{ro: murg}
{fr: gris}
{en: gray, grey}

§ murgu2 (múr-gu) adg murgã (múr-gã), murdzi (múr-dzi), murdzi/murdze (múr-dzi) – (unã cu amurgu1)
ex: ma-atsea mljoarã murgã; shcãmbi murdzi shi fricoasi; niori murdzi (grivi); cãni murgu; cal murgu

§ Murgu (Múr-gu) sm fãrã pl – numã tsi s-da a unui cal i cãni di hromã murgã; Murgea
{ro: nume dat unui cal sau câine murg}
{fr: nom donné à un cheval ou chien gris}
{en: name given to a grey horse or dog}
ex: o, lai Murgu (fig: cal i cãni cu numa Murgu), frate bun; ashteaptã, lai Murgu (fig: cal cu numa Murgu), s-creascã earba; Murgu, i!; mutrea sh-cãnjlji, atsel Murgu sh-atsel Arap

§ Murgea (Múr-gĭa) sm fãrã pl – (unã cu Murgu)

§ murgiu (múr-gĭu) adv – cãtã tu chirolu-a amurgului
{ro: spre amurg}
{fr: vers le déclin du jour}
{en: toward the twilight of the day}
ex: tu murgiu agiumsi-acasã

§ amurdzeashti/amurdzeashte (a-mur-dzeásh-ti) vb IV unipirs amurdzi (a-mur-dzí), amurdzea (a-mur-dzeá), amurdzitã (a-mur-dzí-tã), amurdziri/amurdzire (a-mur-dzí-ri) – cadi (s-fatsi) amurgul; murdzeashti
{ro: amurgi}
{fr: tomber (en parlant du soir)}
{en: become dusk (dark), become dusky}

§ amurdzescu (a-mur-dzés-cu) vb IV amurdzii (a-mur-dzíĭ), amurdzeam (a-mur-dzeámŭ), amurdzitã (a-mur-dzí-tã), amurdziri/amurdzire (a-mur-dzí-ri) – mi-acãtsã (tricui amurgul) amurgul; murdzescu;
(expr: nj-amurdzi truplu = nj-si featsi truplu vinjit di arcoari, agudituri, etc.)
{ro: amurgi}
{fr: être surpris par la tombée du soir}
{en: be caught by twilight time}

§ amurdzit (a-mur-dzítŭ) adg amurdzitã (a-mur-dzí-tã), amurdzits (a-mur-dzítsĭ), amurdziti/amurdzite (a-mur-dzí-ti) – (dzua) tsi u-acãtsã amurgul; acãtsat (agiumtu) iuva tu murgul a dzuãljei; murdzit
{ro: amurgit}
{fr: (le jour) à son déclin; surpris par la tombée du soir}
{en: dusk, twilight; who is caught by the dusk}

§ neamurdzit (nea-mur-dzítŭ) adg neamurdzitã (nea-mur-dzí-tã), neamurdzits (nea-mur-dzítsĭ), neamurdziti/neamurdzite (nea-mur-dzí-ti) – (chirolu) ninti ca s-cadã amurgul; nimurdzit
{ro: neamurgit}
{fr: qui est avant le crepuscule}
{en: before dusk}
ex: seara, neamurdzitã (ninti ca s-cadã amurgul)

§ amurdzi-ri/amurdzire (a-mur-dzí-ri) sf amurdziri (a-mur-dzírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cadi amurgul (dupã ascãpitarea-a soarilui) icã mi-acatsã murgul tu-un loc; murdziri
{ro: amurgire}
{fr: brune, moment de la tombée du soir}
{en: dusk, twilight}

§ murdzeash-ti/murdzeashte (mur-dzeásh-ti) vb IV unipirs murdzi (mur-dzí), murdzea (mur-dzeá), murdzitã (mur-dzí-tã), murdziri/murdzire (mur-dzí-ri) – (unã cu amurdzeashti)
ex: ashtiptarã pãnã tsi murdzi; acãtsã s-murdzeascã shi s-creascã atsia di-atsia aumbrili; nu murdzi ninga; cãt fudzi mã-sa, sh-murdzi; dzãtsi glarlu, sã stãm pãnã s-murdzeascã; eara seara oarã, cãt avea murdzitã; avea murdzitã cãndu agiumsim la hani

§ murdzescu (mur-dzés-cu) vb IV murdzii (mur-dzíĭ), murdzeam (mur-dzeámŭ), murdzitã (mur-dzí-tã), murdziri/murdzire (mur-dzí-ri) – (unã cu amurdzescu)
ex: s-nj-apiri, mumã, shi s-murdzeshti; murdzim trãsh la cãshari; nj-murdzirã cicioarili (fig: nji si ntunicarã, nj-si featsirã viniti) di frig

§ murdzit (mur-dzítŭ) adg murdzitã (mur-dzí-tã), murdzits (mur-dzítsĭ), murdziti/murdzite (mur-dzí-ti) – (unã cu amurdzit)

§ murdziri1/murdzire (mur-dzí-ri) sf murdziri (mur-dzírĭ) – (unã cu amurdziri)

§ dizmurdzeashti/dizmurdzeashte (diz-mur-dzeásh-ti) vb IV unipirs dizmurdzi (diz-mur-dzí), dizmur-dzea (diz-mur-dzeá), dizmurdzitã (diz-mur-dzí-tã), dizmurdzi-ri/dizmurdzire (diz-mur-dzí-ri) – nchiseashti s-aspunã lunjina dit hãryii; algheashti di dzuã; s-fatsi dzuã; creapã dzua; apirã
{ro: da zori de zi}
{fr: (en parlant du jour) commencer a paraître, faire jour}
{en: (of daylight) dawn, break}
ex: ma cãt avea dizmurdzitã shi ahiurhi s-veadã lucrurli

§ dizmurdzit (diz-mur-dzítŭ) adg dizmurdzitã (diz-mur-dzí-tã), dizmurdzits (diz-mur-dzítsĭ), dizmurdziti/dizmurdzite (diz-mur-dzí-ti) – tsi-ari ahiurhitã s-da lunjina tu hãryii; tsi-ari alghitã di dzuã; apirit
{ro: dat zori de zi}
{fr: (en parlant du jour) commencé a paraître; fait jour}
{en: dawn (of daylight)}

§ dizmurdziri/dizmurdzire (diz-mur-dzí-ri) sf dizmurdziri (diz-mur-dzírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu dizmurdzeashti
{ro: acţiunea de a da zori de zi}
{fr: (en parlant du jour) action de commencer a paraître, de faire jour}
{en: (of daylight) action of dawning, of breaking}

{ro: acţiunea de a se trezi (scula) din somn în zori de zi; zori de zi}
{fr: action de se réveiller le matin; de se trouver quelque part à la pointe du jour}
{en: action of waking up in the morning; of being somewhere in the morning}
ex: apirirea fu adzã la trei sh-giumitati tahina

§ apiritã (a-pi-rí-tã) sf fãrã pl – lunjina tsi da pri tser ninti ca s-easã soarili tahina; oara, cati tahina, cãndu nchiseashti prota si s-veadã lunjinã, cãndu creapã dzua; apirish, adoarã, adoara, andzari, ndzari, ndzãrimi, dzari, zari, cripatã, deadoarã, deadoara, hãrghii, hãryii, hãrãyii, hãrãxitã, haragmã, harazmã, haraimera
{ro: zori de zi}
{fr: aube, pointe du jour}
{en: dawn}
ex: vinjim ditu-apiritã (di cum cripa dzua) s-ti videm; tu-apiritã (tu hãryii)-nj ti sculai; mizi tu apiritã pãpsi ploaea; easti-un an pãnã tu-apiritã; dit apiritã (hãryii, data-a soarilui) pãn tu ascãpitata a soarilui

§ apirish (a-pi-ríshĭŭ) sm fãrã pl – (unã cu apiritã)
ex: agiumsim tu-apirish (tu hãryii)

§ neapirit (nea-pi-rítŭ) adg neapiritã (nea-pi-rí-tã), neapirits (nea-pi-rítsĭ), neapiriti/neapirite (nea-pi-rí-ti) – (cari s-dishtiptã) ninti ca s-da hãryia; tsi s-aflã tu-un loc tahina ninti ca s-da soarili
{ro: trezit (sculat) din somn naintea zorilor de zi; care este undeva nainte de răsăritul soarelui}
{fr: réveillé avant l’aube; qui se trouve quelque part avant la pointe du jour}
{en: waken up before dawn; who is somewhere before dawn}
ex: agiumsi neapirit (ninti ca s-da soarili) acasã

§ neapiritã (nea-pi-rí-tã) sf fãrã pl – ninti di-apiritã; ninti di cripata-a dzuãljei; nifaptã hãryii
{ro: naintea zorilor de zi}
{fr: avant l’aube}
{en: before dawn}
ex: tu hãryii, neapiritã (ninti ca s-da) soarili; nicã neapiritã (nifaptã hãryii) ghini; nchisim calea neapiritã ghini (ninti ca s-apirã ghini)

(expr: cãntarea-a cucotslor = hãryii, criparea di dzuã, ndzari, etc.)
{ro: acţiunea de a cânta (cu vocea sau dintr-un instrument); de a boci; de a citi; de a spune baliverne}
{fr: action de chanter; de jouer un instrument; de pleurer (un mort); de lire; de raconter des sornettes}
{en: action of singing; of playing an instrument; of wailling, of lamenting; of reading; of telling cock-and-bull stories}
ex: fãrshirotlu-i fãrã cripari, tutã dzua pri cãntari; mushati cãntãri furã adzã la bisearicã; s-aproachi cãntarea-a cucotslor
(expr: hãryia, oara tsi cãntã cucotslji); la tini mãcari-beari, sh-la mini cãntari; veara tutã tu cãntari, sh-earna tutã tu uhtari

§ nicãntat1 (ni-cãn-tátŭ) adg nicãntatã (ni-cãn-tá-tã), nicãntats (ni-cãn-tátsĭ), nicãntati/nicãntate (ni-cãn-tá-ti) – tsi nu easti cãntat (cu boatsea); (flueara, avyiulia, etc.) tsi nu easti bãtutã; (mortul) tsi nu easti jilit (butsit, miryiuluxit, mirulyisit, zghilit, plãmtu); (carti) tsi nu easti aleaptã (dyivãsitã, etc.)
{ro: necântat (cu vocea sau dintr-un instrument); nebocit; necitit}
{fr: qui n’est pas chanté; qui n’est pas joué (un instrument musical); qui n’est pas pleuré (un mort); qui n’est pas lu}
{en: that is not sung or played (song, instrument); who is not wailed, lamented (dead man); that is not read (letter, book)}

§ nicãntari1/nicãntare (ni-cãn-tá-ri) sf nicãntãri (ni-cãn-tắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu nu s-cãntã (nu s-bati, nu s-jileashti, nu si dyivãseashti, etc.)
{ro: acţiunea de a nu cânta (boci; citi)}
{fr: action de ne pas chanter (jouer un instrument, pleurer un mort; lire un livre)}
{en: action of not singing, of not playing an instrument, of not wailling, of not lamenting, of not reading}

§ cãntic1 (cắn-ticŭ) sn cãntitsi/cãntitse (cắn-ti-tsi) –
1: aradã di bots dultsi fapti cu gura (i cu bãtearea di fluearã, di-avyiulii, etc.) tsi-asunã mushat ca unã miludhii, un ih, etc.; cãntari, miludii, ih, batiri, bãteari (di pulj, fluearã, etc.);
2: isturii aspusã (spuneari) tu versuri cu rimã shi ritmu; puizii;
3: cãntic di moarti, boatsit, miryiulog, miruloyi
(expr: scot (scol) un cãntic = fac un cãntic (puizii) tu cari aspun (mãrescu, aduc aminti, etc.) un lucru, un giunatic, unã isturii, etc. tsi s-ari faptã dealihea i mash tu mintea-a omlui)
{ro: cântec, poezie}
{fr: chanson, poesie}
{en: song, poem}
ex: ari multi turlii di cãntitsi: cãntic di vreari, cãntic di xeani, cãntic veclju, cãntic di njits, cãntic di jali, cãntic furescu; cãnticlu nu-ari domnu; nu s-avdu, nits cãntitsi tu-arãzboai; bagã-u s-cãntã, cã shtii cãntitsi mushati; cãntic va nã scoatã eali
(expr: va s-facã un cãntic i puizii trã lucrili tsi-avem faptã); boatsea-a ljei, cãntic di moarti
(expr: boatsit)

§ cãntic2 (cắn-ticŭ) vb I cãnticai (cãn-ti-cáĭ), cãnticam (cãn-ti-cámŭ), cãnticatã (cãn-ti-cá-tã), cãnticari/cãnticare (cãn-ti-cá-ri) – cãntu un cãntic ti njits, tra s-lu fac s-doarmã i s-isihãseascã natlu dit sãrmãnitsã
{ro: cânta un cântec de leagăn}
{fr: chanter des chanson de berceau}
{en: sing a lullaby}
ex: cãnticlu-aestu tsi-l cãnticats (cãntats a natlui) easti mushat; lj-cãnticai pãnã-l lo somnul; cãnticã-lj niheamã tra s-lu-acatsã somnul

§ cãnticat1 (cãn-ti-cátŭ) adg cãnticatã (cãn-ti-cá-tã), cãnticats (cãn-ti-cátsĭ), cãnticati/cãnticate (cãn-ti-cá-ti) – (cãnticlu di sãrmãnitsã) tsi s-ari cãnticatã; (natlu) a curi ãlj s-ari cãnticatã un cãntic di sãrmãnitsã
{ro: căruia i s-a cântat un cântec de leagăn}
{fr: à qui on a chanté des chanson de berceau}
{en: baby to which a lullaby was sung}

§ cãnticari/cãnticare (cãn-ti-cá-ri) sf cãnticãri (cãn-ti-cắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-cãnticã (a unui nat)
{ro: acţiunea de a cânta un cântec de leagăn}
{fr: action de chanter des chanson de berceau}
{en: action of singing a lullaby}
ex: cãnticarea-lj fatsi njitslji s-doarmã

§ cãnticat2 (cãn-ti-cátŭ) sn cãnticati/cãnticate (cãn-ti-cá-ti) – cãnticlu tsi s-cãntã a njiclui, tu chirolu tsi easti ligãnat tu sãrmãnitsã
{ro: cântecul de leagăn în timpul legănatului}
{fr: chanson de berceau, chantée durant le bercement du bébé}
{en: lullaby sung during the rocking of a baby}

§ cãntatã (cãn-tá-tã) sf fãrã pl – cãntic, cãntari
{ro: cântat}
{fr: chant}
{en: song, singing}
ex: intri tu grãdinã dimneatsa, tu cãntata (cãntarea, cãnticlu) a cucotslor
(expr: tu hãryii)

§ nicãntatã (ni-cãn-tá-tã) sf fãrã pl – ninti di cãntarea-a cucotlui tahina; ninti di cãntarea-a cuclui; etc.
{ro: înainte de cântatul cocoşului de dimineaţă}
{fr: avant le chant matinal du coq}
{en: before the morning crowing of the cock}
ex: si scularã nica nicãntatã cucotslji (ninti di cãntarea-a cucotslor); nica nicãntatã cucotslji (ninti di cãntarea-a cucotslor); ninga nicãntatã cuclu (ninti di cãntarea-a cuclui)

§ cãntãtor (cãn-tã-tórŭ) adg, sm, sf cãntãtoari/cãntãtoare (cãn-tã-tŭá-ri), cãntãtori (cãn-tã-tórĭ), cãntãtoari/cãntãtoare (cãn-tã-tŭá-ri) – (un) tsi cãntã (trã pãradz, cã lu-arãseashti, cã easti hãrios, etc.); tsi bati dit fluearã (avyiulii, etc.); dishcãntã
{ro: cântăreţ}
{fr: chanteur}
{en: singer}
ex: nu s-plãndzim nã lipseashti, o, cãntãtor aleptu!; am xifteri eu cãntãtori (tsi cãntã)

§ cãntãtorash (cãn-tã-to-ráshĭŭ) sm cãntãtorash (cãn-tã-to-ráshĭ) – mascurlu a gãljinãljei; cãtãndorash, cucot, cocut, cãpon, cãponj; dishcãntã
{ro: cocoş}
{fr: coq}
{en: cock, rooster}
ex: cãntãtorash (cucot) di Birati

§ cãtãndorash (cã-tãn-do-ráshĭŭ) sm cãtãndorash (cã-tãn-do-ráshĭ) – (unã cu cãntãtorash)

§ dishcãntã (dis-cãn-tắ) sm dishcãntadz (dish-cãn-tádzĭ) – (unã cu cãntãtorash)
ex: cara deadi dishcãntãlu, shapti cãsãbadz dishtiptã

21: di la cap s-amputi pescul = zborlu tsi s-dzãtsi cãndu lucrili s-duc anapuda shi stepsul ahiurheashti cu-atselj ma mãrlji, cu capitli;
22: am cap, ãnj talji caplu, nj-lja caplu, nj-aprindi caplu, etc. = hiu multu dishteptu, u nvets multu ghini cartea, aduchescu lishor sh-ghini tut tsi-nj si spuni i tsi dghivãsescu;
23: cap ligat = cap cu minti sãnãtoasã, cu giudicatã bunã, cap tsi mindueashti ghini;
24: un cu dauã capiti = un gioni cutidzãtor, cu gãireti;
25: (trec, s-fac) “doi” anj ãn cap = (trec, s-fac) tamam “doi” anj;
26: dau cap, scot caplu = mi-aspun, mi ved, mi-alãncescu, mi ndzãmedz; es nafoarã;
27: nu pot sã scot caplu iuva; nu am iu sã scot caplu; nj-bãgai caplu tu loc = nj-easti multã arshini, mi-arushinai multu, mi ngroapã loclu;
28: (nj-)aplec caplu = mi ncljin, mi tãpinjusescu, u-adun coada, ãnj scadi tinjia, lu-aspindzur caplu, etc.;
29: cu caplu nghios = amãrãt, nvirinat, cripat, tapin, tãpinusit;
30: cu caplu-aspindzurat, lu-aspindzurai caplu = (i) hiu nvirinat, mãrãnat, amãrãt, cãnjisit, cripat, etc.; (ii) escu cãtãdixit, nj-si freadzirã nãrli, nj-adunai coada, etc.;
31: hiu domnu pri caplu-a meu = fac cum voi mini, nu fac tsi-nj dzãc altsã, nu tsãn di vãrnu tu bana-a mea;
32: nj-bag caplu tu tastru = mi afierusescu, mi fac curbani (tilefi);
33: lj-mãc caplu = ãl mor, ãl vatãm;
34: mut (scol) caplu = mi ximut, rebilipsescu; mi-alumtu cu oaminjlji a unei chivernisi dit cratlu iu bãnedz di itia cã elj fac nindriptãts shi tirãnsescu dunjaea;
35: l-bag cu caplu tu loc = lu-aurlu, l-cãtigursescu multu;
36: nj-leg caplu = mi nsor;
37: mi scol cu noaptea n cap = mi scol di-andzari, tu hãrãxitã, tu cripata-a dzuãljei, tu hãryii, etc.;
38: pri caplu-a meu! nj-bag caplu! = unã soi di giurat tsi s-fatsi dinintea-a unui om tsi nu nã pistipseashti, cu noima di “hiu sigur di-atseali tsi dzãc, giur cã-i dealihea, s-mor ma s-nu hibã dealihea, s-mi-agudeascã astrãpia, etc.”;
39: ãlj ljau caplu = ãlj talj caplu sh-lu-alas fãrã cap!;
40: nj-ljau caplu = fug di-aoa, mi fac afan, u-angan cãtsaua, li cãlescu, etc.;
41: s-lj-arachi caplu shi s-fudz; sã-lj ljai caplu shi s-fudz!; sã-lj ljai caplu di mushatã tsi easti = easti multu mushatã, nu-ari tu lumi ma mushatã di ea;
42: ãnj shuirã prit cap = ãnj treatsi prit minti;
43: nu mi doari caplu = nu-am ananghi, nu-am vãrã cripari, nu nj-adutsi vãrã ghideri;
44: nj-u da n cap = mi fatsi sã-nj yinã-andralã, mi mbeatã;
45: nj-adar caplu, lu-am adratã caplu = mi mbet, mi-am mbitatã;
46: nu shtiu iu nj-am caplu = hiu ahãntu acãtsat cã nu shtiu tsi s-fac prota;
47: nu dzãc cap = nu mi doari caplu, nu am dureari di cap;
48: u acot ãn cap; lu scot un lucru n cap = l-biti-sescu un lucru ashi cum ãl voi, u scot naparti, l-fac lucrul cum mi-arãseashti s-hibã adrat, amintu (azvingu) tu-unã alumtã, etc.;
49: nj-fac di cap; nj-fac dupã cum ãnj lja caplu vimtu = fac tsi voi, cum voi, cum ãnj treatsi prit minti, nu-ascultu di vãrnu;
50: u-adar cu cap sh-cu coadã = fac un lucru slab, nibun, cum nu lipseashti adrari;
51: din cap pãnã n coadã; di la cap pãnã la cicioari = ditu-nchisitã pãnã tu bitisitã;
52: nu-ari ni coadã, ni cap; ne cap, ne cior = easti ncãrshiljat, alocuta, sh-mintit, di nu pots s-aducheshti tsiva di tsi s-fatsi;
53: lj-aprindu palji n cap; lj-aprindu caplu = lj-dzãc zboarã tsi-l cãrtescu, tsi lu-aprindu, tsi-l inãtusescu, tsi-l fac s-lu-acatsã dratslji;
54: nj-bat caplu di mur (stizmã) = mi frimintu multu shi nu shtiu tsi s-fac, nu pot s-ljau unã apofasi;
55: am fumuri ãn cap = nj-trec mash glãrinj, yisi, pirifãnj prit cap;
56: nj-dau caplu di cheatrã = nj-pari arãu di tsi am faptã)
{ro: cap, căpăţână de usturoi, sfârc de sân, roată de caşcaval, capital, şef, capăt, extremitate, etc.}
{fr: tête; tête d’ail, têtin, bout de sein; fromage; capital, chef, bout, commencement, etc.}
{en: head, garlic cloves; nipple, cheese, capital, chief, end, etc.}
ex: unã cãciubã yirminoasã, sum cãciubã nã livadi, sum livadi dauã-arveli, sum arveli doi purunghi, sum purunghi un shoput cu dauã shulinari, sum shoput unã moarã, sum moarã un cioc (angucitoari: caplu-a omlui); nã cuciubã cu shapti guvi (angucitoari: caplu-a omlui); tricu fãndãclu pisti capitli-a noastri; caplu fatsi, caplu tradzi; caplu tsi nu ntreabã, multi vai tragã; cap ai, tsi u vrei mãdua?; voi cari avets cap? (fig: ma marli?); cari sh-aveaglji gura, caplu-a lui sh-aveaglji; caplu s-hibã ghini, scuturi (taxirãts) cãti s-vrei; nu s-aleadzi, iu-i caplu shi iu-i coada
(expr: easti mintit, alocuta, nu ari ni nchisitã ni bitisitã); cari s-ai cap trã discari, du-ti la moarã; cari ai cap trã discari, du-ti ndzeanã sh-huhutea; acãtsarã capitli sh-li tãljarã (fig: cãpiili sh-lji vãtãmarã); coada cap (fig: cãpii, ma mari) easti la noi sh-luplu picurar la oi; mizia scoasi cap
(expr: cãt fitrusi, cãt criscu niheamã); scoasi cap
(expr: nchisi si scoatã pronj) furuntselu; nu pot si scot caplu di fricã
(expr: nu pot s-es nafoarã); inshits soatsã, cu capitli goali
(expr: capitli neacupiriti); s-acãtsã tu caplu-a corlui
(expr: tu nchisita-a corlui); nu-ari nitsiun cap di alj
(expr: easti multu oarfãn); lj-supsi caplu di tsãtsã
(expr: lj-supsi gurguljlu); adu-nj dauã capiti
(expr: aroati) di cãshcãval; toclu mãca caplu (fig: capitalu); caplu (fig: capitalu) di paradz njicshurã; nj-mãcã calpuzanlu shi capitli
(expr: capitaljlu, paradzlji bãgats tu alishvirishi) shi diafurlu; ari capitli cu diafur
(expr: paradzlji bãgats cu toc); oili deadirã cap
(expr: s-alãncirã); da cap
(expr: s-aspun, s-ved, s-alãncescu) cãrvãnarlji la crutsi; deadirã cap fumeljli, si lj-arcãm cãrveljli; deadi un cap di-arãu
(expr: andzãmã un izvur); lãcrinjli-a ljei, un cap di-rãu
(expr: izvur); cap
(expr: da cap, s-alãncescu) sh-cudarlji; ishirã tu caplu
(expr: intrata, nchisita) a prumuvearãljei; mushatã, sã-lj ljai caplu; el ari cap ligat
(expr: tsi mindueashti ghini, cu giudicatã bunã), nu-lj lja caplu
(expr: nu-aducheashti, nu-lj talji caplu); lj-loa multu caplu
(expr: eara multu dishteptu, nvitsa multu ghini); nveatsã culai, lj-aprindi caplu
(expr: easti dishteptu); bãneadzã fãrã s-lu doarã caplu
(expr: fãrã cripãri); pãn tu oara-a moartiljei nu dzãsi cap (nu dzãsi cã-l doari caplu); di-atumtsea tricurã doi anj ãn cap
(expr: s-featsirã tamam doi anj); nu va poatã s-u scoatã n cap
(expr: nu va poatã s-bitiseascã lucrul, s-amintã, s-azvingã); n cap cu tini ni draclu nu u scoati
(expr: ni draclu nu poati s-ti-azvingã, s-amintã cu tini); s-lu scoatã lucurlu n cap
(expr: s-lu bitiseascã lucrul); cari i-atsel cu dauã capiti
(expr: cari easti atsel tsi s-pistipseashti gioni sh-cuteadzã s-facã…); mutã caplu
(expr: rebilipsi); ashtirnets-vã, nu mutats cap
(expr: nu vã ximutats); cari s-dutsi aclo, sh-bagã caplu tu tastru
(expr: s-fatsi curbani); s-tsã mãts caplu, s-tsã mãts!
(expr: s-ti moarã, s-ti vatãmã); tsi yini cu caplu nghios
(expr: nvirinat, tãpinusit)?; li-aspindzurarã capitli
(expr: s-cãtãdixirã, lã scãdzu tinjia, sh-li freadzirã nãrli, s-arushinarã); mi featsi s-nu pot si-nj scot caplu iuva
(expr: mi featsi s-mi-arushinedz multu); mi bãgarã cu caplu tu loc
(expr: mi-aurlarã multu); dusi, sh-lo caplu!
(expr: fudzi!); an, trã Stã Vinjiri, sh-ligã sh-el caplu
(expr: si nsurã); yinlu lj-u deadi n cap
(expr: lu mbitã, l-featsi sã-lj yinã an-dralã); lu-avea adratã caplu
(expr: s-avea mbitatã); si scoalã cu noaptea n cap
(expr: si scoalã di andzari, tu hãrãxitã, etc.); mi giur pi caplu-a meu
(expr: mi giur, s-mor ma s-nu hibã dealihea); pi cap-tsã, nu mi-arãdi!
(expr: s-ti-agudeascã astrãpia ma s-mi-arãdz); sculã caplu
(expr: si ximutã, rebilipsi) Arbinshia; di tsi ts-arãdz va-ts cadã (yinã) pri cap; cap mari, mplin cu carni
(expr: tsi nu-aducheashti lishor); caplu tsã lu-aspargu, chefea nu ts-u-aspargu; caplu ca tãgari (mari ca tãgarea), ma minti nu-ari; altsã lucreadzã cu truplu sh-altsã cu caplu; capiti fãrã minduiri tu bustãnj crescu

§ cãpic1 (cã-pícŭ) sn cãpitsi/cãpitse (cã-pí-tsi) – cap ma njic
{ro: căpuşor}
{fr: petite tête}
{en: small head}

§ cãpos (cã-pósŭ) adg cãpoasã (cã-pŭá-sã), cãposh (cã-póshĭ, cãpoasi/cãpoase (cã-pŭá-si) – tsi ari caplu mari; tsi ari caplu gros shi aducheashti greu; tsi u tsãni pi-a lui sh-atumtsea cãndu tuts alantsã dzãc altã soi; cap di crinã, cap di shinic, cap di tãgari, etc.
{ro: căpăţânos}
{fr: qui a une grosse tête; têtu}
{en: with a big head; stubborn}

§ cãpitsãnã (cã-pi-tsắ-nã) sf cãpitsãnj (cã-pi-tsắnjĭ) –
1: partea di nai ma nsus a truplui di om (iu s-aflã ncljisã midua, acupiritã prisuprã di per shi n fatsã cu oclji, nari, ureclji, gurã, etc.); oasili-a caplui di om sh-di prãvdzã tsi ncljid nãuntru midua; cãpãtsãnã, cap, craniu, cafcalã, cafcã, cãrapã, cãrãfetã, cãrfetã, cocã, cofã, ciufutinã, ftinã, puscar, cãrtsunã, ciuturã, curcubetã;
2: arãdãtsina (ca unã tseapã) di alj; cap di alj; cãpitsãnã di alj;
3: cumatã di zahãri faptã tra si sh-u-aducã cu un lucru tsi ari unã chipitã nsus sh-unã parti largã nghios (pri cari poati s-hibã bãgatã s-shadã; cãpitsãnã di zahari)
{ro: craniu, cap, căpăţână de usturoi, căpăţână de zahăr}
{fr: crâne, tête, gousse d’ail, pain de sucre}
{en: skull, head, clove of garlic, sugar-loaf}
ex: un la yinghits cãpitsãnj (capiti)

§ cãpãtsãnã (cã-pã-tsắ-nã) sf cãpãtsãnj (cã-pã-tsắnjĭ) – (unã cu cãpitsãnã)

§ cãpitãnj (cã-pi-tắnjĭŭ) sn cãpitãnji/cãpitãnje (cã-pi-tắ-nji) – unã soi di pungã di pãndzã ncljisã (cusutã di tuti pãrtsãli) sh-umplutã di lãnã (bumbac, puh., etc.) faptã maxus tra si s-bagã sum caplu-a omlui cãndu doarmi (pi scamnu iu s-shadi, la mesi cãndu s-andoapirã di tsiva, etc.); cãpitinj, cãpitunj, pruschefal;
(expr: fatsã di cãpitãnj = unã soi di pungã di pãndzã (cãtivãrãoarã chindisitã) tu cari s-bagã cãpitãnjlu tra s-nu s-murdãripseascã)
{ro: căpătâi, pernă}
{fr: chevet, oreiller, coussin}
{en: bed head, pillow}
ex: dada-ts plãndzi cãpitãnj (la pruschefal)

§ cãpitinj (cã-pi-tínjĭŭ) sn cãpitinji/cã-pitinje (cã-pi-tí-nji) – (unã cu cãpitãnj)
ex: si-andoapirã pi cãpitinj; cãt fu lãndzitã nu fudzi di la cãpitinjlu-a ljei

§ cãpitunj (cã-pi-túnjĭŭ) sn cãpitunji/cãpitunje (cã-pi-tú-nji) – (unã cu cãpi-tãnj)
ex: bãgã vasilico sum cãpitunj; dutsi shi nhidzi cutsutlu sum cãpitunjlu a cumnatã-sai

§ capelã (ca-pé-lã) sf capeli/capele (ca-pé-li) – lugurii purtatã pri cap di oaminj (tra s-lji afireascã di ploai, soari, arcoari, etc.); cãpelã; cãciulã, cãciuã, bãrbãrusã, barbarusã, fesi, cãlpachi
{ro: pălărie}
{fr: chapeau}
{en: hat}
ex: di cãndu fu tu Rumãnii, poartã capelã, nu fatsi cãbuli fesea; sh-muljerli a noastri ahiurhirã s-poartã capeli ca tu Ivropi; aflã nã preaclji di stranji ma buni sh-nã capelã-analtã

§ cãpelã (cã-pé-lã) sf cãpeli/cãpele (cã-pé-li) – (unã cu capelã)

§ capit1 (cá-pitŭ) sn capiti/capite (cá-pi-ti) – partea (mardzina, caplu) dit bitisitã (sh-cãtivãrãoarã nchisitã) a unui lucru lungu (cioarã, spangu, banã, mes, prumuvearã, etc.); caput, cap, cornu, spitsã
{ro: capăt}
{fr: bout, extrémité}
{en: end, extremity}

§ caput (cá-putŭ) sn capu-ti/capute (cá-pu-ti) – (unã cu capit1)
ex: aflã caputlu a hirlui; u dusi pãnã tu caput (mardzini)

§ capit2 (cá-pitŭ) sn capiti/capite (cá-pi-ti) – lãna tsi s-tundi di la caplu, gusha shi coada-a oailjei
{ro: lâna tunsă de la capul şi coada de oaie}
{fr: laine de mouton qui croît sur la tête, autour du cou et sur la queue}
{en: sheep wool taken from the head and tail}

§ cãpitedz (cã-pi-tédzŭ) vb I cãpitai (cã-pi-táĭ), cãpitam (cã-pi-támŭ), cãpitatã (cã-pi-tá-tã), cãpitari/cãpitare (cã-pi-tá-ri) – tundu “capit”-lu (lãna di la caplu shi coada-a oailjei)
{ro: tund “capitlu” oilor}
{fr: tondre le “capit” des moutons}
{en: shear the sheep “capit”}
ex: cãpitãm oili (tundem lãna di la caplu shi coada-a oailor)

§ capit3 (cá-pitŭ) vb I cãpitai (cã-pi-táĭ), cãpitam (cã-pi-támŭ), cãpitatã (cã-pi-tá-tã), cãpitari/cãpitare (cã-pi-tá-ri) – (unã cu cãpitedz)

§ cãpitat (cã-pi-tátŭ) adg cãpitatã (cã-pi-tá-tã), cãpitats (cã-pi-tátsĭ), cãpitati/cã-pitate (cã-pi-tá-ti) – (oaea) tsi easti tumsã la cap, gushi shi coadã; (lãna) tumsã di la caplu shi coada-a oailjei
{ro: tuns la cap şi la gât; (lâna) care vine de la cap şi gât}
{fr: tondue sur la tête et autour du cou}
{en: with head and neck sheared}

§ cãpi-tari/cãpitare (cã-pi-tá-ri) sf cãpitãri (cã-pi-tắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-capitã unã oai
{ro: acţiunea de a tunde “capitlu” de la oi}
{fr: action de tondre le “capit” des moutons}
{en: action of shearing the “capit” of sheep}

§ capishonã (ca-pi-shĭó-nã) sf capishoni/capishone (ca-pi-shĭó-ni) – unã soi di capelã (di adimtu, pustavi, pãndzã, etc.) tsi s-adavgã la gulirlu-a paltolui tra si s-bagã pristi cap cãndu da ploai (tra s-nu s-udã perlu i caplu-a omlui); cãpush, zãrculã, culari, cuculã
{ro: capişon}
{fr: capuchon}
{en: hood}

§ cãpush2 (cã-púshĭŭ) sn cãpushi/cãpushe (cã-pú-shi) – (unã cu capishonã)
ex: bagã-ts cãpushlu n cap

§ capã (cá-pã) sf capi/cape (cá-pi) – palto cu capishonã (zãrculã); tãmbari, pãnãcapã, pãnucaplã
{ro: manta cu glugă}
{fr: manteau à capushon}
{en: coat with hood}

§ pãnucapã (pã-nu-cá-pã) sf pãnucapi/pãnucape (pã-nu-cá-pi) – (unã cu capã)

§ pãnucaplã (pã-nu-cá-plã) sf pãnucapli/pãnucaple (pã-nu-cá-pli) – (unã cu capã)

§ ncãpushedz (ncã-pu-shĭédzŭ) (mi) vb I ncãpushai (ncã-pu-shĭáĭ), ncãpusham (ncã-pu-shĭámŭ), ncãpushatã (ncã-pu-shĭá-tã), ncãpushari/ncãpushare (ncã-pu-shĭá-ri) – nj-trag capishonea pristi cap s-mi-afirescu di ploai (neauã, arcoari, soari, etc.); nj-bag nã mãndilã pristi cap (ca un capishon)
{ro: pune pe cap capişonul}
{fr: mettre le capuchon sur la tête}
{en: put the hood on the head}
ex: cara lu ncãpushe (lj-bãgã capishona, baltsul pristi cap) ghini, nu-avea pri iu s-lji intrã vimtul

§ ncãpushat (ncã-pu-shĭátŭ) adg ncãpushatã (ncã-pu-shĭá-tã), ncãpushats (ncã-pu-shĭátsĭ), ncãpushati/ncãpushate (ncã-pu-shĭá-ti) – tsi sh-ari bãgatã capishonea pri cap (capishonea) tsi easti bãgatã pristi cap
{ro: cu capişonul pus pe cap}
{fr: avec le capuchon sur la tête}
{en: with the hood on the head}

§ ncãpushari/ncãpushare (ncã-pu-shĭá-ri) sf ncãpusheri (ncã-pu-shĭérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva si ncãpushadzã
{ro: acţiunea de a pune pe cap capişonul}
{fr: action de mettre le capuchon sur la tête}
{en: action of putting the hood on the head}

§ capotã (ca-pó-tã) sf capoti/capote (ca-pó-ti) – stranj tsi s-poartã n casã i nafoarã tsi poati s-aibã mãnits shi zãrculã; cãpotã, capot
{ro: manta cu mâneci şi poate capişon}
{fr: peignoir, capote pourvue de manches et, des fois, de capuchon}
{en: housecoat or overcoat with sleeves and sometimes hood}

§ cãpotã (cã-pó-tã) sf cãpoti/cãpote (cã-pó-ti) – (unã cu capotã)

§ capot (ca-pótŭ) sn capoati/capoate (ca-pŭá-ti) – (unã cu capotã)
ex: dã-ts capotlu la nã parti; ãlj deadi capotlu si s-anvãleascã

§ cacutsã (ca-cú-tsã) sf cacutsã (ca-cú-tsã) – capotã njicã
{ro: manta mică}
{fr: petit peignoir, petit man-teau}
{en: small housecoat or overcoat}

§ capitalj (ca-pi-táljĭŭ) sn capitalji/capitalje (ca-pi-tá-lji) – aveari (paradz, loc, pãrmãtii, etc.) cu cari omlu poati sã nchiseascã un lucru cu cari s-facã ma multã aveari (ca bunãoarã, sã-sh dishcljidã unã ducheani, s-acumpãrã oi cu cari s-facã mãxulji trã vindeari, etc.); cap, capital, cãpitalj, sirmae, seu
{ro: capital}
{fr: capital}
{en: capital}
ex: nu li ljau trã capitalj (cap) graili a lor; sh-adunã pãrã cu pãrã shi sh-featsi un capitalj

§ cãpitalj (cã-pi-táljĭŭ) sn cãpitalji/cãpitalje (cã-pi-tá-lji) – (unã cu capitalj)
ex: avets cãpitalji?; nu-am cãpitalj (paradz) s-dishcljid nã ducheani

§ capital (ca-pi-tálŭ) sn capi-talji/capitalje (ca-pi-tá-lji) – (unã cu capitalj)

§ cãp (cắpŭ) sm cãpi (cắpĭ) shi cãchi (cắchĭ) shi sn cãpuri (cắ-purĭ) – omlu di frãmti ditu-unã hoarã (pulitii, crat, etc.); atsel tsi easti ma marli tu-unã parei di oaminj; un tsi s-aflã tu-unã semti (scarã) ma nsus di altsã (ditu-unã multimi di oaminj, tu-unã parei, sutsatã, etc. cari ascultã di el); cap, cãpii, frãmti, ma marli, mar, mãimar
{ro: şef}
{fr: chef}
{en: chief}
ex: celniclu easti ca pãrinti, ca cãp astãdz; celniclu easti cãplu (caplu) a fãlcariljei; him cupii fãrã picurar, fãrã cãp (mãimar); cãplu (frãmtea) a numtãljei easti nunlu; prota bea cãplu (ma marli); escu tu cãp (inshii protlu: zbor dit un agioc di ficiurits)

§ cãpii/cãpie (cã-pí-i) sf cãpii (cã-píĭ) –
1: cãp, cap, frãmti, ma marli, mar, mãimar, tãpar;
2: semtea (loclu) tsi u-ari shi lucrul tsi-l fatsi cãplu a unei multimi di oaminj; (fig: cãpii = fumealji (soi, scarã bunã); ugeachi)
{ro: şef, căpetenie; şefie, conducere}
{fr: chef, conducteur; commandement, protection}
{en: chief, leader, head; leadership, position of command}
ex: acatsã cãpia (atsel ma marli) a peshtilor; pitricurã la Dumnidzã cãpiili (ma mãrlji) a lor; tatã, di cãpii (fig: scarã, soi, ugeachi) mari; easti di soi, di cãpii (fig: ugeachi) mari

§ cãpitan (cã-pi-tánŭ) sm, sf cãpitanã (cã-pi-tá-nã), cãpitanj (cã-pi-tánjĭ), cãpitani/cãpitane (cã-pi-tá-ni) – atsel tsi easti caplu (ma marli) tu-unã ceatã di furi (tu-unã buluchi di oaminj tsi vor s-facã deadun un lucru, unã parti dit ascheri, etc.); cãpidan, capidan, cap, cãp, cãpii
{ro: căpitan}
{fr: capitain, chef}
{en: captain, chef}
ex: ligati ca capitani (ligati la cap ca neshti cãpitanj di furi)

§ cãpidan (cã-pi-dánŭ) sm, sf cãpidanã (cã-pi-dá-nã), cãpidanj (cã-pi-dánjĭ), cãpidani/cãpidane (cã-pi-dá-ni) – (unã cu cãpitan)
(expr: muljari cãpidanã = muljari livendã, gioanã, babageanã)
ex: moi mushatã cãpidanã
(expr: livendã, gioanã)

§ capidan (ca-pi-dánŭ) sm, sf capidanã (ca-pi-dá-nã), capidanj (ca-pi-dánjĭ), capidani/capidane (ca-pi-dá-ni) – (unã cu cãpitan)
ex: eara capidan (cãpitan di furi) la munti

§ cãpitã-natã (cã-pi-tã-ná-tã) sf cãpitãnati/cãpitãnate (cã-pi-tã-ná-ti) – lucrul (shi soea di lucru) tsi-l fatsi cariva tu chirolu tsi easti cãpitan di furi; ceatã di oaminj tsi ari n cap un cãpitan (shi loclu tsi-l ursescu nãsh); cãpitãnlãchi, cãpii
{ro: căpitănie}
{fr: capitai-nerie, commandement}
{en: captaincy, command}
ex: tu cãpitãnata al Jeacã (chirolu cãndu Jeacã cumãndãrsea furlji); Ali-Pasha asparsi cãpitãnatili

§ cãpitãnlãchi/cãpitãnlãche (cã-pi-tãn-lắ-chi) sf cãpitãnlãchi (cã-pi-tãn-lắchĭ) – (unã cu cãpitãnatã)

§ cãpitãnilji/cãpitãnilje (cã-pi-tã-ní-lji) sf cãpitãnilj (cã-pi-tã-níljĭ) – paradzlji tsi lã si da a furlor (sh-di-aradã-lj lja capidanlu-a lor) tra s-sãlãgheascã un sclav tsi lu-avea acãtsatã ninti; xagurauã, axagurauã, discumpãrari
{ro: răscumpărare, răsplată}
{fr: rachat, rançon}
{en: ransom, payment for buying the freedom of a prisoner}