|
|
bizã
bizã (bi-zắ) sm bizadz (bi-zádzĭ) – hãlatea cu cari s-fatsi unã guvã tu lemnu (stizmã, etc.) ninti ca si s-batã penura tu guvã (cãndu lemnul i stizma easti multu durã, sãnãtoasã shi penura nu intrã lishor ma s-nu-lj si facã ninti guva); sfreadini, sfredini, sfredin, burghii
{ro: sfredel}
{fr: perçoir, vrille}
{en: gimlet, borer}
bizari/bizare
bizari/bizare (bi-zá-ri) sf – vedz tu bidzari
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: bidzarialocut
alocut (a-ló-cutŭ) adg alocutã (a-ló-cu-tã), alocuts (a-ló-cutsĭ), alocuti/alocute (a-ló-cu-ti) – tsi nu-ari aradã; tsi s-aflã tu-unã stari (catastasi, arãeatã, atãxii, mintiturã) fãrã-aradã; tsi nu easti unã soi cu-alantã dunjai; paraxin, tronciu, ahoryea
{ro: dezordonat, bizar}
{fr: pêle-mêle, désordonné; bizarre}
{en: untidy; odd, strange}
ex: om alocut (tsi nu-ari aradã, tsi easti ahoryea, tronciu)
§ alocuta (a-ló-cu-ta) adv – (lucri) tsi s-aflã amisticati, mprusculiti, bãgati un pisti-alantu fãrã nitsiunã aradã, di nu shtii omlu iu poati s-aflã tsi caftã; ghilishti, alandala, darmadan, cioarã-boarã, ciora-bora
{ro: talmeş-balmeş}
{fr: pêle-mêle}
{en: pell-mell, helter skelter}
anapuda
anapuda (a-ná-pu-dha) adv – di-alantã (nu di buna) parti a unui lucru; alantã soi di cum lipseashti s-hibã un lucru; napudishalui, anaschila, anaschilea, strãmbu, tersi, tersine, tersene
{ro: anapoda, pe dos, deandoaselea}
{fr: à l’envers, de l’autre côté; tout de travers}
{en: wrong side, upside-down, wrong-headed}
ex: nviscu sarica anapuda (cu-astalea nafoarã); sh-bãgã cãmeasha anapuda; tsãnea cartea anapuda (di-alantã parti, cu nsuslu nghios); loclu anapuda-l (di-alantã parti-l) turna; ãnj njardzi lucrul anapuda (strãmbu, arãu); tut anapuda (anaschila) va s-greshti; itsi acãtsa s-adarã, tut anapuda (strãmbu) lj-isha; s-nu-nj turnats zborlu anapuda
§ napudishalui (na-pu-dí-shĭa-lui) adv – (unã cu anapuda)
ex: voi imnats napudishalui (anapuda, cu cãlcãnjli ninti)
§ anapud (a-ná-pudhŭ) adg anapudã (a-ná-pu-dhã), anapudz (a-ná-pudzĭ), anapudi/anapude (a-ná-pu-dhi) – tsi easti strãmbu la minti shi nu li fatsi lucrili ndreapti ca-alantã dunjai; tsi fatsi ma multu dupã caplu a lui shi nu va s-ascultã di pãrerli-a altor; tsi nu-ari purtari shi nu mindueashti ca oaminjlji di-aradã; tsi fatsi multu shimãtã; nãpudearic, cãvgãgi, strãmbu, tersu, sirsen, sirsem, zarzara, dzardzar; cap gros, cap di grij, cap di tãgari
{ro: turbulent, îndărătnic, încăpăţânat}
{fr: qui est de travers; turbu-lent; endiablé}
{en: reckless, obstinate, stubborn, with awkward temper}
ex: aestu ficior easti anapud (strãmbu); featã arauã sh-anapudã (strãmbã) di sh-cu cãmeasha di pri nãsã si ncãcea
§ anapudearic (a-na-pu-dhĭá-ricŭ) adg anapudearicã (a-na-pu-dhĭá-ri-cã), anapudearits (a-na-pu-dhĭá-ritsĭ), anapudearitsi/ana-pudearitse (a-na-pu-dhĭá-ri-tsi) – (unã cu anapud)
ex: nu-am vidzutã ahtari om anapudearic (anapud, strãmbu)
§ nãpudearic (nã-pu-dhĭá-ricŭ) adg nãpudearicã (nã-pu-dhĭá-ricã), nãpudearits (nã-pu-dhĭá-ritsĭ), nãpudearitsi/nãpudearitse (nã-pu-dhĭá-ri-tsi) – (unã cu anapud)
ex: ahtãri nãpudearits sots; muljarea-aestã easti nãpudearicã (anapudã); nu-am vidzutã ahtari nãpudearic
§ anãpudilji/anãpudilje (a-nã-pu-dhí-lji) sf anãpudilj (a-nã-pu-dhílj) –
bidzari/bidzare
bidzari/bidzare (bi-dzá-ri) sf bidzãri (bi-dzắrĭ) – gljindurã cu grãsimi, seu
{ro: bezer, bezereu, glandă cu seu}
{fr: mésentère; glande à suif en branches}
{en: tallow gland}
§ bizari/bizare (bi-zá-ri) sf bizãri (bi-zắrĭ) – (unã cu bidzari)
§ bãdzari/bã-dzare (bã-dzá-ri) sf bãdzãri (bã-dzắrĭ) – (unã cu bidzari)
burghii/burghie
burghii/burghie (bur-ghí-i) sf burghii (bur-ghíĭ) – hãlatea cu cari s-fatsi unã guvã tu lemnu (stizmã, etc.) ninti ca si s-batã penura tu guvã (cãndu lemnul i stizma easti multu sãnãtoasã shi penura nu intrã lishor ma s-nu-lj si facã ma ninti guva); sfreadini, sfredini, sfredin, bizã
{ro: burghiu, sfredel}
{fr: perçoir, vrille}
{en: gimlet, borer}
cãvuchi/cãvuche
cãvuchi/cãvuche (cã-vú-chi) sf cãvuchi (cã-vúchĭ) – capelã alocuta (tronci, ciudioasã), tsi lumea u mutreashti ca tri ciudii cãndu u veadi
{ro: pălărie ciudată}
{fr: chapeau bizarre, baroque}
{en: odd and outlandish hat}
cicãrdisescu
cicãrdisescu (ci-cãr-di-sés-cu) (mi) vb IV cicãrdisii (ci-cãr-di-síĭ), cicãrdiseam (ci-cãr-di-seámŭ), cicãrdisitã (ci-cãr-di-sí-tã), cicãrdisiri/cicãrdisire (ci-cãr-di-sí-ri) – (di itia-a unei dureari, vrondu, sinhisi mari, etc.) fac ca un tsi glãri di minti; glãrescu di minti; nj-cher mintea; cicãnescu, ciushuescu, cictisescu, cicnescu, cihtisescu, cildisescu, cildãsescu, cilduescu, cirtuescu, ciurtuescu, cirtisescu, cirtusescu, cirtãsescu, cistisescu, tulescu, zãlsescu, shishirdisescu, shishtisescu
{ro: sminti, zăpăci, ului, buimăci}
{fr: troubler, faire perdre la tête, rendre fou, devenir (toqué, bizarre), étourdir, ahurir}
{en: drive mad, stun, daze, confuse}
§ cicãrdisit (ci-cãr-di-sítŭ) adg cicãrdisitã (ci-cãr-di-sí-tã), cicãrdisits (ci-cãr-di-sítsĭ), cicãrdisiti/cicãrdisite (ci-cãr-di-sí-ti) – tsi s-poartã ca un tsi-ari glãritã di minti; glãrit di minti; tsi-ari chirutã mintea; tsi easti dat ãn cap; cicãnit, ciushuit, cictisit, cicnit, cihtisit, cildisit, cildãsit, cilduit, ciurtuit, cirtuit, cirtisit, cirtusit, cirtãsit, cistisit, tulit, zãlsit, shishirdisit, shishtisit
{ro: smintit, zăpăcit, lovit cu leuca, uluit, buimăcit}
{fr: qui a l’esprit troublé, dérangé, toqué, étourdi, ahuri}
{en: deranged, mad, insane}
ex: ca cicãrdisit (glãrit) di minti
§ cicãrdisiri/cicãrdisire (ci-cãr-di-sí-ri) sf cicãrdisiri (ci-cãr-di-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un cicãrdiseashti (cari s-poartã ca glãrit di minti); cicãniri, ciushuiri, cictisiri, cicniri, cihtisiri, cildi-siri, cildãsiri, cilduiri, cirtuiri, ciurtuiri, cirtisiri, cirtusiri, cirtãsiri, cistisiri, tuliri, zãlsiri, shishirdisiri, shishtisiri
{ro: acţiunea de a se zăpăci, de a se sminti, de a se ului, de a se buimăci; smintire, zăpăcire, uluire, buimăcire}
{fr: action de devenir fou, de faire perdre la tête, d’étourdir, d’ahurir; dérangement d’esprit, folie, toquade}
{en: action of driving someone crazy, of stunning, of dazing, of confusing; insanity, madness}
§ cistisescu (cis-ti-sés-cu) (mi) vb IV cistisii (cis-ti-síĭ), cistiseam (cis-ti-seámŭ), cistisitã (cis-ti-sí-tã), cistisiri/cistisire (cis-ti-sí-ri) – (unã cu cicãr-disescu)
ex: mi cistisii dinintea-a ljei
ciudii/ciudie
ciudii/ciudie (cĭu-dí-i) sf ciudii (cĭu-díĭ) –
1: lucru tsi nu pari si s-aibã faptã dupã nomurli a fisiljei shi lumea nu poati s-lu-aducheascã (cã nu pari faptu di-unã puteari lumeascã, ma pari faptu mash di-unã puteari dumnidzãeascã i dyeavuleascã);
2: lucru tsi ti fatsi s-ti ciuduseshti (s-ti njiri, s-ti uinjiseshti, etc.) cã nu ti-ashtiptai s-lu vedz (s-lu avdzã, s-lu nvets, etc.);
3: lucru tsi easti alocut (ahoryea, tronciu) shi nu sh-u-adutsi cu lucrili di-aradã cu cari him nvitsats; ciudã, thamã, thavmã, thãmãturyii, samã, nishani, njirari, apurii, toafi, etc.;
(expr: nj-yini ciudii = mi-apurisescu, mi njir, mi ciudisescu)
{ro: minune, mirare, ciudăţenie}
{fr: merveille, miracle; étonnement, stupéfaction; bizarrerie}
{en: miracle; astonishment, amazement; oddity}
ex: njel ca trã ciudii (ti nishani, trã thamã); sh-lu ntreabã cu ciudii (apurii, njirari); io vidzuii ciudiili (nishenjli, thãmãturyiili) a tali; sh-fãtsea crutsea di ciudii; featsi nã mari ciudii; pot s-fac seamni shi ciudii (nishenj) cu giunaticlu a meu; frãndza-aestã, trã ciudii, s-mina singurã; nj-yini mari ciudi
(expr: mi njir, mi-apurisescu multu), cum s-agãrshascã
§ ciudã (cĭú-dã) sf ciudi/ciude (cĭú-di) – (unã cu ciudii)
ex: ciudã (ciudii, thamã) neavdzãtã
§ ciudios (cĭu-di-ósŭ) adg ciudioasã (cĭu-di-ŭá-sã), ciudiosh (cĭu-di-óshĭ), ciudioa-si/ciudioase (cĭu-di-ŭá-si) – (lucru) tsi nu easti di-aradã shi s-aspuni ahoryea di-alanti lucri; tsi-aspuni ca trã ciudii; alocut
{ro: ciudat, bizar}
{fr: étrange, bizarre}
{en: strange, odd, weird}
§ ciudisescu (cĭu-di-sés-cu) (mi) vb IV ciudisii (cĭu-di-síĭ), ciudiseam (cĭu-di-seámŭ), ciudisitã (cĭu-di-sí-tã), ciudisiri/ciu-disire (cĭu-di-sí-ri) – mi-apurisescu di-atseali tsi-nj s-aspun ãn fatsã (tsi ved i tsi avdu); ãnj fac thamã; ciuduescu, ciuidisescu, ciudescu, ciuduescu, apurisescu, ncrutsescu, thãvmusescu, thãmãsescu, njir, anjir, uinjisescu
{ro: (se) mira, (se) uimi, (se) extazia}
{fr: s’étonner, s’extasier}
{en: astonish, amaze, go into ecstasy}
ex: mi ciudisescu (mi-apurisescu) cu omlu-aestu; ari ciudisitã dunjaea ntreagã; noi nã ciudisim; lumea tutã s-njira shi s-ciudisea (sh-fãtsea thamã); mi ciudisescu di tsi vidzui cã fats
paraxin
paraxin (pa-rác-sinŭ) adg paraxinã (pa-rác-si-nã), paraxinj (pa-rác-sinjĭ), paraxini/paraxine (pa-rác-si-ni) – tsi easti altã soi dicãt lucrili di-aradã cu cari lumea easti nvitsatsã; (lucru) tsi ti fatsi s-ti ciuduseshti (s-ti njiri, s-ti uinjiseshti, etc.) cã nu ti-ashtiptai s-lu vedz ashi cum aspuni; tsi easti trã ciudii (thamã, nishani, etc.); tronciu, toafi, alocut, ahoryea, ciudios
{ro: straniu, bizarre}
{fr: bi-zarre, étrange, étonnant}
{en: strange, peculiar, astonishing}
ex: paraxinã-lj si pari zburãrea umineascã
sfreadini/sfreadine
sfreadini/sfreadine (sfreá-di-ni) sm sfreadinj (sfreá-dinjĭ) – hãlatea cu cari s-fatsi unã guvã tu lemnu (stizmã, etc.) ninti ca si s-batã penura tu guvã (cãndu lemnul i stizma easti multu scliro shi penura nu poati s-intrã lishor ma s-nu-lj si facã ninti guva); sfredini, sfredin, bizã, burghii
{ro: burghiu, sfredel}
{fr: perçoir, vrille}
{en: gimlet, borer}
ex: boulu intrã n casã shi coarnili nafoarã li-alasã (angucitoari: sfreadinli)
§ sfredin1 (sfré-dinŭ) sm sfreadinj (sfreá-dinjĭ) – (unã cu sfreadini)
ex: cu sfredinlu fatsi nã guvã tra s-batã pendura
§ sfredini/sfredine (sfré-di-ni) sm sfreadinj (sfreá-dinjĭ) – (unã cu sfreadini)
§ sfreadin (sfreá-dinŭ) vb I sfridinai (sfri-di-náĭ), sfridinam (sfri-di-námŭ), sfridinatã (sfri-di-ná-tã), sfridinari/sfridinare (sfri-di-ná-ri) – fac unã guvã tu lemnu (stizmã, etc.) tra s-pot s-bat unã penurã tu guvã; sfredin, nsfredin, nsfeadin;
(expr: lji sfreadin inima (suflitlu, matsãli, etc.) = l-fac s-aducheascã unã dureari yii, sumigoasã tu inimã, tu suflit, tu matsã, etc.)
{ro: sfredeli}
{fr: percer avec une vrille, corroder}
{en: bore with a gimlet; pierce with a borer}
ex: sfridinai (feci guvi cu sfreadinli tu) scãndurli tuti; sfridinai grenda; lj-sfreadinã inima
(expr: l-fac s-aducheascã unã dureari yii tu inimã); nã sfreadinã dorlu
(expr: nã fatsi s-aduchim nã dureari yii); minduirea-atsea tut u sfridina; ãl sfridina tu matsã
§ sfredin2 (sfré-dinŭ) vb I sfridinai (sfri-di-náĭ), sfridinam (sfri-di-námŭ), sfridinatã (sfri-di-ná-tã), sfridinari/sfridinare (sfri-di-ná-ri) – (unã cu sfreadin)
§ sfridinat (sfri-di-nátŭ) adg sfridinatã (sfri-di-ná-tã), sfridinats (sfri-di-nátsĭ), sfridinati/sfri-dinate (sfri-di-ná-ti) – tsi-lj s-ari faptã nã guvã cu sfreadinlu; nsfridinat, nsfidinat
{ro: sfredelit}
{fr: percé avec une vrille; boré, corrodé}
{en: bored with a gimlet; pierced with a borer}
tronciu
tronciu (trón-cĭu) adg tronci/tronce (trón-ci), tronci (trón-ci), tronci/tronce (trón-ci) – tsi easti altã soi dicãt lucrili di-aradã cu cari lumea easti nvitsatsã; (lucru) tsi-l fatsi omlu s-ciuduseascã (si s-njirã, si s-uinjascã, etc.) cã nu s-ashtipta s-lu veadã ashi cum aspuni; tsi easti trã ciudii (thamã, nishani, etc.); paraxin, toafi, alocut, ahoryea
{ro: bizar, ciudat}
{fr: bizarre, singulier}
{en: bizarre, peculiar}