Dictsiunar

DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

bitãrnu

bitãrnu (bi-tắr-nu) sm, sf, adg bitãrnã (bi-tắr-nã), bitãrnji (bi-tắr-nji), bitãrni/bitãrne (bi-tắr-ni) – (om i lucru) tricut tu anj (tsi nu lj-u mata poati, icã nu mata easti bun ca ma ninti); aush, mosh, behlu, burhonj, pleacã, pljacã, alghit (tu peri), veclju, geagi, prezvit, pap, ghiush, tot
{ro: bătrân, vechi}
{fr: vieux, vieil, vieillard, ancien}
{en: old, ancient}
ex: easti om bitãrnu (aush) tora; shideam sum aumbra-a arburilui bitãrnu; carnea-aestã fu di vãrnã oai bitãrnã

§ bitãrneatsã (bi-tãr-neá-tsã) sf bitãrnets (bi-tãr-nétsĭ) – catastisea tu cari s-aflã omlu cãndu aushashti; harea tsi-l fatsi pri om (lucru) tra s-hibã bitãrnu; aushatic, aushami; yiramati
{ro: bătrâneţe}
{fr: vieillesse}
{en: old age}
ex: bitãrneatsa easti multu greauã

§ bitrãn (bi-trắnŭ) sm, sf, adg bitrãnã (bi-trắ-nã), bitrãnj (bi-trắnjĭ), bitrãni/bitrãne (bi-trắ-ni) – (unã cu bitãrnu)
ex: tsi-ts fatsi bitrãna (moasha)?; easti bitrãn (aush), poati s-aibã 60 di anj

§ mbitãrnescu (mbi-tãr-nés-cu) vb IV mbitãrnii (mbi-tãr-níĭ), mbitãrneam (mbi-tãr-neámŭ), mbitãrnitã (mbi-tãr-ní-tã), mbitãrniri/mbitãrnire (mbi-tãr-ní-ri) – (trã oaminj) nj-tricurã anjlji sh-aushii; (trã un lucru) tricurã anjlji sh-nu mata easti sh-ahãntu bun ca ma ninti (nu mata easti bun tra s-tsã fats huzmetea cu el, icã ishirã alti lucri noi cama buni); aushescu, mushescu (tri muljeri), alghescu; mi fac veclju; anvicljedz, nvi-cljedz, nvicljescu, vicljedz, vicljescu, bãtãljusescu
{ro: îmbătrâni, (se) învechi}
{fr: avancer en âge, vieillir, devenir vieux, devenir suranné}
{en: get old, get outdated}
ex: featili va s-nã mbitãrneascã acasã; ca cãnili tsi mbitãrneashti di leani

§ mbi-tãrnit (mbi-tãr-nítŭ) adg mbitãrnitã (mbi-tãr-ní-tã), mbitãrnits (mbi-tãr-nítsĭ), mbitãrniti/mbitãrnite (mbi-tãr-ní-ti) – tsi easti tricut tu anj; tsi ari aushitã, tsi s-ari faptã veclju; aushit, mushitã (trã muljeri), alghit, anvicljat, nvicljat, vicljat, nvicljit, vicljit, bãtãljusit

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

arivani/arivane

arivani/arivane (a-ri-vá-ni) sf arivãnj (a-ri-vắnjĭ) – imnarea-a calui cu cicioarili di-unã parti (di nastãnga i di nandreapta) tsi s-minã deadun, tu idyiul chiro; arãvani, rivani
{ro: buiestru}
{fr: amble}
{en: amble}
ex: calu-aestu ari arivani bunã; el si s-ducã arivãnj; cal bitãrnu nu si nveatsã arivani

§ arãvani/arãvane (a-rã-vá-ni) sf arãvãnj (a-rã-vắnjĭ) – (unã cu arivani)
ex: haidi, ghioc, lja-u-arãvani

§ rivani2/rivane (ri-vá-ni) sf rivãnj (ri-vắnjĭ) – (unã cu arivani)
ex: caljlji tuts imnã rivani

§ arvanliu (ar-van-líŭ) sm, sf, adg arvanlii/arvanlie (ar-van-lí-i), arvanlii (ar-van-líĭ), arvanlii (ar-van-líĭ) – cal tsi imnã arivani
{ro: (cal) buiestraş}
{fr: (cheval) qui va à l’amble}
{en: (horse) who walks amble}

§ arivanlã (a-ri-van-lắ) sm, sf, adg arivanlãtcã (a-ri-van-lắt-cã), arivanladz (a-ri-van-ládzĭ), arivanlãttsi/arivanlãttse (a-ri-van-lắt-tsi) – (unã cu arvanliu)

§ arivanlãtcu (a-ri-van-lắt-cu) sm, sf, adg arivanlãtcã (a-ri-van-lắt-cã), arivanlãttsi (a-ri-van-lắt-tsi), arivanlãttsi/arivanlãttse (a-ri-van-lắt-tsi) – (unã cu arvanliu)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

aush

aush (a-úshĭŭ) sm aush (a-úshĭ) shi aushanj (a-ú-shĭanjĭ) –
1: om tricut tu anj (tsi nu lj-u mata poati ca ma ninti); alghit (tu peri), behlu, bitãrnu, burhonj, mosh, moashi (muljari), pleacã, pljacã, veclju, ghiush, geagi, prezvit, tot;
2: strãaush, strãush, straush, pap, pap-aush, strãpap, stripãrinti, strãpãrinti;
(expr:
1: aush ca Dumnidzã; aush tsi lu-agãrshi moartea; aush tsi lu-agãrshi Dumnidzã = om multu aush;
2: aushlji vor pãni moali = aushlji vor feati tiniri)
{ro: bătrân, vechi, strămoş}
{fr: vieux, vieil, vieillard, ancien; aïeul, ancêtre}
{en: old one, ancient; ancestor, forefather}
ex: tsi-i un aush adunat bush? (angucitoari: cuceanlu); un aush cu patrudzãts di cãmesh nviscut (angucitoari: cuceanlu); un aush cu percea lungã; aushlu nã fatsi mari tinjii; cãt aush s-hibã omlu, bana-i dultsi; aush, aush ca Dumnidzã
(expr: multu aush); aush, cã dzãtseai cã lu-agãrshi Dumnidzã
(expr: multu aush); aush, di cãndu bãneadzã sh-moartea lu-agãrshi
(expr: multu aush); aushlu-i sturlu a casãljei; du-ti la pap-aushlu atsel; vidzush aush vitsearcu, ahtari sh-tinir fu; gioacã-aush cu perlu cair; cavai di hoara tsi nu-ari aush; gioni-armãn, di iu aushlj-a (strãaushlj-a) noshtri s-fitarã; aushlji vor pãni moali
(expr: vor muljeri tiniri) sh-yin veclju

§ aushescu1 (a-u-shĭés-cu) vb IV aushii (a-u-shíĭ), ausham (a-u-shĭámŭ), aushitã (a-u-shí-tã), aushiri/aushire (a-u-shí-ri) – (trã oaminj) nj-tricurã anjlji sh-agiumshu aush; (trã unã hãlati) tricurã anjlji sh-nu mata easti sh-ahãntu bunã ca ma ninti (nu mata easti bunã s-tsã fats lucrul, icã ishirã alti hãlãts noi cama buni); nj-algheashti perlu, alghescu, anvicljedz, bãtãljusescu, mbitãrnescu, mushescu (tri muljeri), nvicljedz, nvicljescu, vicljedz, vicljescu
{ro: îmbătrâni, (se) învechi}
{fr: vieillir, devenir vieux, devenir suranné}
{en: get old}
ex: tini aushish (mbitãrnish), Gardani; amãndoilji aushim (nã featsim aushanj); nu-arãdi di aush, cã sh-tini vai s-ausheshti; aushi fari shi-lj si featsi perlu ca fuljorlu; cum lu nvitsã Hristolu pãnã aushi; si-lj hibã agiutor, cã de! avea aushitã sh-nãsã

§ aushit (a-u-shítŭ) adg aushitã (a-u-shí-tã), aushits (a-u-shítsĭ), aushiti/aushite (a-u-shí-ti) – tsi easti tricut tu anj; tsi s-ari faptã veclju; tsi ari perlji alghi (di-aushatic); alghit (perlu), anvicljat, bãtãljusit, mbitãrnit, mushitã (trã muljeri), nvicljat, nvicljit, vicljat, vicljit

{ro: îmbătrânit, învechit}
{fr: vieilli, invétéré, devenu vieux, devenu suranné}
{en: who got old}

§ aushiri/aushire (a-u-shí-ri) sf aushiri (a-u-shírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva aushashti (tsiva si nvicljashti); alghiri (perlu), anvicljari, bãtãljusiri, mbitãr-niri, mushiri (trã muljeri), nvicljari, vicljari, nvicljiri, vicljiri
{ro: acţiunea de a îmbătrâni, de a se învechi; îmbătrânire, învechire}
{fr: action de vieillir, de devenir vieux, de tomber en désuétude; vieillessement}
{en: action of geting old, of getting outdated}

§ aushitã (a-u-shí-tã) sf fãrã pl – starea tu cari s-aflã omlu cãndu aushashti; harea tsi-l fatsi omlu s-hibã aush; aushatic, aushami
{ro: bătrâneţe}
{fr: vieillessement, vieillesse}
{en: old age}

§ aushatic (a-u-shĭátic) sn aushatitsi/aushatitse (a-u-shĭá-ti-tsi) shi aushaticuri (a-u-shĭá-ti-curĭ) –
1: multsãmi di aushanj;
2: catastisea tu cari s-aflã omlu cãndu aushashti; aushami; bitrãneatsã, yiramati
{ro: bătrânet, bătrânime; bătrâneţe}
{fr: nombre de vieillards; vieillesse}
{en: number of old people; old age}
ex: nveatsã tu giunatic, s-ti tindzi tu-aushatic (chirolu tsi eshti-aush); s-lucrãm cãt him tiniri s-nu n-apucã aushaticlu golj; va s-aibã nã norã tu-aushatic; minduea-ti cã yini aushaticlu; aushaticlu (aushanjlji tuts) dit Ipir; fãrã di aushatic (aushanj), lumea s-dutsea ca raclu; lu nvitsã cum sã zburascã dinintea-a aushaticlui (adunari di-aushanj) cari va-l giudicã; s-adunã ausha-ticlu s-veadã tsi lipseashti s-fatsim; aushaticlu (bana di-aush) i greu, o lai murgu, frati-a meu; cu tut aushaticlu-lj (cu tuti cã eara aush), nu-lj yinea s-alasã lumea; dit aushatic (di pachi-strãpachi, dit chirolu strãveclju) s-aflarã pãnã la noi, shi noi s-li alãsãm a ficiorlor a noshtri

§ aushami/aushame (au-shĭá-mi) sf fãrã pl – (unã cu aushatic)
ex: s-adunã tutã aushamea a hoarãljei (tuts aushanjlji dit hoarã); tora tu-aushami (aushatic), scoati, cal, giunami

§ aushescu2 (a-u-shĭés-cu) adg aushascã (a-u-shĭás-cã), ausheshtsã (a-u-shĭésh-tsã), ausheshti (a-u-shĭésh-ti) – tsi ari s-facã cu aushaticlu i cu aushanjlji; di aushanj, di aushatic
{ro: bătrânesc}
{fr: vieux, antique}
{en: old, ancient, of old age}

§ aushashti/aushashte (a-u-shĭásh-ti) adv – ca di aushanj
{ro: bătrâneşte}
{fr: en vieux, à l’antique}
{en: old, ancient, of old age}
ex: zburashti aushashti (dip ca aushanjlji)

§ strãaush (strã-a-úshĭŭ) sm strãaush (strã-a-úshĭ) shi strãaushanj (strã-a-ú-shĭanjĭ) – aush dit bãrnili di ma nãinti di aushlji dit bãrnul a nostru; strãush, straush, pap, pap-aush, strãpap, stripãrinti, strãpãrinti
{ro: strămoş}
{fr: aïeul, ancêtre}
{en: ancestor, forefather}
ex: li-avem adets di la-aush, strãaush (stãpãrintsã); strãaushlji a noshtri bãna tu cãlivi; strãaushlji a noshtri eara oaminj gionj

§ strãush (strã-úshĭŭ) sm strãush (strã-úshĭ) shi strãushanj (strã-ú-shĭanjĭ) – (unã cu strãaush); nã si aflã di aush, strãush

§ straush (stra-úshĭŭ) sm straush (stra-úshĭ) shi straushanj (stra-ú-shĭanjĭ) – (unã cu strãaush)
ex: aushlji shi straushlji a mei

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

behlu

behlu (béh-lu) sm, sf, adg behlã (béh-lã), behlji (béh-lji), beh-li/behle (béh-li) – (om) tricut tu anj (sh-nu lj-u mata poati ca ma ninti); bitãrnu, veclju, aush, mosh (moashi), burhonj, pleacã, pljacã, geagi, prezvit, pap, ghiush, tot
{ro: bătrân, vechi}
{fr: vieux, vieil, vieillard, ancien}
{en: old, ancient}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

bitãrneatsã

bitãrneatsã (bi-tãr-neá-tsã) sf – vedz tu bitãrnu

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: bitãrnu

bitrãn

bitrãn (bi-trắnŭ) sm, sf, adg – vedz tu bitãrnu

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: bitãrnu

burhonj

burhonj (bur-hónjĭŭ) sm, sf, adg burhoanji/burhoanje (bur-hŭá-nji), burhonj (bur-hónjĭ), burhoanji/burhoanje (bur-hŭá-nji) – (om) tsi easti tricut tu anj (sh-nu lj-u mata poati ca ma ninti); bitãrnu, veclju, aush, mosh, behlu, pleacã, pljacã, geagi, prezvit, pap, ghiush, tot, alghit (tu peri)
{ro: moş, bătrân, vechi}
{fr: vieux, vieil, vieillard, ancien}
{en: old man, old, ancient}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

cal1

cal1 (cálŭ) sm calj (cáljĭ) – pravdã imirã di casã cu cari oaminjlji trag amãxili icã u ncalicã tra s-lji ducã iuva; dupã cum lj-easti hroma i ari alti hãri, calu poati s-lja sh-numa: psar (griv, siv), murgu (amurgu), cil (albu), ghioc (arosh), aroibu (arosh), at (cal mascur), areati (cal mascur, niscuchit), binec (cal di cãvalã), etc.;
(expr:
1: cal di lemnu = ciumagã pri cari ncalicã cilimeanjlji cãndu s-agioacã;
2: nj-gioacã calu = nj-njergu lucrili ambar; u scot naparti; lj-dau di cali a lucrului;
3: cal cu peani, azbuirãtor, cu-areapiti; cal tsi mãcã loclu shi bea niorlji = cal dit pãrmiti, cal multu gioni, cal aumbrat, cal mãyipsit;
4: nj-adun caljlji tu ahuri = nj-tsãn gura ncljisã sh-nu dzãc tsiva;
5: ordzul ãl arã boilji, shi-l mãcã caljlji = zbor tsi s-dzãtsi trã omlu cari fatsi un lucru, cilãstiseashti, l-fatsi lucrul cu tut copuslu tsi-l caftã ma, tu soni, un altu va-lj veadã hãirea;
6: cari, xen cal ãncalicã, n cali discalicã = zbor tsi s-dzãtsi tr-atselj cari nu-sh fac lucrili cu puterli-a lor ma cu puterli-a altor, shi tr-atsea nu va poatã s-lu bitiseascã;
7: calu bun, singur sh-adavdzi orzul = omlu bun si-andoapirã totna pi puterli-a lui, cãndu va s-facã un lucru;
8: a calui nu-lj si mãcã carnea, ma imnaticlu = zbor tsi-lj dzãtsi a omlui ta s-acumprã un lucru mash trã hãrli tsi va lu-agiutã la ananghea tsi u ari, nu tr-atseali hãri tsi nu va lu-agiutã;
9: calu psohi, mushtili lu-ascuchi = lumea nu ti tinjiseashti cãndu nu mata ai puteari s-fatsi tsiva, ma va sh-arãdã di tini;
10: di pri cal, pri gumar = zbor tsi s-dzãtsi tr-atselj tsi-alasã un lucru bun ti un lucru slab cãndu minduescu cã easti ma ghini;
11: calu tsi-i pischesi nu s-mutreashti la dintsã = cãndu-lj si fatsi unã doarã, omlu nu lipseashti s-lji mutreascã cusurli shi s-lji facã cãtigurii)
{ro: cal, armăsar, murg, etc.}
{fr: cheval, étalon}
{en: horse, stallion}
ex: cal di cãvalã; cal di furtii (trã ncãrcari lucri); cal cu arivani (tsi alagã cu cicioarili di-unã parti deadun); cal shutsãt; cal areati (mascur sh-nishutsãt); cal tsi mãcã loclu sh-bea niorlji
(expr: cal multu gioni, mãyipsit); ncarcã caljlji tuts ca-aeri; suntu la noi multsã calj shi di soi bunã; cari ari cal, nu-ari livadi, shi cari ari livadi, nu-ari cal; lj-gioacã calu
(expr: lj-njardzi ghini, ambar); mash aclo nu-lj gioacã calu
(expr: nu u scoati n cap, naparti); cal tsi mãcã loclu sh-bea niorlji
(expr: cal multu gioni, mãyipsit); alãgam pri calj di lemnu
(expr: pri ciumãdz); adunã-ts caljlji tu ahuri

(expr: tsãni-ts gura ncljisã, nu dzã tsiva); calu-atsel bunlu shi di sum mutafi s-cunoashti; s-bat caljlji tu pljamitsã xeanã; calu gioni, tu giug s-cunoashti; ca calu tu pãhnii i nvitsat; cal bitãrnu nu si nveatsã arivani; calu di doarã (dar) nu s-caftã la dintsã; calu bun s-vindi sh-di pi pãhnii; calu bun s-vindi dit ahuri; calu bun, bun i sh-cu sumar

§ calu-al Dumnidzã sm – insectã (prici) tsi sh-u-adutsi cu un flitur, cu truplu multu lungu sh-suptsãri sh-cu patru arpiti lundzi dinãpoea-a caplui cu cari poati s-azboairã multu agonja
{ro: calul dracului, libelulă}
{fr: libellule}
{en: dragon-fly}

§ cãlic (cã-lícŭ) sm cãlits (cã-lítsĭ) – cal njic
{ro: căluşel}
{fr: petit cheval}
{en: little horse, pony}

§ cãlãriu1 (cã-lã-ríŭ) sm fãrã pl – multimi di calj i cãvãlari
{ro: mulţime de cai}
{fr: foule de chevaux}
{en: group of horses}
ex: multu cãlãriu (multimi di calj) treatsi

§ cãlãriu2 (cã-lã-ríŭ) sn cãlãriuri (cã-lã-rí-urĭ) – ascheri tsi urdinã shi s-alumtã ncãlar; cãvãlãrii, cãlãrimi
{ro: cavalerie}
{fr: cavalerie}
{en: cavalry}

§ cãvãlãrii/cãvãlãrie (cã-vã-lã-rí-i) sf cãvãlãrii (cã-vã-lã-ríĭ) – (unã cu cãlãriu2)
ex: pizura shi cãvãlãria (ascherea ncãlar); truoarã pitricu nãs nã cãvãlãrii s-lji agiungã; na iu cãvãlãria ampaturlea deadi cap

§ cãlãrimi/cãlãrime (cã-lã-rí-mi) sn pl(?) – (unã cu cãlãriu2)
ex: s-avea adunatã deavãrliga di Bituli yinghits njilj di cãlãrimi

§ ncãlar (ncã-lárŭ) adv – tsi shadi analtu pri-un cal (si s-ducã iuva, di-aradã, tu loc ca si s-ducã pripadi); tsi ari ncãlicatã pri tsiva (cal, om, vãrã-altã pravdã, vãr lucru, etc.); ancãlar, cãlar, cãvalã, cãlari, ncãlicat, ancãlicat, ãncãlicat, deca, decã;
(expr:
1: toba ncãlar = agioc di cilimeanj;
2: hiu ncãlar = hiu domnu, va si s-facã cum voi mini;
3: featã di ncãlar = featã tu ilichii, ti mãrtari)
{ro: călare}
{fr: à cheval}
{en: on horseback}
ex: armãnlu ncãlar (ncãlicat pri cal), i vai doarmã, i vai cãntã; s-armãtusi ghini-mushat, shi ncãlar (pi cal), pi cali nchisi sã s-ducã pisti tut loclu; mash pri el ãl tsãni ncãlar; tritsea ascheri ncãlar; furlu, ncãlar pri zvercã
(expr: s-hiumusi, s-arcã pri el); cara s-easã lucrili (s-facã) ashi cum vrem noi, va him ncãlar
(expr: va him domnji)

§ ancãlar (an-cã-lárŭ) adv – (unã cu ncãlar)

§ cãla-ri1/cãlare (cã-lá-ri) adv – (unã cu ncãlar)
ex: nicã s-primnã pri at cãlare

§ calar1 (ca-lárŭ) adv – (unã cu ncãlar)

§ cãlar1 (cã-lárŭ) adv – (unã cu ncãlar)
ex: isha la priimnari unãoarã n dzuã cãlar pri un cal, tsi fudzea ca un zmeu; tra s-ti-aduc cãlar acasã

§ cãvalã1 (cã-vá-lã) adv – (unã cu ncãlar)
ex: un om cãvalã (ncãlar) pri cal; mi dush la el cãvalã (ncãlar); cãvalã pri un nior; aush, lja-mi cãvalã (ncãlar, ngrãshca); lji s-arucarã cãvalã al Ghegã; pãnã tora noi him cãvalã (cãlari); pri-un cal albu nãs cãvalã; tut shi tuti yin cãvalã; pot s-aravdu cãvalã (cãlari)?; shedz cãvalã pi potan; arapi feata, u bagã n sac, cãvalã shi fudzi; di cãvalã scoasi cãciula sh-u bãgã tu shurcã, u umplu shi biu

§ cãvalã2 (cã-vá-lã) sf cãvãlj (cã-vắljĭ) – cal tsãnut shi nvitsat tra s-poartã oaminj cãvalã (ncãlar); cal di cãvalã; cal di binechi; binec, binechi, timbilichi
{ro: cal de călărit}
{fr: cheval de selle}
{en: saddle-horse}
ex: cãvãlj cu frãn ãn gurã, cari-aduc pri-armãnj cãlari; io am un cal di cãvalã (binec, di binechi); cãti cãvãlj vrei s-acats?

§ cãvalã3 (cã-vá-lã) sf cãvãlj (cã-vắljĭ) – atsea tsi fatsi omlu cãndu ncalicã un cal; nvitsarea shi prahticarea-a murafetiljei di ncãlicari a calui shi shidearea ncãlar; tehnea shi mãsturilja tsi u-aspun oaminjlji ncãlicats pri cal (cu shidearea ncãlar, alãgarea tsi lj-u fac a calui, ansãrirea pristi cheadits, etc.)
{ro: călărie}
{fr: équitation}
{en: equitation, riding}
ex: di dorlu a cãvalãljei, ncãlicã gumarlu

§ cãvãlar1 (cã-vã-lárŭ) sm cãvãlari (cã-vã-lárĭ) – omlu tsi sta icã urdinã ncãlar; cavalarã, cãlãrets
{ro: călăreţ}
{fr: chevalier}
{en: horse rider}
ex: nizam cãvãlar; un gioni cãvãlar; tritsea prin dzãri un cãvãlar

§ cavalarã (ca-va-la-rắ) sm cavalaradz (ca-va-la-rádzĭ) sm – (unã cu cãvãlar1)

§ cãlãrets (cã-lã-rétsŭ) sm cãlãrets (cã-lã-rétsĭ) – (unã cu cãvãlar1)
ex: suflitlu nsus, suflitlu nghios, tu mesi lemnu uscãcios (angucitoari: cãlãretslu); patru njishcã, patru imnã (angu-citoari: cãlãretslu); tricurã dauã tabori di cãlãrets; veadi cã yini un cãlãrets cu ayiusealã

§ ncalic (nca-licŭ) vb I ncãlicai (ncã-li-cáĭ), ncãlicam (ncã-li-cámŭ), ncãlicatã (ncã-li-cá-tã), ncãlicari/ncã-licare (ncã-li-cá-ri) – mi-alin shi stau ncãlar pri-un cal (altã prav-dã, un om i vãrã lucru); ãncalic, ancalic;
(expr:
1: mi ncalicã = nj-cad multi pri cap sh-pri suflit; mi curmã (apitrusescu) cripãrli, gaileadzlji, chiderli, etc.; expr:
2: bãrbatlu ncalicã muljarea = bãrbatlu s-bagã tu-ashtirnut cu-unã muljari, u-ampihiurã, u-ambairã, etc.;
3: mi ncalicã muljarea = fac mash tsi-nj dzãtsi muljarea, nu es dit zborlu-a ljei;
4: mi ncãlicarã dratslji = nj-intrarã dratslji tu suflit, mi ursescu dratslji, fac ca dratslji, mi portu multu-arãu)
{ro: încăleca, domina}
{fr: monter à cheval, chevaucher; se mettre à califourchon; dominer}
{en: mount, ride a horse; dominate}
ex: ncãlicã calu (s-alinã pri cal) sh-fudzi; mula s-apleacã di u ncalic; cari ncalicã mula-a altui, s-dipuni tu mesea di cali; shi ncãlicarã caljlji; lu ncãlicarã dratslji
(expr: intrarã dratslji tu el, fatsi ca dratslji); lu ncãlicã fumealja
(expr: lu-apitrusirã gaileadzlji tsi lj-adutsea fumealja); lu ncãlica
(expr: lu-apitrusea) gailelu; cucotlu ncalicã
(expr: u-ambairã) gãljina

§ ncãlicat (ncã-li-cátŭ) adg ncãlicatã (ncã-li-cá-tã), ncãlicats (ncã-li-cátsĭ), ncãlica-ti/ncãlicate (ncã-li-cá-ti) – tsi s-ari alinatã pri tsiva shi sta ncãlar; atsel (om, pravdã, lucru) pri cari s-ari alinatã cariva; ãncãlicat, ancãlicat
{ro: încălecat, dominat}
{fr: monté à cheval, chevauché; mis à califourchon; (homme, cheval, etc.) sur lequel on a monté; dominé}
{en: mounted, saddled on a horse, riding a horse; (horse, man, etc.) on which somebody has mounted; dominated}

§ ncãlicari/ncãlicare (ncã-li-cá-ri) sf ncãlicãri (ncã-li-cắrĭ) – atsea tsi fatsi atsel tsi ncalicã; ãncãlicari, ancãlicari
{ro: acţiunea de a încăleca; de a domina}
{fr: action de monter à cheval, de chevaucher; de se mettre à califourchon; de dominer}
{en: action of mounting, of riding a horse; of dominating}

§ ancalic (an-cá-licŭ) vb I ancãlicai (an-cã-li-cáĭ), ancãlicam (an-cã-li-cámŭ), ancãlicatã (an-cã-li-cá-tã), ancãlicari/ancãlicare (an-cã-li-cá-ri) – (unã cu ncalic)
ex: ancãlicã calu sh-lipidã dzeana; ancalicã multu ghini

§ ancãlicat (an-cã-li-cátŭ) adg ancãlicatã (an-cã-li-cá-tã), ancãlicats (an-cã-li-cátsĭ), ancãlicati/ancãlicate (an-cã-li-cá-ti) – (unã cu ncãlicat)

§ ancãlicari/ancãlicare (an-cã-li-cá-ri) sf ancãlicãri (an-cã-li-cắrĭ) – (unã cu ncãlicari)

§ ãncalic (ãn-cá-licŭ) vb I ãncãlicai (ãn-cã-li-cáĭ), ãncãlicam (ãn-cã-li-cámŭ), ãncãlicatã (ãn-cã-li-cá-tã), ãncãlicari/ãncãlicare (ãn-cã-li-cá-ri) – (unã cu ncalic)
ex: ma diznou ãncãlicash

§ ãncãlicat (ãn-cã-li-cátŭ) adg ãncãlicatã (ãn-cã-li-cá-tã), ãncãlicats (ãn-cã-li-cátsĭ), ãncãlicati/ãncãlicate (ãn-cã-li-cá-ti) – (unã cu ncãlicat)

§ ãncãlicari/ãncãlicare (ãn-cã-li-cá-ri) sf ãncãlicãri (ãn-cã-li-cắrĭ) – (unã cu ncãlicari)

§ ncãlicãturã (ncã-li-cã-tú-rã) sf ncãlicãturi (ncã-li-cã-túrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva ncalicã tsiva; ncãlicari;
(expr: ncãlicãturã = muljari nitinjisitã cu hui arushinoasi, putanã, palju-muljari
{ro: încălecare; femeie josnică}
{fr: action de monter à cheval; femme de mauvaise vie}
{en: action of mounting a horse; woman of low morals}
ex: palju ncãlicãtura, palju-apreasa di tsal Nasta

§ discalic (dis-ca-licŭ) vb I discãlicai (dis-cã-li-cáĭ), discãlicam (dis-cã-li-cámŭ), discãlicatã (dis-cã-li-cá-tã), discãlicari/discãlicare (dis-cã-li-cá-ri) – dipun di pri-un cal (altã pravdã, un om i vãrã lucru); dipun cãtrã nghios tu-aripidinã; dipun; (fig: discalic = chindruescu (discalic di pri cal!) sh-mi curdusescu tu-un loc trã dizvursiri, mãcari, durnjiri, etc. cãndu calea easti lungã)
{ro: descăleca}
{fr: descendre de cheval}
{en: dismount a horse}
ex: cã s-apleacã di iu u ncalic, cã s-apleacã iu discalic (dipun); tu-aripidinã s-discalits (s-dipunj); cum vinji discãlicã (dipusi) di pri cal; discãlicãm la hani (fig: dipusim di pri calj, astãmãtsim la hani); nu discãlicã amirãlu shasprãdzatsi di sãhãts

§ discãlicat (dis-cã-li-cátŭ) adg discãlicatã (dis-cã-li-cá-tã), discãlicats (dis-cã-li-cátsĭ), discãlicati/discãlicate (dis-cã-li-cá-ti) – tsi ari dipusã di pri tsiva (cal, altã pravdã, un om i vãrã lucru); dipus
{ro: descălecat}
{fr: descendu de cheval}
{en: dismounted from a horse}

§ discãlicari/discãlicare (dis-cã-li-cá-ri) sf discãlicãri (dis-cã-li-cắrĭ) – atsea tsi fatsi atsel tsi discalicã; discãlicãturã, discãlicatã, dipuneari
{ro: acţiunea de a descăleca; descălecare; popas, etapă}
{fr: action de descendre de cheval; halte, étape}
{en: action of dismounting a horse; halt, stage}

§ nidiscãlicat (ni-dis-cã-li-cátŭ) adg nidiscãlicatã (ni-dis-cã-li-cá-tã), nidiscãlicats (ni-dis-cã-li-cátsĭ), nidiscãlica-ti/nidiscãlicate (ni-dis-cã-li-cá-ti) – tsi nu-ari dipusã di pri cal; tsi sta ninga ncãlar
{ro: nedescălecat}
{fr: qui n’a pas descendu du cheval}
{en: not dismounted from a horse}
ex: nidiscãlicat (ninti ca s-discalicã) ghini di pi cal, grailu dit gurã-lj fu

§ nidiscãlica-ri/nidiscãlicare (ni-dis-cã-li-cá-ri) sf nidiscãlicãri (ni-dis-cã-li-cắrĭ) – atsea tsi fatsi atsel tsi nu discalicã
{ro: acţiunea de a nu descăleca}
{fr: action de ne pas descendre du cheval}
{en: action of not dismounting a horse}

§ discãlicãtoari/discãlicãtoare (dis-cã-li-cã-tŭá-ri) sf discãlicãtori (dis-cã-li-cã-tórĭ) – loclu iu s-fatsi discãlicarea;
(expr: discãlicãtoari = loclu iu s-fatsi unã cunachi cãndu calea easti lungã)
{ro: loc de descălecat, loc de popas}
{fr: endroit de la descente de cheval, de la halte, de l’étape}
{en: place of dismounting, of the halt}

§ discãlicãturã (dis-cã-li-cã-tú-rã) sf discãlicãturi (dis-cã-li-cã-túrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva discalicã, icã discalicã tsiva; discãlicatã, discãlicari
{ro: descălecare}
{fr: descente de cheval}
{en: dismounting a horse}

§ discãlicatã (dis-cã-li-cá-tã) sf fãrã pl – (unã cu discãlicãturã)
ex: tu discãlicata-a lui, agiumsim sh-noi

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

cufchiu

cufchiu (cúf-chĭu) adg cufchi/cufche (cúf-chi), cufchi (cúf-chi), cufchi/cufche (cúf-chi) – tsi easti gol, aspartu sh-mãcat pri dinãuntru (ca, bunãoarã, un dinti aspartu, unã nucã fãrã niedz, un arburi cu cufalã, etc.); tsi ari unã guvã ca un cuvã (unã cuvãticã, unã groapã, unã lingurã, etc.); cuvutos, cuvos
{ro: găunos, scobit; stricat}
{fr: creux; gaté}
{en: hollow (as a bowl); with a cavity (tooth); spoiled}

§ cufchisescu (cuf-chi-sés-cu) vb IV cufchisii (cuf-chi-síĭ), cufchiseam (cuf-chi-seámŭ), cufchisitã (cuf-chi-sí-tã), cufchisiri/cufchisire (cuf-chi-sí-ri) – mi-aspargu sh-mi fac cufchiu
{ro: deveni găunos; (se) strica}
{fr: devenir creux, vide; (se) gâter}
{en: become hollow; spoil}
ex: cucoashili cufchisirã (s-featsirã goali nuntru, fãrã njedz) sh-li-arcãm; am un dinti tsi mi doari cã-nj cufchisi (nji s-asparsi, nj-si featsi nã guvã); cufchisi (s-asparsi) merlu; faglu-atsel bitãrnu cufchisi (featsi nã cufalã)

§ cufchisit (cuf-chi-sítŭ) adg cufchisitã (cuf-chi-sí-tã), cufchisits (cuf-chi-sítsĭ), cufchisiti/cufchisite (cuf-chi-sí-ti) – tsi s-asparsi shi s-ari faptã cufchiu
{ro: devenit găunos; stricat}
{fr: devenu creux, vide, gâté}
{en: hollowed; spoiled}

§ cufchisi-ri/cufchisire (cuf-chi-sí-ri) sf cufchisiri (cuf-chi-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cufchiseashti un lucru
{ro: acţiunea de a deveni găunos; de a (se) strica}
{fr: action de devenir creux ou vide; de (se) gâter}
{en: action of becoming hollow; of spoiling}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

geagi

geagi (gĭágĭŭ) sm geagi (gĭágĭ) – om tricut tu anj (tsi nu lj-u mata poati ca ma ninti); bitãrnu, veclju, mosh, behlu, burhonj, pleacã, pljacã, prezvit, pap, ghiush, tot
{ro: moş}
{fr: vieux, vieillard}
{en: old man}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

ghiush

ghiush (ghĭúshĭŭ) sm ghiush (ghĭúshĭ) –
1: tatãl a unui di doilji pãrintsã a omlui (dada i tatãl); pap, tot;
2: tatãl i un pãrinti, ti multi bãrni cu-arada, nãintea-a unui pap; strãaush, strãush, straush, pap, pap-aush, strãpap, stripãrinti, strãpãrinti; propator; (fig: ghiush = om tricut tu anj; bitãrnu, veclju, mosh, behlu, burhonj, pleacã, pljacã, prezvit)
{ro: bunic; strămoş}
{fr: grand-père; aïeul, ancêtre}
{en: grand-father; ancestor, forefather}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

bitãrnu

RO:bătrân
EN:
FR:
Dictsiunar Armãn-Romãn-Englez-Francez - Mariana Bara 2015