|
|
ãngãlbidedz
ãngãlbidedz (ãn-gãl-bi-dédzŭ) vb I – vedz tu nglubudedz
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: nglubudedzfum
fum (fúmŭ) sn fumuri (fú-murĭ) –
1: cumãts multu njits sh-lãi (di cãrbuni), tsi es multi deadun (ca unã negurã) dit un lucru cãndu nchiseashti s-ardã, icã atumtsea cãndu nu ardi ghini;
2: lucru lai shi gros (di cãrbuni) tsi s-acatsã pri mardzinea di nãuntru a sulinãljei i a ugeaclui prit cari treatsi; bushtinã, cãpnjauã, furitsinã, furidzinã, fulidzini; (fig: fum = (i) tsigari; (ii) bishinã (iii) minduiri analti sh-fãndãzii (minciunoasi) tsi li-ari cariva cã easti carishti tsi; expr:
2: sã-nj lja fumlu = fudzii, li cãlii, s-armãnã cu bishina-nj, s-mi-acatsã ma s-poatã;
3: lj-easi-apoea fum prit nãri = zbor tsi s-dzãtsi cãndu cariva easti agudit vãrtos la cap di “veadi steali verdzã”)
{ro: fum; funingine}
{fr: fumée; suie}
{en: smoke; soot}
ex: tatãl ninca nifaptu, hiljlu la Dumnidzã traptu (angucitoari: foclu shi fumlu); un cãlugru fãrã oasi (angucitoari: fumlu); di iu yini fumlu-aestu?; iu nu-i foc, fum nu easi; un fum gros isha dit firidã; nu-i dicãt ca-a foclui fum dunjaua; s-njargã fumlu ndreptu sh-lasã s-hibã ugeaclu strãmbu; s-analtsã fumlu nsus; ugeaclu s-umplu di fumuri (fulidzinj, bushtinj); dã-nj un fum (fig: tsigari); lja-lj fumlu
(expr: fudz, cãrtsãnea-li) prit poartã afoarã; lamnja-lj lo fumlu
(expr: li cãli, lamnja-armasi mash cu bishina-lj); si-lj ljai fumlu ali Mari
(expr: fudzi Mara, acatsã-lj bishina ma s-pots); caftã oaspits, lã aflã fumlu
(expr: lja-lj di iu nu suntu); umplu saclu shi lja-lj fumlu prit poartã afoarã
(expr: li cãli; acatsã-l ma s-pots!); om cu fumuri (fig: fãndãzii minciunoasi cã easti carishti tsi); am mash fumuri ãn cap (fig: nj-trec mash glãrinj, yisi, pirifãnj prit cap); om cu fumuri (fig: yisi, pirifãnj, etc.)
§ fumedz (fu-médzŭ) vb I fumai (fu-máĭ), fumam (fu-mámŭ), fumatã (fu-má-tã), fumari/fumare (fu-má-ri) – beau (trag) unã tsigari (cibuchi)
{ro: fuma}
{fr: fumer (cigarette)}
{en: smoke (cigarette, pipe)}
ex: nica di tora fumeadzã (tradzi tsigarã)
§ fumat (fu-mátŭ) adg fumatã (fu-má-tã), fumats (fu-mátsĭ), fumati/fumate (fu-má-ti) – (om) tsi ari traptã (biutã) unã tsigari (ciubuchi); (tsigari) tsi easti biutã di-un om
{ro: fumat}
hrisafi/hrisafe
hrisafi/hrisafe (hri-sá-fi) sf hrisãhi (hri-sắhĭ) – hir di-amalamã (i di-asimi, cãtivãrãoarã) cu cari s-chindisescu stranji; chindisiturã cu hiri di-amalamã; gãitani mplititã cu hiri di-amalamã (i di-asimi); hrisozmã;
(expr:
1: hrisãhi = stranji cu hiri di-amalãmã;
2: (ca) di hrisafi = ca di-amalamã;
3: armasi cu hrisãhili = armasi cu lucrul nibitisit)
{ro: fir de aur}
{fr: fil d’or; cannetille; dorure}
{en: gold wire used in broidery; gold broidery}
ex: tu stranji di hrisãhi (chindisiti cu hrisafi) viscuts; lj-deadirã bãiri di flurii, stranji di hrisafi; cum apiri dzua, s-adrã tu hrisãhi; apreasi un per di hrisafi shi s-aflã la numta amirãreascã; si ncãcea trã nã cumatã di hrisafi; unã flamburã, tutã di hrisafi; sh-chiptina perlu di hrisafi
(expr: ca di-amalamã); armasi cu hrisãhili (hirili di-amalamã; expr: armasi cu lucrul nibitisit)
§ hrisozmã (hri-sóz-mã) sf hrisozma-ti/hrisozmate (hri-sóz-ma-ti) – (unã cu hrisafi)
ex: purtai nã ilecã cusutã cu hrisozmã; avea cioarits chindisits cu hrisozmã; curunj ayisiti di hrisozmã (dati cu-amalamã); perlji di hrisozmã
(expr: ca di-amalamã)
§ hrisusescu (hri-su-sés-cu) (mi) vb IV hrisusii (hri-su-síĭ), hrisuseam (hri-su-seámŭ), hrisusitã (hri-su-sí-tã), hrisusiri/hrisusire (hri-su-sí-ri) – acoapir un lucru (oarã, nel, minghiush, etc.) cu-un petur suptsãri di amalamã tra s-lu fac lucrul ma mushat (tra s-dãnãseascã ma ghini, etc.); afum, mãlãmusescu, ãngãlbidedz, nglubudedz;
(expr:
1: hrisusescu (un lucru) = fac (un lucru) sã nyiliceascã ca malama;
2: (preftul) mi hrisuseashti = (preftul) nj-da cu njir pi frãmti)
{ro: auri}
{fr: dorer}
{en: gild}
ex: perlu-lj hrisusea
(expr: lji nyilicea ca malama); nã hrisusi
(expr: nã deadi cu njir pri frãmti, nã mirusi) preftul; hrisusii merlu
§ hrisusit (hri-su-sítŭ) adg hrisusitã (hri-su-sí-tã), hrisusits (hri-su-sítsĭ), hrisusiti/hrisusite (hri-su-sí-ti) – (lucru) cari easti acupirit cu-un petur suptsãri di amalamã; afumat, mãlãmusit, ãngãlbidat, nglubudat
malamã
malamã (má-la-mã) sf fãrã pl – metal scumpu (cu hroma galbinã lutsitã), cu cari s-fac multi giuvairi (minghiushi, neali, sãhãts, etc.); metalu dit cari s-fac fluriili (lirili, galbinili, mahmudiili, etc.); amalamã, amalomã, amalumã, flurii;
(expr:
1: om (inimã) di malamã = om multu bun la inimã;
2: malamã s-acats, cheatrã s-fatsi = tuti lucrilji-nj si duc anapuda)
{ro: aur}
{fr: or}
{en: gold}
ex: cu malamã ti vindu sh-cu gortsã ti acumpãr; l-cunoscu ghini, easti un om di malamã (fig: multu bun la inimã); am un frati, malamã (fig: ca malama, om multu bun)
§ malãmã (má-lã-mã) sf fãrã pl – (unã cu malamã)
ex: ari minti di malãmã (fig: ca malãma, multu bunã)
§ amalamã (a-má-la-mã) sf fãrã pl – (unã cu malamã)
ex: gãljinã di amalamã; zãnatea-i biligicã di amalamã
§ amalãmã (a-má-lã-mã) sf fãrã pl – (unã cu malamã)
ex: lj-avea adusã trã isozmã un nel di malãmã cu cheatrã shi unã sãhati di-amalãmã
§ amalomã (a-má-lo-mã) sf fãrã pl – (unã cu malamã)
§ amalumã (a-má-lu-mã) sf fãrã pl – (unã cu malamã)
§ malamaternju (ma-la-ma-tér-njĭu) adg malamater-nji/malamaternje (ma-la-ma-tér-nji), malamaternji (ma-la-ma-tér-nji), malamaternji/malamaternje (ma-la-ma-tér-nji) – tsi easti adrat di-amalamã; tsi easti acupirit cu-un petur suptsãri di-amalamã; glubudan; mãlãmusit, hrisusit, nglubudat, ãngãlbidat, afumat
{ro: de aur; aurit}
{fr: fait d’or; doré}
{en: made of gold; gilded}
ex: cãpitãnj malamaternju (mãlãmusit)
§ mãlãmusescu (mã-lã-mu-sés-cu) (mi) vb IV mãlãmusii (mã-lã-mu-síĭ), mãlãmuseam (mã-lã-mu-seámŭ), mãlãmusitã (mã-lã-mu-sí-tã), mãlãmusiri/mãlãmu-sire (mã-lã-mu-sí-ri) – acoapir un lucru (oarã, nel, minghiush, etc.) cu-un petur suptsãri di amalamã tra s-lu fac lucrul ma mushat (tra s-dãnãseascã ma multu, etc.); hrisusescu, afum, ãngãlbidedz, nglubudedz
nglubudedz
nglubudedz (nglu-bu-dédzŭ) vb I nglubudai (nglu-bu-dáĭ), nglu-budam (nglu-bu-dámŭ), nglubudatã (nglu-bu-dá-tã), nglubuda-ri/nglubudare (nglu-bu-dá-ri) – acoapir un lucru (oarã, nel, minghiush, etc.) cu-un petur multu suptsãri di amalamã (tra s-lu fac lucrul ma mushat, tra s-dãnãseascã ma multu, etc.); ãngãlbidedz, afum, mãlãmusescu, hrisusescu
{ro: auri}
{fr: dorer}
{en: gild}
ex: deadi vearili shi nealili la hrisic s-li nglubudeadzã (s-li hrisuseascã)
§ nglubudat (nglu-bu-dátŭ) adg nglubudatã (nglu-bu-dá-tã), nglubudats (nglu-bu-dátsĭ), nglubudati/nglubudate (nglu-bu-dá-ti) – (lucru) cari easti acupirit cu-un petur multu suptsãri di amalamã; ãngãlbidat, afumat, mãlãmusit, hrisusit
{ro: aurit}
{fr: doré}
{en: gilded}
§ nglubudari/nglubudare (nglu-bu-dá-ri) sf nglubudãri (nglu-bu-dắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-hrisuseashti tsiva; ãngãlbidari, afumari, mãlãmusiri, hrisusiri
{ro: acţiunea de a auri; aurire, poleire}
{fr: action de dorer; dorage}
{en: action of gilding}
§ nglubudescu (nglu-bu-dés-cu) vb I nglubudii (nglu-bu-díĭ), nglubudeam (nglu-bu-deámŭ), nglubuditã (nglu-bu-dí-tã), nglubudiri/nglubudire (nglu-bu-dí-ri) – (unã cu nglubudedz)
§ nglubudit (nglu-bu-dítŭ) adg nglubuditã (nglu-bu-dí-tã), nglubudits (nglu-bu-dítsĭ), nglubuditi/nglubudite (nglu-bu-dí-ti)
ex: paftili nu-lj suntu di-amalamã ma di asimi nglubuditi (afumati) – (unã cu nglubudat)
§ nglubudiri/nglubudire (nglu-bu-dí-ri) sf nglubudiri (nglu-bu-dírĭ) – (unã cu nglubuda-ri)
§ ãngãlbidedz (ãn-gãl-bi-dédzŭ) vb I ãngãlbidai (ãn-gãl-bi-dáĭ), ãngãlbidam (ãn-gãl-bi-dámŭ), ãngãlbidatã (ãn-gãl-bi-dá-tã), ãngãlbidari/ãngãlbidare (ãn-gãl-bi-dá-ri) – (unã cu nglubudedz)
§ ãngãlbidat (ãn-gãl-bi-dátŭ) adg ãngãlbidatã (ãn-gãl-bi-dá-tã), ãngãlbidats (ãn-gãl-bi-dátsĭ), ãngãlbidati/ãngãlbidate (ãn-gãl-bi-dá-ti) – (unã cu nglubudat)