ex: bãnãm biashti (ca un bei)

§ beilichi/bei-liche (beĭ-lí-chi) sf beilichi (beĭ-líchĭ) – tesea di bei; banã di bei; dumnilji, bihulichi
{ro: boierie}
{fr: seigneurie}
{en: seigniory}

§ bihulichi/bihuliche (bi-hu-lí-chi) sf bihulichi (bi-hu-líchĭ) – bana ca di bei tsi u treatsi cariva, tes mash pi crivati, fãrã s-facã tsiva; harea tsi u ari timbelu tsi nu fatsi tsiva di leani
{ro: timp liber (când omul leneveşte); lenevie}
{fr: loisir; dolce far niente; oisiveté, paresse}
{en: leisure, idleness, laziness}

{ro: acţiunea de a afla; de a găsi, de a întâlni; aflare; găsire; descoperire; întâlnire; naştere}
{fr: action de trouver, de découvrir; d’apprendre; de rencontrer; de naître}
{en: action of finding, of discovering; of learning; of meeting; of being born}
ex: ma tr-aflari, nu lu-aflãm

§ aflãtor (a-flã-tórŭ) adg aflãtoari/aflãtoare (a-flã-tŭá-ri), aflãtori (a-flã-tórĭ), aflãtoari/aflãtoare (a-flã-tŭá-ri) – atsel tsi aflã
{ro: acel care află, găseşte, descoperă, etc.}
{fr: celui qui trouve, découvre, apprends, etc.}
{en: the one who finds, discovers, learns, meets, etc.}

ex: s-nã bãnãm hãrzita (durusita) banã

§ hãrziri2/hãrzire (hãr-zí-ri) sf hãrziri (hãr-zírĭ) – (unã cu ahãrziri2)

§ hãrzitor (hãr-zí-tórŭ) adg hãrzitoari/hãrzitoare (hãr-zí-tŭá-ri), hãrzitori (hãr-zí-tórĭ), hãrzitoari/hãrzitoare (hãr-zí-tŭá-ri) – (unã cu ahãrzitor)

{ro: aiurat, delirat}
{fr: déliré}
{en: delirious}

§ alju-rari/aljurare (a-ljĭu-rá-ri) sf aljurãri (a-ljĭu-rắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva aljureadzã
{ro: acţiunea de a aiura, de a delira; aiurare, delir}
{fr: action de délirer; délire}
{en: action of being delirious; delirium}

ex: amãnarea aestã nu-lj da arãpas

§ amnari1/amnare (am-ná-ri) sf amnãr (am-nắrĭ) – (unã cu amãnari)

§ amãnat2 (a-mã-nátŭ) adv – tsi nu yini (tsi nu s-fatsi, tsi nu s-tihiseashti, etc.) atumtsea cãndu si shtea ma dinãinti cã va s-yinã (va si s-facã, va si s-tihiseascã, etc.) ma dupã tsi treatsi un castilea chiro; dupã tsi treatsi oara shtiutã i astãsitã (ca si s-facã un lucru); tsi s-fatsi cu amãnari; amnat, ãntardã, ntardu, tardu, tãrdzãu
{ro: târziu}
{fr: tard, tardivement}
{en: late, lately}
ex: amãnat vinj (tardu vinj); nchisirã amãnat (ntardu); easti multu-amãnat (ntardu)

§ amnat2 (am-nátŭ) adv – (unã cu amãnat2)
ex: amnat (ntardu) vinj

§ amãnat3 (a-mã-nátŭ) sm amãnats (a-mã-nátsĭ) – faptul cã cariva i tsiva easti amãnat; amnat, amãnari, amnari
{ro: întârziat, întârziere}
{fr: retardement}
{en: lateness}
ex: amãnatlu aestu nu mi-arãseashti dip

§ amnat3 (am-nátŭ) sm – (unã cu amãnat3)

§ amãnãtor (a-mã-nã-tórŭ) adg amãnãtoari/amãnãtoare (a-mã-nã-tŭá-ri), amãnãtori (a-mã-nã-tórĭ), amãnãtoari/amãnãtoare (a-mã-nã-tŭá-ri) – atsel tsi fatsi tra si s-amãnã lucrul; atsel tsi yini amãnat
{ro: întârzietor}
{fr: retardataire}
{en: who causes a delay; late-comer}

{ro: avea greaţă (de mâncare multă); (se) sătura}
{fr: avoir des nausées ou étouffer aprés un gros repas; saturer}
{en: eat more than necessary; feel nauseous, have difficulty breathing after a big meal}
ex: mãcarea grasã anguseadzã; mash di unã lj-angusã (lj-yini greatsã), cã nu-ari pradz sã-sh acumpãrã cãti tsiva

§ angusat (an-gu-sátŭ) adg angu-satã (an-gu-sá-tã), angusats (an-gu-sátsĭ), angusati/angusate (an-gu-sá-ti) – tsi easti nãfãtit; tsi-lj yini ca greatsã; cari mizi adilji di multã mãcari; ngusat, angusit, sãturat, fãnãtit, nãfãtit, prãstãnit, pristãnisit
{ro: căruia-i vine greaţă de la multă mâncare, săturat peste măsură}
{fr: qui a des nausées aprés un gros repas; rassasié outre mesure; étouffé}
{en: who feels nauseous or breathless after a big meal; who has overeaten}

§ angusari/angusare (an-gu-sá-ri) sf angusãri (an-gu-sắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva anguseadzã; ngusari, angusiri, sãturari, fãnãtiri, nãfãtiri, prãstãniri, pristãnisiri
{ro: acţiunea de a avea greaţă după multă mâncare; de a (se) sătura; saturaţie}
{fr: action d’avoir des nausées aprés un gros repas; de se rassasier; satiété jusqu’au dégoût}
{en: action of feeling nauseous, of eating too much; of being breathless after a big meal}

§ ngusedz (ngu-sédzŭ) (mi) vb I ngusai (ngu-sáĭ), ngusam (ngu-sámŭ), ngusatã (ngu-sá-tã), ngusari/ngusare (ngu-sá-ri) – (unã cu angusedz)
ex: ti nguseadzã (ti fatsi s-tsã yinã-agnos di-ahãtã mãcari)

§ ngusat (ngu-sátŭ) adg ngusatã (ngu-sá-tã), ngusats (ngu-sátsĭ), ngusati/ngusate (ngu-sá-ti) – (unã cu angusat)

§ ngusari/ngusare (ngu-sá-ri) sf ngusãri (ngu-sắrĭ) – (unã cu angusari)

§ ngusescu (ngu-sés-cu) (mi) vb IV ngusii (ngu-síĭ), nguseam (ngu-seámŭ), ngusitã (ngu-sí-tã), ngusi-ri/ngusire (ngu-sí-ri) – (unã cu angusedz)
ex: putsãnã carni mãcãm shi nã ngusi (nã nãfãti); shi dultsenjli ti ngusescu (ti fac s-tsã yinã greatsã, agnos cãndu mãts multu di eali)

§ ngusit (ngu-sítŭ) adg ngusitã (ngu-sí-tã), ngusits (ngu-sítsĭ), ngusiti/ngusite (ngu-sí-ti) – (unã cu angusat)
ex: nj-easti stumahlu ngusit (nãfãtit, para-mplin), nu nj-aproachi tsiva

§ ngusiri/ngusire (ngu-sí-ri) sf ngusiri (ngu-sírĭ) – (unã cu angusari)

{ro: acţiunea de a se trezi (scula) din somn în zori de zi; zori de zi}
{fr: action de se réveiller le matin; de se trouver quelque part à la pointe du jour}
{en: action of waking up in the morning; of being somewhere in the morning}
ex: apirirea fu adzã la trei sh-giumitati tahina

§ apiritã (a-pi-rí-tã) sf fãrã pl – lunjina tsi da pri tser ninti ca s-easã soarili tahina; oara, cati tahina, cãndu nchiseashti prota si s-veadã lunjinã, cãndu creapã dzua; apirish, adoarã, adoara, andzari, ndzari, ndzãrimi, dzari, zari, cripatã, deadoarã, deadoara, hãrghii, hãryii, hãrãyii, hãrãxitã, haragmã, harazmã, haraimera
{ro: zori de zi}
{fr: aube, pointe du jour}
{en: dawn}
ex: vinjim ditu-apiritã (di cum cripa dzua) s-ti videm; tu-apiritã (tu hãryii)-nj ti sculai; mizi tu apiritã pãpsi ploaea; easti-un an pãnã tu-apiritã; dit apiritã (hãryii, data-a soarilui) pãn tu ascãpitata a soarilui

§ apirish (a-pi-ríshĭŭ) sm fãrã pl – (unã cu apiritã)
ex: agiumsim tu-apirish (tu hãryii)

§ neapirit (nea-pi-rítŭ) adg neapiritã (nea-pi-rí-tã), neapirits (nea-pi-rítsĭ), neapiriti/neapirite (nea-pi-rí-ti) – (cari s-dishtiptã) ninti ca s-da hãryia; tsi s-aflã tu-un loc tahina ninti ca s-da soarili
{ro: trezit (sculat) din somn naintea zorilor de zi; care este undeva nainte de răsăritul soarelui}
{fr: réveillé avant l’aube; qui se trouve quelque part avant la pointe du jour}
{en: waken up before dawn; who is somewhere before dawn}
ex: agiumsi neapirit (ninti ca s-da soarili) acasã

§ neapiritã (nea-pi-rí-tã) sf fãrã pl – ninti di-apiritã; ninti di cripata-a dzuãljei; nifaptã hãryii
{ro: naintea zorilor de zi}
{fr: avant l’aube}
{en: before dawn}
ex: tu hãryii, neapiritã (ninti ca s-da) soarili; nicã neapiritã (nifaptã hãryii) ghini; nchisim calea neapiritã ghini (ninti ca s-apirã ghini)

{ro: acţiunea de a apuca, de a prinde, de a ajunge la timp, etc.; apucare, prindere, ajungere la timp, etc.}
{fr: action de saisir, de s’emparer de, etc.}
{en: action of seizing, of grabing, of catching, of getting, of being on time, etc.}
ex: cãmpul apucat (acãtsat) di somnu

§ apca-ri/apcare (ap-cá-ri) sf apcãri (ap-cắrĭ) – (unã cu apucari)

§ apucãturã (a-pu-cã-tú-rã) sf apucãturi (a-pu-cã-túrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva apucã tsiva; atsea tsi apucã un; acãtsãturã, hui, tabieti, nvets, hãri (uruti), etc.
{ro: apucătură, obicei, nărav}
{fr: prise, (mauvaise) manière}
{en: grasp, catch; habit, bad behaviour}
ex: arali apucãturi (hui, hãri) vidzui la hilj-tu

§ neapucat (nea-pu-cátŭ) adj neapucatã (nea-pu-cá-tã), neapucats (nea-pu-cátsĭ), neapucati/neapucate (nea-pu-cá-ti) –
1: tsi nu easti acãtsat di cariva; tsi nu easti apruftusit tu oara tsi easti s-fugã; neacãtsat, neapruftusit, ninchisit, neahiursit, etc.;
2: numã tsi lj-u-aruts a cuiva tsi nu-l vrei dip (tsi nu vrei s-lu vedz dininti, tsi vrei s-lu lja neclu, tsi-l pitrets si s-ducã la drats, tu nec s-njargã, etc.); blãstimat, andihrist, etc.
{ro: neapucat, neprins, neajuns la timp, etc.; blestemat, afurisit, lua-l-ar dracul!}
{fr: qui n’est pas saisi, n’est pas emparé de, etc.; maudit; que le diable l’emporte!, qu’il s’en aille au diable!}
{en: who is not seized, not grabbed, not caught, etc.; cursed, damned; go to hell!}
ex: neapucata (blãstimata) va si s-mãritã; neapucata (blãstimata) di norã, tsi sh-nu sh-apucã!

§ neapcat (neap-cátŭ) adj neapcatã (neap-cá-tã), neapcats (neap-cátsĭ), neapcati/neapcate (neap-cá-ti) – (unã cu neapucat)
ex: s-plãteascã la hani berli a neapcatslor a lor bãrbats (a bãrbatslor a lor, s-lji lja neclu, si s-ducã la drats); mori, lai neapcatã (lai, blãstimatã, s-ti lja draclu)

§ neapucari/nea-pucare (nea-pu-cá-ri) sf neapucãri (nea-pu-cắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu s-apucã di tsiva; neacãtsari; neapruftusiri, ninchisiri, neahiursiri, etc.
{ro: acţiunea de a nu apuca, de a nu prinde, de a nu ajunge la timp, etc.; neapucare, neprindere, neajungere la timp, etc.}
{fr: action de ne pas saisir, de ne pas s’emparer, etc.}
{en: action of not seizing, of not grabing, of not catching, of not getting, of not being on time, etc.}

§ neapca-ri/neapcare (neap-cá-ri) sf neapcãri (neap-cắrĭ) – (unã cu neapucari)