãshtigã, cu patru oclji = nj-am cãshtiga, nj-bag ghini oara, patru lj-fac ocljilj;
5: mi mutrescu la yeatru = mi duc s-mi veadã yeatrul ma s-hiu lãndzit, tra sã-nj da vãrã yitrii;
6: l-mutrescu ca soari = l-tsãn ca un lucru (i) tsi-l voi multu, (ii) di cari am mari ananghi;
7: nj-lu mutrescu suflitlu = am multu-angãtan di bana sh-lucrili-a meali;
8: nj-mutrescu di suflit = tsi fac, u fac trã mini, trã sinferlu a meu;
9: l-mutrescu cu agrili = l-mutrescu urut, agru;
10: mutrescu cãtrã tu Ascãpitatã = nu-ashteptu s-mata bãnedz multu chiro;
11: calu tsi-i pishchesi nu s-mutreashti la dintsã = nu va s-lji aflji cusuri a lucrului tsi tsã si da geaba, pishchesi;
12: mãcash prãndzu, mutrea sh-trã astarã = nu-aspardzi tut tsi ai tora, bagã di-unã parti sh-ti ma nãpoi, ti dzua di mãni)
{ro: privi, observa, îngriji}
{fr: regarder, observer, soigner}
{en: look at, observe, take care of}
ex: mutrea (arucã-ts ocljilj) nsus, mutrea nghios; sh-mutri calea nãinti
(expr: sh-mutri di lucrul a lui, fãrã s-lji da vãrã simasii); cãtse nu mutreats lãndzitlu (nu-aveats frundida-a lãndzitlui)?; mutrea ghini
(expr: s-ts-ai cãshtiga) s-nu ti-alash s-ti bashi; s-nã fudzim shi s-nã mutrim lucrul
(expr: s-nu-avem ananghi); Fulga treamburã sh-mutreashti; mutrea-ti cu yeatrul (du-ti s-ti veadã tsi ai di eshti lãndzit); nu-lj mutrea narea, ma mutrea-lj harea; mutrea-u pravda, s-ti mutreascã; cari sh-bati caplu la praglu di nsus, mutreashti la praglu di nghios
(expr: atsel tsi u-ari pãtsãtã cã nu sh-avea angãtanlu, sh-ari angãtan sh-di-aclo iu nu lipseashti); gãljina, tsi-i gãljinã, bea apã sh-mutreashti la Dumnidzã; mutrea-lj hrana si-lj cunoshti bana
§ mutrit (mu-trítŭ) adg mutritã (mu-trí-tã), mutrits (mu-trítsĭ), mutriti/mutrite (mu-trí-ti) – (atsel, atsea) pri cari sh-arucã ocljul cariva s-lu veadã cum aspuni; tsi easti bãgat oarã; tsi lj-ari cãshtiga (ngãtanlu, frundida) cariva; muntrit, mbrit, brit, bruit, burit, cãtãndisit, frundisit, frundixit
shpirtu2
shpirtu2 (shpír-tu) sn shpirti/shpirte (shpír-ti) shi shpirturi (shpír-turĭ) – cumãtici di lemnu suptsãri shi shcurtu (di vãrã 3-4 cm.) cari ari la un capit unã umflãturã adratã di unã lugurii tsi lja foc cãndu s-freacã di tsiva; cutia (shpirtara) tu cari s-vindu (shi s-tsãn) aesti limnici; spirtu, chibrit, chibritã
{ro: chibrit, cutie de chibrite}
{fr: allumette, porte-allumettes}
{en: match, match box}
ex: shpirtul (chibritlu) s-asteasi; acumpãrã-nj un shpirtu (unã cutii di chibriti)
§ shpirtarã (shpir-tá-rã) sf shpirtãri (shpir-tắrĭ) – cutii tu cari s-tsãni chibritlu
{ro: chibritelniţă, cutie de chibrite}
{fr: porte-allumettes}
{en: match box}
§ shpirtu3 (shpír-tu) sn shpirturi (shpír-turĭ) – (unã cu shpirtarã)
ex: acumpãrai shpirtu (cutii cu) shpirti
§ spirtu2 (spír-tu) sn spirturi (spír-turĭ) – (unã cu shpirtu2)
§ shpirtuescu (shpir-tu-ĭés-cu) vb IV shpirtuii (shpir-tu-íĭ), shpirtueam (shpir-tu-ĭámŭ), shpirtuitã (shpir-tu-í-tã), shpirtuiri/shpirtuire (shpir-tu-í-ri) – aprindu un shpirtu;
(expr: u shpirtuescu = fug, mi fur di iuva peascumta, ashi ca s-nu mi-aducheascã vãrnu; bizgulescu, cãpsãlsescu, spel, angan cãtsaua, etc.)
{ro: aprinde un chibrit}
{fr: allumer l’allumette}
{en: light a match}
ex: shpirtuea chibritlu sh-aprindi lampa; shpirtuits-li
(expr: fudzits, aspilats-li di-aoa)!; inima li shpirtui di la nãs
(expr: lj-fudzi)
§ shpirtuit (shpir-tu-ítŭ) adg shpirtuitã (shpir-tu-í-tã), shpirtuits (shpir-tu-ítsĭ), shpirtuiti/shpirtuite (shpir-tu-í-ti) – (shpirtu) tsi s-ari apreasã
{ro: aprins}
{fr: allumé}
{en: lighted}
§ shpirtuiri/shpirtuire (shpir-tu-í-ri) sf shpirtuiri (shpir-tu-írĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva shpirtueashti