{ro: făcut să fie mai puţin acru}
{fr: fait quelque chose moins aigre}
{en: made something to be less sour}

§ disacriri/disacrire (di-sa-crí-ri) sf disacriri (di-sa-crírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu si disacreashti un lucru
{ro: acţiunea de a face mai puţin acru}
{fr: action de faire quelque chose moins aigre}
{en: action of making something to be less sour}

§ acredz (a-crédzŭ) (mi) vb I acrai (a-cráĭ), acram (a-crámŭ), acratã (a-crá-tã), acrari/acrare (a-crá-ri) – (unã cu acrescu1)

§ acrat (a-crátŭ) adg acratã (a-crá-tã), acrats (a-crátsĭ), acrati/acrate (a-crá-ti) – (unã cu acrit)

§ acrari/acrare (a-crá-ri) sf acrãri (a-crắrĭ) – (unã cu acriri)

§ acrimi/acrime (a-crí-mi) sf acrinj (a-crínjĭ) –
1: lucru acru; harea tsi-l fatsi un lucru tra s-hibã acru;
2: tumati i purni hearti shi stricurati tra s-tsãnã multu chiro, cu cari s-acreadzã mãcãrli earna; anãcrimi, acriturã, acrãturã
{ro: acrime, acreală; bulion}
{fr: aigreur; verjus}
{en: sourness; verjuice}
ex: acreadzã ghela cu acrimi; yeatrul lj-deadi izini s-mãcã scrimi; acrinjli nu li voi; nu mãcã acrinj di-aesti cã va ti lja heavra

§ acriturã (a-cri-tú-rã) sf acrituri (a-cri-túrĭ) – lucru acru; mãcari acrã; harea tsi-l fatsi un lucru tra s-hibã acru; acrimi, anãcrimi, thãrãpelj
{ro: acreală, acritură}
{fr: aigreur, chose aigre, plat aigre}
{en: sourness, sour meal}
ex: mãcã multã acriturã

§ acrã-turã (a-crã-tú-rã) sf acrãturi (a-crã-túrĭ) – (unã cu acriturã)

§ acrearcu (a-creár-cu) adg acrearcã (a-creár-cã), acreartsã (a-creár-tsã), acreartsi/acreartse (a-creár-tsi) –
1: acru;
2: om acru, ursuz, lai
{ro: acru; om rău}
{fr: aigre; homme aigre; irascible, méchant}
{en: sour; bad man}
ex: hii acrearcu

§ acrishor (a-cri-shĭórŭ) adg acrishoarã (a-cri-shĭŭá-rã), acrishori (a-cri-shĭórĭ), acrishoari/acrishoare (a-cri-shĭŭá-ri) – tsi ari unã nustimadã tsi da (ma nu multu) ca pri acrã
{ro: acrişor}
{fr: aigrelet}
{en: sourish}
ex: merlu-aestu easti niheamã acrishor (da ca pri acru)

§ acrish (a-críshĭŭ) sn acrishuri (a-crí-shĭŭrĭ) – acrimi tsi yini dit stumahi tu gurã; anãcrici, puscãiturã, bruzgãiturã, cãurã
{ro: acreală, aciditate stomahală}
{fr: aigreur, acidité}
{en: heartburn}

§ anãcrescu (a-nã-crés-cu) (mi) vb IV anãcrii (a-nã-críĭ), anãcream (a-nã-creámŭ), anãcritã (a-nã-crí-tã), anãcriri/anãcrire (a-nã-crí-ri) – (cã nu n-aduchim trã un lucru) alãxim zboarã greali shi cu unã boatsi apreasã; lu ncaci pri cariva di itia cã nu-ari faptã ashi cum minduescu mini cã easti ghini; ncaci, ancaci, ãncaci, aur-lu, vãryescu, filunichisescu, ntsertu, tãcãnsescu, hulescu, huledz
{ro: certa, admonesta, dojeni}
{fr: gronder, réprimander}
{en: scold, quarrel with, reprove}
ex: li-anãcrescu (li vãryescu, li ncaci) lãili soacri

§ anãcrit (a-nã-crítŭ) adg anãcritã (a-nã-crí-tã), anãcrits (a-nã-crítsĭ), anãcriti/anãcriti (a-nã-crí-ti) – tsi-lj si zburashti cu zboarã greali shi cu unã boatsi apreasã di itia cã nu-ari faptã ashi cum mindueashti un cã easti ghini; ancãceat, ncãceat, ãncãceat, aurlat, vãryit, filunichisit, ntsirtat, tãcãnsit, hulit, hulidzat
{ro: certat, admonestat, dojenit}
{fr: grondé, réprimandé}
{en: scolded, quarrelled with, reproved}

§ anãcriri/anãcrire (a-nã-crí-ri) sf anãcriri (a-nã-crírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-alãxescu zboarã greali icã atumtsea cãndu cariva easti ncãceat; ancãceari, ncãceari, ãncãceari, aurlari, vãryiri, filunichisiri, ntsirtari, tãcãnsiri, huliri, hulidzari
{ro: acţiunea de a certa, de a dojeni; certare, admonestare, dojenire}
{fr: action de gronder, de réprimander}
{en: action of scolding, of quarrelling with, of reproving}

§ anãcrimi/anãcrime (a-nã-crí-mi) sf anãcrinj (a-nã-crinjĭ) – (unã cu acrimi)

§ anãcrici (a-nã-crícĭŭ) sn anãcriciuri (a-nã-crí-cĭúrĭ) – (unã cu acrish)
ex: njurizmã greauã, anãcrici yiu mi lo di nãri

{fr: action d’hurler; d’appeler; de bannir; de (se) fourrer, de mettre dedans; de frapper; hurlement}
{en: action of shouting, of yelling, of calling, of chasing, of hitting, of scolding, of chiding; howl, yell, roar}
ex: nã nfricushe aurlarea-a priciljei; s-trunduescu muntsãlj di-aurlarea (alãtrãrli, zghilirli) a cãnjlor; muta loclu di-aurlari sh-di vãryiri; cãt nu asurdzã di aurlarea-a lor; s-nu u scoatã di-aurlari; cãnjlji vor aurlari (aguniri, pitritseari) la oi; aurlarea (bãgarea, alãsarea) a caljlor tu agri nã custã

§ aurlãtor (a-ur-lã-tórŭ) adg aurlãtoari/aurlãtoare (a-ur-lã-tŭá-ri), aurlãtori (a-ur-lã-tórĭ), aurlãtoari/aurlãtoare (a-ur-lã-tŭá-ri) – (atsel) tsi-aurlã
{ro: urlător, hăitaş}
{fr: qui hurle, rabatteur}
{en: yeller, caller, chaser}

§ aurlãturã (a-ur-lã-tu-rã) sf aurlãturi (a-ur-lã-turĭ) – atsea tsi s-avdi cãndu aurlã cariva; aurlari; urlit
{ro: urlătură, urlet}
{fr: hurlement, huée}
{en: howl(ing), booing}
ex: cãnili nu s-curmã di-aurlãturã (aurlari)

§ urlu (úr-lu) (mi) vb I urlai (ur-láĭ), urlam (ur-lámŭ), urlatã (ur-lá-tã), urlari/urlare (ur-lá-ri) – (unã cu aurlu)
ex: urlã luplu tu pãduri; urlã-arãurli dipusi; urlã tini cãtu-s-vrei, mini di pi-a mea nu gioc

§ urlat (ur-látŭ) adg urlatã (ur-lá-tã), urlats (ur-látsĭ) urlati/urlate (ur-lá-ti) – (unã cu aurlat)

§ urlari/urlare (ur-lá-ri) sf urlãri (ur-lắrĭ) – (unã cu aurlari)

§ urlit (úr-litŭ) sn urliti/urlite (úr-li-ti) – (unã cu aurlãturã)
ex: tsi nfricushadzã urlitili (aurlãrli, urlãturli) a agrinjlor

{ro: acţiunea de a tuna; tunet}
{fr: action de tonner; tonnerre}
{en: action of thundering; thunder}
ex: di sfulgu, di bumbunidzari s-cutreamburã niorlji n dzari; nj-u fricã di bumbunidzari; nu ncljisim ocljilj tutã noaptea di-ahãtã bumbunidzari; acatsã nã bumbunidzari sh-nã furtunã di s-cutrimburã tut loclu

§ bu-buneadzã (bu-bu-neá-dzã) vb I unipirs bubunidzã (bu-bu-ni-dzắ), bubunidza (bu-bu-ni-dzá), bubunidzatã (bu-bu-ni-dzá-tã), bubunidzari/bubunidzare (bu-bu-ni-dzá-ri) – (unã cu bum-buneadzã)

§ bubunedz (bu-bu-nédzŭ) vb I bubunidzai (bu-bu-ni-dzáĭ), bubunidzam (bu-bu-ni-dzámŭ), bubunidzatã (bu-bu-ni-dzá-tã), bubunidzari/bubunidzare (bu-bu-ni-dzá-ri) – (unã cu bumbunedz)

§ bubunidzat (bu-bu-ni-dzátŭ) adg bubunidzatã (bu-bu-ni-dzá-tã), bubunidzats (bu-bu-ni-dzátsĭ), bubunidzati/bu-bunidzate (bu-bu-ni-dzá-ti) – (unã cu bumbunidzat)

§ bu-bunidzari/bubunidzare (bu-bu-ni-dzá-ri) sf bubunidzãri (bu-bu-ni-dzắrĭ) – (unã cu bumbunidzari)

{ro: reproşat, acuzat, criticat, defăimat}
{fr: reproché, accusé, blâmé, critiqué, calomnié}
{en: reproached, accused, blamed, criticized, slandered}
ex: totna mi cãtigurseashti (dzãtsi c-atseali tsi fac nu-s buni, mi ncaci; mi zburashti di-arãu)

§ cãtigursiri/cãtigursire (cã-ti-gur-sí-ri) sf cãtigursiri (cã-ti-gur-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva cãtigur-seashti; ncãceari, aurlari, cacuzburãri, sãhuniri
{ro: acţiunea de a reproşa, de a acuza, de a critica, de a defăima; reproşare, acuzare, criticare, defăimare}
{fr: action de reprocher, d’accuser, de blâmer, de critiquer, de calomnier}
{en: action of reproaching, of accusing, of blaming, of criticizing, of slandering}

§ cãtigu-risescu (cã-ti-gu-ri-sés-cu) (mi) vb IV cãtigurisii (cã-ti-gu-ri-síĭ), cãtiguriseam (cã-ti-gu-ri-seámŭ), cãtigurisitã (cã-ti-gu-ri-sí-tã), cãtigurisiri/cãtigurisire (cã-ti-gu-ri-sí-ri) – (unã cu cãtigursescu)
ex: poati s-mi cãtiguriseascã ma s-va, mini shtiu cã nu-am faptã vãrnã lãeatsã

§ cãtigurisit (cã-ti-gu-ri-sítŭ) adg cãtigurisitã (cã-ti-gu-ri-sí-tã), cãtigurisits (cã-ti-gu-ri-sítsĭ), cãtigurisiti/cãtigurisite (cã-ti-gu-ri-sí-ti) – (unã cu cãtigursit)

§ cãtigurisiri/cãtiguri-sire (cã-ti-gu-ri-sí-ri) sf cãtigurisiri (cã-ti-gu-ri-sírĭ) – (unã cu cãtigursiri)

§ tun1 (túnŭ) vb I tunai (tu-náĭ), tunam (tu-námŭ), tunatã (tu-ná-tã), tunari/tunare (tu-ná-ri) – (unã cu ditun)

§ tunat (tu-nátŭ) adg tunatã (tu-ná-tã), tunats (tu-nátsĭ), tunati/tunate (tu-ná-ti) – (unã cu ditunat)

§ tunari/tunare (tu-ná-ri) sf tunãri (tu-nắrĭ) – (unã cu ditunari)

§ tun2 (túnŭ) sn tunuri (tú-nurĭ) – vrondul tsi s-avdi cãndu ditunã
{ro: tunet}
{fr: tonnerre}
{en: thunder}

{ro: răsunat, rezonat; chiuit, strigat; râs cu hohote}
{fr: résonné, retenti; crié, poussé des cris; rit aux éclats}
{en: shouted, yelled; resounded, reverberated}

§ huhutiri1/hu-hutire (hu-hu-tí-ri) sf huhutiri (hu-hu-tírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-huhuteashti; asunari, arãsunari, arusunari, vãziri, vãxiri, vuzuiri, zghiliri, zgljiri, strigari, astrigari, aurlari, huiri; cãhtiri, pãhãiri, cãchiniri
{ro: acţiunea de a răsuna, de a rezona; de a chiui, de a striga; de a râde în hohote; chiuire, strigare, rezonare}
{fr: action de résonner, de retentir; de crier, de pousser des cris; de rire aux éclats}
{en: action of resounding, of reverberating; of shouting, of yelling; of roaring with laughter}

34: lj-ljau cu bunlu (arãulu) = caftu s-lu cãndãrsescu cu zboarã buni (arali);
35: lj-ljau sum aumbra-a mea = lu-apãnghisescu (?), lu-apãr (lu-afirescu) di dushmanj;
36: lj-ljau ca di diparti = nu-lj dzãc un lucru pri fatsã, diunãoarã, ma caftu s-lj-aduc ca pri deavãrliga unã hãbari arauã;
37: lj-u ljau ninti = mi duc nãintea-a lui, lu-astrec;
38: ljau anyii = aduchescu lishor sh-agonja;
39: mi ljau dupã = mi duc dupã;
40: ljau pri mini; ljau trã nãinti = escu ma ghini (cu sãnãtatea), mi mprustedz, nsãnedz, sãnãtushedz, mi ngrash;
41: nj-u ljau pri mini = adixescu s-lu fac mini lucrul;
42: nj-u ljau pri el = ãlj fac besã, am ncreadiri la el;
43: sã-nj lja sh-a njia lupata apã = si-nj s-alãxea lucrili tri ma ghini shi sã-nj njargã lucrili-ambar;
44: ljau loc multu = mi ndipãrtedz multu
{ro: lua; primi; începe; etc.}
{fr: prendre; recevoir; commencer; etc.}
{en: take; receive; start; etc.}
ex: sh-lo mirazea di la pãrintsã; lja-ts cãrãndiili sh-fudz di-aoa; lu-avea loatã (acãtsatã shi faptã) furlji sclav; s-nji loare lupata apã
(expr: s-alãxeare lucrili shi s-nji neagã-ambar); lo Budash (apruche, adixi, lj-vinj-al Budash) nã carti laie; aidi featã s-nã lom
(expr: s-nã ncurunãm); loai
(expr: mi nsurai cu unã) muljari di Bituli; hoara-a noastrã u loash tini
(expr: u bãgash tu mãnã, u cãlcash tini); tuti exudili sh-li lo pri el
(expr: sh-lo sartsina s-li plãteascã el exudili); loarã (nchisirã, acãtsarã) tuti ca s-afeatã; lja nyii
(expr: aducheashti lishor, agonja); s-lom di ureaclji
(expr: s-ascultãm); ni preftsãlj nu lja di ureclji
(expr: nu-aduchescu); doilji frats gupishanj lja di ureclji
(expr: achicãsescu) cum sta luguria; yinits tra s-lom di ureclji
(expr: s-ascultãm); crishtinj! s-loats di ureclji!
(expr: s-ascultats!); nu-sh loa di ureclji
(expr: nu-asculta, nu s-aduchea) un cu-alantu; lj-loa ocljul la tuti
(expr: aduchea, achicãsea); niscãntsã loarã (nchisirã, apucarã tri) Codurli; poarca lo (nchisi cãtrã, apucã) pãdurea; s-loarã di (nchisirã, acãtsarã s-ducã la) munti armãnjlji; s-loarã di giug (apucarã s-alinã ndzeanã); sculats-vã cã va nã lja
(expr: n-acatsã durnjindalui) dzua; cãtrã iu lja pãni?
(expr: cãtrã iu sh-amintã bana, cãtrã iu bãneadzã, psunsescu pãni sh-alti lucri tri mãcari); shtii cãtrã iu lja pãni
(expr: iu bãneadzã) atsel cãni di Barbã-Cot?; alasã caljlji s-lja anasã
(expr: s-dizvurseascã); ishirã s-lja vimtu
(expr: s-adilji vimtu curat, s-avreadzã); nu lja pri elj
(expr: nu mprusteadzã, nu easti ma ghini cu sãnãtatea, nu si ngrashi); lo trã nãinti, lo pri nãs; sh-u loarã pri nãsh
(expr: lã dãdea besã a lor); shi-l lo
(expr: sh-lu-agudi, l-pligui) trãsh tu injoarã; a hoarãljei ãlj deadirã foc shi pãdurea lo foc
(expr: s-apreasi); tufechea nu lo foc
(expr: nu s-discãrcã); lu-avea loatã di oclju
(expr: l-diuclje); ti ljai
(expr: dãmluseshti) di mãnã i di cicior; loari di lunã
(expr: agudiri di chicutã, di dãmblã); s-loarã di per
(expr: si nciuparã, si ncãcearã) trã tsiva dip; sh-au loatã perlu di-aoa
(expr: fudzirã, li cãrtsãnirã di-aoa); sh-lo ocljilj di-aclo
(expr: fudzi); lo-lj tatã-su tsi li-ari
(expr: s-lu lja neclu, draclu); lã lom torlu
(expr: fãtsem ca elj, nã dutsem dupã urma tsi u-alãsarã); va-lj lja n cicioari
(expr: va s-ducã dupã el); oili s-loarã di lapti
(expr: astrãchirã, astãmãtsirã s-da lapti); lji si loarã ocljilj
(expr: lj-acãtsarã ocljilj pãndzinã, cicãrdãsi); s-lo (dusi, fudzi) dupã caprã; s-mi loari trã nveastã
(expr: si nsurari cu mini); oili ahurhirã s-lja plailu
(expr: s-ducã pri plai); u lo seatea
(expr: u-acãtsã, ãlj si featsi seati); s-lja xeanili
(expr: s-fugã tu xeani); cãt loa
(expr: cum acãtsa, cãt eara) s-easã; lo pulitiili (dusi pri pulitii) unã cãti unã; nica nu-avea loatã (nchisitã) ghini cãnticlu; sh-loarã ahãntã vreari
(expr: s-vrea ahãntu multu); lutsea, di-ts loa ocljilj
(expr: di ti urghea); tradzi apala shi-lj lja
(expr: si-lj talji) caplu; sh-loarã perlu
(expr: fudzirã) di-aclo; veadi aclo lãludz njilji, s-tsã si lja mintea
(expr: s-glãreshti di minti); loarã di hãbari
(expr: nvitsarã, aflarã) iu lja pãni
(expr: bãneadzã) amirãlu; ahurhirã s-lja plailu (si s-ducã pri plai) nsus tu muntsã; nu mi loats pri gushi
(expr: s-nu mi stuhinats, s-nu-nj fãtsets bana amarã, s-nu mi vãtãmats); va-nj ljai fumealja pri zvercã
(expr: va-nj fãtsets fumealja s-tragã multi cripãri); sh-lo mintea la cicioari
(expr: vdzi cãtrã iu-lj videa ocljilj) sh-lj-u deadi nãpoi ãnsus; s-nã lom ocljilj
(expr: s-fudzim) di-aoatsi; bitisi polimlu shi-sh lo ocljilj nãpoi
(expr: fudzi nãpoi) ãnsus tu xeani; si-lj ljai fumlu ali Mari
(expr: fudzi, li cãrtsãni Mara); lja-ts curatili
(expr: s-nu-ai vãrã nãdii) sh-tini gione; di multu sh-loarã curatili
(expr: di multu sh-chirurã umutea tsi u-avea) tra s-veadã lumea; nã lom cãshtigã
(expr: chirum umutea) sh-di la voi; sh-loarã cãshtiga
(expr: chirurã nãdia) sh-nu ma scriarã

§ loat (lŭátŭ) adg loatã (lŭá-tã), loats (lŭátsĭ), loati/loate (lŭá-ti) –
1: (lucru) tsi easti acãtsat tu mãnã (tsi s-aflã iuva icã nj-ul da cariva) tra s-lu tsãn tu mãnã (s-lu bag altu iuva icã s-lu dau la cariva);
2: (lucru) tsi-lj s-ari datã i pitricutã di cariva shi easti aprucheat; aprucheat, adixit, dixit, etc.;
3: tsi easti acãtsat tra s-facã tsiva, ahiursit, nchisit, apucat, etc.;
(expr:
1: loat di vimtu = glar di minti;
2: loat di lunã = tsi-l lja cu arcoari, tsi ari diarei, tsi-l talji cufoarea; etc., etc.)
{ro: luat; primit; început; etc.}
{fr: pris; reçu; commencé; etc.}
{en: taken; received; started; etc.}
ex: fu loat di furi; u vidzu loatã
(expr: traptã, slabã) la fatsã; suntu loats
(expr: ncrunats) di estan; eara loat di vimtu
(expr: glar di minti); alea, loatã di vimtu
(expr: glarã); loat
(expr: dãmlusit) di mãnj shi di cicioari

§ loari/loare (lŭá-ri) sf lori (lórĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-lja tsiva; loatã, aprucheari, adixiri, dixiri, acãtsari, ahiursiri, nchisiri, apucari, etc.
{ro: acţiunea de a lua; de a primi; de a începe; etc.; luare; primire; începere, etc.}
{fr: action de prendre; de recevoir; de commencer; etc.}
{en: action of taking; of receiving; of starting; etc.}
ex: dupã isapi, nãsh isha trã dari, nu trã loari; streslu u-ari mãna trã loari, nu u-ari sh-trã dari; ndreptu ai, ma nu-ai trã loari (dixiri) tsiva; loarea-aestã di doi cusurinj
(expr: ncrunari di cusurinj) nu easti cu ncherdu; cu loarea
(expr: ncrunarea) a noastrã; di loari afoarã
(expr: dãmlusiri)

§ paraljau (pá-ra-ljĭáŭ) (mi) vb I paraloai (pá-ra-lŭáĭ), paraloam (pá-ra-lŭámŭ), paraloatã (pá-ra-lŭá-tã), paraloari/paraloare (pá-ra-lŭá-ri) –
1: ljau ma multu dicãt lipseashti (easti-ananghi, easti ghini);
2: aurlu pri cariva; vãryescu, ncaci, cãtigursescu,
3: mi-arãd, fac alatusi; alãtipsescu, alutusescu, stipsescu, ftisescu
{ro: lua prea mult; certa; se înşela; greşi}
{fr: trop prendre; reprimender, gronder, traiter rudement, rabrouer; se tromper, fauter}
{en: take too much; reprimand, scold, treat hard; err, make a mistake}
ex: nj-easti fricã s-nu mi paraljai (s-nu mi ncaci, aurli, cãtigurseshti); nu paralja (nu lj-aurlã) cãnjlji; mi paraloai (stipsii, feci unã alatusi)

§ paraloat (pá-ra-lŭátŭ) adg paraloatã (pá-ra-lŭá-tã), paraloats (pá-ra-lŭátsĭ), paraloati/paraloate (pá-ra-lŭá-ti) – tsi easti multu loat; tsi s-ari loatã multu; tsi easti aurlat (ncãceat, cãtigursit, etc.); tsi s-ari arãsã; tsi ari stipsitã (ftisitã, etc.); aurlat, vãryit, ncãceat, cãtigursit,
3: arãs, alãtipsit, alutusit, stipsit, ftisit
{ro: luat prea mult; certat; înşelat; greşit}
{fr: trop pris; reprimendé, grondé, traité rudement, rabroué; trompé, fauter}
{en: taken too much; reprimanded, scolded, treated hard; erred, made a mistake}

§ paraloari/paraloare (pá-ra-lŭá-ri) sf paralori (pá-ra-lórĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva s-paralja
{ro: acţiunea de a lua prea mult; de a certa; de a se înşela; de a greşi}
{fr: action de trop prendre; de reprimender, de gronder, de traiter rudement, de rabrouer; de se tromper, de fauter}
{en: action of taking too much; ofreprimanding, of scolding, of treating hard; of erring, of making a mistake}

§ loatã (lŭá-tã) sf fãrã pl – (unã cu loari)
ex: unã loatã (loari) tsi-lj featsi shi-lj dzãsi

§ lundalui (lún-da-luĭ) partitsiplu prizentu (girundziul) di la verbul ljau – lunda
{ro: luând, primind, íncepând, etc.}
{fr: en prenant, en recevant, en commençant, etc.}
{en: taking, receiving, starting, etc.}

§ lunda (lún-da) – (unã cu lundalui)
ex: lunda-sh
(expr: dãnda-sh) mãna cu aushlu, ãlj dzãsi